Het ouder wordende brein VOM 15 juni/ 6 juli 2015 It`s not all

Het ouder wordende brein
VOM 15 juni/ 6 juli 2015
It’s not all misery!
Teun Aalbers
Marcel Olde Rikkert
Programma
-13.00-14.00 Verouderende brein
Marcel Olde Rikkert
-Korte pauze
-14.15-15.15 Brain Aging Monitor
Teun Aalbers
-15.15-1530 Vragen: Marcel & Teun
Verouderende brein
-Not all misery
-Wat gebeurt er?
-Gevolgen?
-Aan te doen?
Leo Vroman (10 april 1915-22 febr 2014)
EINDE
Hij lijkt vast minder erg –
die lief bijeengebrachte
hoop spaanders van mijn gedachten –
op mij dan op een berg.
Waar zal die laaiende gestalte
van mij dan uit bestaan
en waar kwam die al te late
eerste vonk vandaan?
Fort Worth, 10 februari 2014
Ageing brain : not all misery!!
Crystalized intelligence: neemt toe
M Richards and S Hatch, BMJ Oct 2011
MRC Unit for Lifelong Health and Ageing, London
.
Does it all go together when it goes?
Patrick Rabbitt
Hum Exp Psychol 1993
Cristalized intelligence: ervaring/ wijsheid
Ervarings
oplossingen
Scholing
Lftd: 25-80
122, niet dement
Jeanne Calment
Mw van Andel : 115, niet dement
Mrs Hendrikje van Andel
Brain in Braak Stage II
Niet dement!
Oudste
Nederlandse ooit
Mw Andel Schippers
29-06-1890
2005: 115 jr
Neurobiol Aging. 2008;29:1127-32
No disease in the brain of a 115-year-old woman
Wilfred F.A. den Dunnen , Wiebo H. Brouwer , Eveline Bijlard , Jeanine Kamphuis , Klaas van Linschoten , Ellie Egg...
Neurobiology of Aging Volume 29, Issue 8 2008 1127 - 1132
100 jaar, geen dementie
Verouderende brein
-Not all misery
-Wat gebeurt er?
-Gevolgen?
-Aan te doen?
Wat is veroudering ?
Jeanne Calment,
oudste persoon ooit:
122 jr
Veroudering:
Accumulate van schade!
Functie niveau (bv loopsnelheid)
Leeftijd: Heterogeniteit  Hoe?
HC MPV3 2015 Hoe word je 100?
Homogeniteit!
Heterogeniteit!
Hoe is het mogelijk?
Heterogeneiteit en veroudering!
• Genetische make-up verschilt
• ‘Leeftijd-lang’ verschil stressoren:
•
•
•
•
•
Tabak
Alcohol
Exercise
Voeding
Stress
• Verschil in ziekte last
• Toeval
Heterogeneiteit en veroudering!
• Genetische make-up verschilt
• ‘Leeftijd-lang’ verschil stressoren:
•
•
•
•
•
Tabak
Alcohol
Exercise
Voeding
Stress
• Verschil in ziekte last
• …………………………………??????????
Meerdere mechanismen veroudering
 Oxidatieve schade
 Mutaties (kern / mt DNA)
 Eiwit aggregatie (bv amyloid)
 Metabole resten (bv lipofuscine)
 Telomeer verkorting
Cognitieve reserve theorie
• Maximum reserve:
• Goede scholing 
•
Actief zijn: minder snel verlies
Maastricht Aging Study (MAAS)
Alweer (g)een jaartje ouder
State of the art Dementia
Taal geheugen
15 woordentest
Scholing
Lftd: 25-80
vd Elst, thesis, 2006
Alweer (g)een jaartje ouder
State of the art Dementia
Whitehall Study BMJ 2012 Singh-Manoux et al:
per 10 jr 3-10% VERLIES COGNITIE
AD landscape 1 (thus far)
Neuron (dendritic spine/postsynaptic density)
Verouderende brein
-Not all misery
-Wat gebeurt er?
-Gevolgen?
-Aan te doen?
Maetis Ardyn Brein veroudering: feit en
fictie
Deense tweeling studie
(BMJ 2009, Kaare Cristenssen et al)
Biologische leeftijd voorspelt:
• Spierkracht, geheugen, kwetsbaarheid
• Biomarkers veroudering (telomeren)
• Overleving
HC MPV3 2014 Hoe
wordt u 100?
Telomeren and Telomerase
Telomerase:
immortaliteit
vs
Veroudering
Biologische leeftijd
Bv Brein leeftijd
Dr Kawahima
Biologische brein leeftijd:
= reservefunctie leeftijd  (schade – herstel/compensatie)
- toevallige (ziekte)schade
Model: cognitie en veroudering
normaal
Traject 1
Traject 2
Traject 3
Buchman et al Neurology. 2008;71:499-504
Haroutunian et al Arch Neurol. 2008;65:1211-7.
repatie
compensatie
Alweer (g)een jaartje ouder
Samenvattend overzicht risicofactoren dementie okt 2008
Normal
Licht cognitie verlies
Zeldzame oorzaak
reparatie
compensatie
Alweer (g)een jaartje ouder
Dementie
Verouderende brein
-Not all misery
-Wat gebeurt er?
-Gevolgen?
-Aan te doen?
Plaques and tangles
Alzheimer 1906
Atrofie bij ziekte van Alzheimer
Alweer (g)een jaartje ouder
MRI…..
Alweer (g)een jaartje ouder
MRI cerebrum
Alweer (g)een jaartje ouder
DTI:
Diffusion Tensor Imaging
Cognitieve functies
-Aandacht
-Geheugen (….. vele vormen)
-Planning, organiseren
-Handelen, herkennen
-Taal
-Oordelen (+ zelfbesef), abstractie
-Visuoconstructie
47
NO single MAGIC BULLIT AGAINST
ALZHEIMER!
Wereld Alzheimerdag 21 sep 2012
Verouderende brein
-Not all misery
-Wat gebeurt er?
-Gevolgen?
-Aan te doen?
Brein veroudering
-50-60 % beinvloedbaar
-20 % genetisch
-20% toeval
Beinvloedbare factoren
Leefstijl
% lager risico dementie
Meer scholing
19 %
Niet roken
14%
Lichamelijke activiteit
13%
Niet somber
8%
Geen hoge bloeddruk
5%
Niet obees
2%
Totaal
28%
Norton et al, Lancet Neurology, 2014
Exercise: 3 /week > 70% 60 min;
60-69 jr : + 16% brein activiteit
Stanley J. Colcombe, et al
Maetis
Ardyn Brein veroudering:
feit en Sci Med Sci. 2006;61:1166-70
J Gerontol
A Biol
fictie
Brein veroudering
-aannemelijk beinvloedbaar door:
-minder stress
-voldoende slaap
-geen psychofarmaca
-1-2 eenheden alcohol
-sociale/ cognitieve activiteit
-zingeving
Mediterreneaan dieet
• W Willet, Harvard Med School
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Groente
Vers fruit
Olijf olie
Zuivel
Fis, kip
Eieren 1-4/week
Weinig (rood) vlees
Wijn (beperkt)
Weinig verzadigd vet
Ramses Shaffy (1933-2009)
31 jr
47 jr
76 jr
Ramses Shaffy (1933-2009)
Zing, vecht, huil, bid, lach, werk en
bewonder en…..
Ramses’ leefstijl
Het verouderende brein
Erfelijke component (20-30%)
Toeval (20…..100 %)
Eigen levensverhaal (50-60%)
“Hoe mooi alles is”
Geriatrie, Radboudumc
Uw gids bij het ouder worden