Literatuurlijst
advertisement
LITERATUURLIJST MAART 2013 Nuttige boeken voor volwassenen Auteur + uitgever Fiddelaers-Jaspers Riet KPC, In De Wolken, Heeze 2002 Fiddelaers-Jaspers Riet KPC/Kok, Kampen, 1998 Titel De meest gestelde vragen over kinderen en de dood Omschrijving Jong verlies Fiddelaers-Jaspers Riet Educatieve Partners Nederland, Houten, 1996 Fiddelaers-Jaspers Riet KPC Schoolpers, Houten, 1996 Doodnormaal? Handreiking voor het omgaan met rouwende kinderen. Overzichtelijk boek over rouw bij kinderen en jongeren, geïllustreerd met veel praktische voorbeelden. Het boek besluit met een samenvatting van nuttige tips Verdriet en rouw bij leerlingen Debacker H Averbode: Altiora, 1995 Van den Abbeelle Claire Tielt Lannoo 2001 Afscheid voor altijd. Omgaan met verdriet en rouw in het primair onderwijs. Een kind in rouw Dit boek is voornamelijk geschreven voor scholen en leerkrachten en bevat informatie over hoe ze kunnen omgaan met verdriet en rouw bij leerlingen in het lager onderwijs. Nu jij er niet meer bent; rouwen met kinderen en tieners Uitgebreide theorie rond rouw bij kinderen en jongeren, aangevuld met verschillende voorbeelden. Naast de theorie komt het gebruik van verschillende werkvormen aan bod: werken met tekeningen en kleuren, visualisatietechnieken,... Over dood, rouwen en troosten Harm Tilstra Hilversum: Kwintessens, 2002 Harm Tilstra Hilversum: Kwintessens, 2002 Ilse Vande Walle Tielt: Lannoo 2003 Keirse Manu Lannoo, Tielt, 1995 Keirse Manu Lannoo, Tielt, 2002 Kinderen en ingrijpende situaties Kinderen en ingrijpende situaties Kinderen helpen na een schokkende gebeurtenis Helpen bij verlies en verdriet Storms Werner Clavis,Hasselt 2000 Dood zijn, hoelang duurt dat? Kinderen helpen bij verlies Theoretisch kader over kinderen in rouw. De theorie en praktische tips zijn voornamelijk gericht naar scholen Over levensbedreigende ziekte in de naaste omgeving Praktische gids na een misdrijf of een plotseling overlijden. Een gids voor het gezin en de hulpverlener Handleiding voor al wie in contact komen met mensen in een rouwsituatie een boek voor al wie van kinderen houdt. Dit boek is bestemd voor ouders, leerkrachten, familieleden, opvoerder en hulpverleners die in contact komen met kinderen en jongeren in een verliessituatie. Het laat hen zien hoe ze deze kinderen en jongeren kunnen begeleiden. Vragen van en voor kinderen over de dood Netwerk voor pastoraal met jongeren Lannoo, 2004 Bleuckx Geertje VZW, Leefsleutels, 2002 Leefsleutels Bakermat 2003 Werk-en herinneringsboek KPC, In De Wolken, Heeze 2002 Swets & Zeitlinger, Amsterdam, 1992 Zakboekje KPC, In De Wolken, Heeze Zakboekje KPC, In De Wolken, Heeze Stichting Philadelphia Zorg SGO, Hoevelaken, 2001 Fiddelaers-Jaspers Riet KPC, In De Wolken, Heeze Fiddelaers-Jaspers Riet KPC, In De Wolken, Heeze Karin Genijn Acco Door het zure heen NPZ Oost-Vlaanderen Slachtofferhulp Tielt: Lannoo 2003 Groeien na verlies Kinderen helpen na een schokkende gebeurtenis Van den Bout, J& Kleber R Utrecht: Kosmos- Z & K uitgevers B.V. Stalfelt Pernilla Hoogland en Van Klaveren Omgaan met verlies en geweld, een leidraad voor rouw en trauma Het boek over de dood Als de dood voor de dood op school? Wat nooit verloren gaat Naar een nieuwe horizon Verdriet en rouw. Gids voor hulpverleners en therapeuten Stripverhaal voor rouwende kinderen Stripverhaal voor rouwende jongeren Mogelijkheden voor ondersteuning van mensen met een verstandelijke handicap als de dood in hun leven komt. Een klein verhaal van rouw Betekenisvolle verliezen van jongeren Verhalen van rouw De betekenis van steun op school voor jongeren met een verlieservaring Schooltas vol verdriet Een relaas van een school die een van haar leerlingen verloor. Het boek is bedoeld als ondersteuning voor hulpverleners in brede zin die met verlies op school kunnen te maken krijgen een handleiding voor rouw op school Praktische gids na een misdrijf of een plotseling overlijden. Dit boek stelt het eigen verwerkingsproces van kinderen centraal. Het eerste deel beschrijft hoe kinderen schokkende gebeurtenissen op hun eigen manier verwerken. Het laat hen zien hoe ze deze kinderen en jongeren kunnen begeleiden. In het tweede deel komen allerlei creatieve werkvormen aan bod. Hiermee kan men concreet aan de slag gaan. Dit boek geeft en algemeen overzicht over de verwerking van schokkende gebeurtenissen door het slachtoffer en zijn omgeving Nuttige boeken voor kinderen en jongeren: Algemeen Auteur + uitgever Vanden Abbeele Claire Tielt: Lannoo, 2002 Comello Marijke Best: Mercurius, 2000 Titel Mijn herinneringsboek Fiddelaers-Jaspers Riet Heeze: In de Wolken, 1999 Fiddelaers-Jaspers Riet Sil van Oort Kampen: Kok, 2003 Ik zal je nooit vergeten Fiddelaers-Jaspers Riet Heeze: In de wolken, 1999 Fiddelaers-Jaspers Riet Heeze: In de wolken, 2003 Als iemand dood gaat Fiddelaers-Jaspers Riet Josette Klijn - Naessens & Geert van Coenen Heeze: In de wolken, 2002 Verstoep Marleen Apeldoorn: Monuta, 1998 Depondt Luk/ Vercruysse Tine Bakermat AVVL Uitvaartzorg ea Diemen, 2000 Naar een nieuwe horizon Bromberg I Houten, Educatieve partners, 1995 De Ruiter Er is iemand dood Leeftijd Omschrijving Een troostboek voor kinderen. Kinderen moeten wel spiritueel geïnteresseerd zijn, anders haken ze af bij bepaalde pagina's. Dit herinneringsboek voor kinderen die te maken hebben met een verlies is gebaseerd op verschillende tekentechnieken. Op iedere pagina staat een hart getekend dat het kind met bepaalde tekentechnieken kan versieren. Er horen ook hartenkaartjes bij het boek waarop het kind voorbeelden ziet maar waarmee ook diverse spelletjes gedaan kunnen worden. Tekenen kan helend werken, dat is het uitgangspunt van dit mooi vormgegeven boekje Herinneringsboek waarin kinderen tot ongeveer 12 jaar hun herinneringen kunnen bewaren door te schrijven, te tekenen, te plakken, ... Herinneringsboek Herinneringsboek waarin kinderen tot ongeveer 12 jaar hun herinneringen kunnen bewaren door te schrijven, te tekenen, te plakken ...Het boek is uitgevoerd in cadeauvorm en is ook geschikt voor kinderen die met echtscheiding te maken hebben. Brochure met informatie voor kinderen over doodgaan, begraven en cremeren Ik hou je nog even vast In vrijwel alle kinderboeken over de dood wordt de overledene begraven, terwijl de helft van de kinderen met crematie te maken krijgt. In dit prentenboek wordt aan de hand van de dood van een papa ingegaan op wat doodgaan is, op cremeren en op het rouwen van kinderen Herinneringsboek voor jongeren waarin ze hun herinneringen kunnen bewaren door te schrijven, te tekenen, te plakken ... Ook geschikt voor kinderen die met echtscheiding te maken hebben. Doodgaan is geen feest. Over doodgaan, cremeren en rouwen Soms moet je even huilen 6 - 16 Een lees/werkboekje voor kinderen over de dood waarin ook een tekening gemaakt worden of een foto geplakt kan worden. Dichter bij mij +2 Heel mooie gedichten, poëzie rond gevoelens vanaf 2 jaar Mama, Langoor wordt niet wakker Kleine Dood lijdt eronder dat de mensen die hij moet halen steeds zo van hem schrikken. 'Altijd hetzelfde liedje!' Hij is dan ook verbijsterd als een meisje oprecht blij is met zijn komst. Ze was zo ziek en had zoveel pijn! Door de vrolijkheid van het meisje wordt Kleine Dood zich ervan bewust dat hij ook een kind is. De twee sluiten vriendschap. In het vervolg gaan ze sámen de mensen halen. 'Als ze de lieve glimlach van het meisje zien zijn de mensen niet meer bang.' Aan de hand van dit eenvoudige, warme verhaal laat Kitty Crowther zien dat de dood niet altijd beangstigend is, maar zelfs een goede vriend kan zijn. Een engel komt op aarde en plant zomaar in de stad een boompje. Een kind ontdekt het boompje, gelooft in engelen. Maar de engel moet weer vertrekken en geeft het kind een afsheidsbrief Een leuk boek over vriendschap en weer afscheid nemen en elkaar herinneren. Crowter Kitty Querido, 2004 Kleine dood en het kleine meisje Falda Dominique De Vier Windstreken, 1995 De engel en het kind De Beer Hans De Vier Windstreken M. Ende Amsterdam: Sijthof, 1988 Kleine Ijsbeer laat me niet alleen Ophelia's schimmentheater 3-6 4-8 Prentenboek over Ophelia die de hemel bereikt en voor het oog van engelen de lotgevallen van de mensen speelt. Marjet de Jong Amsterdam: Querido Uitgeverij 1999 Prinses op reis 4-8 van Andel Lydia e.a. Houten, Educatieve Partners 1996 De kijkdoos, N16 De Ruiter Delfos Martine Trude van Waarden Producties Bussum, 2003 Verdriet 4 - 10 Dit verhaal voor jonge kinderen vertelt over de kleine prinses die op reis wil gaan. Maar ze merkt dat ze eigenlijk niets nodig heeft om te gaan. alleen verhalen wil ze mee. Haar kroon zet ze op de schoorsteen en al haar bezittingen verdeelt ze. Het is gek want hoewel een afscheid nooit fijn is, straalt de prinses. en de prinses is steeds verder weg. Maar echt weg is ze natuurlijk nooit want ze laat veel herinneringen achter zowel de dingen die ze weggegeven heeft als de gedachten. een mooi boek om ui te leggen dat iemand ps weg is al jse hem of har vergeten bent. Een informatief boek over verdriet voor kinderen vanaf 4 jaar met foto's tekeningen en teksten op twee leesniveaus Dood is niet gewoon 4-10 Voor kinderen die het overlijden van een betekenisvol iemand meemaken Staifelt Pernilla Hoogland & van Klaveren 2000 Van Hattum Mariet Amersfoort, Stichting opvoedingsinformatie Rosen Michael + Quentin Blake Het boek van de dood 3-8 De dood is op een visuele, luchtige en soms grappige manier voorgesteld, ook kijkboek, eveneens inspirerend voor leerkrachten. Een eenvoudige beschrijving van wat er gebeurt als iemand doodgaat. En toen was jij dood Verdriet 3-7 In het boek staat goed beschreven wat je allemaal gaat doen als je verdrietig bent. Hillen Van Oosterhout Ton Deurne: ORO Stichting, 1990 Starmans- van Haren Den Haag NBCL, 1991 Stichting Philadelphia Zorg Hoevelaten: SGO, 2001 Paul Verrept Hasselt: Clavis 1998 Doodgaan... Hoe ziet dat eruit? Een lees-, kijk- en praatboek voor verstandelijk gehandicapten. Over dood-gaan Deze publikatie met weinig tekst en duidelijke foto's is speciaal geschreven voor verstandelijk gehandicapten. Rondom sterven Boekje ter ondersteuning van mensen met een verstandelijke handicap vanuit een christelijke achtergrond. Een prentenboek met prachtige tekeningen. Wat is missen? Mis je je vriendinnetje als dat gaat verhuizen? Mist opa oma die nu dood is? En is dat hetzelfde? Als je je vriendin mist, ga je gewoon op bezoek. Dus doe je dat ook bij oma? En waarom kan dat niet? Wel naar het kerkhof natuurlijk. en gelukkig zijn er mensen die je vasthouden en troosten als je verdrietig hebt. Een boek dat kracht uitstraalt door de eenvoud. Twee kinderen spelen “begrafenis” Het verhaal biedt ruimte aan kinderen om kennis te maken met het verdriet en vooral de angst die het overlijden van iemand kan oproepen Bloe is een serie over herkennen van emoties. Bij het boek hoort een cd, een handpop, vingerpop en een rugzak. In het deel over 'verdrietig' staan zes verhalen: ruzie bij het spelen, papa gaat naar het buitenland, verhuizen, heimwee naar je land van oorsprong, de hond die doodgaat, je vriendje missen. Achterin het boek staan aanwijzingen voor het gebruik van de verhalen. Een sprookjesachtig verhaal over Kruimel die na zijn dood zijn broer Jonathan tegenkomt in een prachtig land aan de overkant van het leven Ik mis je 3-8 Kuiper Nannie Leopold, Den Haag, 1986 De lekkerste taart van de wereld 6–9 Van Gog Marian, Feld Richard SGO, Hoevelaken, 2001 Bloe, deel 5 : verdrietig 6 – 12 Lindgren Astrid Ploegsma, Amsterdam, 1996 Storms Werner Clavis, Hasselt, 2000 De gebroeders Leeuwenhart 6 - 14 Dood zijn, hoe lang duurt dat? 6 - 16 Veelgestelde vragen voor en door kinderen over de dood; om beter te kunnen spreken over dood Stolp Hans Waarom wij naar de aarde kwamen 10+ Waarom zijn wij mensen eigenlijk naar de aarde gekomen? En wat komen we hier doen? Waar komt de baby, die in mama's buik groeit, vandaan? Komen we van een andere wereld, een Lichtwereld? Wat gebeurt er met opa als hij sterft? Gaat hij weer terug naar de wereld waar wij vandaan komen? Wat zijn Engelen? Hebben wij een eigen Beschermengel? Vragen, vragen en nog eens vragen. In dit boek geeft Hans Stolp antwoorden, in eenvoudige taal. Hij schrijft over onze reis naar de aarde, onze Beschermengel en over de dood. En ook over de boodschap die wijze mannen en vrouwen hebben doorgegeven. Zij leren ons te luisteren naar de stille stem vanbinnen, die we allemaal hebben, jong en oud. De wijzen leren ons dat we de antwoorden op al onze vragen eigenlijk zelf al weten, al zijn we ze in onze tijd bijna vergeten. WAAROM WIJ NAAR DE AARDE KWAMEN is bedoeld voor kinderen, kleine en grote, van tien tot honderd jaar. Storms Werner Clavis Marcel en Marijke Messing Elznga Fiddelaers - Jaspers Reit Heeze: In de wolken, 1999 Kenmerk, Fonds Onderwijsvoorlichting: Zorn Uitgeverij Leiden, 1988 Sterke schouders + 12 Verdriet heeft sterke schouders nodig en een zachte hand Iedereen gaat dood 7 – 16 Over afscheid, schijndood, begraven, angst, bijna-doodervaringen, reïncarnatie en crematie Als iemand dood gaat 8 - 12 Brochure met informatie voor kinderen over doodgaan, begraven en cremeren Honig Coen en Ton Stichting Aids Fonds, Amsterdam, 1997 Fiddelaers-Jaspers Riet Kampen: Kok, 2003 Het blauwe paard Jordan Grace, vertaling Riet Fiddelaers-Jaspers Heeze: In de Wolken, 2001 Is er iemand dood gegaan dat jij kent? Zakboekje voor kinderen Jordan Grace, vertaling Riet Fiddelaers-Jaspers Heeze: In de Wolken, 2001 Fiddelaers - Jaspers Riet KPC,In De Wolken,Heeze, 2000 Weijers Annet & Penning Petera Nijmegen: eigen beheer, 2001 Coby Wierstra-Waltje Westergeest: eigen beheer, z.j. Is er iemand dood gegaan dat jij kent? Zakboekje voor jongeren Storms Werner Clavis, Hasselt, 1996 De Saint-Exupèry Antoine Ad. Donker Weg van jou De Kleine Prins Over crematie Aarde of vuur 9 - 12 Herinneringsboek waarin kinderen tot ongeveer 12 jaar hun herinneringen kunnen bewaren door te schrijven, te tekenen, te plakken,...(ook geschikt voor kinderen die met echtscheiding te maken krijgen) Harmonicavormig boekje met strips met basale informatie voor rouwende kinderen. Aan de achterkant kunnen anderen iets opschrijven voor het kind zodat het ook een troostboekje wordt. Ik hou je nog even vast Wie ben ik zonder jou? In dit boek staan verhalen en interviews voor kinderen en over kinderen en aids. Harmonicavormig boekje met strips met basale informatie voor rouwende jongere. Aan de achterkant kunnen vrienden iets aardigs of troostend opschrijven 12-18 Een boekje met informatie voor jongeren over het omgaan met een verlies door de dood in het gezin. Hoe lang duurt rouw? Waarom is alles anders thuis? Wat voel ik allemaal? Wat heb ik aan mijn vrienden? Het leven duurt een leven lang Dit is een losbladige map met voornamelijk de nadruk op creatieve werkvormen steeds voorafgegaan door een klein blokje theorie. (bestellen t.n.v. A. Weijers, ST; Annastraat 402, 6525 ZL Nijmegen) De knotwilg en de vlinder Alle De schrijfster is Integratief Kindertherapeut. In de door haar geschilderde beelden staan de knotwilg, de vlinder en de seizoenen symbool voor leven en dood. Het is alleen bij de auteur verkrijgbaar: 0519-518251 Sterven en afscheid nemen, gedichten Alle Ziek zijn, sterven en afscheid nemen Nuttige boeken voor kinderen en jongeren: Gedichten en verhalen (in bundels) Van Hooft Mieke Haarlem, Holland, 1992 Wille Riet Averbode Bos B Haarlem, Oberon 1980 Kozlov, S & Susan Varley, Tielt Lannoo 1999 Takens, Anne Haarlem, Holland, 1990 Van Lieshout Ted Leopold, Den Haag, 1986 Van Lieshout Ted Leopold, Den Haag, 1995 Voorhoeve Bert Christofoor, Zeist, 1997 Fiddelaers - Jaspers Riet KPC,In De Wolken,Heeze, 1999 Bean Theo e.a. Zwolle: Waanders Uitgevers, 1993 Fiddelaers-Jaspers Riet Kampen: Kok, 2003 Honig Ton Zoetermeer: Meinema, 1997 Begrafenisje Uit: Sebastiaan blauwe billen Standbeeld Uit: Hanne Panne Ponika Een dode egel Uit, Knofje waar zit je? De dag waarop egel bang werd dat hij zijn vriend Beer voor altijd kwijt was Uit: Egel en Beer, Verhalen uit het woud Een nieuwe Joris Uit: Twee dierenvriendjes Van verdriet kun je grappige hoedjes vouwen Van, Als & Och Verhalen en sprookjes op de grens van leven en dood Waar ben je nu, zie jij me nog 9 - 12 Gedichtenbundel met oa verhalen over de dood van een vader en een broer. 8 - 12 In deze bundel is oa "Van verdriet kun je grappige hoedjes vouwen" opgenomen. 4 - 14 Oude en nieuwe sprookjes die de dood als thema hebben 7 - 12 Teksten bij een afscheid voor en door kinderen en jongeren Hierin is ook opgenomen het niet meer verkrijgbare boek 'De drie vogels' van Marinus van de Berg Een gat in mijn hart Een boek gebaseerd op tekeningen en teksten van kinderen na de vliegramp in de Bijlmermeer van 4 oktober 1992 Kun je de dood ook groeten? 101 afscheidsgedichten Een boek met verzamelde gedichten rondom afscheid nemen van dichters als Ted van Lieshout, Johanna Kruit, Willem Wilmink ... De gedichten zijn gerubriceerd in rubrieken als de dood van een ouder, van opa of oma, ... en rondom gevoelens. Een boek dat zeer geschikt is voor gebruik in de klas en om afscheidsdiensten voor te bereiden. Zeven verhalen voor kinderen rond het thema "dood" De verhalen lenen zich voor onderwijsdoelen, pastoraat en kinderdiensten. Achter in het boek geeft Ton Honig algemene tips om de verhalen te gebruiken. Daarnaast geeft hij bij elk verhaal specifieke aanwijzingen voor de inleiding en de verwerking. Achterstevoren 6 - 12 Storms Werner Hasselt: Clavis, 2000 Zand Warson Nele Hasselt, Clavis Ragfijn als lucht Stichting kinderen en poëzie Divers, 203 Ik huil omdat ik een traan heb Ook worden de mogelijke thema's in elk verhaal gegeven. Voor de "grote" mensen geeft Ton achtergrondinformatie over rouw bij kinderen. Achterop het boek staat: persoonlijke en poëtische proza van Werner Storms. Woorden die niet meteen te vatten zijn. Maar sporen nalaten. Zoals de dood. En het leven. Niet makkelijk te begrijpen boekje. Nele Warson won als jong meisje al menige poëziewedstrijd. Nele is nu 26 (?) en schrijft prachtige poëzie, onder andere over afscheid nemen. Over oma, die ziek wordt, overlijdt en er toch is. De gedichten zijn de moeite waard om te lezen. Nuttige boeken voor kinderen en jongeren: Dood van een ouder Van Dongen Ingrid De Bonte bever, Utrecht, 1998 Dag papa in de hemel 3–6 Berghaeghe Ch. Tielt-Lannoo 1997 Mandelbaum, Pili Infodok, Amsterdam, 1990 Van Mol Sine, De Bode Ann VLK, Brussel, 2003 Sels Tania en Pype Joke Clavis, Hasselt, 2000 Ik zal later wenen 3-6 Zoals vroeger 3–7 Na het overlijden van de papa van Lisa helpt opa haar over haar verdriet en angst heen Mama heeft kanker 3–9 Voorleesboekje voor kinderen tot 9 jaar over kanker Nooit meer is voor altijd +4j Van Den Berg, Marinus Gottmer, Haarlem, 1990 Van Den Berg, Marinus Martinez I Vendrell, M, Casterman, 1985 VD Sluis Claudia Sjaloom, Antwerpen De drie vogels 4-6 De papa van Lotte is gestorven. De mama van Lotte heeft veel verdriet en ziet de eerste periode Lotte niet staan. Op een dag gaat het beter met mama, ze hangt een foto op Lotte haar kamer en zegt dat Lotte altijd mag praten tegen papa. Lotte voelt zich getroost en gerustgesteld. Moedervogel sterft en vadervogel vliegt met het vogelkind verder. De Ballonreis Het meisje met de vlechten 4–6 Myrthe moet afscheid nemen van haar moeder Mijn vader is een wolkenman 4-6 Van Lieshout Elle Lemniscaat 1994 De dagen erna Clay Carmichael De Vier Windstreken, 1996 Heb jij mijn vader gezien ? Over een jongen van 5 jaar die zijn papa verliest. Hij mist hem heel erg. In het boek komen allerlei thema's aan bod uit het dagelijks leven van een kleuter. Er wordt heel mooi beschreven hoe sommige gewone zaken voor Bolle anders zijn, nu papa er niet meer is. Er wordt ook aangegeven dat Bolle nog kan en mag lachen en plezier maken. Mama is dood, maar Lis gelooft het niet helemaal. Mama is immers wel vaker weg – met papa op vakantie of naar het ziekenhuis – en altijd komt ze terug. Als ik nou voortaan iedere keer mijn spinazie opeet, denkt Lis, en al mijn speelgoed weggeef, wie weet is mama er dan ineens weer. Toch is er iets veranderd. Papa lacht zo raar, net of lachen pijn doet, en de ooms en tantes aaien allemaal over Lis’ hoofd en zeggen ‘Och kindje toch.’ Lis heeft genoeg van alle grote mensen die zo vreemd doen. Gelukkig is opa er nog, die Lis heel hoog laat zwaaien met de schommel en samen met haar tussen de jassen aan de kapstok kruipt als Lis niemand wil zien. Door opa begint Lis te begrijpen dat mama nooit meer terugkomt. Beer droomt elke dag van vader en hij besluit hem te gaan zoeken. Maar zal hij hem vinden? Tot 8 jaar Prentenboek over het overlijden van de vader van een peuter Herkenbare gevoelens zoals boosheid en verdriet worden afgewisseld met dagelijkse bezigheden. Over een 4-jarig jongetje dat samen met zijn oma een rouwproces doormaakt nadat zijn moeder bij een vliegtuigongeluk om het leven kwam. Kleine Bobo hoort bij de circusfamilie. Hij wordt zes maar het is geen feest want grote Bobo is doodgegaan. Hij is beroemd en Bobo's papa. De circusdirecteur laat Bobo's mama zoeken die ergens in de wereld rondreist. Maar zij kan niet tegen Bobo. Als ze bij hem in de buurt komt krijgt ze altijd niesbuien. Hij zoekt aansluiting bij allerlei anderen in het circus maar telkens gaat het mis en is hij niet meer welkom. Wat nu? De moeder van Lutje Matte en Hanna is dood. Hun vader laat zijn kinderen hun eigen gang gaan. Hij heeft geen tijd voor ze en luistert nooit, waardoor ze fantaseren en ook weer gaan praten met hun moeder in hun fantasie. Hanna verhuist naar de moestuin van haar moeder en creëert daar haar eigen wereld. Lutje Matte brengt de spullen die ze nodig heeft tot aan het slootjes. Ondertussen leest hij een verhaal over een prinses omdat hij zijn zusje mist. Tot vader het ontdekt en met Lutje Matte bij Hanna komt wonen en zelfs luistert las de kinderen iets zeggen. Het boek beschrijft de dagen tussen het doodgaan en het overlijden van de mama van Lis. Eigenlijk wacht Lis nog steeds tot mama terugkomt. Opa helpt haar om haar gevoelens te verwerken. In dit prentenboek wordt aan de hand van de dood van een papa ingegaan op wat doodgaan is, op cremeren en op het rouwen van kinderen Inge Scheynen Hasselt Clavis, 2001 Kleine Bobo 4-8 A. Heijmans Amsterdam: Querido 1991 De prinses van de moestuin 6-8 Ellen van Lieshout Zwijsen, 1993 Mama komt toch altijd terug ? 6-9 Riet Fiddelaers-Jaspers Heeze, In de wolken, 2003 Doodgaan is geen feest Over doodgaan, cremeren en rouwen Thomas en de trappelende tekening 6-9 Post Alma Altmira, Heemstede, 1991 Post Alma Sjaloom, Amsterdam, 1997 L’Ecluse L. Clavis, Hasselt, 1993 Weyters, Jacques Zwijsen, Tilburg, 1992 Dag Siem, dag Tom 6–9 Gewoon met z’n drieën 4-9 Gevoelens van jonge kinderen na de dood van hun vader (vervolg op dag Siem, dag Tom) Dan kom ik naast je zitten 6-9 Dood vader. Joost Jankgezicht 6–9 Van Essen Ineke Stichting achter de regenboog, Utrecht, 1999 Michael Dudok de Wit Leopold, Amsterdam, 2002 Ik krijg tranen in mijn ogen als ik aan je denk 6 -14 Sinds zijn vader gestorven is, heeft Joost geen zin meer om te spelen. Wanneer hij naar foto’s kijkt, ervaart hij dat hij veel goede herinneringen heeft aan zijn vader en stilaan wordt hij minder verdrietig. Kinderen vertellen wat ze meemaakten bij de dood van hun vader of moeder Vader en dochter 8 - 12 Johanna Kruit Amsterdam: Leopold, 2001 Brieven aan een prins 8 - 12 Hardenbol, Irene Ploegsma, Amsterdam, 1991 6–9 De ouders van Thomas zijn dood. Eerst heeft hij een ingebeeld vriendje, daarna een schoolkameraadje die hem helpt bij het verwerken van het verdriet Een heel volledig boek over de verschillende aspecten van sterven. Vader en dochter fietsen samen door de polder. Ze nemen afscheid bij de dijk. Vader roeit naar de horizon en komt nooit meer terug. Het meisje blijft wachten. Haar leven trekt voorbij tot ze oud is. Mama zegt dat de papa van Lin dood is maar Lin gelooft haar niet. Ze schrijft brieven aan haar vader want ze denkt dat hij op zee is. Ze denkt dat papa een prins is. Maar hoe komen die brieven nu bij papa? Marius heeft een goed idee:flessenpost. een ontroerend boek. Over het verlies van een moeder In het boek komt duidelijk naar voor dat kinderen over de mogelijkheid beschikken om met verdriet om te gaan als ze maar gerespecteerd worden en geluisterd wordt naar hen. Gevoelens van Dries na het overlijden van zijn papa in een verkeersongeval Van Emmerik Yvonne Lannoo, Tielt, 1997 En opeens is alles anders 7 - 14 Elias Bettie Bakermat, Mechelen, 1998 Verreydt Detty Averbode Water van zout +8 Zonder papa +8 R. White Amsterdam: Piramide, 1993 Boonen Heidi Averbode Lucrère L’Ecluse Clavis Van Assen, Klaas Querido, Amsterdam, 1991 Ginny 8 - 12 Mijn vingers zijn niet lang genoeg Dan kom ik naast je zitten +9 + 10 Dood vader Gwinnie 9 - 12 M. Baete Facet, Antwerpen, 1992 Het donker ligt één duim voor je 9 - 12 Na de dood van haar moeder, kropt Gwinnie haar verdriet zo op tot ze er nachtmerries van krijgt. Ze doet dit om haar vader te sparen. Haar vader besluit haar te helpen door een schilderij te maken dat haar gevoelens boven haalt. Dood vader De Beer Judith Lemniscaat, Rotterdam, 2001 Yasha’s vader 9 - 12 Gunn Bohmann Christofoor, Zeist, 1996 Fia en de toverknoop 9 - 12 Heymans, Annemie Querido, Amsterdam, 1991 De prinses van de moestuin 9 - 12 Dahl. R De Fontein, Baarn, 1993 Reef Odiel Sjaloom, Amsterdam, 1998 Dreesen, Jaak Averbode, Altiora, 1985 De reuzenprik 9 - 12 Alles verandert in het gezin van Yasha als plotseling zijn vader sterft. Niets is meer zoals het was. In een brief aan zijn vader probeert Yasha te vertellen hoe verdrietig hij is, maar ook dat hij niets wil vergeten. Na de dood van haar vader wordt Fia geplaatst in een pleeggezin omdat haar moeder drinkt. Fia heeft het gevoel dat haar pleegmoeder, neerkijkt op haar echte moeder. Langzaam krijgt ze een betere band met haar pleegvader en leert ze ook om op een realistische manier om te gaan met de dood van haar vader. Als hun mama sterft, blijven Lutje Matte en zijn oudere zusje Hanna verweesd achter bij hun zeer verstrooide vader. Beide vluchten, onafhankelijk van elkaar, in een fantasiewereld waar ze met mama kunnen praten. Dood ouders Alles is voor altijd anders 9 - 14 Dood van moeder Het jongensbed 9 - 12 Lien wint een opstelwedstrijd over de vakantie met haar opa en oma. Wanneer ze de prijs gaan ophalen, beseft ze opeens hoe erg ze haar overleden vader mist. Een gemis waarmee achterblijvers geconfronteerd worden op momenten dat zij het niet verwachten. De papa van Thomas is plotseling erg ziek geworden. Wie zorgt er nu voor Tabbas, de hond? Thomas wil het wel doen en hij vertelt aan Tabbas over wat er met papa gebeurt en waarom iedereen zo bedroefd is. Alleen papa is niet droevig. Hij lacht, hoewel hij weet dat hij niet bij hen kan blijven. Dood vader Marx, Vibeke Ploegsma, Amsterdam, 1991 Takens, Anne Holland, Haarlem, 1989 Pas goed op jezelf, Robinson 9 - 12 De hoofdfiguur denkt na de dood van zijn moeder geen plaats meer te hebben bij zijn stiefvader en stiefbroer en gaat op zoek naar zijn echte vader. Een paard langs de zee 9 - 12 Gommeren, Mario De Fontein, Baarn, 1999 GSM, Moby’s ontdekking 9 - 12 Kander K. Kok, Kampen 1987 De Leidse weesjongen 9 - 12 Dieter mist zijn vader heel erg, die een jaar eerder overleden is. Op een dag krijgt hij een foto waarop hij als kleine jongen samen met zijn vader op een paard zit. Hij besluit dat paart te zoeken. Moby besluit de Mont Blanc te beklimmen, hij zou dat met zijn ouders gaan doen, maar die zijn dood. Van zijn pleegvader krijgt Moby een GSM mee. Op de berg krijgt Moby een telefoontje van zijn vader en moeder Dood ouders. Kooiker Leonie Leopold, Den Haag, 1983 Je kunt het niet meenemen 9 - 12 Korczak J. Van Goor, Amsterdam, 1990 Little J Ploegsma, Amsterdam, 1986 Meinderts K Ploegsma, Amsterdam, 1986 Oliviers W. – Smets M. Deltas, Oosterhout, 1986 Verschoor D Holland, Haarlem 1986 White R Piramide, Amsterdam, 1993 Slee Carry Prometheus, Amsterdam, 1997 Koning Matthijsje de Eerste 9 - 12 De oma van Marjetje en Simon is plotseling doodgegaan, daarna ontdekken de kinderen dat oma een geheim in haar leven had. Ook de vader van Kareltje gaat dood, maar Kareltje kende zijn vader niet. Zou hij nu rijk worden van de erfenis? Dood ouders Bij het vallen van de nacht 9 - 12 Jeroen leert dat het leven na het overlijden van zijn vader doorgaat. Spin in de morgen 9 -12 De moeder van Marijke is gestorven en haar vader hertrouwt met de beste vriendin van zijn vrouw De verliefde Winterman 9 - 12 Dood vader Tessa 9 -12 Dood vader Ginny 9 - 12 Dood vader Pijnstillers 9 – 16 K. van Frankenhuyzen De Toorts, Haarlem, 1993 Breen. E Lemniscaat, Rotterdam, 1988 Ed Franck Hasselt, Clavis 1993 Jou langzaam loslaten 10 - 16 De moeder van de 15- jarige Casper heeft een tumor in haar buik. Als zij wat beter is, gaat Casper op zoek naar zijn vader, die hij nooit heeft gekend. Als zijn moeder sterft, is Casper onbereikbaar. Maar zijn muziekvriendin, geeft niet op om contact met hem te zoeken. Verwerking van de dood van een moeder De laatste regel 12 - 15 Dood moeder De hemel bestaat uit vijf letters 12 - 15 De 16-jarige Karel leeft samen met zijn moeder. Pas als zij na een ongeluk in een coma raakt, komt hij er achter dat hij haar eigenlijk slecht kent. Hij probeert zich zoveel mogelijk over haar te herinneren maar dat lukt niet heel ergf. Zijn oma vertelt wel, maar ze verzwijgt ook dingen. Wat is er in het verleden gebeurd? 12 - 15 De vader van Liam is ernstig ziek, hij heeft aids. Volgens zij moeder van een Fox Paula Jenny de Jonge, Amsterdam, 1995 De arendsvlieger Ter Haar J. Van holkema &Warendorf, 1994 Hazelhoff V Querido, Amsterdam, 1993 Hazelhoff V. Querido, Amsterdam, 1989 Lindell Unni Lemniscaat 1996 Boris 12 -15 Elmo 12 - 15 Dood moeder In Sara’s huis 12 - 15 Dood ouders De zuigzoen 12 -15 Little J. Ploegsma, 1986 Van der Heyden G. De Vries-Brouwers, 1993 Manders Hans Ploegsma, Amsterdam, 1997 Bij het vallen van de nacht 12 -15 Woensdag, maar vanavond niet… Bestemming onbekend 12 - 15 Verslag van het leven in een gezin waarvan de moeder gaat sterven. Mayfield S. Holland, Haarlem, 1991 Gebroken vleugels 12 -15 Oneal Z. Lemniscaat, Rotterdam 1987 Rylant C – Braam S. Gootmer, Haarlem, 1994 Willey Margaret De wereld van de anderen 12 -15 Zonder Mary 12 -15 Summer is als 6-jarige geadopteerd door Ob en Mary. Als Mary sterft, verliezen Summer en Ob alle moed en levenslust De sterren van de hemel 12 -15 Worrall A Clavis, Hasselt, 1987 Een streepje blauw 12 -15 Na het overlijden van hun moeder, hebben Mark en Lisa het moeilijk en vader kan of wil niet over het drama praten. Ziekte en overlijden vader 12 -15 bloedtransfusie, maar dat gelooft Liam niet want hij heeft zijn vader, gezien met een andere man. Liam is boos op zijn vader, maar toch komen ze uiteindelijk samen…. Belevenissen van Boris tijdens het beleg van Leningrad tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hier komen zijn vader en zijn vriendin om. De moeder van Stella is enkele jaren geleden overleden. Ze heeft het verdriet nog lang niet verwerkt. Wanneer ze door een voorval het vertrouwen en haar vrienden verliest, kan ze het niet meer aan en stort in. Met behulp van Tora, waar ze gesprekken mee voert, krijgt ze haar leven langzamerhand weer op een rijtje. Jeroen moet leren omgaan met de dood van zijn vader. Femke is 15 als haar moeder plots overlijdt. In het boek worden de eerste vier maanden na de dood van haar moeder beschreven vanuit de beleving van Femke. Tony’s moeder is ziek en moet verzorgd worden. Met zijn vader kan hij er niet over praten en op school ook niet. Enkel met Clare, waarmee hij een gewonde meeuw verzorgd. De meeuw wordt beter, maar de moeder van Tony sterft. Rouwproces na de dood van de moeder, als de vader een nieuwe vrouw heeft. Nuttige boeken voor kinderen en jongeren: Dood van een grootouder Berebrouckx Annemie Leopold, Amsterdam, 1999 Wild M. Lemniscaat, Rotterdam, 1995 De oma van Jules 3–6 Kijk- en vertelboekje over de dood van oma Een lange dag 3-6 Bruna Dick Mercis Publishing, Amsterdam, 1996 Hübner F. Voorschoten, De Vier Windstreken 1997 Lieve oma Pluis 3-6 Martje en haar grootmama wonen bij elkaar en doen alles samen. Tot grootmama ziek wordt. Dan gaat ze alle laatste dingen doen en neemt ze Martje mee op een laatste lange wandeling. Zo beleven ze een heel bijzonder dag. Het boek beschrijft de dood en de begrafenis van de oma van Nijntje, het verdriet van Nijntje en zijn familie en hoe Nijntje bij eht graf toch een gevoel van troost krijgt. De allerbeste oma van de wereld 3-6 Oma wordt ziek en zal sterven. oma zegt: "Pas als de bloem in de tuin verwelkt zal ik sterven. Uiteraard gaat Tommie ervoor zorgen dat de bloem niet verwelkt. Maar in de winter gaat de bloem en ook oma dood. Tommie is erg verdrietig maar als in het voorjaar de bloemen weer gaan bloeien lijkt het of oma weer bij hem is. Het boekje is niet erg geschikt om iets uit te leggen over de dood. Klapwijk Vrouwke & Bos Marja Alex, Marlee & Ben Den Haag Voorhoeve 1984 Gydal, Monica Dag lieve oma Grootvader & ik praten over doodgaan Hoe het was toen Heins opa dood ging Opa duurt ontelbaar lang 3-6 De opa van Bas is doodgegaan. Nu zit Bas met een hoofd vol vragen. Niemand kan zeggen waar opa is. Opeens heeft Bas een heel goed plan… Ik mis je 3-8 Vogeltje lief 3-7 Een prentenboek met prachtige tekeningen. Wat is missen? Mis je je vriendinnetje als dat gaat verhuizen? Mist opa oma die nu dood is? En is dat hetzelfde? Als je je vriendin mist, ga je gewoon op bezoek. Dus doe je dat ook bij oma? En waarom kan dat niet? Wel naar het kerkhof natuurlijk. en gelukkig zijn er mensen die je vasthouden en troosten als je verdrietig hebt. Een boek dat kracht uitstraalt door de eenvoud. Mevrouw en meneer Pluim hebben een kerselaar in hun tuin waar heel veel vogels wonen. Mevrouw Pluim bestudeerde de vogels en was net één van hen. Tot ze sterft. Meneer Pluim kijkt niet meer naar de vogels tot er een vogeltje aan zijn raam zit te fluiten. De Bode Ann – Broere Rien Cego Publishers Burningham John Weesp, Van Holkema & Warendorf Paul Verrept Hasselt: Clavis 1998 Aertssen Kristien Mijn opa Doray Malika Altiora, Averbode, 1988 Elke woensdag naar oma 3–7 Van Lieshout Ted Zwijsen, Tilburg, 1993 Toen oma weg was 3 - 10 De Paola Tomie La Rivière en Voorhoeve, Kampen, 1988 Tidholm Querido, Amsterdam 1996 Stefan Boonen Clavis,2001 Hasselt Oma boven en oma beneden 4–6 De reis naar Ugri-la-brek 4-6 Ruben en Roosje zoeken hun opa die opeens weg is en zijn pijp, lottobriefjes en zelfs zijn bril heeft meegenomen Wacht op mij 4-8 Jaak Dreesen Averbode, 1998 Zeg me dat het niet zal sneeuwen 4-8 I. Dros. Houten: Van Holkema &Warendorf, 1990 De o van opa 4-8 Bettina Egger Antwerpen, Amsterdam: De Vries-Brouwers, 1986 Marianne denkt aan oma 4-8 De opa van Jacob is doodgegaan. Er wordt veel geregeld zoals brieven en prentjes Papa zegt dat het niet is of opa slaapt maar Jacob ziet dat het niet waar is. Als opa begraven is, mag Jacob elke dag mee naar het kerkhof met oma. Hij snapt niet wat oma door eigenlijk doet. En wat is "eeuwig" eigenlijk? Zonder begin en zonder einde? Dat klopt niet want het begon bij opa. Het boek gaat over mama en Matthijs. Mama praat en praat maar luisteren naar Matthijs doet ze niet. Ze is bezig met opa die misschien dood gaat. Maar volgens Matthijs gaat opa nog lang niet dood. Het verhaal van Jim, die een gewone opa heeft en een opa die dood is. hij wil eigenlijk meer van deze opa weten want ze zeggen dat hij op hem lijkt. En dan begint hij zich al vragend, denkend en tekenend een voorstelling te maken van deze opa. De oma van Marianne is erg lief. Ze maakt poppenkleertjes, ze bakt koekjes en maakt warme chocolademelk voor Marianne. Maar dan wordt ze ziek en gaat dood. Véronique Hariga Clavis, Hasselt, 2001 Mijn lieve oma 4-8 Leonie Kooiker. Jan Braamhorst Leopold: Dan Haag,1983 Je kunt het niet meenemen 4-8 Oma wordt ziek en gaat dood. aan het kind wordt uitgelegd wat dood is en dat iedereen er verschillend over kan denken. Herinneringen aan oma zijn belangrijk, daar kun je mee verder leven. Een mooi boek waarbij veel aan de fantasie van het kind wordt overgelaten. Overlijden van oma. Voor beginnende lezers en als voorleesboekje Op een dag is oma Bos weg. Zomaar zonder iets te zeggen. Mark hoorde mama zeggen dat oma weggekwijnd was. Maar waar naar toe?Maar moet zijn eigen manier vinden om afscheid te nemen van oma. Hij wil haar nog van alles geven, een kus, een mop, een kleurplaat. Pas als dat gebeurd is, kan hij haar loslaten. Prentenboek over een klein jongetje dat twee oma's heeft, totdat de oudste overlijdt. Hij mist haar erg en als hij een vallende ster ziet, denkt hij dat dat een zoen van oma boven is. Een prentenboek met herinneringen van een meisje aan oma. een oma bij wie alles mag en waar het fijn is om te zijn. Maar op een dag is oma er niet meer. Het meisje is erg verdrietig. Het woord "dood" valt niet in het boek en dat is jammer. Want waar is oma nu gebleven? De oma van Marjetje en Simon is plotseling doogegaan. Na de begrafenis ontdekken de kinderen dat oma een geheim in haar leven had. Ook de vader van Kareltje gaat doot, maar Kareltje kende zijn vader niet. Zou hij nu rijk worden door de erfenis? Daantje wilde oma vragen om het oog van haar pop te maken maar oma is doodgegaan. En nu willen papa en mama ook nog verhuizen en haar punkbroer doet allerlei dingen die niet mogen. Als ze 's nachts naar haar boomhut vlucht, ontmoet ze Koen die achter de sterren woont. Hij heeft een vliegtuigraket. zou hij daarmee bij oma kunnen komen? Oma komt met goudveertje bij Marieke en Bas wonen. samen zijn ze heel gelukkig tot Goudveertje in de winter ziek wordt en niet meer beter wordt. Goudveertje wordt in de tuin begraven. Oma wordt ook steeds stiller en ze gaat nooit meer naar buiten. Ze ligt veel op bed tot ze op een morgen niet meer opstaat, ze is dood. Marieke en Bas zijn erg verdrietig maar ze weten dat oma op een ander manier bij hen blijft. en mama heeft alle verhalen die oma over Goudveertje vertelde in een schrift bewaard. Een prentenboek voor kinderen vanaf 4 jaar. Hij heeft veel vragen "Is het donker in de kist, doet dood gaan pijn?" maar toch vooral veel herinneringen. En als de tranen komen, helpt de zakdoek van opa. Hermine Landvreugd & Harmen van Straaten. Amsterdam: Ploegsma, 2002 Koen van achter de sterren 4-8 Antoine Schneider De Vier Windstreken,1998 Vaarwel Goudveertje 4-8 Bette Wesstera, Harmen van Straaten Amstedam:Hillen, Leuven: Davidsfonds/infodok, 2000 Roodt Marjan Amsterdam: Nederlandse Zondagsschool Vereniging, 1974 Cole Babette Davidsfonds/Infodok Een opa om nooit te vergeten 4-8 Nu oma, straks wij ! 4 -8 Aan de hand van het verhaal van een 5- jarige tweeling wordt de betekenis van doodgaan van, in dit geval, oma uitgelegd. Doodleuk +6 Opa en oma hebben een opwindend leven geleid. En wat hierna komt? Harrant W Tilburg Zwijsen De Moor Paul Leopold Opa, wat doe je? (De boekenboom) Hemelhoog op de regenboog +6 Hakan Jaensson, Arne Norlin Rijswijk: elmar, 1992 Ouders gezocht +6 Stark Ulf Querido Kun je fluiten, Johanna? +6 Annelies Tock Tielt: Lannoo, 2001 Varen naar de overkant +7 Iedereen vindt Kaar raar alleen opa niet. En nu is opa dood. Kaar zoekt hem overal. Zij moeder heeft gezegd dat hij in de hemel is en daarom tuurt Kaar uren omhoog. Hij kleurt de zeven kleuren van de regenboog op een rond karton en laat dat draaien. Weg zijn de zeven kleuren, wit blijft over Brigitta is 7 als ze ineens alleen op de wereld staat. Haar ouders, zijn toen ze baby was, verdwenen in Afrika en haar oma, bij wie ze woonde, is dood. ze komt op het idee nieuwe ouders te zoeken. Dat is nog niet zo gemakkelijk Berra heeft geen opa dus hij gaat er een zoeken in het bejaardenhuis. De opa die hij uitkiest ontpopt zich als een warme lieve opa. Op een dag is hij er niet meer maar Berra weet dat hij met opa Nils mooie dingen meegemaakt heeft. Op zijn begrafenis kan Berra eindelijk "Kun je fluiten, Johanna? voor zijn opa fluiten. De opa van Raja is veerman. Tot er een brug komt. Dan komt de winter en begint opa aan zijn laatste reis. Een verhaal over afscheid nemen en vriendschap. Dreesen Jaak Altiora, Averbode, 1988 Piumini Roberto Heymans Annemie Querido Verrept Paul Clavis, Hasselt Guenzel, R Altiora, Averbode, 1984 Minkema, Jan Simon Zwijssen, Tilburg, 1992 Kuijer Guus Querido, Amsterdam, 1978 Jutta Bauer Amsterdam: Querido, 1987 De vlieger van opa +8 Opa wordt ernstig ziek en laat Frederik beloven dat hij nog steeds zal vliegeren. Telkens hij drie keer duikelt, denkt Opa aan Frederik en andersom. Mathijs en z’n opa +8 Mathijs zit samen met zijn familie bij opa die stervende is. In zijn verbeelding doet hij nog van alles met opa. Tot opa er werkelijk niet meer is. Toch hoort Matthijs nog steeds opa’s stem. Ik mis je 5–9 Overlijden grootouders Geen ijsje voor oma 6-9 De oma van Maxi sterft onverwacht, ze is daar heel boos over. Oma is niet dood 6–9 De oma van Jennie sterft. De tante van Jennie vertelt dat oma in de wolken woont. Krassen in het tafelblad 6 - 14 Over de dood van een oma die Madelief nauwelijks gekend heeft Opa en het geluk 8-12 A. Bröger Haarlem holland, 1987 Bies van Ede Leopopld:Amsterdam 1996 Oma, Tanja en Dikkie 8-12 Op zijn sterfbed vertelt opa over het geluk dat hij in zijn leven heeft gehad. een niet alledaags boek met mooie tekeningen en een opvallende rol voor een beschermengel, prachtig in beeld gebracht. Het boekje is vertaald uit het Duits waardoor het leven van opa gekenmerkt wordt dood de oorlog. de bedoeling van die tekeningen zal voor Nederlandse kinderen uitgelegd moeten worden, zoals de soldaat in het SS-uniform. Als Tanja uit school thuis komt, ligt oma stil en wit in bed. De kat bleef zeven dagen 8 - 12 V. den hollander Houten: Van Holkema & Warendorf, 1991 Elfie Donnelly Plogsma Amsterdam De oma van Niels 8 - 12 De rommelkist van grootvader 8 - 12 Opa woont in hetzelfde huis als Michael en hij verzamelt vanalles. Ook heeft hij een rommelkist waarin Michael af en toe mag kijken. Maar op een dag vertelt papa dat opa erg ziek is en binnenkort dood zal gaan. Yvonne van emmerik Lannoo Tielt A. Nuyens. Helmond: Helmond, 1987 Pinda's in de koffiefilter 8 - 12 De opa van de tienjarige Ruben overlijdt aan kanker Sneeuw voor de laatste keer Emma's opa, een kunstschilder, is overleden en bij het opruimen van de zolder vindt Emma een bijzondere schets. Omdat ze boos is op alles en iedereen, neemt ze de schets stiekem mee en ze gebruikt hem voor een wedstrijd. Maar dan denkt iedereen dat ze opa's talent heeft geërfd en dat ze wel eens zou kunnen winnen. Niels is heel verward en verdrietig omdat zijn oma dement is en uiteindelijk overlijdt. Opa en zijn ouders proberen uit te leggen dat oma vroeger ook anders was. Gerda De Preter Amsterdam, Querido, 2002 Een koffertje voor opa 8 - 12 Kuypers, Ben Sjaloom, Utrecht, 1986 Een zelfgemaakte zomer 9 - 12 Mariet Verbong Tegelen: in eigen beheer 1997 Sjefke 8 -12 De Maeyer, Gregie Houtekiet, Antwerpen, 1988 Verliefd op een Amerikaanse 9 - 12 Peeters, Lidy Zwijsen, Tilburg, 1985 Gisteren veranderde alles 9 - 12 Stolp, Hans La Rivière en Voorhoeve, Kampen, 1990 Welsh Renate Lannoo De stilte van opa 9 - 12 Een hand om vast te houden +12 Marita Sterck Amsterdam Querido,2002 Wild vlees +12 Arne heeft een levendige fantasie, waarschijnlijk geërfd van zijn opa. Samen fantaseren ze heel wat af zoals samen een grote reis maken. Arne wil wel want sinds zijn kleine zusje er is, heeft zijn moeder alleen aandacht voor haar. Maar dan wordt opa ziek, heel ziek. en hij gaat, voor Arne totaal onverwacht, dood. In het boek staan veel misverstanden die voortkomen uit het letterlijk nemen van uitspraken. Het boek behandelt de ganse tijd het thema “dood en doodgaan” Eerst over de dood van opa, later over de toekomstige dood van oma. Maar omdat oma in het boek altijd zo’n gekke invallen heeft, blijft het geheel vrolijk en verteerbaar. Sjefke woont met zijn zusje en zijn ouders in een dorp in Noord Limburg. Zijn opa en oma wonen in het uiterste puntje van dezelfde provincie. zomaar op een dag gaat bonpa dood. Als Sjefke dan toch mee op vakantie moet, begint het avontuur. De dood van grootmoeder houdt alle kinderen en kleinkinderen bezig: hoe moet het nu met grootvader? De aankoop van een oude Amerikaans auto zorgt voor afleiding. Het eerste deel van het verhaal beschrijft het bezoek aan de rouwkamer van opa, alle voorbereidingen die bij een crematie nodig zijn,… Het tweede deel gaat over de veranderingen voor de hoofdpersoon nu oma ben hen komt inwonen, hij is vooral boos. Maar oma is ook boos omdat opa haar verlaten heeft. Dit boek is één van de weinige kinderboeken die geschreven is vanuit een duidelijk gelovig-christelijke visie. Daar bovenop is het een mooie illustratie bij de theorie van de drie levens van Luc Versteylen. Nicole schrijft brieven naar haar vriend Felix over het leven en de mensen in de kliniek voor ongeneeslijk zieken in Engeland, waar haar stervende oma ligt. Eindelijk een boek voor tieners over een opa die doodgaat. Terwijl de 17jarige Max met een vriendengroep in Zwitserland een berghuttentocht maakt, wordt zijn opa overreden door een vrachtauto. Als Max thuiskomt is opa al begraven. Hij is helemaal ontdaan dat niet op hem gewacht is. Hij hield het meeste van opa en hij kende hem ook het beste. Hij wilde helemaal niet begraven worden, maar gecremeerd. Ook denkt hij opa steeds te zien. Max gaat met iedereen praten die iets van het ongeluk weet. Nuttige boeken voor kinderen en jongeren: Dood van kinderen Moeyaert Bart Zwijsen, Tilburg, 1992 Pelgrim Els&The Tjong King Querido, Amsterdam, 1984 Stolp Hans Lemniscaat, Rotterdam, 1987 Slingerberg Ben Callenbach, Kampen, 2001 Schuyesmans Willy Altiora, Averbode, 1995 Ed Franck Hasselt, Clavis 1993 Voor altijd, altijd 7-8 Over een vrouw die zich vreemd gedraagt wegens het grote verdriet over het verlies van haar dochtertje Kleine Sofie en Lange Wapper 7 - 14 De zwaar zieke Sofie denkt na over hoe de wereld in elkaar zit en wat er met je gebeurt als je dood bent De gouden vogel +8 Dagboek van een stervende jongen Een e-mail van Lumie 9 - 14 De klas krijgt te horen dat Lumie kanker heeft. Stilstaan +10 De 10-jarige Benjamin sterft onverwacht aan een hartstilstand. Ook over rituelen De hemel bestaat uit vijf letters 12 - 15 De 16-jarige Karel leeft samen met zijn moeder. Pas als zij na een ongeluk in een coma raakt, komt hij er achter dat hij haar eigenlijk slecht kent. Hij probeert zich zoveel mogelijk over haar te herinneren maar dat lukt niet heel ergf. Zijn oma vertelt wel, maar ze verzwijgt ook dingen. Wat is er in het verleden gebeurd? Nuttige boeken voor kinderen en jongeren: Dood van broer of zus Somers Patrick Christofoor, Zeist, 2000 Sterrenkind (Ook bijhorende video) 3-7 Robberecht Thierry Eva in het land van de verloren zusjes 3-7 Uleners Godeliva Bakermat Jef de muis is nooit kwaad +5 Stark Ulf Querido Mijn zusje is een engel +6 Breebaart Piet en Joeri Lemniscaat, Rotterdam, 1993 Als je dood bent, word je dan nooit meer beter? +4 Kristien Dieltiens Hasselt, Clavis, 1997 De gouden bal 5-8 R. Van Olm Coby, mijn zusje 8 - 12 Het boek wordt verteld vanuit het perspectief van Tineke, het zusje van de gestorven Michiel. Ook Seppe en Marie, neef en nicht van Tineke spelen een rol in het boek. Naast ziek - zijn, doodgaan en begraven wordt in dit boek gelukkig ook even aandacht besteed aan cremeren. Elisa is Eva’s grote zus. Ze lijken op elkaar en toch zijn ze heel verschillend. Ze delen elkaars geheimen want dan worden ze lichter. Maar nu is Elisa gestorven…. In dit boek wordt helder gemaakt in welke andere wereld kinderen terecht komen wanneer ze te maken krijgen met een verlies. Niets is meer hetzelfde. De tekeningen zijn prachtig op de tekst is af en toe wel iets aan te merken. "Ooit zal het verdriet van Eva geen mijn meer doen" Ik waag het te betwijfelen. Het boek vertelt het verhaal van Jef, de muis, wiens zusje is overleden. Jef is boos op zijn zusje die hem in de steek laat. Jef durft zijn kwaadheid niet te uiten, waardoor hij veel zaken opkropt en buikpijn krijgt. In het boek komt zowel het thema rouw als kwaad zijn aan bod. Via dit verhaal wordt aan kinderen duidelijk gemaakt dat boos zijn mag en dat je dat ook mag uiten. Heel leuk boekje, geschikt voor kinderen die de neiging hebben om veel zaken op te kroppen. Ulfs zusje was al dood voor ze geboren werd. Hij heeft haar nooit gezien want ze is drie jaar voor Ulf geboren. Maar nu is zij een engel. Op een dag krijgt Ulf een pruik van goudglanzend engelenhaar. Hij zet hem op en ziet zijn zusje in de spiegel. Ulf laat zijn zusje zien waar ze wonen en gaat met haar bij al zijn vriendjes langs. Maar Berra speelt niet mee en geeft Ulf de gelegenheid een laatste gesprek met zijn zusje te voeren/ Prentenboek waarin wordt verteld wat het konijntje Fred voelt en meemaakt als zijn kleine broertje Joep onverwacht ziek wordt en dood gaat. Zijn dood, de begrafenis en de zorg van allemaal wordt beschreven. Het verhaal ontstond na de dood van de tweejarige Remi, het zoontje en broertje van Piet en Joerie Het hemelkind was heel gelukkig in de hemel, tot het zijn gouden bal verloor. Toen vertrok het naar de aarde en het werd als mensenkind geboren. Twee jaar lang groeide het kind op bij zijn ouders. Maar op een dag vond hij zijn gouden bal terug en het ging prompt weer naar de hemel. Dit boek gaat over het proces van geboorte, kind mogen zijn en sterven als deel van het leven. Als iemand sterft in de omgeving van het kind, kan het levensverhaal van die persoon een plaats krijgen binnen het verhaal. Na de dood van zijn zusje vervreemdt Eddie van het gezin. Zijn moeder trekt hem en zijn broer mee in haar verdriet. Vader en moeder rouwen nog om de dood van hun dochtertje Emma wanneer Veronika geboren wordt. Veronika draagt 7 hemdjes boven elkaar omdat ze het koud heeft van vinnen. Gaandeweg raakt Veronika haar hemdjes kwijt omdat ze met haar papa iets prachtigs beleeft in het bos, omdat ze een hond krijgt,... Dit verhaal geeft op een symbolische manier weer hoe mensen verdriet ervaren en hoe ze gaandeweg met dit verdriet leren omgaan en opnieuw leren genieten van verschillende zaken in hun leven. In dit boek staan verhalen en interviews voor kinderen en over kinderen en aids. Het titelverhaal gaat over Sanne. Haar oom Wim is overleden aan aids. Als Sanne bij de vriend van Wim, Ronald gaat logeren legt hij duidelijk uit wat aids is. zo kan Sanne op school een spreekbeurt houden. Het boek bevat ook interviews met kinderen die familieleden met aids hebben of die zelf aids hebben. Ook wordt er een beschrijving gegeven van een aantal jeugdboeken over aids. Marianne, het tienjarige zusje van Mark-O is ziek en Mark denkt dat ze altijd in haar bed zal blijven. Maar nu is haar kamer leeg want Marianne is dood. Voor het hele gezin is het moeilijk te aanvaarden dat ze er niet meer is, maar de zesjarige Mark-O vindt een manier waardoor het wat gemakkelijker wordt. Een sprookjesachtig verhaal over Kruimel die na zijn dood zijn broer Jonathan tegenkomt in een prachtig land aan de overkant van het leven Dreesen Jaak Averbode De zeven hemdjes van Veronica 8 - 12 Coen en Tom Honig Amsterdam Stichting Aids Fonds 1997 Het blauwe paard 8 - 12 Virginia Lee Rotterdam Lemniscaat 1974 Vlinder voor Marianne 8 - 12 Lindgren Astrid Ploegsma, Amsterdam, 1996 Minne Brigitte Clavis De gebroeders Leeuwenhart 8 - 12 Mijn broer is een marsmannetje +8 Audrey Couloumbis Hasselt: Clavis 2001 Zusjes 8 -12 T. van Lieshout Den Haag: Leopold 1986 Ted van Lieshout Den Haag, Leopold 1995 Mahy Margaret Amsterdam Querido 1989 Van verdriet kun je grappige hoedjes vouwen Van, Als & Och 8 - 12 8 - 12 In deze bundel is oa "Van verdriet kan je grappige hoedjes vouwen" opgenomen. Vergeten herinnering 8 -12 Verhaal over een jongen die op zoek is naar de betekenis na het verongelukken van zijn zusje. Merel en Benjamin zijn een tweeling maar erg verschillend. Op een dag moet Ben naar het ziekenhuis, hij heeft leukemie. Merel vindt alles wat Ben ondergaan moet maar akelig en ze gaat hem met andere ogen zien;hij is best wel dapper. Thuis draait alles om Ben en wordt Merel vergeten. Ben krijgt ook veel cadeautjes maar eigenlijk wil hij een boek vol verrassingen. Dat gaat Merel voor hem maken. Als ze het gaat brengen is Ben helemaal kaal en is zijn beer een marsmannetje geworden. Na het overlijden van hun babyzusje gaan Willa Jo en Zusje logeren bij tante Pattie en oom Hob omdat moeder even niet voor hen kan zorgen. Ze hebben erge heimwee naar huis. Bovendien is Zusje gestopt met praten toen babyzusje stierf. Willa Jo voelt zich zeer verantwoordelijk voor haar Zusje. Samen zitten ze op het dak om naar de zonsopgang te kijken maar ze komen er niet meer af. Langzaam wordt duidelijk wat er is gebeurd waardoor babyzusje is gestorven. Verhalenbundel met oa verhalen over de dood van een vader en een broer. C.L.M van Noort Ills. M.Witvliet. Leiden: Groen 1995 Barbara Park Tielt: Lannoo De stoel van Peter is leeg 8 - 12 Verhaal over de ziekte en het overlijden van Peter en de wijze waarop zijn ouders, broertje, zusje en vriendje daarmee omgaan. Geschreven vanuit het besef dat de Bijbel de beste leidraad geeft. Zonder Mick 8 - 12 Daan Remmerts de Vries Amsterdam: Leopold 1999 Willis het doet er niet toe hoe 8 - 12 Hilde Vandermeeren Tim Polfliet Leuven Davidsfonds/Infodok 2003 Masini Beatrice Lannoo Krullen 8 - 12 De broer van Ellen, Mick is verongelukt met zijn fiets. Voor Ellen is deze gebeurtenis naast verdrietig ook verwarrend. Als zij zijn fiets meegenomen had, zoals hij gevraagd had zou Mick dan nog leven? Een boek over rouw na de dood van een geliefd iemand. Rouw, die voor iedereen in het gezin zo anders kan zijn. Het broertje van Willis, Thomas, is te vroeg geboren en dood gegaan. Sinds die tijd is alles veranderd in huis. De sfeer is loodzwaar en het lijkt alsof Willis voor zijn ouders niet bestaat. Daarom is hij vast van plan zijn broertje terug te halen uit Engelland want zijn vader heeft gezegd dat Thomas nu bij de engelen is. Lies is ziek en kan niet meer beter worden. Haar broertje, wil haar helpen maar weet niet hoe. Hij verdringt zijn enge gedachten ook, volgens zijn moeder denkt hij in "krullen" en probeert zo het noodlot te voorkomen. Een soort "Doe-een-wens" zorgt ervoor dat Liesl nog op vakantie mag. Schaduwbroer +9 Pohl, P & K. Gleth Querido, Amsterdam, 1994 Broeckhoven, Diane Lannoo, Tielt, 1986 Ik mis je, ik mis je 7 - 14 Een dood vogeltje 9 - 12 Damen, Suus, La Rivière en Voorhoeve, Kampen, 1991 Je kunt niet altijd lief zijn 9 -12 Mebs, Gudrun Infodok, Leuven, 1983 Birgit 9 - 12 Schins, Marie-Thérèse Zwijsen, Tilburg, 1988 Het gebeurde op zondag 9 - 12 Gaat over een jongen die zijn overleden broertje nog ziet, broertje komt op bezoek en hij speelt ermee. Vanaf het moment dat vader en moeder benoemen dat ze hun broertje missen, hoeft hij niet meer langs te komen. Op een dag wordt Cilla doodgereden en moet Tina de plotselinge dood van haar tweelingzusje Cilla proberen te verwerken. Roderick en Frederick maken tijdens hun vakantie kennis met Freek en Annemarie en hun dochtertjes Zwaantje en Merel. Het derde kindje van Freek en Annemarie wordt doodgeboren. De jongens zijn bang om Annemarie terug te zien. Wanneer de zwangerschap van de moeder van de 12-jarige Sander verkeerd loopt en de baby doodgeboren wordt, trekt Sanders moeder zich helemaal terug in zichzelf. Sander wordt dit beu en flapt er op een dag alles uit…..dat vooral veroorzaakt een ommekeer. Brigits zus vertelt wat zij doormaakt in de dagen die voorafgaan aan de plotse maar toch aangekondigde dood van haar zus die sterft aan een agressieve vorm van kanker. Op een dag sterft de oudere broer van Lekie. Zij wil het niet geloven maar als ze met haar opa naar de opgebaarde Marcel gaat kijken, weet ze zeker dat Marcel dood is. Het boek beschrijft duidelijk de gevoelens die bij kinderen kunnen voorkomen na het overlijden van een geliefd persoon. Boonen Stefan Clavis 100 procent Lena +10 Nancy Hope Wilson Clavis Dansen in de keuken +12 Priemen An Clavis Familiegeheim +12 Gerbrand Bakker Amsterdam: Piramide, 1999 Perenbomen bloeien wit 12 - 15 Conny Boendermaker Twello: Van Tricht, 2000 Het verhaal van Anna 12-15 Wim Daniëls Houte: Van Holkema & Warendorf Ruben 12-15 Marika Feth Lannoo Tielt Fee 12 - 15 J. Howker Amsterdam:Querido, 1992 Toen onze Daniël doodging 12 -15 De dood van zijn Zus Lena haalt heel de wereld van Bas overhoop. Het lijkt of hij van nul af aan moet beginnen. Of hij zichzelf stukje bij beetje weer moet opbouwen. De zestienjarige Vera probeert de zelfgekozen dood van haar twaalfjarige broertje Tim te verwerken. Ze ontvlucht haar huis steeds meer omdat ze het gevoel heeft geen gezin meer te vormen met haar vader en moeder. Ieder gaat maar zijn eigen gang, haar vader geeft weer les op school en haar moeder herleest de rouwkaartjes en ruimt de kamer van Tim op. Dan ontmoet Vera Jeroen. Door een toevallige opmerking van iemand begrijpt ze dat er meer aan de hand is bij haar thuis. Met Jeroen probeert ze de stukjes in elkaar de schuiven om zo te begrijpen wat er aan de hand is. Een mooi geschreven jeugdboek. de broertjes Klaas, Kees en Gerson leven samen met hun vader want moeder is op een dag vertrokken en nooit meer teruggekomen. Alhoewel de jongens hier nog steeds op hopen. Samen spelen ze regelmatig het spelletje "zwart" waarbij ze met d eogen gesloten de weg moeten zoeken. Op een dag krijgen de vader en de jongens op weg naar oma en opa een verkeersongeluk waarbij Gerson, de jongste, zo ernstig gewond raakt dat hij blind wordt en niet meer "zwart" hoeft te spelen. Maar wil hij dat wel? Niets is meer hetzelfde als voorheen en Gerson maatk zijn eigen keuze, mooi beschreven vanuit de beleving van de hond Daan. Door een noodlottig ongeval met een vrachtauto verliest Anna haar oudere broer Bas. En eigenlijk ook haar ouders, want daarna is niets meer hetzelfde thuis. Anna krijgt vooral steun van Marjolein, haar vriendin en van Maarten de vriend van Bas. Maar als ze na een paar maanden denkt dat ze weer gewoon verder kan leven, blijkt dat toch niet zo te zijn. Centraal in dit boek staat de begrafenis van de zestienjarige Ruben. elk hoofdstuk gaat over iemand die Ruben gekend heeft, zijn broer, meisjes uit zijn klas, de rector, de leraar Engels. Hun gedachten tijdens de dienst staan centraal en het is duidelijk dat ze de begrafenis heel verschillend beleven. Langzamerhand wordt duidelijk waarom die anders zo voorzichtige Ruben juist die morgen door het rode licht reed. Claire probeert de dood van haar zus te aanvaarden Een oudere man vertelt over zijn jeugdervaringen na de dood van zijn oudere broer en de woede van zijn vader daarover. E. Laird Tilburg: Elzenga, 1989 Anna 12 -15 Anna probeert het verdriet om het verlies van haar gehandicapte babybroertje te verwerken C. Killien AMsterdam: Van Goor, 1990 H. Mazer Tilburg: Elzenga, 1989 Mary K. Pershall Hasselt: Clavis, 1991 Niets dan de waarheid 12 -15 Jongen probeert de waarheid omtrent de dood van zijn broer te achterhalen. Cleo's eiland 12 -15 Cleo probeert op een onbewoond eiland over de dood van haar zusje heen te komen. Beelden van Nickie 12 - 15 Al heel lang wil Eva een klein zusje. Wanneer haar moeder zwanger is, kan P. Pohl en K. Gieth Amsterdam: Querido, 1994,1998 Ik mis je, ik mis je! 12 - 15 Marie Brantôme Antwerpen/Baarn: Houtekiet/Fontein 1996 Caja Cazemier Houten: Van Holkema & Warendorf/Unieboek bv 1997 Na alles wat we voor jou gedaan hebben 12 -15 Te snel 12-15 In dit boek wordt het overlijden van Tim verteld. Hij is net 16, als hij met z'n brommer een ongeluk krijgt. In het boek vertellen zowel Frank, de oudere broer van Tim, als Eline, de vriendin van Tim, hun verhaal. De reacties van de omgeving die Frankt en Eline te horen krijgen zijn heel herkenbaar. Mensen ontwijken hen of zeggen net de verkeerde dingen Garret Freymann-Weyr Hasselt: Clavis, 2002 Toen ik ouder was 12 -15 T. Lieshout Amsterdam: De Boekerij: Van Goor, 1996 Gebr. 12 -15 Erhart sterft aan leukemie. Vader ontvlucht tijdens het ziekteproces het juis en gaat een verhouding aan met een ander. Erharts zusjes Freddie en Sophie blijven achter bij hun moeder. Dan krijgt moeder een nieuwe vriend, Nick. Sophie raakt bevriend met Francis, de zoon van Nick. Hij is anders dan andere jongens die ze kent en hij leert haar nadenken over allerlei dingen. Luuk, 16 jaar oud, redt het dagboek van zijn broer, die een half jaar eerder overleden is. In eerst instantie leest hij het niet en schrijft hij verder. Later reageert hij op hetgeen zijn broer heeft opgeschreven. De twee verhalen verweven met elkaar. Het gaat over herinneringen aan hun beider jeugd, het ze niet wachten tot het zover is. Ze is dol op haar babybroertje Nicolaas. Maar op een dag krijgt ze op school het bericht dat hij is verdronken. Haar wereld stort in. Ze verwijt haar moeder de dood van Nickie. Met haar vader kan ze ook niet praten. Na maanden is een leraar in staat haar vertrouwen te winnen en door haar muur heen te breken. Ze leert de dood van Nickie accepteren door het maken van een plakboek over hem voor haar moeder. Het verhaal gaat over de eeneiige tweeling Cilla en Tina. Ze zijn bijna veertien en innerlijk verschillen ze veel. Tina is uitbundiger en is steeds verliefd, Cilla is wat stiller. Ze wonen vlak bij een snelweg, de Dodenweg genoemd. Op een dag wordt Cilla op deze weg doodgereden en moet Tina de plotselinge dood van haar tweelingzusje Cilla proberen te verwerken. Ze is veranderd, serieuzer geworden, en volwassener. Ze kampt met schuldgevoelens en mist haar zusje enorm. Het boek beschrijft het verwerkingsporces tot een jaar na het overlijden van Cilla In haar dagboek noteert May de dood van haar zusje. May zit opgesloten in haar eigen wereldje vol herinneringen. Ze geeft zich nog vijf jaar te leven. afscheid van die jeugd, over ontwakende (homo)sexualiteit en over de relatie tussen Luuk, zijn broer en zijn ouders. Anne Wijckmans Hasselt: Clavis 1999 Infuus voor een sneeuwman 12 -15 Jan Simoen Amsterdam: Querido, 1996 En met Anna? 12 - 15 De 16-jarige Stefanie wordt versuft wakker in een ziekenhuisbed. Wat is er gebeurd? Is er iemand die zich om haar bekommert? Heel de wereld draait immers om haar zusje Carolien die ernstig ziek is. Stefanie denkt dat haar ouders helemaal geen aandacht meer voor haar hebben, je moet immers ziek zijn om aandacht te krijgen? Langzaam maar zeker blijkt uit het boek dat Stefanie een wanhoopdaad heeft begaan. Gelukkig zijn er mensen, zoals Johan, op het juiste moment daar voor haar. Langzaam klautert ze op uit het dal om samen met vriend Antoon op een prachtige manier afscheid te nemen van Carolien De 16-jarige Anna heeft twee broers verloren. Jonas is gestorven aan Aids en Michaël wordt vermist in Bosnië. Hij is om het leven gekomen toen zijn jeep op een landmijn reed. Maar dan krijgt Anna een brief waaruit blijkt dat haar broer wellicht nog leeft. Ze raakt in verwarring en gaat op zoek. dan ontmoet ze Marta, de vriendin van haar broer en hun zoontje. Nuttige boeken voor kinderen en jongeren: Dood van een vriend/klasgenoot Dubois Claude K. – Demyttenaere Bart Averbode Vromans, W & F. Ramon Een ster voor Amber Kaldhol, Maril Altamira, Hillegom 1986 Jaak Dreesen Annemie Heymans Apeldoorn: Averbode, 1997 Marjet de Jong Els van Egeraat Amsterdam Querido Uitgeverij, 1999 Vaarwel Rune 5–9 Rune, het beste vriendje van Elsa, verdrinkt. Samen met haar mama praat Elsa over doodgaan en over het verder leven na de dood. Marieke, Marieke 5-9 Een jongetje wacht eindeloos op zijn vriendinnetje dat in de wolken blijkt te wonen. een boek in twintig strofen vol liefde, hoop en angst. Om voor te lezen vanaf 6 jaar om zelf te lezen vanaf acht jaar. Prinses op reis 5-9 Sjoerd Kuyper Amsterdam: Leopold, 1999 Het boek van Josje 5-9 Elle van Lieshout en Erik van Os Tilburg: Zwijzen (Ster-reeks) Je bent niet zomaar een engeltje 5-9 Dit verhaal voor jonge kinderen vertelt over een kleine prinses die op reis wil gaan. Maar ze merkt dat ze eigenlijk niets nodig heeft om te gaan. Alleen verhalen wil ze mee. Haar kroon zet ze op de schoorsteen en al haar bezittingen verdeelt ze. Het is gek want hoewel afscheid nooit fijn is, straalt de prinses. En de prinses is steeds verder weg. Maar echt weg is ze natuurlijk nooit want ze laat vele herinneringen achter, zowel dingen die ze weggeven heeft als de gedachten. Een mooi boek om uit te leggen dat iemand pas weg is als je hem of haar vergeten bent. De boeken Josje, Josje's droom en Josje's lied zijn samengebracht in dit boek. De oude timmerman Sanders valt uit de boom en gaat dood, reden waarom de dieren discussiëren over wat dood is. Later trouwt Josje met de soldaat ook die gaat dood. Hoe ga je om met verdriet? Prachtig zijn de fragmenten over omgaan met verdriet en het wegstoppen van verdriet. Josje heeft er een grote kast voor. Maar uiteindelijk beslissen de dieren dat dood bij het leven hoort en dat je alleen gelukkig kunt zijn als je ook verdrietig kunt zijn. Een prachtige manier om met kinderen (en tieners) te praten over verdriet. Ot wil geen vlees. Hij vindt dat zielig voor de beesten. De slager moet daar zo om lachen dat hij stikt van het lachen en dood gaat. Maar hij wordt niet zomaar een engeltje. Eerst moet hij weer terug naar de aarde als big. 3-7 In dit realistisch maar hoopvol boek wordt de ziekte van Amber en haar dood beleefd door haar beste vriendje Robin, haar mama en haar juf op school. (ook praktische informatie) Marijn leert bij de spoorwegbrug een meisje kennen, Silke, en de twee worden vrienden. Onwetend van hun vriendschap, jaagt Marijns vader haar weg van de ranch waar hij leert paardrijden. Silke is ontgoocheld en wil niet meer weten van Marijn die op het punt staat op skivakantie te vertrekken. Marijn stuurt haar een kaartje en koopt een mooi geschenk voor zijn vriendin. Bij zijn terugkeer krijgt hij te horen dat Silke verongelukt is met haar fiets. Het verdriet om het verlies van zijn vriendin is groot. Een bezoek aan haar moeder en aan Silkes graf helpt hem dit verdriet te verwerken. Hij durft nu ook boven op de spoorwegbrug te zitten, net als Silke vroeger deed. Dromen van een duif Rob Thonen Annet Schaap Haarlem: Holland, 1997 In het gras en over het ijs 5 -9 A. F. Abrahamsen R. Pullens Amsterdam: Ploegsma 1989 Natalie Babitt Baarn Fontein, 1993 Niet mijn schuld 8 - 12 Eeuwig en altijd Tuck 8 - 12 Diane Breockhoven Altiora Averbode: Apeldoorn, 1999 Een dood vogeltje 8 - 12 Buchanan Doris Querido R. Döcker Rotterdam, Lemniscaat, 1991 We gingen bramen plukken 8 - 12 Marius 8 - 12 V. Hazelfhoff J. Bertrams Utrecht: Sjamoom 1992 Auww! 8 - 12 Gunilla Linn Persson Haarlem: Holland 1995 Allis en Ann 8 - 12 Fauve heeft een nieuw vriendje. Het is Pepijn het jongere broertje van haar vriendin Iris. Ze spelen samen in de kerstvakantie, in het park op de fiets, ze laten de poppen schaatsen op het ijs. Misschien gaan Fauve en Pepijn wel samen trouwen later. Maar dan zakt Pepijn door het ijs en verdrinkt hij. Fauve is verdrietig maar kan niet huilen. Haar moeder gelooft niet in de hemel maar Fauve wil er wil in geloven. Pepijn wordt in stilte gecremeerd dus Fauve kan er niet bij zijn. Jammer genoeg wordt het begrip cremeren niet verder uitgelegd. Nina voelt zich schuldig omdat haar vriendin in haar bijzijn onder een auto is gekomen. Als je de familie Tuck hebt leren kennen, zoals Winnie, kun je nooit meer dezelfde zijn als voorheen. De familie zwerft aan het einde van de vorige eeuw rond en draagt een geheim met zich mee. Ze zeggen onsterfelijk te zijn. Als de 10-jarige Winnie op hun geheim stuit nemen de Tucks haar mee naar huis en leggen haar iets uit over een leven dat niet eindig is. Frederik is samen met zijn moeder en broertje op vakantie op Texel. Ze sluiten vriendschap met de buren: Annemarie, Freek en hun kinderen. Annemarie krijgt een baby en iedereen kijkt er in spanning naar uit. Maar de baby gaat dood. Frederik is een grote steun voor Annemarie in de daarop volgende dagen. Het vriendje van Jamie vertelt over zijn schuldgevoelens, het verdriet en de vele vragen die hem overrompelen als Jamie plotseling sterft. Marius, een jongen met veel fantasie, helpt elke zondag een oude visser Ananias. Op een dag gaat hij tevergeefs naar de hut. Langzaam dringt het tot hem door dat Ananias misschien nooit meer komt. Maartje ligt na een ongeluk in het ziekenhuis en ervaart daar onder andere de dood van haar buurvrouw. Ann, de beste vriendin van de 10-jarige Allis, komt bij een auto-ongeluk om het leven. Allis moet van haar ouders proberen te vergeten wat er is gebeurd. Omdat haar ouders gaan varen, gaat Allis bij haar oma en opa wonen. In de nieuwe klas wil ze geen vrienden maken maar Sigge lukt het om tot haar door te dringen. Samen zorgen ze voor een gewonde vogel. Maar dan verdwijnt ook Sigge uit haar leven. Allis weet bijna alles over verliezen, Ann, haar thuis, het contact met haar ouders, en Sigge. ze weet niets over afscheid nemen en vaarwel zeggen. Slingerberg Bert Kampen:Callenbach, 2001 Een e-mail van Lumie 8 - 12 T. Taylor Rotterdam: Lembniscaat 1991 Alleen op een eiland 8 - 12 Verleyen Karel Leuven: Davidsfonds/Infodok 1995 Ik moet even heel stil zijn 8 - 12 Vogelaar-Van Amersfoort A Utrecht: De Banier, 1988 Vriens Jacques Houten: Van Holkema & Warendorf, 1999 Niet zo hoog, Margreet 8 - 12 Achtste-groepers huilen niet 8 - 12 Yumoto Kazumi Amsterdam: Querido, 1997 De kippige, de dikke en ik +10 Nunes L.B. Antwerpen, Houtekiet, 1996 Mijn vriend de schilder 11 - 15 Bergh Inge Averbode: Apeldoorn, 1997 Vertel het aan niemand 12 -15 Chambers A Amsterdam: Querido, 1992 Ter Haar J. Houten: Van Holkema & Warendorf 1994 Je moet dansen op mijn graf 12 -15 Boris 12 -15 Lumie zit in groep 8 als blijkt dat ze kanker heeft. Prille verliefdheden spelen en rol en ook het afscheidsfeest. Als Lumie niet meer naar school kan komen, houden de klasgenoten via de computer contact. Deze noviteit levert een pagina in de regionale krant op. Lumie heeft blijkbaar een persoonlijke verpleger, Jan, die heel aardig is maar het niet kan laten om God, de hemel en het aardse paradijs er continue bij te halen. Dat zal niet alle kinderen aanspreken. Philip spoelt samen met Timothy aan op een onbewoond eiland. Philip is blind gworden. Dankzij de wijze lessen van Timothy vindt hij de moed om zichzelf in leven te houden als Timothy komt te overlijden. Er is iets aan de hand met Robbie. Maar niemand wil Mirjam vertellen wat er precies gebeurd is. De grote mensen doen allemaal heel ernstig en geheimzinnig. en als Mirjam in hun buurt komt, beginnen ze te fluisteren. Mirjam ontdekt zelf dat ze haar beste vriendje nooit zal weerzien. Dit kinderboek beschrijft vanuit de belevingswereld van een klein meisje de gebeurtenissen rond de verdwijning van en de moord op haar vriendje. Dood vriendin Akkie uit groep acht blijkt ernstig ziek te zijn. De hele klas en juf Ina leven mee maar ook Akkie blijft zich met de school bemoeien. Als ze met haar kale hoofd en pet weer in de klas komt, hebben alle kinderen een pet of een hoed op, dus valt Akkie niet meer op. Dit boek, over een ernstig thema, is af en toe ook zeer komisch. Ernst en plezier wisselen elkaar af. Een prachtig boek dat niet alleen voor de hoogste klassen van het basisonderwijs geschikt is Wat gebeurt er als je doodgaat? Hoe zit een dode eruit? Wordt je een geest zo gauw je sterft? Drie jongens bestuderen een eenzame, oude man (die immers wel gauw zal doodgaan) om antwoorden te krijgen. Claudio krijgt te horen dat zijn vriend de schilder is overleden door zelfdoding. Stilaan probeert hij te begrijpen wat er gebeurd is. De schilderijen van zijn vriend, de herinneringen aan hun gesprekken over vorm en kleur helpen hem hierbij. Zijn gevoelens worden beschreven aan de hand van kleuren. Dit boek is een goede inleiding om met kinderen te werken rond gevoelens en deze weer te geven aan de hand van kleuren. Keith en Alex zijn boezemvrienden, al jarenlang. Ze zitten in dezelfde klas, zijn bij dezelfde sportclub. Een nieuw meisje in de klas brengt even spanning tussen hen beiden. Dan wordt Alex aangereden op straat en raakt zwaargewond. Keith voelt zich schuldig en raakt helemaal ontredderd. Als Alex enkele dagen later sterft, ontdekt Keith een geheim. Dood vriend Belevenissen van Boris tijdens het beleg van Leningrad tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hierbij komen zijn vader en vriendin om. Hagen Hans Amsterdam: Van Goor, 1989 Als je van een wolk valt 12 -15 Hill D Antwerpen: Facet, 1993 De Jonge Harm Amsterdam: Van Goor, 1994 Tot ziens, Simon 12 -15 Het Peergeheim 12 -15 Koevoets Pamela De buurman van drie hoog Amsterdam: De bezige bij, 1998 12 -15 Kranendonk Anke Rotterdam: Lemniscaat, 1997 Hoe gaat het? Goed 12 -15 Rauprich Nina Hasselt: Clavis Rood Lydia Amsterdam: Van Goor Het jaar met Anne 12 -15 De krant van morgen 12 -15 Slee Carry Houten: Van Holkema & Warendorf, 1996 Spijt 12 -15 Voigt C. Amsterdam: Querido, 1992 David en Jonathan 12 -15 David was het jeugdvriendje van de moeder van Felix dat op twaalfjarige leeftijd verdronk. Wanneer Felix met zijn moeder teruggaat naar het eiland waar zij haar jeugd heeft doorgebracht, herkent hij van alles terwijl hij er nog nooit geweest is. en Marcela, de moeder van David noemt hem David. Het wordt steeds verwarrender. Dan dreigt Felix bijna te verdrinken. Dood vriend Peer heeft samen met zijn vriend Jonie het paradijs bedacht, Attalant. Maar nu Peer weg is, is Attalant alleen nog maar een herinnering. Wat is er eigenlijk gebeurd die avond op het meer? Jonie, die genoemd is naar zijn drie jaar voor zijn geboorte overleden broertje en volgens zijn moeder eigenlijk dat broertje is, moet zien te leven met al deze raadsels. Of wat het Geheime Peergeloof toch niet helemaal een verzinsel? Alleen het eerste verhaal in dit boek heeft de dood als onderwerp. De buurman van drie hoog is plosteling dood. Tonia en haar broertje Addy hebben dit nog nooit meegemaakt. Wat gebeurt er met de de kinderen van de buurman zoals Trees? Wat komt de pastoor doen? Het boek speelt zich in de jaren vijfitg af wat niet erg herkenbaar maakt voor kinderen van deze tijd. Don is skater. Mar Don kan niet altijd meedoen met zijn vrienden omdat hij vaak ziek is. Niemand mag weten wat hij heeft. Tot hij dat niet meer kan volhouden. Maar hoe zouden ze reageren als ze horen dat ze aids heeft ? En hoe moet het nu verder met Rose? Sabine vertelt over Anne, haar vriendin die sterft aan leukemie. De opa van Donald is op een raadselachtige wijze verdwenen. samen met zijn vriend Olav en vriendin Nissan gaat hij opa opsporen. Maar dan wordt Olav ziek. Donald vertrouwt het niet helemaal hoewel iedereen zegt dat het niet ernstig is. Later staan er twee berichten in de krant, één over Donalds opa en één over Olav. In de klas van David zijn drie leerlingen die klasgenoot Jochem treiteren. Jochem heeft zijn lijf niet mee, hij is dik en hij verweert zich niet. De andere leerlingen zijn het niet eens met het gepest maar komen uit angst voor het drietal niet in actie. Ook de mentor grijpt niet in, hij draagt eerder bij aan de pesterijen omdat hij ook een hekel heeft aan Jochem. Door toeval komt David meer over Jochems leven te weten en hij schaamt zich voor zijn gedrag. Hij belooft Jochem voortaan te helpen. Maar als Jochem tijdens een klassenfeest een beroep op hem doet, laat David het afweten. De volgende ochtend is Jochem niet op school, hij is die nacht niet thuisgekomen. Samen met zijn vriendin vindt Davids Jochems tas en een meer. Jochem is verdronken. Uit zijn dagboek blijkt wat hij heeft moeten doorstaan. Vol spijt gaat de klas tot actie over en richten een telefonische pestlijn in. Dood vriend Mark wordt achtervolgd door de herinneringen aan een vriendinnetje dat is verongelukt. De Vries A Rotterdam, Lemniscaat, 1991 De Zanger Jan Leopold, Den Haag, 1981 Cazemier Caja Houten: Van Holkema & Warendorf/unieboekbv Weg uit het verleden 12 -15 Ben is dood 12 - 15 Overlijden van een vriend Te snel 12 - 15 In dit boek wordt het overlijden van Tim verteld. Hij is net 16, als hij met z'n Dros I. Houten: Holkema & Warendorf, 1985 Glaser Pernilla Hasselt: Clavis, 2000 De witte boot 12 -15 Dansen op dun ijs 12 -15 Goudsmit Bobje Haarlem: Holland 1999 Afscheidsbrief 12 -15 Irwin H. Tilburg: elzanga, 1989 Mazetti Katarina Haarlem: Gottmer, 1999 Terug naar de kermis 12 -15 Het is uit tussen God en mij 12 -15 Scholtens Anneke Amsterdam: Leopold, 2003 Hij was mijn vriend 12 -15 brommer een ongeluk krijgt. In het boek vertellen zowel Frank, de oudere broer van Tim, als Eline, de vriendin van Tim, hun verhaal. De reacties van de omgeving die Frank en Eline te horen krijgen, zijn heel herkenbaar. Mensen ontwijken hen of zeggen net de verkeerde dingen. Ten gevolge van een bootongeluk raakt Jim zwaargewond en Rens, zijn vriend, overlijdt. Een paar jaar later komt Jim erachter dat hij voor dit verleden niet kan blijven vluchten. Pernilla is 21 wanneer ze Robson ontmoet. Hij speelt in een stuk dat zij regisseert. Pas na een tijdje worden ze geliefden. Robson blijkt een hersentumor gehad te hebben maar langzamerhand neemt de ziekte weer terrein in. In het boek beschrijft Pernilla hun verhaal vanaf de eerste ontmoeting tot drie maanden na de dood van Robson. Het is een mooi maar beklemmend boek. Maar inlevend geschreven zonder ergens te overdrijven. De moeder van Anicke wil haar overleden dochter blijven gedenken door contact te houden met haar vriendengroep en vooral met Marit, die de beste vriendin van Anicke was. Op twintig augustus, de verjaardag van Anicke, nodigt ze de vrienden zelfs uit alsof het nog steeds een feestje is. In een brief vertelt Marit aan Anicke waarom ze niet op haar verjaardag wil komen. In flashbacks wordt teruggekeken naar wat er gebeurd is op de middelbare school, van de brugklas tot nu, bijna twee jaar na de dood van Anicke. Joel probeert verder te leven nadat zijn vriend zelfmoord heeft gepleegd. De rustige, in zichzelf gekeerde Linnea is vriendin met de knappe, populaire Pia met wie ze over alles kan praten. Linnea's wereld stort in als Pia een einde aan haar leven maakt en haar met al haar vragen achterlaat. Bart krijgt een rouwkaart van zijn vroegere vriend Abel. Hij gaat naar de uitvaart en het verleden en alles wat hij daarbij verdrongen heeft, met name de verliefdheid van Abel op hem, komt langzaam terug. Nuttige boeken voor kinderen en jongeren: Dood van een familielid: oom, tante,… Kranendonk Anke Lemniscaat Rotterdam, 1993 Van huilen krijg je dorst 6–9 De oom van Joris is ernstig ziek (aids, maar wordt niet genoemd) en zal nooit meer beter worden. Joris begrijpt het niet goed. Hij vindt het ook moeilijk om bij oom Hugo op bezoek te gaan. En dan gaat oom Hugo inderdaad dood. En dat terwijl de moeder van Joris een baby verwacht. Joris wil niet meer gaan kijken naar een dode oom. Hij gaat wel mee naar de begrafenis. Nuttige boeken voor kinderen en jongeren: Zelfdoding Nunes L.B. Antwerpen, Houtekiet, 1996 Mijn vriend de schilder Nathalie Slosse/Alexandra Pillaert Riet Fiddelaers-Jaspers Averbode De visjes van Océane 11 - 15 Claudio krijgt te horen dat zijn vriend de schilder is overleden door zelfdoding. Stilaan probeert hij te begrijpen wat er gebeurd is. De schilderijen van zijn vriend, de herinneringen aan hun gesprekken over vorm en kleur helpen hem hierbij. Zijn gevoelens worden beschreven aan de hand van kleuren. Dit boek is een goede inleiding om met kinderen te werken rond gevoelens en deze weer te geven aan de hand van kleuren. Weg van mij Nuttige boeken voor kinderen en jongeren: Dood van een (huis)dier Varley, Susan Lemniscaat, Rotterdam,1984 Derk das blijft altijd bij ons 3-7 Wilhelm H Van Buuren, Weert 1996 Jij bent mijn beste vriend 3-6 Hughes Sh. De Vries, Brouwers Rotterdam 1997 Keiraburo, Tejima De Vries Brouwers, Antwerpen 1989 Alfie en de verrassing 3-6 De zwanenhemel 3-6 M. Fabrege Bakermat Ik en mijn herinneringen 3-6 De Kinder Jan Hasselt: Clavis Mathilde 3-6 Wild Margaret & R. Brooks Rotterdam Lemniscaat Een lange dag 4+ Derk Das is een vriend van alle dieren. Hij is al oud en hij weet dat hij niet lang meer kan blijven. Hij droomt dat hij door een tunnel gaat en niets meer voelt van ouderdom. de dood van Derk Das is een schok voor alle dieren, maar het helpt als velen over hun problemen praten en kunnen lachen om de herinneringen. Het prentenboek gaat over een jongen en zijn beste vriend, de hond Joris. Iedere avond zegt het jongetje tegen Joris: Jij bent mijn beste vriend. Ze groeien samen op en doen leuke dingen tot Joris ouder en langzamer wordt en op een dag doodgaat. Het jongetje is verdrietig en wil Joris meteen inruilen voor een ander dier. Het is voor hem een troostende gedachten dat Joris zo goed geweten heeft dat hij zijn beste vriend was. Over de dood van een kat Wanneer het voor de zwanen tijd is om weer naar het noorden te vertrekken, blijft het jonge zwaantje achter. Haar familie komt terug om bij haar te blijven. Voor de ochtend is aangebroken is het jonge zwaantje dood. De familie trekt bedroefd naar het noorden. Het boek gaat over de impact dat het sterven van een huisdier kan hebben op kinderen op een gezin. De dood van een huisdier is vaak de eerste confrontatie van een kind met de dood. Mathilde is het lievelingskonijn van het jongetje in dit boek. Maar op een dag wordt Mathilde ziek, ze eet niet meer, drinkt niet meer en reageert niet meer op knuffels. Ook de dierendokter kan niks meer doen;Mathilde gaat dood. De jongen begraaft haar en gaat iedere dag naar het grafje. Hij zaait er madeliefjes want daar hield ze van. Als de jongen een vogeltje vindt dat uit het nest is gevallen, heeft hij weer een lichtpuntje in het leven. Prachtige subtiele tekeningen. Martje en haar grootmoeder (twee varkens met menselijke eigenschappen) hebben het heel gezellig samen. Als grootmoeder haar dood voelt naderen, moet ze heel veel regelen; ze probeert Martje de mooie dingen van het leven nog mee te geven. Prachtig uitgevoerd prentenboek dat de warmte van vriendschap en liefde uitstraalt in grote en kleinere illustraties in pasteltinten. Ondanks het gegeven toch troostgevend door de ontroerende tekeningen (door Ron Brooks, illustrator van 'Borre en de nachtzwarte kat'). De tekst is sober gehouden en laat veel ruimte voor eigen fantasie en praten over het afscheid en de dood. Geschikt voor kleuters vanaf ca. 4 jaar. Vincent Gabrielle Leuven Davidsfonds 1994 Brammert en Tissie: De zomer van mevrouw Wilhelm, H Van Buren/Standaard Jij bent mijn beste vriend Die zomer gaat het steeds minder goed met Mevrouw. Brammert en Tissie zitten daar vreselijk over in. Gabrielle Vincent vertelt met eenvoud en kracht over een zorgeloze tijd, de groeiende onrust van het ziekzijn, over de pijn die knaagt als iemand voor altijd weggaat. 'Na een paar dagen waren we niet meer zo verdrietig als eerst. Tissie praatte niet meer de hele tijd over ziekzijn en doodgaan en over Mevrouw. Op elke plek waar we kwamen, zagen we Mevrouw terug. Maar dan in ons hoofd.' 1997 De Vos Rosermarie Amsterdam/Hasselt Clavis, 2001 Lies en Kleine Kater 4-8 Weigelt Udo Christina Kadmon Voorschoten: De Vier Windstreken, 2003 Dag, oude beer 4-8 Allan Nicholas Amsterdam: Zirkoon, 1996 Hemeltjelief 4-8 Hänel Wolfram Marks Alan De Vier Windstreken, 1996 Niet doodgaan, Abby! 4-8 McCardie Amanda Crossland Caroline Amsterdam: Zirkoon, 1996 Het kikkerballet 4-8 Een jongen vertelt over zijn hond Joris, die zo oud is dat hij op een dag doodgaat. Prentenboek met zachtgekleurde illustraties. Vanaf ca. 4 jaar. Kleine Kater is het best vriendje van Lies. Lies is dan ook droevig als hij doodgaat. Samen met Paarse Poes praat ze over de dood en kan Paarse Poes alle vragen stellen die hij wil. Want hij weet nog niet veel over de dood. Lies vertelt wat het betekent om dood te zijn, iemand te begraven en hem te missen. Een verhaal over een vredig afscheid is de ondertitel van dit boek. Beer is oud en ziek. Hij weet dat hij doodgaat. Kleine vos is nieuwsgierig en wil er alles van weten. Waar ga je naar toe als je dood bent? Beer heeft er al over gedroomd en kan er over vertellen. Na zijn dood komt er een paar dagen later een jonge beer aanwandelen die een bos zoekt waar hij kan wonen. Alsof het zo moet zijn, maar de plaats van oude beer wordt wel een beetje vlug opgevuld. De hond van Julie, Bas, is zijn koffer aan het pakken en kondigt aan dat hij zo opgehaald wordt om naar boven te gaan. Julie kan niet mee want zij is niet door de engelen gevraagd volgens Bas. Samen praten ze over de hemel. Maar Julia denkt dat de hemel er heel anders uitziet dan Bas. Met een pretpark en heel veel snoep. Bas denkt meer aan lantarenpalen en botten. De hemel is blijkbaar voor iedereen anders. Julia mist Bas heel erg. Wanneer ze een nieuw hondje krijgt, zorgt ze dat hij alvast de hondenhemel op aarde vindt. Een aandoenlijk prentenboekje dat aanleiding biedt om met kinderen te praten over wat er na de dood nog is. Daarbij biedt het de ruimte om ieder zijn eigen invulling te laten geven. Maura en haar waakhond Abby zijn de dikste vrienden van de wereld. Ze wonen op een klein Iers eiland. Maar op een dag gebeurt er iets verselijks. Abby eet vlees met vergif. Ze wordt doodziek naar huis gebracht. Maura is erg bang dat Abby zal sterven. Als Abby de nacht maar doorkomt ! Blijkbaar hebben de kikkers bij het meer vast rituelen waar ze erg veel aan hechten. Bijvoorbeeld het spel met de vragen waarbij de de antwoorden van tevoren vaststaan. Omdat de oude kikker te zwak is om nog te springen blijven de jongere kikkers in de buurt en voeren ze een ballet op voor hem. Een heel bijzonder ballet want het zal het laatste zijn voor de oude kikker. "Niet doodgaan" fluistert de kleine gespikkelde kikker. Maar de oude kikker zegt nog een belangrijke zin en doet daarna zijn ogen niet meer open. een ontroerend boekje over het belang van afscheid nemen en hoe iemand na de dood nog bij je kan zijn. Ook de aanwezigheid van belangrijke anderen bij iemand die dood gaat, komt nadrukkelijk naar voren. Als Roetje de poes is gestorven , heeft zijn baasje erg veel verdriet. Door tien dingen te verzinnen waarom hij zijn poes zo lief vond, verwerkt hij zijn verdriet. Hij weet negen dingen te noemen, maar het tiende is moeilijker. Tot dat hij of zij bedenkt dat de dood van Roetje meehelpt om te zorgen voor de bloemen, de bomen en het gras. Dat is het tiende ding, en dat is heel wat voor een kat, vind je niet? In dit boek gaat boef, de hond van Koen dood. Aan de hand van het verhaal van Boef worden allerlei aspecten van dood gaan besproken. Op elke twee pagina's staat een verhaal met een tekening. Daarbij worden steeds vragen gegeven die besproken kunnen worden met het kind. Het verhaal gaat van het ziek worden van Boef, het doodgaan en het begraven in de tuin en het er over praten op school. Kikker vindt een vogel aan de kant van de weg. Haas vertelt hem dat de vogel dood is en dan gaan ze met de andere dieren de vogel begraven. Daarna spelen ze samen verder. Viorst Judith Kosmos, Amsterdam, 1984 Dat is heel wat voor een kat, vind je niet? 4-8 Staring Jennine Hilversum: Kwintessens, 2000 Dood gaan. Dag Boef Uit de serie Kijk en beleef 4-8 Velthuys Max Leopold, Amsterdam 1991 Kikker en het vogeltje 4-8 Velthuys Max Kikker is bedroefd Wahl Mats De Vries – Brouwers, Antwerpen, 1989 Carle Eric Gottmer Becht Elias Bettie & Anne Westerduin Bakermat 2003 Lajka en ik 4-8 De hond van opa wordt ziek en krijgt een spuitje. Erik praat samen met zijn opa over doodgaan. Rupsje nooit genoeg 4-8 Over de dood van een vriend Frankel Alona Echt gebeurd Van de Vendel Edward Querido Dom konijn 6+ Van Mol Sine – van Espen Els Clavis Slaap maar lekker, woef 6+ Hagen Hans Van Goor, Amsterdam, 1995 Stilte aub, ik denk aan kip +6 Sam is de hond van Tom. Tom is dol op Sam. Het is zijn vriend, voor altijd. Maar op een dag is Sam heel stil. Hij speelt niet meer. Sam is ziek. Hij heeft veel pijn. Tom aait Sam heel lang. Hij geeft kusjes in zijn nek. Wat kan hij doen? Hij is heel bang. Twee kinderen begraven een dood vogeltje en vrolijken pas weer wat op als ze een nest jonge vogels vinden. Instructief prentenboek dat door de ouders met de peuter gelezen kan worden. Ik mis je zo Een gevoelig verhaal over sterven en wat daarna komt. Waarin, als men het goed leest, bij de ontmoeting met Droge Pad zelfs even euthanasie wordt aangeroerd. Prachtig van taal, nergens sentimenteel en vergezeld van krachtige illustraties in enkele aardetinten, een beetje lichtblauw en nog minder geel. De hond van Sanne krijgt een spuitje van de dierenarts In dit boek wordt verteld hoe het jongetje Onno Ebbe, haan en kraai samen kop begraven. Zij geven kip een bakje graan en een schoteltje water mee op haar reis "van hier-en-nu naar het land van later". Kip blijft voortleven in hun gedachten en dromen. Stark Ulf Lemniscaat King +6 Elias Bettie Ik mis je zo Bakermat, Mechelen, 1996 White E. B. Charlotte's web Naarden: Strengholt Brabants, Jos en Vreven Rogier Sjina Davidsonds, Leuven 1985 8 -12 Simmonds, Posy, De Harmonie, Amsterdam Fred 8 - 12 Rompa Bas Haarlem: Holland 1989 Op een dag als ik durf 8 - 12 Van den Ven Pauline Rotterdam: Ad Donker, 2001 De ziel van putter. Een fabel over de dood 12 + Een groepje vrienden bezorgt een oude, stervende hond de dag van zijn leven. Het pretpark, een hamburger eten, een bezoek aan een vrouwtjeshond wordt een feestdag maar tevens de laatste dag voor King Het verdriet van een jongetje dat afscheid moet nemen van zijn hond 8 -12 Belevenissen van kinderen en dieren op de boerderij, waarbij Charlotte, een mooie spin, sterft. 8 - 12 Els laat de bokaal met Sjina, de goudvis vallen. Het boek beschrijft de gebeurtenissen door de ogen van de vis (bijna-doodervaring) en van door de ogen van Els. Een grappig boek over de dood van de poes van Sophie en Nick, midden in de nacht verzamelen de andere poezen om een herdenkingsdienst te organiseren Susan is elf en een heel gewoon meisje. Heel blij is ze als ze een poesje krijgt da ze Piekje noemt, en heel verdrietig als Piekje ziek wordt en dood gaat. Verder gebeuren er nog een heleboel dingen in haar leven zoals het feit dat ze een meisje in de klas aardig vindt, meer dan aardig zelfs. Dat durft ze tegen niemand te zeggen. De inspiratiebron van dit boekje komt uit de natuurfilosofie van Australische aboriginals en Noord-Amerikaans indianen. Daarom is de inhoud ook niet gemakkelijk te begrijpen voor kinderen, het is eerder een fabel voor volwassenen. De fabel is geschreven vanuit drie levensbeschouwingen. Als Putter uit de boom valt wanneer de boom onverwacht haar takken schudt filosoferen de dieren over de dood. Wat is dat eigenlijk, dood, en waarom gaan we dood? Het begint met een prachtig openingsverhaal waarin Pauline de filosofie van haar opa over dood en vooral rouwen uiteenzet. Het boekje ziet er mooi verzorgd uit en opvallend zijn vooral de illustraties van de auteur zelf die als bij een ouderwets Verkade-album ingeplakt zijn. Nuttige boeken voor kinderen en jongeren: Ziekte Francine Oomen Van holkema en Warendorf, 1995 Max de Ziekenhuiskat 4-8 Boonen Stefan Clavis, 2004 De koning van het ziekenhuis 5+ Van Mol Sine De Bode Ann VLK Hella Motzfeldt Mama heeft kanker 4+ Max is een blauwe zwerfkat maar ook een knuffelkat. Op een dag komt hij per ongelijk in het ziekenhuis terecht en met zijn brutale streken en vrolijke gedrag wordt hij al snel de beste maatjes met alle kinderen. Hij vrolijkt ze op met zijn liedjes en verhaaltjes. Maar de directeur heeft het niet zo op katten begrepen. Dit boekje is er voor kinderen die voor langere tijd of regelmatig naar het ziekenhuis moeten. Maar ook voor ouders, leerkrachten, broers, zussen en klasgenoten. Wat kunnen zij voor je doen als jij in het ziekenhuis ligt? In het boek wordt duidelijk beschreven wat er gebeurd als er iemand kanker heeft. Informatief verhaal met paginagrote gekleurde tekeningen over kanker, over chemokuur en over de gevolgen daarvan voor je lichaam Bas moet voor de eerste keer voor behandeling van leukemie naar het ziekenhuis. In eenvoudige taal wordt uitgelegd wat leukemie is en wat er allemaal gebeurt in het ziekenhuis. Het is erg dat Myrthe's moeder altijd ziek is, maar Myrthe wordt helemaal verdrietig als nu ook haar lange mooie vlechten afgeknipt moeten worden. Prentenboek met zacht gekleurde, wat naı̈ eve tekeningen. Vanaf ca. 5 jaar; zelf lezen vanaf ca. 9 jaar. Naar aanleiding van de ziekte van oma ontwikkelt zich een gesprek tussen Tanja en haar nieuwe vriendje Dirk over een aantal bestaansvragen. Tanja haalt ook veel herinneringen op. Hoewel Tanja’s oma uiteindelijk niet sterft, komt de dood duidelijk op de voorgrond door de verhalen over de dood van de opa en van de hond van Dirk Informatie over allerlei ziekten in vraag- en antwoordvorm en voorzien van veel gekleurde illustraties. Chemo-Kasper en zijn jacht op de slechte kankercellen Basje heeft leukemie 4-8 Martinez Y Vendrell, Maria Casterman 1985 Het meisje met de vlechten 5-9 Broeger, Achim Holland, Haarlem, 1987 Oma, Tanja en Dikkie 9 - 12 Royston, Angela & Edwina Riddell Helmond 1995 Vriens Jacques Houten: Van Holkema & Warendorf, 1999 Beter worden 9+ Achtste-groepers huilen niet 8 - 12 Akkie uit groep acht blijkt ernstig ziek te zijn. De hele klas en juf Ina leven mee maar ook Akkie blijft zich met de school bemoeien. Als ze met haar kale hoofd en pet weer in de klas komt, hebben alle kinderen een pet of een hoed op, dus valt Akkie niet meer op. Dit boek, over een ernstig thema, is af en toe ook zeer komisch. Ernst en plezier wisselen elkaar af. Een prachtig boek dat niet alleen voor de hoogste klassen van het basisonderwijs geschikt is, maar ook voor de eerste jaren van het voortgezet onderwijs. Benny Lindelauf Amsterdam: Van Goor Schuilen in een jas 8 - 12 Johannes een jongetje van een jaar of negen, heeft leukemie. Op een dag dat hij en zij beide vaders dat te horen krijgen, reageren ze elk op hun eigen manier. De vraag die Johannes heeft, is: "ga ik nou dood?" Het boek begint als Johannes al in de isoleerkamer ligt. Zijn isolatie, de ruggenprikken, de Jurgens, M. Glaxo, Zeist E. Pelgrom Amsterdam Querido Kleine Sofie en Lange Wapper 8 - 12 H. Stolps Rotterdam Lemniscaat De gouden vogel: dagboek van een stervende jongen 8 - 12 Nel Warnars-Kleverlaan Hasselt, Clavis Een kop vol zaagsel 8 - 12 Slingerberg Ben Callenbach, Kampen, 2001 Verschroor Diet Holland, Haarlem Dieltiens Kristien Ploegsma De Ridder, Martina Clavis Vandewoude Katrien Clavis, 2004 Een e-mail van Lumie 9 - 14 De brieven van Ilja Irina + 10 De gouden bal +8 Kapitein Seppe De schoentjes van Noor +8 +8 Schlichting Gabriele Prinses Lucie en de chemoridders Radio-Robbie en zijn gevecht tegen de slechte kankercellen Zonder papa 9 - 12 Brigitte van den Heuvel Verreydt Detty Averbode, 1998 goedbedoelde leugentjes, alles passeert de revue. Dan mag hij voor drie weken naar huis en daarna starten de nabehandelingen weer. Zwaar zieke Sofie denkt na over hoe de wereld in elkaar zit en water er met je gebeurt als je dood bent. Ze stelt veel vragen maar krijgt vaak geen antwoord. En toch wil ze alles weten over leven en dood. Op een avond wordt er in Sofie's poppentheatertje een toneelstuk opgevoerd. Er zijn spannende avonturen en Sofie is gelukkig en tevreden. Maar dan is het spel en ook haar leven onverwacht ten einde en Sofie begint aan een nieuwe, eindeloze reis met al haar vrienden. Het verhaal van de dertienjarige Johan die kanker heeft. In beeldtaal vertelt hoe hij zijn aanstaande sterven ervaart. Er zitten opeens drie vogels voor zijn raam, een groene, blauwe en een gouden. De blauwe, Viktor, kan zelfs met hem praten. 's Nachts droomt hij van zijn vader die ook dood is. en Johan wacht tot de gouden vogel hem op zal komen halen. Na verloop van tijd gaat Johan steeds meer verlangen naar dat moment. Timmie heeft kanker gehad en door de tumor is hij voor altijd het gevoel in zijn benen kwijt. Nicodemus'hoofd kan het niet meer verwerken, de snippers in zijn berenhoofd vliegen allemaal dor elkaar. Timmie, zijn beste vriend, kan nooit meer lopen. Maar hij besluit Timmie door dik en dun te steunen en dat geldt ook voor oma Bak. Dankzij beer Nicodemus en oma Bak redt Timmie het ondanks alle problemen die hij tegenkomt. De klas krijgt te horen dat Lumie kanker heeft. Marthe is een jaar jonger dan haar zus Noor. Ze popelt om net als Noor naar balletles te mogen. Stiekem past ze Noor haar schoentjes en ze denkt: “Als Noor haar been nu eens brak, dan mag ik de schoentjes misschien aan…” Maar dan gebeurt er iets verschikkelijks met Noor. Marthe wenste dat ze die gedachte nooit gehad had en durft het aan niemand vertellen. De papa van Thomas is plots erg ziek geworden. Thomas zorgt nuf voor Tabbas de hond, daaraan vertelt hij wat er met papa gebeurt en waarom iedereen zo bedroefd is. Alleen papa is niet droevig, hij lacht, hoewel hij weet dat hij niet bij hen kan blijven. Nicholls Sally Als je dit leest, ben ik dood + 10 Dreesen Jaak Averbode Van Mol Sine Bakermat Marjanne den Boef Mammie! Mamie! + 10 Thuis staat er yoghurt voor je klaar Pak mijn hand: gedichten voor kinderen met kanker Ik heb het gehaald!: leven na kinderkanker Kinderen met een oogprothese + 11 Marianne C. Naafs -Wilstra Theo van de Beek Erna Lagarde, Arend Heuten, Jean van Grunsven Charles M. Schulz Mijn kunstoog G Beckman Lemniscaat Rotterdam Dick Bracke Leuven: Davidsfonds/infodok Toegang tot het feest Van der Heyden G. De Vries-Brouwers, 1993 Bloemendaal: Gottmer 1994 Woensdag, maar vanavond niet… Het onkruid en de bloem: dagboek van een verslaafd meisje Het laatste avontuur Arend Van Dam Heemstede: Altamira, 1994 Sam is 11 en weet dat hij zal doodgaan aan leukemie. Sam begint aan een boek waar hij de laatste maanden van zijn leven beschrijft. Zeer aangrijpend boek dat duidelijk de behoefte van een ziek kind toont. Harm heeft kanker en zijn vriendje Boris overlijdt. Het verhaal gaat over Harm en zijn moeder die er alles voor over heeft om hem beter te maken. Vereniging: Ouders, kinderen en kanker Verhalen van jongeren over hun leven nadat ze waren genezen van kanker Vereniging: Ouders, kinderen en kanker Vereniging: Ouders, kinderen en kanker Een verhaal over wat er gebeurt als een vriend of vriendin ernstig ziek wordt Vereniging: Ouders, kinderen en kanker Janice vecht terug 12 - 15 De reacties van de 18-jarige Annika op het feit dat ze leukemie heeft en misschien nog maar een paar maand te leven heeft. Het uur nul 12 - 15 Ben is een onbezorgde tiener van zestien. Tot hij te horen krijgt dat hij 12 - 15 seropositief is. Zijn wereld stort in en hij houdt zijn geheim angstvallig geheim voor de omgeving. Zijn relatie met de 14 jarige Diana wil hij verbreken. Met de moed der wanhoop klampt Ben zich aan het leven vast. Verslag van het leven in een gezin waarvan de moeder gaat sterven. 12 - 15 Dood hoofdpersoon 12 -15 De 12 jarige Rik heeft een computerspel van zijn vader cadeau gekregen toen hij voor de zoveelste maal in het ziekenhuis terecht kwam. Zijn ziek-zijn en het leven in het ziekenhuis vervagen en lijken over te gaan in de geheimzinnige avonturen die Roem beleeft. Rik bereikt het laatste niveau waarin een gevecht op leven en dood plaatsvindt. Als Roem verliest kan het spel opnieuw beginnen maar Rik heeft slechts één leven en moet de dood in de ogen zien. H. Peneder Het dagboek van Floortje Amsterdam: Nijgh & Van Ditmar Peneder 1994 12 -15 Seynaeve K. Averbode: Altiora 1988 Een wolk als afscheid 15+ Jostein Gaarden Baarn: Houtekiet/Fontein, 1996 Door een spiegel, in raadselen 15+ Marianne Naafs-Wilstra Zonder vrienden kun je niet… Duijzer-van Dijk, B.W. Tussen betrokkenheid en afstand Genezen van kinderkanker: eind goed, al goed? Hoe vertel ik ’t mijn kinderen J.E.W.M. van Dongen-Melman Wendy Schlessel Harpham Hoogerbrugge P.M. Hilterman Karin Komp, Diane H. Behrendt, H. van den Berg M.D. van de Wetering Kinderoncologie: meer dan pittige pilletjes Blauwe kralen Een raam naar de hemel: als kinderen het leven in de dood zien Kinderen en kanker Floortje is 12 jaar als bij haar acute lymfatische leukemie wordt geconstateerd. Vanaf haar 12de houdt Floortje een dagboek bij. Haar grootste wens is dat dit uitgegeven zou worden. Opvallend is dat de gedachten van Floortje zich niet beperken tot de ziekte maar dat zij zich ook bezighoudt met alle andere dignen waar meisjes van har leeftijd zich mee bezighouden. Ze overlijdt op 15-jarige leeftijd. Dit boek beschrijft de laatste 18 maanden van een meisje met kanker. Heel aangrijpend boek waar de gevoelens en de gedachten van de verschillende personen uit haar omgeving worden beschreven. Ook het proces van haar ziekte en naderende dood komen duidelijk aan bod. Cecilie ligt in bed want ze is ernstig ziek. Misschien heeft ze niet lang meer te leven. Het is kerstavond als de engel Ariël op bezoek komt. Ze vertellen elkaar wat het betekent om engel of om mens te zijn. Cecilie vertelt hoe het is een mens te zijn van vlees en bloed, die kan proeven, ruiken, zien, horen en voelen maar binnen de beperkingen van ruimte en tijd. De engel vertelt over eeuwigheid, onsterfelijkheid, voor altijd kind. Een boekje voor jongeren met kanker en hun omgeving. Bundel tekeningen, gedichten en informatieve verhalen over ervaringen en gevoelens van jongeren en kanker Kinderen met een hersentumor in het onderwijs Adviezen over speciale aandacht die kinderen nodig hebben, als bij één van de ouders kanker of een andere ernstige ziekte wordt geconstateerd Persoonlijk relaas van een oncologe, die door haar ervaringen met doodzieke en stervende kinderen zich bekeerde tot het christelijk geloof. Informatie over verschillende vormen van kanker bij kinderen, de behandelingsmethoden en de zorg en begeleiding Warnars-Kleverlaan,Nel Mam, wordt het ooit nog eens als vroeger? Een leidraad inzake psychologische en andere niet strikt medische aspecten van kanker bij kinderen. Voor ouders en verzorgers Naafs-Wilstra, Marianne C Kinderkanker…. En dan: een brochure voor mensen die genezen zijn Als je alle zeilen bij moet zetten Vereniging Ouders, kinderen en kanker Frantz, Thomas T. Patrick Macgrath Marianne C. Naafs – Wilstra Maak kanker minder pijnlijk: handboek voor ouders Hersentumoren bij kinderen P.A. Voûte, J. de Kraker, H.N. Caron Linschoten, C.P. Maria Housden Kinderoncologie Herman en Mieke Van den Maegdenbergh-Van Look Nele, voor ons sterf jij nooit Een thuis ver van huis Geschenk van Hannah Wat ouders voelen en doormaken wanneer hun kind een levensbedreigende ziekt heeft. Praktische adviezen aan ouders van kinderen met kanker met betrekking tot de bestrijding en beheersing van pijn. Informatie voor ouders en opvoeders Onderzoek naar nut en noodzaak van het Ronald McDonald huis Het ontroerende verhaal van een moeder over de dappere strijd van haar dochtertje Persoonlijk relaas van twee ouders over de ziekte en het overlijden van hun elfjarig dochtertje Nuttige boeken voor kinderen en jongeren: Verkeersslachtoffers Wardje, het jongere broertje van Elias wordt aangereden en sterft in het ziekenhuis. Dit boek richt zich op de eerste plaats naar kinderen die een broer, zus of vriendje hebben verloren, maar maakt het thema verder ook bij andere kinderen bespreekbaar. Kaat heeft een verkeersongeval gehad en zit nu in een rolstoel. Hierdoor verandert er binnen het gezin nogal wat. Anton, de broer van Kaat, vertelt hoe dat voor hem is. Dieltiens Kristien en te Loo Sanne Clavis, 2005 Knikkers op de weg +4 Boonen Stefaan – Hallemans Ina Clavis, 2004 Elias Bettie Bakermat, Mechelen, 1998 Abrahamsen, Aase Foss Ploegsma, Amsterdam, 1989 Voor de eerste keer +5 Water van zout +8 Gevoelens van Dries na het overlijden van zijn papa in een verkeersongeval Niet mijn schuld 9 - 12 Van Lieshout, Ted Van Goor, Amsterdam, 1988 Van Emmerik Yvonne Lannoo, Tielt, 1997 De allerliefste jongen van de hele wereld En opeens is alles anders 9 - 12 De beste vriendin van Nina verongelukt. Nina voelt zich schuldig, maar het allerergste vindt Nina dat de volwassenen zwijgen over haar dood. Op vakantie kan ze, bij een oude visser, eindelijk over het gebeuren praten. Tijm heeft op de begrafenis van zijn vader, die gestorven is door een autoongeval, beloofd dat hij goed voor zijn moeder en zijn zus zal zorgen…. Bohlmeijer A Amsterdam: Van Goor Ik moet je iets heel jammers vertellen 9 -12 Brandt H. Averbode: Altiora, 1985 Zonder Marianne 11 - 15 Bohlmeyer A Leopold, Amsterdam,1999 Rotzooi in mijn hoofd 12 - 15 E. Tijsinger Rotterdam: Lemniscaat Franck Ed Clavis, Hasselt, 1993 Word toch wakker 12 -15 De hemel bestaat uit vijf letters 12 - 15 Als de moeder van Karel na een ongeluk in coma geraakt, komt hij erachter 9 - 12 De mama van Marieke, sterft na een ongeluk tijdens haar vakantie met papa. Marieke verwerkt haar verdriet op een heel andere manier dan haar broer Pim. Het is moeilijk, maar langzaam pakt het gezin de draad van het leven weer op. Waar gebeurd verhaal over een gezin dat betrokken is bij een verkeersongeval. Het verhaal is geschreven vanuit het oogpunt van de oudste dochter. Iedereen ligt in het ziekenhuis en de moeder van het gezin ligt in coma. Stilaan wordt het voor haar duidelijk dat haar moeder gaat sterven. Verschillende gevoelens en gedachten van dit kind worden beschreven. Nina verliest haar beste vriendin Marianne bij een verkeersongeval. Nina besluit samen met twee vrienden de dood van Marianne te wreken door stenen naar auto's te smijten en te krassen op auto's te maken. Maar dat loopt uit de hand... Abi, 13 jaar woont met haar zusje bij haar vader. Haar moeder is gestorven na een auto-ongeluk. Abi worstelt met veel dingen in het leven, puberteit, school,…alsof dat nog niet genoeg is, vertelt vader dat hij verliefd is op een man. Jasmijn probeert verder te gaan met haar leven nadat haar broertje in een coma geraakt. dat hij haar erg slecht kent. Zijn oma vertelt wel, maar ze verzwijgt ook dingen. Wat is er in het verleden gebeurd? Video's Egger Bettina & Sita Jucker Marianne denkt aan oma Draaimolen Vetlhuijs Max Kikker en het vogeltje Timboektoe Somers Patrick Sterrenkind Christofoor Nuttige websites www.achterderegenboog.nl www.in-de-wolken.nl www.missingyou.be www.kankerspoken.nl www.centering.org www.verliesverwerken.nl www.ovok.be www.kindenrouw.nl www.klasse.be/archieven Informatie over verliesverwerking bij kinderen en jongeren Hulp- en advieslijn Info over publicaties, boeken en brochures. Info over omgaan met rouwende kinderen, forum en chatroom Geschikt voor jongeren en jongvolwassenen (12 tot 30 jaar) die een ouder, broer of zus hebben verloren Een interactieve website met getuigenissen, praathoek, aankondiging van gespreksgroepen en ontmoetingsdagen. Info over kanker, vragen, reacties. Hulp voor kinderen, ouders, leerkrachten en hulpverleners Engelstalige site met info over verwerking van verlies bij kinderen, kinderboeken en creatieve hulpmiddelen en tips voor het omgaan met verlies en verdriet in de klas. Informatie over verliesverwerking, voor geïnteresseerden, nabestaanden, rouwbegeleiders. De site omvat ook een interessante literatuurlijst over en voor kinderen en jongeren in rouw. Informatie dor en over de zelfhulpgroep “ouders van een overleden kind” Via deze site kan men contact leggen met lotgenoten Maakt voorlichtingsmateriaal over rouw en verliesverwerking bij kinderen en wil kinderen helpen bij hun verwerkingsproces In een archiefnummer van het tijdschrift “Klasse” werd het thema rouw en verlies bij kinderen op school uitgebreid besproken. Het nummer is te vinden op de website. Nuttige boeken voor volwassenen Nuttige boeken voor kinderen en jongeren: Algemeen Nuttige boeken voor kinderen en jongeren: Gedichten en verhalen Nuttige boeken voor kinderen en jongeren: Dood van een ouder Nuttige boeken voor kinderen en jongeren: Dood van een grootouder Nuttige boeken voor kinderen en jongeren: Dood van broer of zus Nuttige boeken voor kinderen en jongeren: Overlijden van kinderen Nuttige boeken voor kinderen en jongeren: Dood van een vriend/klasgenoot Nuttige boeken voor kinderen en jongeren: Dood van een familielid: oom, tante,… Nuttige boeken voor kinderen en jongeren: Zelfdoding Nuttige boeken voor kinderen en jongeren: Dood van een (huis)dier Nuttige boeken voor kinderen en jongeren en volwassenen: Ziekte Nuttige boeken voor kinderen en jongeren: Verkeersslachtoffers Nuttige websites
