De adembenemende schoonheid

4. God bless America the beautiful.
De tijger heerst in de oerwouden van Azië,
de leeuw over de Afrikaanse savanne,
de jaguar in het Amazonegebied en de poema in de Rocky Mountains.
Duizenden jaren lang verandert er weinig en deze roofdieren hebben zich door de
jaren heen volledig aan hun omgeving aangepast.
U leeft in een wereldcultuur, die van jaar tot jaar verandert,
en om te overleven moet u zich constant aanpassen.
- Het ontstaan van een wereldcultuur.
De toonaangevende ontwikkeling van de afgelopen 500 jaar is het ontstaan van een wereldcultuur.
Het is nu in feite normaal dat tieners uit de hele wereld in het Engels met elkaar kunnen
communiceren over een breed spectrum van onderwerpen,
zonder dat culturele verschillen een barrière vormen.
Traditionele culturen verdwijnen in razendsnel tempo en de wereldcultuur wordt steeds dominanter.
Deze wereldcultuur is een 'best of' cultuur en verenigt het beste van alle tradities.
Consumenten kunnen kiezen uit voedsel, muziek, mode, film en kunst uit alle culturen.
Behalve dat de wereldcultuur een selectie is uit het beste van alle tradities,
worden tradities in de wereldcultuur ook bevrijd van hun beperkingen en
kunnen ze zich vrij ontwikkelen en vermengen met andere tradities.
Amerika speelt in dit proces een sleutelrol.
Amerika is in oorsprong een land van immigranten en
Amerika is veel meer dan andere landen een melting pot van traditionele culturen.
Vele tradities komen samen in Amerika en kunnen zich vrij ontwikkelen en
vermengen met andere tradities.
Dit resulteert in een mengsel met een kracht, een dynamiek en een intensiteit,
waar niets tegen op gewassen is en Amerika heeft zich ook ontwikkeld als
het hart van de wereldcultuur met Hollywood als epicentrum.
- Amerika.
De indiaanse invloed.
Het mythische Amerika is een door God gegeven land,
waar de mens bevrijd is van de ketenen van de oude wereld en
waar het mogelijk is om je dromen te realiseren en gelukkig te worden.
De mythische Amerikaan is de pionier en dat is de door God gegeven persoonlijkheid,
die spontaan is ontstaan in het door God gegeven land.
Amerika werd echter al eeuwen bewoond door indianen.
De Europeanen, die in Amerika aankwamen, ontwikkelden zich niet in een vacuüm, maar hadden
nauw contact met de indianen en namen vele gewoonten en eigenschappen van hen over.
De pionier is dan ook een persoonlijkheid,
die kan worden gezien als een kruising tussen een protestant en een indiaan.
De pionier combineert het arbeidsethos en de rechtlijnige ethiek van het protestantisme
met de rauwe vrijheidsdrang van de indianen.
De Amerikaanse cultuur en de American way of life is dan ook in de kern en in essentie
een mengvorm van de Europese en de indiaanse cultuur.
Dit wordt gesymboliseerd door de cowboy:
De cowboy is een blanke indiaan.
De cowboy is blank, maar zijn persoonlijkheid en gedrag zijn indiaans.
Het prototype van de 'lonesome cowboy', zwervend over de prairie,
’s avonds zwijgend bij een kampvuur, is onmiskenbaar indiaans.
De Afrikaanse invloed.
De Afrikanen werden als slaven in ketenen naar Amerika gebracht,
maar tegelijkertijd werden ze geestelijk bevrijd van de beperkingen van de traditie.
Zo kon de Afrikaanse muziek zich ontwikkelen tot het brede spectrum van jazz, rock 'n roll,
blues, soul en rap dat de muziekcultuur van de wereld domineert.
Toen Elvis Presley eind jaren '50 zijn sensuele heupbewegingen maakte,
veroorzaakte dat een storm van protesten.
Het ging dan ook om een motorische revolutie.
Voor het eerst werd de houterige en kuise Europese manier van bewegen verrijkt
met sensuele elementen uit de Afrikaanse cultuur en, o.a. via Elvis Presley,
werden allerlei elementen uit de Afrikaanse cultuur opgenomen in de wereldcultuur.
De joodse invloed.
Rond 1900 kwam er een stroom van joodse immigranten naar Amerika.
Ze droomden van een vrij land, maar in werkelijkheid was Amerika conservatief en bekrompen
met standpunten die werden verwoord door de Ku Klux Klan.
Nog in 1900 was er allerlei racistische wetgeving,
die het joden in allerlei sectoren verbood om een beroep uit te oefenen.
Film was een uitzondering en deze sector werd door hen gedomineerd.
Ook in deze sector werd het werken hen gedeeltelijk onmogelijk gemaakt en Hollywood
is gebouwd door joodse immigranten om aan deze sociale terreur te ontsnappen.
Hollywood was in eerste instantie een vrijstad voor joodse filmers.
In Hollywood toonden ze het Amerika waar ze van droomden,
een land waar succes het resultaat is van hard werken en talent,
waar sociale en raciale achtergronden niet de doorslag geven en de outsiders overwinnen.
Dit fictieve Amerika was zoveel mooier en dramatischer dan het feitelijke Amerika,
dat het steeds meer de norm werd voor hoe Amerika zou moeten zijn.
Amerikanen kozen massaal voor dit nieuwe Amerika en in zekere zin
is het moderne Amerika in Hollywood uitgevonden.
Het idee dat Hollywood het symbool is van het traditionele Amerikaanse conservatisme
is dus helemaal onjuist.
Hollywood heeft het traditionele, beetje onnozele Amerikaanse conservatisme juist vernietigd
en getransformeerd in een hele open cultuur waarbinnen vele traditie uit de hele wereld
de kans krijgen om zich vrij te ontwikkelen.
Tegelijkertijd sloot dit nieuwe Amerika aan op het mythische Amerika.
Net als de eerste pioniers ontsnapten de joodse immigranten aan de sociale terreur
van de oude wereld en wilden ze een nieuwe wereld zonder die terreur.
Invloeden van andere tradities.
Het is vanzelfsprekend dat het onmogelijk is om een volledig en juist beeld te geven hoe elke
traditionele cultuur zich in Amerika ontwikkeld heeft.
Daarom slechts een aantal voorbeelden.
- Bruce Lee studeerde westerse filosofie in Amerika en hij ontwierp het concept voor de tv-serie
Kung Fu over een Chinese monnik die rondzwerft over de Amerikaanse prairie.
Deze serie kan worden gezien als een kruising tussen de cultuur van de prairie-indianen
en de Samourai.
Deze serie was een groot succes en veroorzaakte een rage en in elke stad in de westerse wereld
kan nu worden gekozen uit een breed spectrum van oosterse vechtsporten.
Andere oosterse invloeden zijn te vinden op het gebied van voeding, yoga, filosofie,
meditatie en religie.
- De Italiaanse maffia bereikte zijn hoogtepunt, niet op Sicilië,
maar in de Godfather cyclus van Francis Ford Coppola.
- De Latijnse cultuur is nu in opmars in de VS en heeft o.a. invloed op voeding, dans en muziek
met supersterren als Jennifer Lopez en Ricky Martin.
- De wereldcultuur en de creatieve onderneming.
Creativiteit wordt o.a. gedefinieerd als het leggen van nieuwe verbanden.
Als verschillende tradities elkaar ontmoeten,
is het bijna onvermijdelijk dat er allerlei nieuwe verbanden gelegd worden.
Creativiteit in deze tijd kan dan ook niet los worden gezien van het ontstaan van een wereldcultuur
en deze wereldcultuur vormt bewust of onbewust een inspiratiebron voor vele kunstenaars en in
feite voor iedereen, want iedere persoon in deze tijd laat zich inspireren door elementen en
mengvormen van allerlei traditionele culturen.
De waardering van culturele diversiteit door economen is de laatste jaren ook gegroeid.
In de jaren '80 waren Duitsland en Japan de meest succesvolle economieën
en deze landen zijn cultureel vrij homogeen.
Een verklaring voor het succes van deze landen was dat in een homogene cultuur op de werkvloer
makkelijker gecommuniceerd kan worden en dat dit de productiviteit verhoogt.
In de jaren '90 was de VS de meest succesvolle economie en de VS is cultureel zeer divers
en een verklaring voor het succes van de VS is dat culturele diversiteit leidt
tot meer creativiteit, innovatie en flexibiliteit.
De film ‘Rising Sun’ uit 1993 gaat over de opkomst van Japan.
Net als nu met China,
was er in de VS de angst om helemaal door Japan te worden weggeconcurreerd.
In de film komt acteur Wesley Snipes een zwart getto binnenrijden.
Hij zegt:
'Het enige concurrentievoordeel dat Amerika nog heeft, zijn deze getto's.'
Toen ik de film in 1993 zag, vond ik de uitspraak heel interessant, maar wel onzin.
Vanuit de invalshoek van een hoogwaardige kenniseconomie
zijn de getto's juist een blok aan het been.
In dezelfde tijd vergeleek Pirsig in zijn boek Lila de criminele getto's met de barbaarse stammen
die door het Romeinse Rijk trokken en het Romeinse Rijk zo destabiliseerden
dat het Rijk langzaam instortte.
Deze interpretatie leek mij heel wat realistischer.
De getto's leken mij eerder een grote bedreiging voor de stabiliteit van Amerika dan iets
wat de economie kracht geeft.
Als je naar de getto's kijkt vanuit de invalshoek van de creatieve onderneming slaat de uitspraak
van Wesley Snipes de spijker echter precies op zijn kop.
Als je de getto's uit de Amerikaanse muziek, film, dans, mode en sport haalt,
blijft daar nog maar weinig van over.
Deze industrieën drijven helemaal op de dynamiek van de getto's.
Ook Amerikaanse frisdranken en een bedrijf als Nike profiteren enorm van de dynamische uitstraling
van de zwarte getto's.
De zwarte getto's vormen kortom een belangrijk puzzelstukje in het succes van de Amerikaanse
economie, niet voor de kenniseconomie, maar wel voor de creatieve onderneming.
In zijn algemeenheid is een dynamische multiculturele samenleving een noodzakelijke grondstof
voor de creatieve onderneming, omdat individuen die opgroeien in een multiculturele samenleving
creatiever zijn en beter zijn voorbereid om te functioneren in een multiculturele wereldeconomie.
- Europa en de wereldcultuur.
Er is in Europa inmiddels een groep denkers die de multiculturele samenleving als mislukt beschouwd
en die sterker de nadruk wil leggen op de waarden van een klassieke Europese samenleving.
Deze stroming hangt van de denkfouten aan elkaar.
De klassieke Europese cultuur is volgens hen terug te voeren op Athene en Jeruzalem,
maar daarmee wordt eigenlijk al meteen gezegd dat de klassieke Europese cultuur bij uitstek
een succesvol multicultureel gedachtegoed is, want een werkelijke authentieke Europese cultuur
zou zijn terug te voeren op de Germaanse stammen.
Onze geschiedenis kent een grootschalig experiment om daarnaar terug te keren,
namelijk Nazi-Duitsland, maar dit is zo spectaculair en dramatisch uit de hand gelopen
dat er nog maar een enkeling is die in die richting verder wil experimenteren.
Een tweede fout van deze denkers is dat ze gemakshalve maar even weglaten dat die klassieke
Europese samenleving is uitgemond in de meest weerzinwekkende totalitaire regimes aller tijden,
namelijk het Nazisme, het fascisme en het communisme en dat we keer op keer van buiten af zijn
bevrijd door de Amerikanen van de resultaten van onze eigen politieke cultuur.
Tot op de dag van vandaag dreigt Europa af te glijden naar een totalitaire socialistische
bureaucratie en wordt dit steeds verhinderd door invloeden van buitenaf, met name uit Amerika.
Een derde fout is dat de klassieke Europese cultuur al lang is getransformeerd tot een wereldcultuur
en zelfs als er de afgelopen eeuw niet één emigrant van buiten Europa was binnengekomen,
zouden we nu niet leven in een klassieke Europese samenleving, maar in een door Amerika
gedomineerde wereldcultuur, die bij uitstek multicultureel van karakter is.
De strijd die we in Europa moeten voeren is niet om terug te keren naar
een klassieke Europese cultuur, maar om samen met Amerika te strijden om ervoor te zorgen
dat een aantal fundamentele liberale en democratische waarden de hoeksteen blijven
van die wereldcultuur.
- De andere wereldcultuur: ArabIndia.
De geschetste wereldcultuur zal in de meeste continenten dominant zijn, maar niet overal.
Europa, Zuid-Amerika en Afrika hebben sterk hun stempel gezet op die wereldcultuur of komen voort
uit dezelfde bron. Inwoners van deze regio’s zullen zich in de regel makkelijk thuis voelen in die
cultuur, wat allerlei lokale invloeden overigens niet uitsluit.
Inwoners van landen in het Verre Oosten, zoals Korea, Japan en Taiwan, zijn sterk verwesterd,
dus blijkbaar is de kloof tussen deze culturen en de wereldcultuur niet onoverbrugbaar.
Voor China zal waarschijnlijk ook gelden dat Chinezen gemakkelijk hun weg zullen vinden in die
wereldcultuur. Dat zal wel samengaan met een renaissance van de eigen cultuur, maar Chinezen
zullen vrij makkelijk kunnen springen tussen hun eigen cultuur en die wereldcultuur.
De uitdaging voor China is om van de eigen Chinese cultuur een internationaal A-merk te maken.
Zoals eerder beschreven is dat tot nog toe op spectaculaire wijze niet gelukt.
Zelfs voor Chinese burgers hebben producten van Westerse kwaliteitsmerken een hogere status
dan producten van Chinese besrijven.
Er is echter één regio die zich waarschijnlijk aan de wereldcultuur gaat onttrekken en dat is
ArabIndia. Voor moslims geldt dat ze als enige groep in de wereld een meer dan oppervlakkige
afkeer en zelfs haat voelen voor alles wat Amerikaans en westers is.
Tegelijkertijd is de invloed van de Islam op de wereldcultuur vrij gering, zodat er voor hen ook
minder aanknopingspunten zijn om zich thuis te voelen in de wereldcultuur.
Met het spanningsveld dat er nu is tussen de Islam en de rest van de wereld zal die wereldcultuur
zich ook niet heel gastvrij openstellen om een plekje in te ruimen voor de Islam.
Voor India geldt die afkeer van Amerika en het westen helemaal niet, maar geldt dat India een soort
wereldcultuur op zichzelf is met vele volken en religies en een miljard inwoners.
Deze zeer complexe cultuur heeft nog nauwelijks een stempel gezet op de wereldcultuur en die
wereldcultuur is voor het Indiase continent in grote mate ‘alien’.
De westerse wereldcultuur is bijvoorbeeld lawaaiig en erotisch,
terwijl de Indiase cultuur juist kuis en ingetogen is.
Tegelijkertijd heeft India al een zeer sterk cultureel platform in Bollywood, dat in India onbegrensd
populair is en ook een grote populariteit heeft in alle omringende landen en de Islamitische wereld.
ArabIndia zal zich gaan ontwikkelen tot de meest dynamische groeiregio van de wereld.
Dit zal het vertrouwen in de eigen bronnen alleen maar versterken en zeker bij moslims zal het
verlangen naar een eigen niet-westerse cultuur een bijna fysieke behoefte zijn.
Het zal waarschijnlijk leiden tot een tweede wereldcultuur, die zo weinig overlap zal vertonen met
de westerse wereldcultuur, dat het echt zal gaan om twee deels gescheiden wereldculturen,
zoals vroeger het Romeinse rijk en het Chinese keizerrijk gescheiden van elkaar gefunctioneerd
hebben en elkaar nauwelijks hebben beïnvloed.
Er komt een moment,
dat maar zelden in de geschiedenis voorkomt,
waarop we vanuit het oude in het nieuwe stappen,
dat een tijdperk afloopt en dat de ziel van een natie,
die lang onderdrukt is geweest,
haar stem vindt.
Jawaharlal Nehroe.
Het zal enorm interessant zijn om te zien in hoeverre China een eigen cultuur kan ontwikkelen en in
welke mate die de wereld buiten China kan beïnvloeden.
En het zal ook fascinerend zijn hoe die tweede wereldcultuur ArabIndia zich gaat ontwikkelen
en hoe die zich gaat verhouden tot de westerse wereldcultuur.
Tegelijkertijd zal het voor de creatieve onderneming een uitdaging zijn om hier op de goede manier
mee om te gaan.
- De dark side van de wereldcultuur.
Er wordt wel eens geschreven dat kolonisatie traditionele culturen heeft vernietigd.
Dit is een oppervlakkige manier om naar dit proces te kijken.
Het is reëler om te zeggen dat de moderne tijd alle traditionele samenlevingen heeft vernietigd,
inclusief alle traditionele Europese samenlevingen.
Het is ook niet zo dat de Europese cultuur is opgelegd aan andere culturen.
Uit alle traditionele culturen is een wereldcultuur ontstaan, die alle traditionele culturen
heeft vernietigd, inclusief alle Europese culturen.
Je kan bijvoorbeeld beweren dat het Christendom is opgelegd aan de Afrikaanse stammen
en dat dit een voorbeeld is van Europees religieus imperialisme.
Maar als je in Europa de radio aanzet en naar de muziek luistert,
kan je ook beweren dat Europa het slachtoffer is van Afrikaans muzikaal imperialisme.
Als je nu naar Groenland gaat, is het niet al te moeilijk om een depressieve, alcoholistische,
suïcidale Eskimo te vinden, die een uitkering ontvangt uit Denemarken.
Het is echter zeer moeilijk om een Eskimo te vinden die nog op de traditionele manier op zeehonden
jaagt en als je die al weet te vinden, zal die niet meer deel uitmaken van een traditionele
gemeenschap, maar zal die binnen die gemeenschap de uitzondering zijn.
Alle traditionele samenlevingen, alle traditionele culturen en alle traditionele ambachten zijn
vernietigd door de wereldcultuur en dat kan je als net zo tragisch ervaren als het uitsterven
van allerlei diersoorten.
In Engeland is de traditionele vossenjacht nu verboden om de vos tegen deze wrede manier van
jagen te beschermen. Maar tegelijkertijd is deze eeuwenoude traditie dus niet beschermd tegen de
wrede vernietigingsdrang van de moderniteit.
Luke, don’t fight it.
Move over to the dark side.
It is your destiny.
Darth Vader in ‘Star Wars’.
Hoewel ik zeer zeker opensta voor de tragiek van dit proces,
wil ik hier de positieve kant van de zaak benadrukken.
Schopenhauer schrijft:
‘Het is heerlijk om de dingen te zien, maar het is verschrikkelijk om de dingen te zijn’
en dit kan ook gelden voor traditionele culturen.
De film ‘los Santos Innocentes’ is één van mijn lievelingsfilms.
Deze film speelt zich af op een traditioneel Spaans landgoed. Het knappe van de film is dat die aan
de ene kant de adembenemende schoonheid laat zien van het traditionele boerenleven en
tegelijkertijd de onmenselijkheid van de feodale verhoudingen en de hardheid van dat leven,
zonder dat het ene ten koste gaat van het andere en dat beide naast elkaar bestaan.
Een van de hoofdrollen is voor een zwakbegaafde boerenknecht. Zijn lust en leven is een kraai, die
overal met hem meevliegt en die ook op zijn schouder gaat zitten. Hij werkt ook als hulpje van de
landheer als die gaat jagen. Als de landheer een morgen niks heeft geschoten, schiet hij uit
balorigheid de kraai van zijn knecht aan flarden. Het knappe van de film is dat de landheer niet als
bruut wordt afgeschilderd. Hij heeft meteen spijt van wat hij gedaan heeft. Hij biedt ook meteen
zijn excuses aan en moedigt zijn knecht aan om weer een nieuwe kraai te nemen.
Ondertussen heeft hij wel het meest dierbare in iemands leven achteloos vernietigd.
Het boerengezin dat centraal staat in de film, heeft 2 kinderen. Aan het einde van de film zijn het
beide tieners en verlaten ze het gezin. Het meisje gaat in de fabriek werken en de jongen gaat in
het leger. Ze kunnen het bijna niet meer opbrengen om hun zeer sympathieke vader op te zoeken,
omdat ze het niet meer kunnen aanzien hoe hij constant heel subtiel en vrijwel achteloos door de
landheer wordt vernederd en dat hij dit gelaten accepteert.
Hoewel het niet wordt uitgesproken, is het duidelijk dat zij dat leven nooit meer zullen accepteren.
Het is grappig dat deze film voor ons bijna niet meer na te voelen is,
maar dat het voor boerendochters in China zeer herkenbaar zal zijn.
Wij vinden het schandalig dat ze verschrikkelijk worden uitgebuit in fabrieken.
Voor hen is het werk in de fabriek een verademing en een bevrijding van het leven
op het armoedige en uitzichtloze platteland.
Moraal van dit verhaal:
Elke burger wil leven in een wereld waar de schoonheid van het traditionele leven bewaard is
gebleven, maar er is vrijwel niemand die dit leven zelf nog wil leven.
Onze wereld is oneindig verarmd, maar ons leven is oneindig verrijkt.