Industrie Update, november 2015

Rabobank Industrie Update
November 2015
De maandelijkse Rabobank Industrie Update geeft
een selectie van ontwikkelingen en nieuwsberichten
in de industrie van de afgelopen maand1. De
onderwerpen zijn voorzien van Rabobank
commentaar en gegroepeerd naar vier trends die wij
zien in de Nederlandse industrie: Noodzaak tot
innovatie, Duurzaamheid als gegeven, Continue
internationale (markt)dynamiek, en Resource
onzekerheid2. Het laatste deel betreft macro
economische ontwikkelingen en kerncijfers voor de
Nederlandse industrie. De Rabobank Industrie Update
en andere Rabobank publicaties zijn ook te vinden op
de Rabobank Kennis app (iOS en Android devices).
eruit te trekken kan de vloeistof dus preciezer verdeeld worden.
Volgens onderzoeker Joël Geerlings van de vakgroep Mesoscale
Chemical Systems liggen met de nieuwe depositiemethode
allerlei 3D-toepassingen in het verschiet. “Dat kan een 3D-printer
met resolutie op nanoschaal zijn die een scaffold (constructie)
voor celonderzoek produceert. Andere toepassingen zijn arrays
van DNA of proteïnes, fotonische kristallen, microfluïdische
structuren, geprinte elektronica en MEMS-structuren (microelektromechanische systemen) voor bijvoorbeeld sensoren”.
Noodzaak tot innovatie
Twentse nanotechnologie maakt printbare elektronica
mogelijk
Onderzoekers aan de Universiteit Twente hebben een nieuwe
nanotechnologie ontwikkeld, waarmee het mogelijk is om
elektronica te printen. De uitvinding komt volgens de
wetenschappers ook van pas bij celonderzoek en
nanolithografie.
Een nieuwe methode voor vloeistofdepositie, waarbij een
vloeibare substantie uit de printkop van een printer wordt
geduwd, moet het mogelijk maken om heel precies te printen.
Door een contactloze manier van deze depositie is het mogelijk
op een schaal van 50 nanometer (0,00005 millimeter) te printen.
Commentaar Rabobank
Weer een voorbeeld dat nanotechnologie ongekende
mogelijkheden kent én de vooraanstaande positie van MESA+, het
instituut voor nanotechnologie van de Universiteit van Twente.
Landelijk werken veel bedrijven, universiteiten en kennisinstellingen
samen in NANONEXTNL, het nationale programma
nanotechnologie.
Hierbij wordt gebruikgemaakt van een speciaal elektrisch veld
om met spanning de vloeistof uit de printkop te trekken.
Normaal drukt de printknop de vloeistof op een plaat. Door het
1 Zie pagina 3 voor de gebruikte bronnen.
2 Zie pagina 4 voor een korte toelichting op de vier trends.
Page 1 of 5
Keerzijde van Apple's geheimzinnigheid
Bloomberg schrijft in een artikel over de moeilijkheden die
Apple heeft om aan software engineers te komen die zich
gespecialiseerd hebben in kunstmatige intelligentie (AI). Dit in
tegenstelling tot Microsoft, Google en IBM. De reden hiervoor is
de buitenproportionele geslotenheid van Apple. Onderzoekers
die bijvoorbeeld bij Google en Microsoft aan kunstmatige
intelligentie werken, mogen onderzoeksverslagen publiekelijk
publiceren, terwijl Apple al deze rapporten binnenshuis houdt.
Volgens Bloomberg mogen nieuwe werknemers niet eens op
LinkedIn of Twitter laten weten dat ze bij Apple aan de slag
gaan.
daarom opgenomen in de kennis- en innovatieagenda’s van 4
topsectoren, waaronder die van High Tech Systemen &
Materialen. Opname in de innovatieagenda’s van de
topsectoren betekent ook dat er geld en middelen beschikbaar
kunnen komen voor innovatie.
De betrokken brancheorganisatie FME-GMV is samen met haar
leden gekomen tot een lijst met 5 hoofdthema’s. Het uiteindelijk
doel om clusters van bedrijven en kennisinstellingen te vormen
rondom deze thema’s. Het gaat om de volgende thema’s:





Datamanagement & smart systems: anti-counterfeiting,
tracking/tracing, big data, remote diagnostics.
Automatisering (robotica, detecteren, registreren,
traceren): pick-Place (robotica, overzetters, inpakkers),
measuring & sensoring (in-line kerntemperatuur,
detectie productvreemde delen), vision
(kwaliteitsmanagement, automatisering etc.).
Energie (reductie): Koelen, vriezen, drogen, efficiëntere
machines, nieuwe technologieën.
Homogeniteit van product: mengen, scheiden, textuur.
Materialen en bewerking: 3D (staal) printen, complexe
structuren en vormen, nieuwe materialen en
composieten.
Bedrijven als Facebook en Microsoft maken grote stappen
voorwaarts maken op het gebied van kunstmatige intelligentie,
maar Apple loopt het risico achterop te raken. Het probleem is
volgens Yoshua Bengio, hoogleraar Computer Science aan de
Universiteit van Montreal, dat ‘de echte talenten’ niet in zo’n
gesloten omgeving willen werken. Zij zouden vrijheid belangrijk
vinden en ook graag willen weten met wie ze eventueel samen
gaan werken. De gesloten deuren van Apple staan lijnrecht
tegenover deze principes.
Commentaar Rabobank:
Apple staat bekend om de geheimzinnigheid rondom nieuwe
producten. Aan de ene kant werkt dit positief in het kader van
branding, maar aan de andere kant lijkt het dus de ontwikkeling op
langere termijn tegen te werken. Als we dit in een bredere context
plaatsen en naar andere bedrijven en andere sectoren kijken dan
past dit goed in het huidige beeld over R&D/productontwikkeling.
Effectieve R&D gebeurt namelijk vooral op basis van co-creatie en
open innovatie; door het betrekken van partijen elders in de keten
en van kennisinstellingen. Apple en ook veel andere bedrijven
zouden er dus goed aan doen om haar deuren meer te openen.
Agri en food sector richting high tech
De machinebouwers voor de food en agri sector bewegen zich
meer en meer in de richting van high tech. De zogenaamde
technologie roadmap High Tech to Feed the World (HT2FtW) is
Commentaar Rabobank:
De Nederlandse machinebouw voor de food en agrisector heeft
internationaal een leidende positie. Dit komt vooral doordat we als
land vanoudsher sterk zijn in efficiënte landbouwproductie.
Nederland is klein en er zijn veel monden te voeden. Dit vertaalt zich
ook door naar de toeleveranciers van de agri en foodsector, zoals
dus machinebouwers. Als we ons beperken tot de machinebouw
voor de voedselverwerkende industrie dan gaat het om circa 130
bedrijven met 12.000 medewerkers die een gezamenlijke omzet
genereren van circa EUR 2,5 miljard. Hiervan wordt 75%
geëxporteerd. Nederland is het derde exportland ter wereld.
Gezien de uitdaging om tot 2050 60% voedsel wereldwijd te
produceren op een duurzame wijze zal ook van de machinebouwers
verwacht worden dat zij daar hun bijdrage aanleveren. Een
belangrijk onderdeel daarbij is de adoptie van nieuwe technologiën.
Page 2 of 5
Tegelijkertijd zien we ook dat dit een relatief traditionele industrie is:
de machines hebben een lange (technische) levensduur, moeten
voldoen aan de hoogste voedselveiligheidseisen en bepalen voor
een belangrijk deel de smaak van het geproduceerde voedsel.
Afnemers van de machines zijn dus niet altijd happig om mee te
gaan in de laatste technologische ontwikkelingen. Voor de
machinebouwer is het zaak om hierin een goede balans te vinden.
Onlangs heeft Rabobank een uitgebreid rapport geschreven over
deze sector (Food Processing Machinery). Mocht u meer informatie
hierover willen hebben dan kunt u met ons contact opnemen.
zouden Rijk, regio en steden samen moeten optrekken en
daarbij ook de kennisinstellingen en het R&D-intensieve
bedrijfsleven betrekken.
Commentaar Rabobank:
We zien dat in navolging van industriële activiteiten, nu ook de
ontwikkelactiviteiten mobieler worden en steeds meer buiten
Nederland plaats vinden. Omdat ontwikkelactiviteiten o.a. zeer
belangrijk zijn voor industriële activiteit, vinden we dit een
betreurenswaardige beweging. Aan de andere kant wordt er ook
nog steeds veel van het R&D geld in Nederland besteed. Dit is mede
het gevolg van onze goede kennis-infrastructuur.
Continue (internationale) marktdynamiek
Nederlands R&D investeringen steeds meer in buitenland
Op 19 oktober publiceerd het Rathenau Instituut haar rapport
'R&D goes global'. Hiervoor interviewde ze twintig R&D-leiders
van in Nederland gevestigde bedrijven als DSM, Danone, NXP,
Unilever, Rijk Zwaan, ASML, Philips, Tata Steel en Shell. Ook liet
het instituut veertien R&D-managers interviewen van Chinese
dochterondernemingen van westerse bedrijven. Daarnaast
spraken de onderzoekers met beleidsmakers op nationaal en
regionaal niveau en analyseerden ze de gegevens over R&Duitgaven.
Contactgegevens
Henri Cocu
Sectorspecialist
[email protected]
Sander Halsema
Sectorspecialist
[email protected]
Arnold Hardonk
Sectorspecialist
[email protected]
Corné Kranenburg
Sectorspecialist
[email protected]
Bronnen voor deze uitgave zijn: Rathenau Instituut, NU.nl, UTwente.nl
Eén van de belangrijkste conclusies luidt dat Nederlandse
bedrijven steeds meer R&D-geld in het buitenland uitgeven. Dit
terwijl de buitenlandse investeringen in Nederland juist minder
hard groein. Daarnaast blijkt dat vooral de ontwikkelactiviteiten
(de 'D' in R&D) steeds meer flexibel zijn qua locatie en vaak de
route naar snelgroeiende economieën en productielocaties
volgen. De onderzoekactiviteiten zijn relatief honkvast.
Doorslaggevend voor de locatie van bedrijfsresearch is de
aanwezigheid van kennis, onderzoekers en mogelijkheden tot
samenwerking. Het Rathenau Instituut doet de aanbeveling om
de concurrentiepositie van Nederland te verbeteren door zich
vaker als één geheel te profileren in plaats van als verzameling
losse 'valleys' of 'hotspots'. Buitenlandse bedrijven zien
Nederland namelijk juist als één regio binnen Europa. Daarnaast
Page 3 of 5
Toelichting vier trends in de industrie
Vier trends in de Nederlandse industrie
Rabobank onderscheidt vier trends die de Nederlandse industrie nu en in de toekomst gaan vormgeven. Bedrijven in de
Nederlandse industrie zullen hierop acteren om hun marktpositie te behouden of verder uit te bouwen.
Onderscheid op
prijs voor
Nederlandse
industrie veelal
onmogelijk
Industrie is de
innovatieve sector
in de economie
Oplossen Grand
Societal Challenges
maakt innovatie
nodig
Sneller
Opgelegd door
overheid, afnemer
en concurrent
Efficiëntere
productie, minder
grondstoffen,
duurzame
producten, closing
the loop
Geen
concurrentiefactor,
maar vereiste
Sneller
Azië (China)
belangrijkste
industriële macht:
omvang en
kennisontwikkeling
Reshoring van
industrie in
Westerse landen:
kosten, kwaliteit,
logistiek
Concurrentie
tussen
(internationale)
kennisclusters en
ketens
Prijsvolatiliteit
grondstoffen en
energie
Schaarste aan
grondstoffen (Rare
Earth Metals)
Problematisch
tekort technisch
personeel
Sneller
Noodzaak tot
innovatie
Duurzaamheid een
gegeven
Continue
internationale
dynamiek
Resource
onzekerheid
Drie ontwikkelingen in de mondiale economie
Naast de bovengenoemde vier trends zien we drie ontwikkelingen waar alle sectoren en bedrijven mee te maken hebben of krijgen:
sneller, complexer en meer onzeker. Grotendeels worden deze ontwikkelingen gedreven door ontwikkelingen in de ICT. In het
afgelopen decennium was dit met name relevant in meer consumentgerichte sectoren, zoals retail en media. Voor de nabije
toekomst zal dit echter ook de industrie steeds meer raken. De veranderingen leiden er toe dat meer wendbaarheid van organisaties
wordt vereist. Dit zal resulteren in een noodzakelijke flexibilisering van business models. Indien bedrijven dit niet doen dan bestaat
de kans dat concurrenten en nieuwkomers afkomstig uit andere sectoren bedrijven voorbijstreven.
Sneller
Kortere levensduur
van bedrijven
Kortere product life
cycles
Kortere time-tomarket
Sneller
opeenvolgende
technologieën
Cross sectorale
concurrenten
Symbiose van
technologieën
Opkomst van
digital value
networks
Personalised
products and
services
Marktleiderschap
en schaal geven
geen garantie meer
Geen brand Loyalty
Big Data geeft ook
meer variabelen
Geopolitieke
verschuivingen
Sneller
Complexer
Complexer
?
Meer onzeker
Meer
onzeker
Page 4 of 5
Kerncijfers
Producentenvertrouwen en orderpositie
10
110
Zowel het Nederlandse producentenvertrouwen als de
8
108
orderpositie kenden een lichte daling in oktober.
6
106
Hoewel beide nog steeds op een relatief hoog niveau
4
104
staan, zien we wel dat de afgelopen maanden het
2
102
0
100
producentenvertrouwen een dalende trend heeft
(bron: CBS). De NEVI-PMI cijfers van oktober zijn
-2
98
-4
96
-6
94
in oktober tegen 53,0 in september. Sprake was van
92
een productiegroei in alle marktsegmenten waarbij de
-8
1-11-2011
1-11-2012
1-11-2013
Producer confidence (LH)
1-11-2014
(beperkt) positiever dan die van de maand ervoor: 53,9
groei van de productie van kapitaalgoederen het
Order position (RH)
hoogst was volgens de respondenten..
Source: CBS; October 2015 latest data available
Groei industriële productie in Nederland, Duitsland, Eurozone en de VS (JoJ)
De figuur hiernaast geeft de JoJ groei van de
6%
industriële productie. In Nederland lag deze in
4%
september rond de nullijn. In Duitsland was
2%
daarentegen sprake van een sterke opleving en in de
0%
VS zien we dat de productie een continue dalende
trend kent. De verwachtingen van analisten over 2015
-2%
en 2016 is voor de Eurozone rond 2% productiegroei
-4%
(JoJ) (bron: Consensus Forecasts). De industrie in de VS
komt - volgens de verwachtingen - op hetzelfde uit. Dit
-6%
1-1-2013
1-1-2014
NL
1-1-2015
Germany
betekent voor de VS wel een verlaging t.o.v. de
US
afgelopen jaren. De internationale macro economische
omgeving lijkt momenteel te verslechteren (zoals
Source: Datastream; September 2015 latest available data
China).
Groei industriële productie per subsector van afgelopen 4 maanden (JoJ, 3M gemiddelde)
Chemical
16%
Transport
equipment
High tech
Steel &
other
metals
Paper
De figuur hiernaast geeft het 3-maandsgemiddelde
van de productiegroei in de periode juni t/m
september. Deze grafiek laat beter dan de vorige
12%
grafiek de trend zien. De afgelopen anderhalve jaar
8%
heeft de groei weinig beweging laten zien en
4%
schommelt tussen -2% en 2%. De
driemaandsgemiddelde productiegroei van de
0%
Nederlandse industrie daalde in september licht naar
-4%
-8%
Manufacturing
-0,4%. Deze daling wordt breed gedragen over de
subsectoren: de geselecteerde subsectoren kennen
Rubber and
plastics
Metal
products
Machinery
Textiles
Source: CBS; Rabobank; production growth (YoY) 3M average of last 4 months; September 2015 latest data
allemaal een verslechterde groeipositie (3M
gemiddelde).
Deze publicatie is een uitgave van Rabobank International. De in deze publicatie gepresenteerde visie is gebaseerd op gegevens uit door ons betrouwbaar geachte bronnen die worden
genoemd in de bronvermelding. Deze bronnen zijn op zorgvuldige wijze in onze analyse verwerkt. Rabobank International aanvaardt echter geen enkele aansprakelijkheid voor het geval
dat de in deze publicatie neergelegde gegevens of prognoses onjuistheden bevatten noch voor eventuele (zet-)fouten en onvolledigheden. Het betreft algemene informatie die aan
veranderingen onderhevig is. Aan de verstrekte informatie kunnen geen rechten worden ontleend.
Page 5 of 5