`overspannen` longen gevoeliger zijn voor een longaanval

ONDERZOEK
In het lab
Van lab naar praktijk
In de praktijk
Het klinkt gek: mensen die al een
longziekte hebben met opzet laten
hoesten en proesten. Toch gaat een
Groningse onderzoekster op die
LONGEN
OP HOL
24
manier onderzoeken of een
longaanval bij COPD kan worden
voorkomen. ‘De deelnemers zijn
echt helden.’
Ze gaat vijftien mensen met COPD expres ziek maken. Onderzoekster
Barbro Melgert van de Rijksuniversiteit Groningen zal de proefpersonen in
haar nieuwe studie binnenkort een virus toedienen waarvan ze verkouden
worden. ‘Een lichte verkoudheid, geen heftige’, zegt ze. ‘Ze zullen wel flink
gaan hoesten en misschien wat benauwder worden.’ En dat is nodig voor
Barbro’s onderzoek naar een ernstige complicatie die soms optreedt bij
verkouden COPD-patiënten: een longaanval.
Bij een longaanval slaan de longen bijna letterlijk op hol. ‘Mensen worden
zo ziek en benauwd dat ze niet meer goed kunnen ademhalen. Ze geven
ook veel slijm op en hoesten heel heftig’, zegt Barbro, die samenwerkt met
collega-onderzoeker René Lutter van het AMC Amsterdam.
Snel naar het ziekenhuis
De term longaanval lijkt niet voor niets veel op het woord ‘hartaanval’. De
klachten van een longaanval treden plotseling op en zijn heel heftig. Je moet
direct naar het ziekenhuis om extra zuurstof toegediend te krijgen. Er is een
kans op schade aan de longen die niet meer hersteld kan worden. ‘Na één
longaanval volgen er vaak meer’, zegt Barbro. ‘Je longen raken daardoor
langzaam uitgeput.’
Het lijkt erop dat
‘overspannen’ longen
gevoeliger zijn voor een
longaanval
Mysterie
De grote vraag is nu: waarom krijgt de een wel een longaanval door een
onschuldig verkoudheidsvirus en de andere niet? Daar wil Barbro achterkomen door mensen met COPD een klein beetje verkouden te maken.
‘Door precies te volgen wat er in de longen van verkouden mensen met een
longziekte gebeurt, kunnen we zien hoe deze aanvallen precies ontstaan.’
Ze is blij dat de deelnemers het verkoudheidsvirus vrijwillig laten toedienen.
‘Ze helpen ons om één van de belangrijkste doodsoorzaken bij longpatiënten
beter te onderzoeken. Misschien kunnen we longaanvallen uiteindelijk zelfs
voorkomen door dit onderzoek. Dan zouden we veel mensenlevens
kunnen redden.’
Het ontstaan van longaanvallen is nog een mysterie. Bacteriën en virussen
worden normaal gesproken ‘opgeruimd’ door het afweersysteem van de
longen. Zogenoemde immuuncellen vernietigen de ziekmakers. ‘De meeste
mensen met een longziekte die een verkoudheid krijgen, herstellen daardoor
snel weer.’ Maar bij een kleine groep ontstaat er een longaanval,
waarschijnlijk doordat het afweersysteem van hun longen te hard heeft
gewerkt. ‘We denken dat ze zoveel ontstekingen hebben gehad in hun
longen dat hun immuuncellen overbelast zijn geraakt. Deze kunnen het
virus daardoor niet meer doden.’
25
ONDERZOEK
Maar hoe raakt een long precies ‘overspannen’? Volgens Barbro
zijn zogenoemde ‘zuurstofradicalen’ de grote boosdoeners. Bij de
bestrijding van virussen en bacteriën maken immuuncellen grote
hoeveelheden van deze speciale deeltjes aan. ‘De deeltjes doen
eigenlijk iets goeds, ze ruimen bacteriën en schimmels
op in de longen’, zegt Barbro. ‘Maar de deeltjes gaan zo agressief
te werk dat ze ook gezond longweefsel beschadigen. Die schade
noemen we ‘oxidatieve stress’.’
Meestal is die stress zo weggepoetst uit de longen. Het menselijk
lichaam herstelt die schade zelf door een soort tegengif aan te
maken: antioxidanten. ‘Deze deeltjes repareren de schade die is
aangericht.’ Helaas hebben longen geen eindeloze voorraad van
die reparatiedeeltjes. ‘Sommige longpatiënten hebben zo veel
ontstekingen gehad dat ze niet genoeg antioxidanten meer aanmaken.’ Hun longweefsel raakt dan steeds erger beschadigd en de
immuuncellen werken niet goed meer. Kortom: hun longen zijn een
makkelijke prooi voor virussen. ‘Een eenvoudig verkoudheidsvirus
kan dan zo heftig tekeergaan dat er een longaanval ontstaat.’
Twee plannetjes
Na één longaanval volgen
er vaak meer, de longen raken
daardoor uitgeput
Meer risico op een aanval
Barbro wil nu in de longen van vrijwilligers met COPD kijken of haar
vermoedens over ‘overspannen’ longen kloppen. Eerst gaat ze bij
de verschillende deelnemers het stressniveau in de longen meten.
‘Met nieuwe technieken verzamelen we informatie over het aantal zuurstofradicalen in hun longweefsel. We kunnen dus precies
vaststellen wie last heeft van beschadigd gezond longweefsel en
wie niet.’
Vervolgens gaat ze mensen met meer en minder ‘overspannen’ longen blootstellen aan een onschuldig verkoudheidsvirus. ‘We kijken
dan hoe hun longen reageren. Zijn mensen met meer beschadigd
gezond longweefsel gevoeliger voor het virus dan de anderen?
Als dat echt zo is, zullen ze waarschijnlijk meer risico lopen op een
longaanval. Dat is belangrijk om te weten. Deze mensen moeten
dan heel erg oppassen en misschien zelfs uit voorzorg worden
behandeld.’
26
Wie is Barbro Melgert?
‘Ik kom uit een familie met veel rokers. Maar zelf rook ik niet. Misschien heeft dat
wel een rol gespeeld bij mijn keuze om longonderzoeker te worden. Ik wilde aan
mijn familie laten zien hoe slecht roken voor je is.’ Barbro Melgert (47) doet al
jarenlang onderzoek naar de longen. Ze richtte zich eerst op verschillen tussen
astma bij mannen en vrouwen. Nu onderzoekt ze met subsidie van het Longfonds
hoe het immuunsysteem van de longen reageert op longziektes. In haar vrije tijd
sport ze graag. ‘Vooral in de buitenlucht. Ik houd van hardlopen en roeien.
Stilzitten, daar doe ik niet aan.’
Maar Barbro wil niet alleen begrijpen hoe longaanvallen ontstaan,
ze wil ze ook voorkomen. Een medicijn tegen overspannen longen
ontwikkelen, dat is haar uiteindelijke doel. Ze heeft daarvoor twee
plannetjes. Als eerste wil ze proberen om longweefsel te ‘ontstressen’. ‘Ik wil een poging wagen om longen extra antioxidanten te laten aanmaken met behulp van een middel uit het laboratorium. Een
flinke dosis van die reparatiedeeltjes kan er misschien voor zorgen
dat het beschadigd longweefsel zich weer herstelt.’
Maar het liefste zou Barbro de longen van patienten bij voorbaat
al stressvrij houden. Ze gaat daarom ook een middel testen dat de
aanmaak van zuurstofradicalen in longweefsel remt. ‘Dan ontstaat
er namelijk minder schade aan de longen en wordt de kans op een
longaanval waarschijnlijk ook kleiner.’ Daar zit natuurlijk wel een
risico aan, want zuurstofradicalen zijn nodig om infecties te bestrijden. ‘Je moet deze deeltjes dus niet te veel afremmen, want dan
worden virussen niet gedood en zullen mensen ziek worden. Het
luistert heel nauw.’
Het testen van de anti-stressmiddelen gebeurt op muizen. ‘Pas als
we de longen van de dieren kunnen beschermen tegen gezond
longweefsel dat beschadigt, kunnen we de medicijnen misschien
ook op menselijke proefpersonen gaan testen.’
Helden
De gezondheid van de deelnemers aan het onderzoek loopt geen gevaar. Zij zullen na ongeveer zeven
dagen vanzelf genezen van hun verkoudheid. ‘Zo’n
periode van ziekte is best zwaar voor deze mensen,
want ze hebben al COPD. Toch vinden ze de klachten die ze zullen krijgen de moeite waard, omdat
ze ook dolgraag willen dat er betere behandelingen
tegen longaanvallen worden ontwikkeld. Het zijn dus
echt helden.’
Gratis te bestellen
Hoe herkent u de symptomen van een longaanval
op tijd en wat kunt u dan doen? Wie dat weet,
kan soms opname in het ziekenhuis voorkomen.
Vul daarom samen met uw arts het longaanval
actieplan COPD in. U kunt het gratis bestellen via
longfonds.nl/longaanval.
Facebook
Iedere dag worden er 66 mensen met een longaanval opgenomen in het ziekenhuis.
Heeft u dat al eens meegemaakt?
Eef van Surksum Dan vlieg je zowat tegen het plafond aan van benauwdheid!
Yvonne Engel Heb al diverse malen prednisoninfuus plus antibiotica
gekregen. Meestal moest ik vijf dagen in het ziekenhuis blijven.
Martin Oosterhuis Ooit heb ik vier dagen in het ziekenhuis gelegen, maar
het gaat nu goed. Ik doe twee keer per week longrevalidatietraining en slik
elke dag vitamine D, magnesium en een antbioticapil als onderhoud. Heb al
een jaar geen problemen gehad.
Nicole Dekker Ben meermalen afgevoerd met gillende sirenes. Inmiddels
heb ik al twee keer revalidatie gedaan en sinds kort zit ik aan de zuurstof.
Annemie Linsen Ik had eerder last van lichte aanvallen, maar nu ik
vitamine D gebruik heb ik er geen meer gehad.
27
Tekst: Dennis Rijnvis. Foto Barbro: Rob Kleinjans
De grote boosdoeners