Ziek, taboe of aanpassingsprobleem?

18 COVERSTORY
COVERSTORY
Op haar zestiende het ouderlijk huis uit en twee jaar later
19
Ik zag die depressie
ook het vaderland was voor de Turkse Muteber niet eenvoudig.
als een vorm van groot
Ze kwam in de psychiatrie terecht, zag haar huwelijk stranden
verdriet. Ik miste mijn
en voerde een moeilijke strijd om er weer bovenop te komen.
ouders en mijn land.
Inmiddels is ze bijna van haar medicijnen af.
tekst Anlu Kingma Illustratie Loek Weijts
Nederland. Haar man was al op jonge leeftijd met zijn ouders naar Nederland gegaan
en inmiddels behoorlijk verwesterd.
MiGRANTEN In DE ZORG
Verhuizing met grote gevolgen
Ziek, taboe of aanpassingsprobleem?
M
uteber (1972) groeide op in
Iskenderun, een havenstad
met zo’n 150.000 inwoners in
Oost-Turkije, vlakbij de Syrische grens
en de plaats Aleppo, die de laatste tijd
veelvuldig in het nieuws is. Ze wilde een
opleiding verpleegkunde volgen, die in
Turkije aan de universiteit gegeven wordt.
Zo verhuisde ze op 16-jarige leeftijd naar
het op 600 kilometer gelegen Ankara.
Twee jaar later ontmoette ze een ook uit
Iskenderun afkomstige jongeman, die in
Nederland op de Politieacademie zat en
in Turkije op vakantie was. Muteber gaf
een half jaar later haar opleiding op om te
trouwen en ging haar man, die al zicht
had op een baan, achterna naar Nederland.
Muteber is de jongste van acht kinderen:
zes zijn in hun geboortestreek gebleven.
Behalve zijzelf vertrok ook een broer naar
www.ypsilon.org
van depressies. Die werden steeds ernstiger. In 2004 ging het helemaal mis. Ik liep
verward over straat. De buren hebben
toen de politie gebeld.’
Het vertrek uit Turkije en het afscheid van
de familie vielen zwaar. Dat een neef je
in een zelfgemaakt lied de regel ‘Tante,
tante, vertrek alsjeblieft niet’ steeds liet
terugkomen, maakte het er niet makkelijker op. ‘Onze familieband is sterk.
Iedereen wil zo dicht mogelijk bij elkaar
wonen. Wanneer ik me in Nederland alleen voel, is Turkije erg ver weg.’
Hier kwam ze in contact met andere
Turkse vrouwen die veelal vasthielden
aan oude tradities. Afkomstig uit en gestudeerd hebbend in de grote stad en
met een voor vrouwen meer dan gemiddelde opleiding had Muteber moeite met
de nogal eens gestelde vraag of ze uitgehuwelijkt was en tot aan haar trouwen
maagd was gebleven.
‘Sommige vrouwen dachten en deden
zoals hun overgrootmoeders honderd
jaar geleden.’ Maar ze trof ook vrouwen
aan wie ze steun had. ‘Die vertelden me
hoe het in Nederland geregeld was. Van
hen heb ik veel geleerd.’
De eerste jaren deed ze vrijwilligerswerk,
kreeg een baan bij de gemeente Hengelo
en pakte aan een HBO-instelling haar opleiding verpleegkunde weer op. In 1997
kwam een eerste kind, twee jaar later een
tweede. ‘De jaren daarna waren mijn gelukkigste tijd. Maar hoewel ik dolgelukkig was met mijn kinderen, kreeg ik last
Muteber werd opgenomen in de GGZinstelling Mediant, wat botste met de
opvattingen van de familie in Turkije.
‘Mijn ouders belden mijn man omdat ze
vonden dat ik niet in een psychiatrisch
ziekenhuis thuishoorde. Volgens hen was
dat voor ‘gekken’. Na een week mocht ik
naar huis, met medicatie tegen depressie.
Ik heb die depressie altijd gezien als een
vorm van groot verdriet. Ik miste mijn
ouders en mijn land.’
Een psychiater in Turkije vond het etiket
‘depressie’ onterecht, vertelt Muteber, hij
zag in haar toestand eerder een aanpassingsprobleem, waarmee meer migranten
kampen. Maar de situatie verergerde.
‘Ik kreeg last van stemmen in mijn hoofd’.
Haar man kon het niet aan en drukte in
2006 een scheiding door.
Zelfstandig
Het was een periode met veel ruzie.
De eigen en schoonfamilie kon niet met
de situatie overweg. Niet alleen geestelijke
problemen, ook echtscheidingen zijn in
Turkije taboe. ‘Mijn broer heeft me onderdak geboden, totdat ook dat fout liep.
Het ging steeds slechter, de depressie en
psychoses werden erger en hij kon daar
niet mee omgaan.
Ik hoorde de stemmen van mijn kinderen
in mijn hoofd. Ze riepen ‘mama’. Als ik
dan naar de woonkamer ging, bleken ze
er niet te zijn. Of ik hoorde dat mijn zus
Ypsilon Nieuws 1 | 2015
20 COVERSTORY
→
vervolg
me riep, maar die zat in Turkije. Of een
stem zei steeds dat ik doodgemaakt zou
worden. Mijn broer heeft Mediant ingeschakeld, waar ik weer werd opgenomen.’
Deze opname was niet de laatste. Steeds
ging het een tijdje wat beter, dan verslechterde de situatie en volgde een korte opname. Tot ze in 2011 terechtkwam bij de
stichting WOPiT, waar mensen met een
psychiatrische beperking begeleid, maar
met maximale zelfstandigheid kunnen
wonen.
Mijn hart is geamputeerd
Groot verdriet heeft Muteber over haar
kinderen. Ze werden bij de scheiding aan
de vader toegewezen, maar een bezoekregeling is nooit gelukt. ‘Of mijn ex-man
hield zich er niet aan, of de kinderen zelf
wilden niet komen. Het voelt alsof mijn
hart geamputeerd is. Ik krijg alleen af en
toe een brief met foto’s.’
Toch, sinds ze bij WOPiT woont vindt
Muteber dat het goed met haar gaat.
‘Bewoners en hulpverlening geven me
veel steun. Ik ben de medicijnen tegen
psychose voorzichtig aan het verminderen. Op een dag zal ik mijn kinderen weer
zien. Tenslotte heb ik ze de belangrijkste
jaren van hun leven opgevoed. Ik moet
afwachten en geduld hebben.’
Komt een Marokkaan
bij de dokter
Voor Ypsilonkaderlid en thuiscoach Tom Rusting was 2014
een druk jaar. Met zijn team voerde hij 654 gesprekken
met families van schizofreniepatiënten. Van die gezinnen
was de helft afkomstig uit niet-westerse landen. Daarvan
was tweederde van Marokkaanse afkomst.
Psychose komt onder migranten veel voor, volgens internationale onderzoeken. Meer dan bij autochtonen.
De behandeling van migranten kan beter, erkent de
psychiatrie zelf.
Murat Can is psychotherapeut en werkt bij Esens, een GGZ-instelling die
zich specialiseert in de behandeling van Turkse en Marokkaanse patiënten.
Op psychische ziekten rust een taboe, evenals bij Nederlanders vijftig jaar
geleden. Niet alleen bij eerstegeneratie Turken en Marokkanen, ook onder
jongeren. Een complicerende factor in die zorgmijding is de religieuze
verklaring voor psychische ziektes.
In de islam spelen djinns, kwade geesten, vaak een rol. Bij Creolen is er
winti. Bij psychische klachten zoekt de familie vaak eerst genezing via
religieuze methoden. Een imam kan proberen een djinn te verdrijven door
Koranverzen te reciteren. Of er wordt afgereisd naar een alternatieve genezer
in het land van herkomst. Pas bij een eerste crisis komt de patiënt in aanraking met een Nederlandse instelling. Dan is het vaak te laat.
Medische aanpak boven religieuze
Goede voorlichting aan families is essentieel. Tom Rusting en zijn team
organiseren sinds dit jaar voorlichtingsbijeenkomsten voor Turken en
Marokkanen. In de hal van de Omar Al Farouk moskee in Utrecht Overvecht
flyert hij met folders over de ziekte in het Berbers en Arabisch. Na het vrijdaggebed betreedt hij het podium om presentaties te geven. Hij wil vooral
de families bereiken van eventuele patiënten. Die moet er meestal voor
zorgen - net als bij autochtonen - dat iemand behandeld gaat worden.
Muteber
www.ypsilon.org
Hoe kwam dit contact tot stand? Rusting: ‘In het kader van thuiscoaching
sprak ik met de vader van een Marokkaanse patiënt over de vele onbehandelde patiënten in zijn omgeving. Toen heeft hij mij geïntroduceerd bij
moskeevoorzitter Abdelmajid Khairoun. ‘We wisten dat het een zeer gevoelig onderwerp is in onze gemeenschap’, zegt die. ‘Niemand komt naar de
moskee en zegt: mijn zoon is gek geworden. Mensen schamen zich. Vooral
moeders zijn er kapot van als het gebeurt.