Bloedverwant nr.2 2013

BLAD VOOR DONORS
STICHTING SANQUIN BLOEDVOORZIENING - JAARGANG 12 - NR. 2 - 2013
Fidan Kafarova
heeft thalassemie
‘In Azerbeidzjan
was mijn leven
in gevaar’
PAGINA 8
Uit de kunst
Op bezoek bij vier creatieve donors
PAGINA 12
Zuinig met bloed
Ziekenhuizen gebruiken steeds
minder bloed: wat zijn de gevolgen?
2
VAN DE REDACTIE
In beweging
We kijken terug op een mooie zomer.
De Facebookpagina van Sanquin blijft een
Wereld Bloeddonordag vormde daarvan op
levendige plek waar donors elkaar digitaal
14 juni de aftrap. We kregen veel positieve
ontmoeten. Leuk om achterop dit nummer
reacties op de kaart met de speciale postzegel,
– en uitgebreider nog op Facebook – te zien
die wij stuurden om u te bedanken. Op Wereld
waar jullie de sticker die bij het vorige
Bloeddonordag hadden medewerksters van
nummer zat, plakten.
verschillende afnamelocaties op geheel eigen
wijze de locatie versierd om ‘hun’ donors in
Sanquin is en blijft altijd in beweging, steeds
het zonnetje te zetten. Heel bijzonder vond
op zoek naar nog betere manieren om
ik de kunstmuur die de medewerksters in
patiënten van veilig en goed bloed te voor-
Roermond maakten van verpakkingsmateriaal
zien. Er zijn binnen de medische wereld veel
van plasmasets.
veranderingen gaande die ook consequenties
+
A
Ik ben trots op de Ikgeefbloed-app die we
13 leest u meer over de achtergrond hiervan
hebben gelanceerd. We komen daarmee tege-
en ook komende nummers houden we u op
moet aan de wens van veel donors tot meer
de hoogte van de ontwikkelingen.
digitalisering. Met deze app is de eerste stap
gezet!
HTLV-test
alleen nog bij nieuwe donors
Imke Sikkema,
hoofdredacteur Bloedverwant
14.677 x
is de Ikgeefbloed-app al gedownload
Sanquin Bloedvoorziening houdt nieuwe
ontwikkelingen voortdurend in de gaten om
de bloedtransfusie veilig te houden. Soms is het
nodig een test aan te passen omdat een virus
verandert. En soms blijkt het voor een veilige
transfusie voldoende om alleen nieuwe donors
te testen op een infectieziekte.
Dat laatste is het geval bij de HTLV-test.
Deze test kijkt naar de aanwezigheid van het
humaan T-cel lymfotroop virus in het donorbloed. Dit virus komt vooral voor in Japan en
het Caribisch gebied en kan een zeldzame
vorm van leukemie veroorzaken.
Het uitvoeren van de HTLV-test is in Europa
niet verplicht en wordt in de meeste landen
niet uitgevoerd.
Uit onderzoek is gebleken dat de kans dat
HTLV via bloedtransfusie wordt overgedragen
verwaarloosbaar klein is wanneer de witte
bloedcellen uit het bloed worden verwijderd.
Sanquin doet dit standaard bij alle bloedproducten voordat deze worden toegediend
aan patiënten. Om die reden heeft de
Medische Adviesraad aangegeven dat Sanquin
de HTLV-test niet langer bij alle bloeddonaties
hoeft uit te voeren en dat het volstaat om
donors eenmalig te testen. De HTLV-test wordt
daarom sinds 1 juli 2013 alleen nog bij nieuwe
donors uitgevoerd.
De laboranten van Sanquin blijven wél elke
bloeddonatie testen op hiv, hepatitis B, en C
en syfilis.
Donoropkomst
na oproep
41%
= Niet gekomen
• geen tijd
• fysieke klachten
• mag even niet geven
59%
= Gekomen
Omslagfoto Erno Wientjens
Foto Harry Meijer
hebben voor de bloedbank. Op pagina 12 en
3
EN, LEKKER GEPRIKT?
‘Ik heb geen moppentrommel bij me’
We treffen Jelmer de Haas (40), fotograaf, bij
Muziekcentrum Vredenburg in Utrecht.
En, lekker geprikt?
Ja hoor. Ik wilde eigenlijk vorige week al gaan, maar toen was ik vermoeid.
En dan loop ik het risico dat ik word afgekeurd vanwege een te laag Hb.
Dat is twee keer gebeurd. Vervelend, dus dan wacht ik liever even.
Indrukwekkende camera’s hangen er over je schouder.
Ben je fotograaf misschien?
Goed geraden! Ik ben op weg naar de Botanische Tuinen in Utrecht, voor
een reportage over het muziek- en cultuurfestival deBeschaving. Fotografie
van concerten is een van de pijlers van mijn werk. PinkPop, Lowlands,
North Sea Jazz Festival, maar ook kleinere festivals. De foto’s verschijnen in
verschillende bladen en op het laatste North Sea Jazz was een expositie te
zien van mijn muziekfoto’s.
Ah, een muziekliefhebber!
Ja, de liefde voor muziek gaat ver terug. Als kind leerde ik drummen en later
hing ik tijdens concerten graag rond bij het podium. Jazz vind ik helemaal te
gek. Daarmee begon mijn concertfotografie.
Onlangs nog een mooie foto gemaakt?
Niet zo lang geleden kreeg ik de kans om jazzdrummer Han Bennink te
portretteren. De eerste keer dat ik hem zag spelen was in Leeuwarden, in de
jaren tachtig. Als jong drummertje was ik met mijn vader mee naar zijn optreden. Ik was zeer onder de indruk. Han Bennink speelde niet alleen op zijn
drumstel, maar op alle dingen die hij aantrof in de zaal. Inclusief mijn colaflesje. Maar ik doe niet alleen muziek hoor. Zo maakte ik onlangs een portret
van prinses Laurentien, als voorzitter van Stichting Lezen en Schrijven.
Prinses Laurentien? Was je zenuwachtig?
Een beetje gespannen. Een foto maken van een prinses heeft natuurlijk wel
een extra lading. Ik had niet veel tijd, maar ze is een professional en gewend
om in de camera te kijken.
Wat doe je als iemand zich niet op zijn gemak voelt?
Meer tijd nemen. Ik heb geen moppentrommel of zo bij me. Sowieso levert
Maak je op vakantie ook foto’s?
Fotograferen stopt nooit. Er gaan altijd camera’s mee.
Zeggen je kinderen nooit eens: papa, leg nu die camera eens weg?
Ze zijn gewend aan een fotograaf in huis. En op vakantie lig ik heus niet de
hele dag met m’n camera voor een bloemetje.
+
A
Foto Harry Meijer
lachen niet altijd de mooiste foto op. Ik zie liever de kern van iemand.
4
BLOED IS LEVEN
‘Ik weet dat ik
in Nederland wél
schoon en veilig
bloed krijg’
Rillen, koorts, braken: thalassemiepatiënt Fidan Kafarova uit
Azerbeidzjan reageerde in eigen
land slecht op de bloedtransfusie
die ze elke maand nodig heeft.
Dat werd anders nadat ze met
haar familie naar Nederland was
gevlucht. ‘Ik weet dat het bloed
hier schoon en superveilig is.
Daar ben ik heel dankbaar voor.’
Een sprankelende, mooie jonge vrouw
met een twinkeling in haar grote bruine
ogen en een wat verlegen maar aanstekelijke lach opent de deur van haar
flat in Apeldoorn. Op haar linkerhand
verraadt een klein blauw plekje de
laatste bloedtransfusie. Fidan Kafarova
ontvangt ons om haar bijzondere levensverhaal te vertellen.
Al vrij snel na haar geboorte, nu 27 jaar
geleden, werd duidelijk dat Fidan thalassemie heeft, een ernstige, erfelijke vorm
van bloedarmoede die in haar geboorteland Azerbeidzjan veel voorkomt maar in
Nederland heel zeldzaam is. Toen zij veertien was, stonden haar ouders voor een
keuze die eigenlijk geen keuze was. Blijven
en riskeren dat hun dochter niet oud zou
worden. Of alles opgeven – huis, vakantiehuis, auto, academische banen, familie,
vrienden – en vluchten naar een land waar
Fidan een betere behandeling kon krijgen.
‘In Azerbeidzjan viel het me al een tijd op
dat er steeds minder leeftijdsgenootjes
waren in het behandelcentrum’, vertelt
Fidan. ‘Maar ik stond er eigenlijk niet bij
stil dat ze wel eens dood konden zijn.
Mijn ouders hielden dat soort berichten
uit bescherming bij mij weg.’
Met haar ouders en oudere broer kwam
Fidan in Nederland aan. Ze had een
Hb-gehalte van 3,2 en een zieke huidskleur. ‘Ik voelde me heel slecht.’
In Nederland kwam ze onder behandeling van een ervaren arts in Groningen.
Moeilijke tijd
Het gezin begon aan een onzekere
periode in diverse asielzoekerscentra.
‘Ik ga niet stil
in een hoekje
zitten’
Vijf jaar duurde het voordat ze eindelijk
een verblijfsvergunning kregen. Ze moesten meermaals verhuizen naar een ander
asielzoekerscentrum, woonden met
zijn vieren in één kleine kamer. ‘Dat was
de moeilijkste tijd van mijn leven. De
onzekerheid was het ergst. Voor mijn
ouders is het heel zwaar geweest: niet
weten of je mag blijven terwijl het leven
van je kind op het spel staat.’
Ondertussen bleek haar milt zo vergiftigd
door alle ijzer die zich door de vele bloedtransfusies in haar lichaam opstapelde dat
hij verwijderd moest worden. Ook kreeg
ze hartritmestoornissen en diabetes.
Ze trekt haar schouders op met iets wat
tussen een zucht en een lach in zit. ‘Maar
ik ben nog steeds heel dankbaar dat ik
hier ben en dat ik kan en mag doen wat
ik doe. Ik voel me niet ziek. De diabetes
vind ik eigenlijk meer belemmerend voor
mijn leven dan de thalassemie. Een keer
per maand naar Groningen voor een
bloedtransfusie en de controle, dat is alles.
En medicijnen slikken tegen de ijzerstapeling. Maar verder voel ik me goed.’
Plezier
Sporten zit er voor Fidan niet in. Maar
ach, dat vindt ze niet erg. ‘Ik concentreer
me op de dingen die ik wel kan.’ Ze houdt
van feesten, van muziek, zingen en dansen. De nationale Azerbeidzjaanse dans
vindt ze ‘supermooi’. En als ze zichzelf in
acht neemt, gaat dat plezier maken best.
‘Ik houd van drukte. Ik ga niet stil in een
hoekje zitten maar probeer die ziekte te
verdringen in mijn leven.’
Knapt ze nu keer op keer op van het
donorbloed, ooit waren de bloedtransfusies voor haar een ware martelgang.
5
Fidan Kafarova heeft deze zomer haar studie
Maatschappelijk Werk en Dienstverlening
afgerond. Het liefst wil ze gaan werken met
Foto Erno Wientjens
vluchtelingen of vrouwen. Hoewel ze door
A
+
het UWV arbeidsongeschikt is verklaard,
denkt ze dat ze dat prima kan. ‘Al mijn
stages gingen heel goed. Ik ben een echte
doorzetter. Ook als ik moe ben ga ik door
en dan rust ik thuis wel uit.’
6
BLOED IS LEVEN
B
Foto Erno Wientjens
+
Op de muur in de
woonkamer staat hun
levensmotto:
Ze vertelt hoe slecht de bloedvoorziening
in Azerbeidzjan was geregeld. Als patiënt
word je geacht zelf voor bloeddonors te
zorgen. Haar vader liep door zijn maandelijkse donaties een vorm van bloedarmoede op. Erger was dat het bloed
soms onbetrouwbaar was. Al bij een van
haar eerste transfusies, op haar zesde,
werd Fidan besmet met hepatitis C. Ze lag
een maand in het ziekenhuis. ‘Ik herstelde
volledig. Maar daarna denk je steeds: van
wie is dit bloed? Wat voor levensstijl heeft
hij gehad? Zou hij met hiv besmet zijn?’
Getest werd er in Azerbeidzjan wel, maar
niet heel nauwkeurig. ‘Ook vandaag de
dag nog worden zo patiënten besmet.’
Evenmin werd gekeken of het donorbloed
precies bij het bloed van Fidan paste. Het
gevolg was dat ze na bijna elke donatie
een reactie kreeg. ‘Ik kreeg last van hoge
koorts, rillingen, braken. Ik kon niet zonder dat bloed, maar werd er tegelijkertijd
juist ziek van.’ Een wereld van verschil met
hoe het hier geregeld is. ‘Ik heb hier nooit,
echt nooit een reactie gehad op het bloed
van een donor. Ik weet dat ik schoon,
superveilig bloed krijg. Ik denk er helemaal
niet meer bij na van wie het komt… ’
Droom
Fidan is nu 27 en de helft van haar leven
in Nederland. Toch staat ze naar eigen
zeggen ook nog altijd met een been in
Azerbeidzjan. Ze is hier vrijwilliger bij de
patiëntenvereniging OSCAR en weet
hoe belangrijk het is als patiënt goed op
de hoogte te blijven van nieuwe ontwikkelingen. Haar droom is om ooit in
Azerbeidzjan een even goede patiëntenvereniging op te zetten. ‘Elke keer als ik in
Azerbeidzjan kom, ben ik geschokt over
de gang van zaken. In het behandelcentrum krijgen kinderen zittend een
bloedtransfusie, vaak met zijn tweeën op
één stoel. Dat is toch niet normaal? En
dan moeten ze ook nog hopen dat het
bloed schoon is of dat ze genoeg geld bij
elkaar krijgen om het te kopen wellicht.
Als ik dat zie, dan dank ik God dat ik hier
ben. Nederland behandelt mij veel beter
dan mijn eigen land. Daar ben ik superdankbaar voor.’
‘We zijn honderd procent gelukkig‘
Op het donorcentrum in Apeldoorn zijn ze
Ondanks al die onderzoeken, medicijnen,
graag geziene gasten: Fidan Kafarova en
prikken en bloedtransfusies blijft ze altijd
bloeddonor Emin Babajev (25). Ze leerden
vrolijk en opgewekt.’ Naar de bloedbank
elkaar kennen op een feest dat Fidans
gaan ze altijd samen. ‘Voordat ik Fidan
broer organiseerde voor Azerbeidzjaanse
kende, heb ik me nooit gerealiseerd dat je
jongeren in Nederland. ‘Fidan heeft mij
bloeddonor kon worden’, zegt Emin. ‘Nu
direct verteld over haar ziekte’, vertelt Emin.
heb ik spijt. In feite schaam ik me dat ik
‘Maar ik hoefde er geen minuut over na
niet eerder ben begonnen. Ik zeg ook altijd
te denken. Voor mij is het geen probleem.
tegen anderen: ga het nu doen, wacht niet
Elke vrouw kan ziek worden, ook al is ze
tot een van je dierbaren het nodig heeft.’
nog kerngezond wanneer je haar ontmoet.’
Als het zou mogen zou Emin nog veel meer
In hun leven speelt de ziekte van Fidan
bloed willen geven. ‘Neem zoveel je pakken
nauwelijks een rol, zegt Emin. ‘We hebben
kunt, zeg ik vaak tegen de donorassistente.
het goed en zijn honderd procent gelukkig.’
Andere mensen geven voor mijn vrouw, dus
Dat neemt niet weg dat hij vol bewondering
ik wil ook zo veel mogelijk andere mensen
is over de manier waarop Fidan met haar
helpen met mijn bloed. Het voelt goed om
ziekte omgaat. ‘Zij is echt een sterke vrouw.
te geven.’
7
HANDIG
IKGEEFBLOED-APP
Alle donaties op rij
Voer na iedere donatie je Hb en je
bloeddruk in. Zo krijg je een mooi
overzicht.
Maak je eigen profiel aan
Voer eenmalig in:
• Hoe vaak heb je tot nu toe gegeven?
• Wat is je bloedgroep?
• Doneer je bloed of plasma?
Speel het spel
Vijfendertig zakken bloed redden
een mensenleven. Hoeveel mensen
kun jij redden?
Waar kan ik bloed geven?
Vind snel de dichtstbijzijnde afnamelocatie.
‘Net gedoneerd: fluitje
van een cent‘
Op weg naar de bloedbank? Net
gedoneerd? Deel je donatie met
je vrienden via verschillende
sociale media.
DOWNLOAD NU DE IKGEEFBLOED-APP
8
OP LOCATIE
UIT DE KUNST
Sanquin Bloedvoorziening draagt
kunstenaars een warm hart toe.
Door het hele land zijn in verschillende afnamelocaties kunstexposities te zien, vaak van donors.
Bloedverwant zocht er vier op.
Elegance
Keramiek en polyester
Foto Stijntje de Olde
Ada Stel, Tjerkwerd
Eigen galerie in Workum (Galerie Ada Stel)
en Tjerkwerd (Galerie ArtiSjok)
A
+
‘Medewerkers van het donorcentrum in
Leeuwarden vroegen of ik kleine vrouwenbeelden beschikbaar wilde stellen voor
de vitrine. Toen dacht ik: dan moet ik me
ook aanmelden als donor. Onbegrijpelijk,
dat ik dat niet eerder heb gedaan.
Van huis uit ben ik keramiste. Na een reis
in Zuidelijk Afrika besloot ik alleen nog
vrouwenbeelden te maken. Zij zijn de
stille kracht in de geschiedenis. Ik maak
vrouwenbeelden die kracht uitstralen, fier
en kleurrijk zijn, beelden waarvan je kunt
genieten. Ik geef al mijn vrouwen een
gouden randje mee. In 1994 opende
prinses Irene mijn expositie “ADASTEL
XXL”. De mensen zeggen soms: die grote
vrouwen verkoop je niet. Maar het is niet
mijn drive om alleen geld te verdienen.
Mijn drive is om vrouwen te maken. Daar
ben ik nog lang niet klaar mee.’
Leukemie
Zelfportret
Foto op foam
Acryl op linnen, 60x60 cm
Waterverdunbare olieverf op linnen, 45x35 cm
AB
Lucas Elfrink, Purmerend
A
Foto Wim Bos
Colours from Egypt
Foto Erno Wientjens
Foto Wim Bos
9
A
+
Anja van Schijndel, Zaltbommel
Jan Hoek, Alkmaar
‘Het was Goede Vrijdag, zo’n elf jaar
geleden, toen we hoorden dat mijn man
een vorm van acute leukemie had. Dankzij
bloedtransfusies, een reeks chemokuren
en een stamceltransplantatie in het
academisch ziekenhuis in Nijmegen, is
hij genezen. Toen ik al die zakken bloed
bij zijn bed zag hangen, wilde ik iets
terugdoen en meldde mij weer aan als
bloeddonor.
In de periode dat mijn man ziek werd
volgde ik een opleiding aan de kunstacademie en schilderde daar “Leukemie”,
een glas bloedrode wijn, symbool van het
goede leven dat zomaar kan veranderen.
Nu wil ik afstand nemen van mijn schilderij. Ik heb het gedoneerd aan Sanquin,
dat er een mooie plek voor heeft gevonden in het donorcentrum in Nijmegen.
Ik kan mij voorstellen dat het daar donors
kan inspireren en motiveren.’
‘Ik was 30 jaar toen ik begon met het
tekenen van portretten, maar de kiem
voor mijn uit de hand gelopen hobby
werd al gelegd op de lagere school.
Ik had altijd een hoog cijfer voor tekenen
en wilde later net zulke mooie koppen
schilderen als Rembrandt. Ik schilder ook
landschappen en stillevens. Samen met
het portret liet ik die zien op een expositie
op de bloedbank in Alkmaar. Portretten
zijn voor mij een grotere uitdaging
omdat ze moeten lijken. Inmiddels geef
ik belangeloos demonstraties portretschilderen op basisscholen. “U lijkt wel
een tovenaar”, zei een leerling eens.
Fulltimekunstenaar heb ik nooit willen
worden. Ik wil de vrijheid houden om te
schilderen wat ik zelf wil en niet te hoeven
beantwoorden aan de wensen van een
opdrachtgever. Ik zie wat ik zie. Als
mensen het mooi vinden: prima. Anders,
jammer dan.’
Exposeert in Purmerend t/m september
‘Ik heb al enkele keren geëxposeerd op de
afnamelocatie. Vaak zijn het reisverslagen,
zoals nu uit Egypte. Je zult op mijn foto’s
geen piramides aantreffen, wel de zonsopkomst in de woestijn.
Ik bewerk een foto zo min mogelijk. Een
foto moet iets vertellen, daar gaat het om.
Dat vind ik belangrijker dan dat hij honderd procent scherp is. Ik houd ook niet
van opgeschroefde kleuren of flitsen.
Een beeld is zoals het is, daar moet je niets
aan veranderen.
Ik heb een groot deel van mijn leven in de
grafische sector gewerkt, waar de hobby
van fotograferen soms goed van pas kwam.
Nu ben ik met pensioen en neem ik mijn
camera altijd overal mee naartoe.
Ik ben plasmadonor, dus kom geregeld op
de bloedbank. Als er foto’s van mij hangen
voelt het nog vertrouwder. Dan is het bijna
mijn tweede huiskamer.’
10
jouw bloed
redt levens
STAM
CEL
DONOR
DAG
DANKJEWEL
Mis het niet ...
NOTEER
21 SEPTEMBER
Bijzondere post
Nog steeds te koop bij 345 Bruna-winkels en online
bij collectclub.nl: de speciale Wereld Bloeddonordag-
Foto Corpus
postzegel.
Voor in de agenda! Europdonor nodigt op 21 september
alle donors die ooit stamcellen (beenmerg) doneerden uit
voor de stamceldonordag in het Experience Center Corpus
in Leiden.
Foto Gert Meijer
Oog in oog
Menig kijker werd er stil van. Televisiepresentator
John Williams stapte met drie patiënten op
donors af om ze recht voor hun raap te bedanken
voor hun gift. De videoclip is speciaal gemaakt
voor Wereld Bloeddonordag en te mooi om niet
nog eens te bekijken.
Striphelden
Speciale gasten bij de opening van de afname-locatie
Hengelo: Lambik, Suske en Wiske. Ze overhandigden
‘De Bloedbroeder’, een bijzonder album dat naar een idee van
de Donorvereniging Nederland werd gemaakt als cadeautje
voor de donor.
Meer weten over de acties op deze pagina? Kijk op www.bloedverwant.nl/bloedlinks
120.865
donors ontvangen Donormail
11
DE VRIJWILLIGER
0
+
Koken uit de moestuin
Appels, peren, olijven, rabarber, rode ui, witte aardbeien,
bieslook, lavas. Je kunt beter vragen wat Willem Vogels (58)
niet in de moestuin van de kookclub In den Voorhoutsche Pot
heeft staan.
De oogst gebruikt Willem, kok van beroep, op de kookclub die
hij bijna vijftien jaar terug opzette en waar hij vol enthousiasme
elke donderdag twintig kinderen de fijne kneepjes van het
vak bijbrengt. ‘Ik vind het schitterend om kinderen – die vaak
nog geen appel kunnen schillen – iets te leren en te laten
zien dat koken en gezond eten gewoon ontzettend leuk is.’
Het onderhoud van de moestuin vergt dagelijks aandacht.
Vogels begon ermee omdat hij merkte dat de kinderen denken
dat andijvie uit zakjes komt. ‘Leg je een krop neer voor de
stamppot dan vragen ze: wat is dat dan?’ Met veel plezier
schreef hij twee kookboeken voor kinderen die hij tegen
Foto Erno Wientjens
kostprijs verkoopt.
Willem gáf al bijna honderd keer bloed, zijn 86-jarige vader
kréég voor de honderdste keer bloed. ‘Prachtig om nu van
dichtbij te zien hoe belangrijk dit is.’
12
CIJFERS EN TRENDS
Ziekenhuizen
ZUINIGER MET BLOED
12657590 KL
AB
Illustratie Jeannette Kaptein
Wat zijn de gevolgen?
12657590 KL
12657590 KL
12657590 KL MB
Ziekenhuizen zijn steeds zuiniger met
donorbloed. Dat is het resultaat van
nieuwe operatietechnieken en wetenschappelijk inzicht. Goed nieuws voor
de patiënten! En goed nieuws voor
bloeddonors: hun kostbare gift wordt
beter ingezet dan ooit. Maar er is dus
ook minder donorbloed nodig.
Verspreid over Nederland rijden auto’s van
Sanquin Bloedvoorziening twee keer per
dag met donorbloed naar de ziekenhuizen.
De chauffeurs hebben de eenheden bloed
afgehaald bij een van de twaalf uitgiftepunten van Sanquin. Ze brengen precies de
hoeveelheid bloed die het betreffende ziekenhuis heeft besteld. Soms is er een bijzondere bestelling: van bijvoorbeeld bloedplaatjes of rode bloedcellen met een bijzondere typering. Op de uitgiftepunten houdt
Sanquin heel secuur een kleine voorraad
op peil. Vragen de ziekenhuizen minder
bloed, dan hoeft de voorraad minder te
worden aangevuld.
De ziekenhuizen bestellen de laatste jaren
steeds minder. In 2009 werden 907.000
eenheden vol bloed en plasma gebruikt.
‘Als de bloedbank
je oproept, ben
je echt nodig’
In 2012 waren dat 819.000 eenheden, een
vermindering van bijna 10 procent.
Mix van factoren
‘Dat de vraag naar bloed daalt, is geen verrassing’, zegt Jeroen de Wit, directeur van
de bloedbank. ‘Het gebruik van bloed, vooral
van rode bloedcellen, daalt al sinds 1999.
Wat ons wel een beetje heeft verrast, is het
tempo van de daling in het afgelopen jaar.’
De teruglopende vraag doet zich niet alleen
voor in Nederland. Alle westerse landen zien
het gebruik van donorbloed afnemen. Hoe
komt dat?
Marian van Kraaij, hoofd van de unit
Transfusiegeneeskunde van Sanquin, wijst
op een mix van factoren. ‘Sanquin heeft de
opdracht optimaal te zorgen voor de levering van bloedproducten. “Optimaal”
betekent niet dat we zo veel mogelijk bloedproducten leveren, maar dat we op maat
leveren. We zijn een not-for-profitorganisatie
en baseren ons werk op wetenschappelijk
onderzoek. Als bewezen is dat twee eenheden bloed bij een operatie voldoende is,
krijgt de patiënt er geen drie. Over hoe je
zo optimaal mogelijk bloed kunt toedienen,
13
Eigen bloed eerst
Hartchirurgen gebruiken voor een
operatie 40 tot 50 procent minder
donorbloed dan tien jaar geleden.
Orthopedisch chirurgen 60 tot 70
procent. Dat komt doordat de
operatietechnieken zijn verbeterd
en door alternatieve mogelijkheden.
Zo kunnen soms ‘cell savers’
worden ingezet: deze vangen het
bloed van de patiënt op en geven
het via een filter terug.
12657590 KL
B
12657590 KL
12657590 KL
12657590 KL MB
is in 2011 in samenspraak met de medische
beroepsvereniging de richtlijn Bloedtransfusie geactualiseerd.’
Ziekenhuizen hebben ook eigen richtlijnen
waar artsen zich aan moeten houden.
Marian van Kraaij geeft als voorbeeld een
bloedtransfusie bij een lage Hb-waarde.
‘Vroeger kreeg je al donorbloed als de
Hb-waarde 6 was, nu pas bij 4. Zonder risico
voor de patiënt.’ Ook in de hartchirurgie en
orthopedie heeft onderzoek naar het gebruik
van bloedproducten geleid tot een drastische besparing op donorbloed.
Goed nieuws
‘Goed beschouwd is het goed nieuws’, knikt
Jeroen de Wit. ‘Bloed is kostbaar, daar
moeten we zuinig mee omgaan en dat lukt
dus steeds beter. Bovendien kan donorbloed,
net als medicijnen, bij de patiënt bijwerkingen geven, hoe klein dat risico ook is.
Dus is het belangrijk transfusies zo veel
mogelijk te vermijden. Maar de ontwikkelingen vragen wel om aanpassingen, van
Sanquin en van de donors. Sommigen
zullen minder vaak worden opgeroepen,
afhankelijk van de vraag. Het kan dus zijn
dat je minder vaak doneert dan je gewend
was. Alle donors kunnen er daarentegen
van verzekerd zijn dat áls de bloedbank
je oproept, je echt nodig bent.’
Sanquin roept donors op per bloedgroep,
precies naar gelang de behoefte. Het bloedgebruik per bloedgroep verschilt. Per bloedgroep is er soms veel nodig, soms minder.
Jeroen de Wit: ‘Het blijft zo dat we die
pieken moeten kunnen opvangen. Daarvoor moeten genoeg donors beschikbaar
zijn. Van rode bloedcellen hebben we een
voorraad voor zeven dagen, die mag niet
opraken.’
Ook Sanquin moet zich aanpassen aan
de dalende vraag naar donorbloed. Om
efficiënt te kunnen blijven werken, worden
dicht bij elkaar liggende afnamelocaties
samengevoegd.
Toekomst
Nu daalt de vraag naar bloed. Is dat een
trend die de komende jaren doorzet? Dat
is moeilijk te zeggen. Transfusiespecialist
Marian van Kraaij denkt dat de daling over
een paar jaar wel is gestopt. ‘Sommigen
zeggen dat er in de toekomst juist meer
bloedproducten nodig zijn omdat er meer
medische zorg nodig is vanwege een vergrijzende bevolking. Maar tegenover die
ontwikkeling kunnen nieuwe wetenschappelijke inzichten komen te staan over nog
zuiniger omgaan met bloed. Het is, kortom,
koffiedik kijken.’
14
VRAAG HET ONZE DONORARTSEN
Dokter,
hoe zit
dat?
Bij een boswandeling liep ik een tekenbeet op.
Het is nog onduidelijk of ik misschien de ziekte
van Lyme heb. Mag ik nu bloed geven?
De bloedbank test het donorbloed niet op de ziekte van
Lyme. Omdat we vermoeden dat deze ziekte wel bloedoverdraagbaar is, moeten we op andere wijze voorkomen dat
donors die de ziekte mogelijk onder de leden hebben bloed
geven. Donors die de ziekte van Lyme hebben, mogen pas
weer bloed geven als ze twee weken klachtenvrij zijn en ze
ook minimaal twee weken geen antibiotica meer gebruiken.
Heb je een tekenbeet maar is het nog onduidelijk of je daardoor de ziekte van Lyme hebt, dan kijken we hoe lang het
geleden is dat je bent gebeten. Is dat langer dan een week en
heb je geen klachten, dan mag je gewoon bloed geven.
Let op: bovenstaande informatie is inmiddels gewijzigd. Check de
medische trefwoordenlijst voor de meest recente informatie.
Ik heb een forse blauwe plek gekregen door
de naald. Is dat normaal?
Dat is niet de bedoeling, maar is helaas niet altijd te voorkomen. De eerste keer op de bloedbank worden potentiële
donors al beoordeeld op hun ‘prikbaarheid’. Af en toe komt
het voor dat er geen goed toegankelijke ader is te vinden.
Deze (aspirant-)donors krijgen te horen dat zij helaas niet
geschikt zijn. Ook als er wel een ader te vinden is, kan de eerste afname van de halve liter bloed moeizaam gaan. De kans
op het krijgen van een blauwe plek is dan groter. Is de blauwe
plek een terugkerend probleem, dan adviseren wij de donor te
stoppen. Zelfs bij de goed te prikken donors komt een bloeduitstorting wel eens voor. Om dit zo veel mogelijk te voorkomen en/of te beperken moet de donor na de afname het
bloedvat op de prikplaats dichtdrukken tot het bloeden is
gestopt. Deze donor krijgt dan een drukverbandje. Het advies
is dit twee uur te laten zitten en de arm te ontzien.
Foto Stijntje de Olde
Zijn er bij donatie dingen waar je rekening
mee moet houden als het warm is?
Gitta Dijkshoorn (35) studeerde
geneeskunde in Groningen en is
sinds 2005 donorarts bij Sanquin.
‘Het werken met gezonde
mensen en het gezamenlijk gaan
voor het goede doel spreekt me
aan in dit werk.’ Ze keurt donors
in Groningen en Drenthe en
houdt zich daarnaast bezig met
het updaten van de richtlijnen
voor medicijngebruik. Binnenkort
voltooit zij haar opleiding tot
senior donorarts.
Als het echt warm weer is, kan het bloed geven wat meer
impact hebben. De kans op een vochttekort is dan hoger dan
bij normale temperaturen. Door een eventueel vochttekort is
de kans op duizeligheid iets groter. Drink daarom zowel voor
als na de donatie voldoende water en eventueel bouillon of
soep om je vocht- en zoutgehalte op peil te houden. Wie echt
veel last heeft van de warmte of normaal al wat duizelig is na
de donatie, adviseren we om op een andere dag te geven. We
hopen dat donors die wel goed tegen de warmte kunnen wel
gewoon komen als ze een oproep hebben gekregen. Ook op
warme dagen is er immers bloed nodig!
Ons panel van donorartsen beantwoordt vragen van donors. Ook een vraag?
Schrijf naar de redactie, [email protected] o.v.v. Dokter hoe zit dat?
15
DAAROM GEEF IK BLOED
Brok in mijn keel
‘Ik zeg mijn
donorschap
nooit meer op’
Jacques de Koning
‘Een ontspanning van de eerste
orde’, vindt Jacques de Koning uit
Amersfoort de dartsport.
‘Jezelf afsluiten en concentreren.
Dan vergeet je alles om je heen.‘
De 52-jarige bouwkundige speelt
al jaren competitie in de derde
divisie van Dartbond MiddenNederland en heeft intussen ook
zoon (17) en dochter (21) met
het dartvirus besmet. ‘Als ik voor
een wedstrijd zit, vraag ik op
de bloedbank altijd of ze links
willen prikken. Dat is nooit een
Wat beweegt je om bloed te geven? Laat het ons
weten: [email protected] o.v.v. Daarom!
probleem.’
0
Beste Sanquin,
Laatst reed ik op de snelweg en zag een auto van Sanquin met zwaailichten
aankomen. Dit had ik nog nooit eerder gezien. Kunt u mij vertellen waarvoor dat
is en of daar net zoals bij hulpverleners (politie, ambulance en brandweer)
voorrangsregels voor gelden?
Met vriendelijke groet,
Esther van Eck, donor in Baarn
Beste Esther,
De bloedbank mag sinds 1991 in levensbedreigende gevallen gebruikmaken
van zwaailicht en sirene. Voor de wet zijn we gelijkgesteld met een ambulance.
Dit is besloten omdat het herhaaldelijk gebeurde dat patiënten in ziekenhuizen
met spoed bloed nodig hadden, maar de afstand en de verkeersdrukte het
onmogelijk maakten om dit snel te kunnen bezorgen. We zijn verplicht om in
deze gevallen binnen een uur te leveren. Dat is na 1991 tot op heden altijd
gelukt. Bij een A1-transport, want zo heet dat officieel, tekent de arts een
verklaring dat de situatie ook daadwerkelijk levensbedreigend is. Wij zullen dus
nooit zonder toestemming gebruikmaken van onze vergunning.
Met vriendelijke groet,
Marius den Hartog, teamleider transport
Foto Joost Grol
‘Bij mijn eerste bezoek aan de bloedbank, in
Amersfoort, zat ik voor een proefafname te
wachten met een bekertje warme chocolademelk.
Mijn oog viel op een dubbelgevouwen kaart die
midden op tafel was neergezet.
“Bedankt” was er met grote letters op te lezen.
Nieuwsgierig geworden pakte ik de kaart op en
vouwde hem open. De exacte tekst is mij in de
loop der jaren niet bijgebleven. Wel de strekking
ervan, en dat is genoeg: Een kersverse vader
bedankte “de onbekende donor” voor het leven
van zijn vrouw en pasgeboren dochtertje.
Beiden hadden het tijdens de bevalling kennelijk
nogal zwaar gehad. Zonder donorbloed zouden
moeder en kind het niet gehaald hebben.
Ik heb de kaart gelezen. En nog eens gelezen.
Natuurlijk had ik er geen bijdrage aan geleverd;
ik stond pas aan het begin van een donorcarrière.
Maar toch. Ik heb de kaart heel voorzichtig en met
een dikke strot weer terug gezet. Wat raar dat het
snuiten van je neus soms zo lang kan duren ...
Ik wist: ik zeg nooit meer op. In ieder geval niet
vrijwillig.’
Colofon
Bloedverwant is een uitgave van Stichting Sanquin
Bloedvoorziening en verschijnt drie keer per jaar.
Redactie
Imke Sikkema (hoofdredacteur), Hezeke Hoefnagel,
Lysbert Schuitema, Henk van der Meij (donorraad)
Tekst en eindredactie
Annemarie Geleijnse, Rineke van Houten
Vormgeving
Total Identity, Jeannette Kaptein, Arjen Firet
Druk en distributie
Roto Smeets Weert
Redactieadres
Sanquin Bloedvoorziening, Redactie Bloedverwant,
Postbus 9892, 1006 AN Amsterdam 0800-bloedbank
(256 332 265), [email protected],
www.bloedverwant.nl.
© 2013 Sanquin. Artikelen uit Bloedverwant mogen
alleen na overleg met de redactie worden overgenomen,
onder vermelding van de bron en de uitgever.
De redactie van Bloedverwant heeft zijn best gedaan
om de rechthebbenden van het in dit blad getoonde
materiaal op te sporen en hun toestemming te vragen
voor openbaarmaking in dit blad. Dat is niet in alle
gevallen gelukt. Hebt u klachten of bezwaren in verband
met auteursrecht, portretrecht, andere rechten,
persoonsgegevens of privacy, neem dan contact op
met de redactie.
ISSN: 1570-7288
PEFC gecertificeerd
Ook een vraag? Mail naar [email protected] o.v.v. Beste Sanquin!
Dit product is gedrukt
op papier uit duurzaam
beheerd bos en
gecontroleerde bronnen.
PEFC/30-31-033
www.pefcnederland.nl
DONOR
POST
Pas op: donor op de weg!
Dit keer op de brievenpagina een selectie
van foto’s van de stickers die bij het vorige
nummer zaten. Alle inzenders hartelijk
dank! Kijk voor meer foto’s en reacties
op onze Facebookpagina.