kanker en seksualiteit: een lastig duo?

kanker en seksualiteit:
een lastig duo?
C.M. Bax
arts-seksuoloog NVVS
IJsselland Duodagen, 7-8 april 2016
Disclosure sheet
Vereniging Medische Staf
(Disclosure slide voor sprekers op nascholingsbijeenkomsten GAIA[i])
Disclosure belangen spreker: C.M. Bax
Presentatie: Kanker en seksualiteit: een lastig duo
Geen potentiële belangenverstrengeling
x
Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties1
Bedrijfsnamen
•
Sponsoring of onderzoeksgeld
•
…
•
Honorarium of anderen (financiële) vergoeding
•
…
•
Aandeelhouder
•
…
•
Andere relatie, namelijk….
•
…
[i]
12-4-2016
http://knmg.artsennet.nl/Opleiding-en-herregistratie/GAIA-accreditatie/Aanbieders-nascholing.htm
Voettekst
2
seksualiteit
seksualiteit
• stimulerende prikkels (+), voorwaarden
• intact lichamelijk functioneren:
- zenuwbanen en bloedvaten
- geslachtshormonen
- geslachtsorganen
• seksuele reacties
• positieve feedback
seksualiteit: biopsychosociaal model
+
HOOFD
+ LIJF
geslachtsdelen
+
vasoconges<e ↑
relaxatie bekkenbodemspier
lubricatie, erectie, tenting-effect
sensibiliteit ↑
seksueel probleem
• remmende factoren (-) aanwezig
(multicausaal, biopsychosociaal)
• dysfunctioneren
• afname seksuele reacties
• negatieve feedback
• seksualiteit beladen
12-4-2016
Voettekst
6
seksueel probleem
+
/—
HOOFD
+
/ — LIJF
geslachtsdelen
+
/—
vasoconges<e ↓
gespannen bekkenbodemspier
lubrica<e, erec<e, ten<ngeffect ↓
sensibiliteit ↓
kanker
12-4-2016
Voettekst
8
kanker en seksualiteit
remmende (-) factoren
• door ziekte zelf:
- impact van diagnose
- ziektebeeld: invaliderend, klachten
- soort kanker (hormoongevoelig)
- locatie
• door de behandeling:
- operatie
- radiotherapie
- chemotherapie
- hormoontherapie
- combinatie
• afhankelijk van persoonlijke factoren (vb. leeftijd, relatie,
12-4-2016
coping)
Voettekst
9
kanker en seksualiteit: een lastig duo!
Uit: Seksualiteit bij ziekte en lichamelijke beperking, 2008, red. Gianotten, Meihuizen-de Regt, van Son-Schoones
12-4-2016
10
12-4-2016
Uit: Seksualiteit bij ziekte en lichamelijke beperking, 2008, red. Gianotten, Meihuizen-de Regt, van Son-Schoones
11
prostaatkanker en seksualiteit
gevolgen behandeling op seksualiteit:
• (radicale) prostatectomie:
droog orgasme, veranderd orgasmegevoel, erectiestoornissen,
urine-incontinentie
• radiotherapie:
uitwendig: minder spermaproductie, erectiestoornissen, pijn
inwendig: erectiestoornissen
• hormonale therapie:
libidoverlies, erectiestoornissen, lusteloos, opvliegers, afname
spierkracht en lichaamsbeharing
• chemotherapie:
infertiliteit, libidoproblemen
12-4-2016
Voettekst
12
borstkanker en seksualiteit
gevolgen behandeling op seksualiteit:
• operatief:
negatief effect op zelfbeeld, aantrekkelijkheid
wegvallen erogene zone
litteken, pijn, veranderd gevoel, zwelling door lymfoedeem
• radiotherapie:
huidreacties, veranderd/verminderd gevoel, vermoeidheid
• chemotherapie:
vermoeidheid, misselijk, haaruitval
uitval ovaria: afname oestrogeen en testosteronproductie
vervroegde overgang: overgangsklachten, infertiliteit
vaginale droogheid, pijn, irritatie
libidoverlies, opwindingsproblemen, orgasmeproblemen
• hormoontherapie:
overgangsklachten, stemmingswisselingen, vaginale droogheid, pijn
12-4-2016
Voettekst
13
psycho-sociale factoren
•
•
•
•
•
•
•
•
12-4-2016
Voettekst
angst voor kanker of terugkeer
verminderd zelfvertrouwen en zelfbeeld
lusteloos, moe
schaamte
vermijding
faalangst, angst voor pijn
teleurstelling
relatie/partner
14
behandeling seksuele problemen
biopsychosociale aanpak!
• remmende factoren (-) bespreken en
verminderen
• stimulerende factoren (+) opzoeken en
versterken
• negatieve vicieuze cirkel doorbreken
• beladenheid weghalen
12-4-2016
Voettekst
15
arts-seksuoloog
• praktische aanpak
• informatie, uitleg (bij voorkeur pre-operatief)
• tips, adviezen, alternatieven
• (bekkenbodem)oefeningen, opdrachtjes,
hulpmiddelen
• lichamelijk (educatief) onderzoek, laboratorium
onderzoek, medicatie
• stap voor stap
• bespreekbaar maken
• begeleiding
12-4-2016
Voettekst
16
behandelopties specifiek bij
prostaatkanker
pre-operatief:
• goede voorlichting
• preventief: goede conditie bekkenbodemspieren en vaatstelsel
post-operatief:
• ‘peniele rehabilitatie’: gebruik van medicatie of device bij of na de radicale
prostatectomie met als doel het herstel van de erectiele functie te
optimaliseren (Mulhall, 2009)
- voorkomen denervatieschade
- seksuele activiteit stimuleren (use it or lose it)
- erecties bewerkstelligen m.b.v. erectiepillen, ICI, vacuumpomp
- ondersteuning vaatstelsel (oxygenatie, endotheel protectie)
• bekkenbodemtraining
• levensstijl adviezen
12-4-2016
Voettekst
17
behandelopties specifiek bij
borstkanker
bijv. dyspareunieklachten:
• vaginale atrofie
• verhoogde bekkenbodemspanning
• gebrek aan zin, opwinding
vicieuze cirkel
behandeling:
• tijdig goede voorlichting
• biopsychosociale aanpak (zie terug)
• vaginale droogheid: gel op basis van hyaluronzuur
12-4-2016
Voettekst
18
rol huisarts
• tijdig informatie geven en bespreekbaar maken
(nieuwe NHG-standaard ‘seksuele klachten’, nov. 2015)
• er is hulp voor handen!
• (na)zorg, lastmeter
• case-management, tijdig verwijzen
kwaliteit van leven verbeteren,
óók op gebied van seksualiteit
dus niet:
12-4-2016
Voettekst
19
NHG-standaard ‘seksuele klachten’
•
12-4-2016
Verwijs naar een seksuoloog bij:
– langer bestaande of ernstige dyspareunie en langer bestaande secundair
vaginisme;
– primair vaginisme;
– verminderde zin, opwindings- of orgasmeproblemen waarbij adviezen
onvoldoende verbetering geven;
– erectiele disfunctie waarbij adviezen en/of medicatie onvoldoende
verbetering geven;
– primaire vroegtijdige zaadlozing bij onvoldoende effectiviteit van een
SSRI;
– secundaire vroegtijdige zaadlozing waarbij niet-medicamenteuze
adviezen onvoldoende effectief zijn en er mogelijk sprake is van complexe
onderliggende problematiek.
Voettekst
20
informatie
www.seksindepraktijk.nl
www.nhg.org/seks
www.nvvs.info
www.kwfkankerbestrijding.nl
www.kanker.info
ePIN Seksuele klachten
StiP-cursus ‘bespreken seksuele klachten in de
spreekkamer’
• ‘Seksualiteit bij ziekte en lichamelijke beperking’,
2008, red. Gianotten, Meihuizen-de Regt, van Son-Schoones
•
•
•
•
•
•
•
12-4-2016
Voettekst
21
informatie
12-4-2016
Voettekst
22