Zorg uitstellen is niet zonder risico

IK WACHT
NOG EVEN…
Zorg uitstellen is niet zonder risico
Niet naar het ziekenhuis gaan na een doorverwijzing uit angst voor extra
kosten. De aanvraag voor huishoudelijke hulp een jaar laten liggen omdat
de eigen bijdrage niet is op te brengen. Het komt steeds vaker voor dat
mensen noodzakelijke zorg uitstellen. Tijd om in te grijpen, vindt ANBO.
TEKST DITTY EIMERS BEELD ISTOCK
W
at wordt het: de kapotte ­wasdroger
vervangen of een reisje naar
Spanje boeken? Vrijwel iedereen
kent het wikken en wegen wanneer het om grote
uitgaven gaat. Ach, een vakantie u
­ itstellen is
jammer, maar niet onoverkomelijk. En zonder
wasdroger wordt de was ook droog, al duurt
het wat langer. Anders is het als noodzakelijke
zorg wordt uitgesteld omdat u die gewoon niet
kunt betalen. ­Martine Veenstra-Kwikkel (68)
weet er alles van: “Het voelt alsof je nog eens
extra wordt gestraft als je ziek wordt.” Haar
man is hart- en longpatiënt. Hij gebruikt veel medicijnen en moet
vaak naar het ziekenhuis. “Daardoor zijn we veel geld kwijt aan
zorg en vervoer.” Voorheen kreeg meneer Veenstra als chronisch
zieke een tegemoetkoming in de ziektekosten, maar die is vorig
jaar afgeschaft. De gemeente liet weten: uw inkomen is te hoog, u
moet het voortaan zelf betalen. Schandalig, vindt mevrouw
­Veenstra. “Wij hebben een AOW-uitkering en een pensioentje van
223 euro per maand. Daar kunnen we net van rondkomen. Extra
ziektekosten kunnen er gewoon niet meer af.” Zelf is ze redelijk
gezond, maar haar gehoor gaat achteruit. Twee jaar geleden heeft
ze een gehoortest gedaan. “Ik kreeg het advies om aan beide oren
een gehoorapparaat te nemen. Ik heb uitgerekend dat me dat zo’n
1000 euro gaat kosten. Dat kunnen we echt
niet ­betalen, dus ik stel het steeds maar uit.”
IN DE PROBLEMEN
Mevrouw Veenstra is niet de enige die zorg
­uitstelt vanwege de hoge kosten. “Keer op keer
blijkt uit eigen onderzoek van ANBO dat de
stijgende zorgkosten mensen in de problemen
brengen,” zegt directeur-bestuurder Liane den
Haan. Ook de ANBO Raadslijn krijgt steeds
meer telefoontjes van mensen die zorgkosten
uitstellen. Ze mijden de tandarts of schrappen
een paar uur begeleiding en komen daardoor
de deur niet uit.
De noodsignalen die ANBO hierover al jaren
­afgeeft, worden de ­laatste
tijd steeds vaker bevestigd
door
onderzoek
van
andere organisaties. Uit
­
onderzoek van patiëntenfederatie NPCF en het
landelijk platform GGZ
uit juni 2015 blijkt
­bijvoorbeeld dat 14 procent van de patiënten
afziet van behandeling als die onder het eigen
risico van de zorgverzekering valt. Ze gaan wel
naar de huisarts, maar maken geen vervolg­
afspraak met de specialist in het ziekenhuis.
Of ze halen de medicijnen niet op die de
­huisarts heeft voorgeschreven. Het verplichte
eigen risico, ingevoerd in 2008, houdt in dat
het eerste deel van bepaalde ziektekosten uit
de basisverzekering zelf moet worden betaald.
Denk
aan
kosten
voor
medicijnen,
spoed­
­
eisende hulp, ziekenhuisonderzoek en
­-opname. In 2013 steeg het eigen risico van
220 naar 350 euro per persoon en nu, in 2016, bedraagt het al
385 euro. “Wij zijn acht maanden bezig om dat bedrag in termijnen
af te betalen,” vertelt mevrouw Veenstra.
Ook Marja Smeding (60) moet van weinig geld rondkomen:
­alimentatie en wat kleine bijverdiensten. Om op de premie van
haar ziektekostenverzekering te besparen, koos ze naast het
­verplichte eigen risico ook voor een vrijwillig eigen risico van
500 euro per maand. Begin 2013 ontdekte ze een knobbel in haar
keel waardoor ze steeds meer moeite kreeg met slikken. “Ik dacht
aan kanker en ging naar de huisarts, die me direct doorverwees
naar het ziekenhuis voor nader onderzoek.” Van tevoren belde ze
met het ziekenhuis om te vragen wat dat ging kosten. Ze kreeg te
horen dat ze ongeveer 100 euro kwijt zou zijn voor een echo en
bloedonderzoek. Maar de internist in het ziekenhuis vond de k
­ nobbel
verdacht en wilde ook een punctie doen. Mevrouw Smeding was
opgelucht toen bleek dat het geen kanker
was. De knobbel was een struma, een
­verdikking die in de gaten gehouden moet
worden omdat de werking van de schildklier
erdoor kan verslechteren. Maar aan het eind
van het jaar viel de ziekenhuisrekening op
de mat: 684 euro. “Ik schrok vreselijk omdat
ik dat hele bedrag zelf moest betalen.” Sinds
begin dit jaar heeft ze weer meer last van die knobbel. “Eigenlijk
zou ik o
­ pnieuw onderzocht moeten worden, maar straks ben ik
weer zo veel geld kwijt. Als het te erg wordt, zal ik wel moeten.
Maar ik stel het zo lang mogelijk uit.”
‘DIE KNOBBEL DOET
PIJN, MAAR UIT
ANGST VOOR EEN
HOGE REKENING
KIJK IK HET NOG
MAAR EVEN AAN’
ALS HULP TE DUUR IS
Naast het stijgende eigen risico voor ziektekosten brengt ook de
hoge eigen bijdrage voor zorg mensen in de problemen. Daarbij
gaat het om huishoudelijke hulp, persoonlijke begeleiding,
­dagbesteding en hulpmiddelen als een scootmobiel. Zo blijkt uit
uitgebreid onderzoek onder de achterban van gehandicapten­
vereniging Ieder(in) in februari dat een kwart van de mensen die
recht heeft op deze gemeentelijke zorg, daarvan afziet. Niet omdat ze
+
2
ANBO ● NUMMER 5 ● 2016
ANBO ● NUMMER 5 ● 2016
3
het niet nodig vinden, maar omdat het te duur
is. Volgens directeur Illya Soffer van Ieder(in)
gaat het om mensen die de zorg voorheen wel
afnamen. “Een schokkende uitkomst. Deze
mensen kunnen de hoge eigen bijdragen die
gemeenten vragen gewoon niet betalen.”
Het blad Binnenlands Bestuur vroeg ­gemeenten
of ze dat herkennen. De 66 gemeenten die aan
het onderzoek meewerkten, gaven aan dat één
op de vijf zorgbehoevenden afziet van zorg
door de hoogte van de eigen bijdrage.
Sinds 1 januari 2015 zijn gemeenten
­verantwoordelijk voor de vergoeding van huishoudelijke hulp, dagbesteding, persoonlijke
begeleiding en hulpmiddelen voor ­kwetsbare
inwoners. Die werd voorheen door het Rijk
betaald via de Algemene Wet Bijzondere
Ziektekosten
(AWBZ).
Gemeenten krijgen er
­
een kwart minder ­budget
voor. In het gesprek
met
hulpbehoevende
­bewoners, het zogeheten
keukentafelgesprek, melden gemeenten meestal
wel dat een eigen bijdrage verschuldigd is.
Maar ze vertellen er vaak niet bij hoe hoog die
kan zijn: soms 400 tot 500 euro per vier weken.
Uit recent onderzoek in opdracht van het
ministerie van VWS blijkt dat ­
­
gemeenten
­verschillende tarieven rekenen voor ­dezelfde
zorg. Zo rekent de gemeente ­Boxtel een ­uurtarief
van 14 euro voor ­individuele ­begeleiding. Maar
in Roermond kost precies ­dezelfde zorg 56,20
euro per uur. Het Financieele Dagblad berichtte
al in ­augustus 2015 dat veel gemeenten hoge
eigen bijdragen vragen van mensen die g­ emeentelijke zorg nodig
hebben. Soms wordt zelfs een eigen ­bijdrage gevraagd die hoger is
dan wanneer iemand zelf hulp zou inkopen.
Gemeenten hebben allerlei mogelijkheden om mensen met
­financiële problemen tegemoet te komen. Bijvoorbeeld door een
lagere eigen bijdrage te vragen. Vreemd genoeg maakt maar een
beperkt aantal gemeenten daar gebruik van. Veertig procent doet
dat zelfs helemaal niet, blijkt uit het onderzoek van Ieder(in)
en van Binnenlands Bestuur: zij vragen altijd de maximum eigen
bijdrage. In gemeenten die wel compenserende maatregelen
­
­treffen, zijn die meestal alleen bestemd voor de laagste inkomens.
ACHTER HET NET
“Wij maken ons grote zorgen over deze ontwikkeling,” aldus
Liane den Haan. Het koopkrachtonderzoek van ANBO laat
zien dat met name gepensioneerden met middeninkomens en
­mensen met hoge zorgkosten kwetsbaar zijn. De koopkracht van
­gepensioneerden daalde in de periode van
2008 tot 2013 met 4,7 tot 12,8 procent, terwijl
werkenden 1,1 procent minder te besteden
hadden. Dat heeft vooral te maken met het
niet indexeren van pensioenen. Den Haan:
“De middeninkomens vissen achter het net.
Zij hebben vaak al een duurder huishouden:
veel reiskosten door bezoek aan artsen of
een aangepaste woning waarin ze hebben geïnvesteerd. De e
­ igen
bijdrage voor gemeentelijke zorg hakt er bij hen snoeihard in.
­Gemeenten hebben dat niet op het netvlies. De afgenomen koopkracht en de stapeling van zorgkosten vergroten het risico van
zorgmijding bij chronisch zieke senioren.”
ANBO vindt dat er een compensatieregeling moet komen voor
mensen met middeninkomens en hoge zorgkosten. Ook maakt
ANBO zich er sterk voor dat er niet verder wordt gekort op de
pensioenen. Ieder(in) roept de overheid niet naar het bruto
­
­inkomen van zorgvragers te kijken, maar naar het besteedbaar
­inkomen, en daar de eigen bijdragen op af te stemmen.
LIANE DEN HAAN:
‘DOOR HET
MIJDEN VAN ZORG
LIGGEN HOGERE
ZIEKTEKOSTEN
OP DE LOER’
4
ANBO ● NUMMER 5 ● 2016
25%
van de mensen die
recht hebben op gemeentelijke zorg, ziet
daarvan af vanwege de te hoge eigen
bijdrage.
Bron: onderzoek Ieder(in), februari 2016
40%
van de gemeentes
geeft mensen die in de problemen
komen door hoge zorgbijdragen, geen
Zorgmijding door te hoge eigen bijdragen voor de zorg is
onacceptabel, vindt ook verantwoordelijk staatssecretaris­
­
Martin van Rijn van het ministerie van Volksgezondheid.
Hij vindt dat gemeenten die te hoge eigen bijdragen h
­ ebben
gevraagd, die moeten terugbetalen. Verder ingrijpen wil
­
Van Rijn nog niet, maakte hij duidelijk tijdens een Kamerdebat
afgelopen maart. Hij wil eerst onderzoek van het CBS afwachten
naar het aantal Wmo-gebruikers dat afziet van zorg door te hoge
eigen bijdragen en de gevolgen daarvan. De resultaten van dat
­onderzoek worden in het najaar verwacht. Tot die tijd ligt de bal
bij gemeenten. “Als blijkt dat inwoners de eigen bijdrage financieel
niet kunnen opbrengen en dreigen van zorg of ­ondersteuning
af te zien, moeten gemeenten op zoek naar een maatwerk­
oplossing,” aldus Van Rijn.
tegemoetkoming.
KLACHTEN VERERGEREN
Bron: ‘Binnenlands Bestuur’, februari 2016
Minister Schippers van Volksgezondheid is vooralsnog niet
van plan om het eigen risico voor ziektekosten te verlagen.
Ze wil wel meer voorlichting geven over de uitzonderingen en
de ­mogelijkheid om het eigen risico gespreid te betalen. Uit
­onderzoek dat zij vorig jaar heeft laten doen naar zorgmijding,
blijkt volgens haar geen duidelijk verband tussen de hoogte van
het eigen risico en het aantal mensen dat afziet van zorg vanwege
te hoge kosten. Het rapport constateert dat het aantal mensen
dat om financiële redenen afziet van een bezoek aan de huisarts,
door de jaren min of meer gelijk is gebleven: ongeveer 3 procent.
Maar het aantal mensen dat een verwijzing van de huisarts niet
opvolgt, is met de helft gestegen: van circa 18 procent in 2008
naar circa 27 procent in 2013.
“Goede voorlichting is belangrijk, maar niet voldoende”, zegt
Den Haan. “Alle signalen die bij ons binnenkomen, wijzen
erop dat het risico op zorgmijding toeneemt. Daarmee liggen
nog ­hogere ziektekosten op de loer. Voor individuen, maar ook
voor de maatschappij als geheel. Want zorg mijden kan klachten
­verergeren die eenvoudig te verhelpen zijn als mensen er snel
bij zijn. “
14%
van de patiënten
ziet af van noodzakelijke behandeling
als die onder het eigen risico van de
zorgverzekering valt.
Bron:
onderzoek
NPCF
en
Landelijk
Platform GGz, juli 2015
27%
van de patiënten
volgde in 2013 een verwijzing van de
huisarts niet op. In 2008 was dit nog 18%.
Bron: onderzoek ‘Inzicht in zorgmijden’
i.o.v. ministerie van VWS, oktober 2015
ANBO ● NUMMER 5 ● 2016
5