Manifest - NME Podium

ork in progress
Energy Consciousness Manifest
Een vitale samenleving staat of valt met een betaalbaar, betrouwbaar en duurzaam energiesysteem.
Ook in Nederland een ongelooflijke uitdaging, gelet op onder meer alsmaar stijgende energieprijzen,
het nog geringe percentage duurzame energie in de totale energiemix en het op termijn opraken van
o.a. Nederlands aardgas.
Die uitdaging maakt dat het energiesysteem van de toekomst vorm krijgt in wat Maarten Hajer,
directeur van het Planbureau voor de Leefomgeving een energieke samenleving noemt in zijn tot de
verbeelding sprekende signalenrapport. De energievoorziening heeft een samenleving nodig die de
handschoen oppakt en lokale kansen benut om energie op te wekken en te besparen – precies zoals
steeds meer gebeurt. Maar ook een samenleving voor wie de energierekening en transportkosten te
betalen zijn, die meedenkt over de beste plek om uit beschikbare windkracht, biomassa, zon of
water, energie op te wekken, wat de rol van fossiele energie is in een overgangsfase (transitie) en in
de ‘eindsituatie’, en over de vraag welke veranderingen in het energiesysteem nodig zijn en hoe dit
te organiseren.
Zo ver zijn we nog lang niet. Energie is voor velen een ver van hun bed show; een non-issue dat
weinig kroegdiscussies uitlokt. De sector heeft maar matig ‘appeal’ en wordt maar beperkt
vertrouwd1. Dit blijkt o.a. uit onderzoeken over specifieke onderwerpen als het vertrouwen in het
‘energielabel’ voor woningen2 door ECN. De energiesector zelf vertrouwt ook maar weinig op
diezelfde samenleving. De consument wordt niet snel om een mening gevraagd en lokale,
decentrale, duurzame initiatieven geven aan lastig aansluiting te vinden bij de gevestigde energieorde3. En juist de factor vertrouwen is volgens wetenschappelijk onderzoek een belangrijke sleutel
tot innovatie en geslaagde veranderingen.4
Tegelijkertijd is er momenteel een kentering waar te nemen. Decentraal groeit het aantal initiatieven
namelijk als kool. Daardoor ontstaat aandacht voor en kennis van energie bij groepen in de
samenleving die daar voorheen nooit mee bezig waren. De energiesector is zich op haar beurt steeds
meer bewust van het feit dat een beter begrip nodig is van maatschappelijke behoeften en
voorkeuren. Het momentum lijkt daar om op deze ontwikkelingen door te pakken, want er moet nog
veel gebeuren. De uitdaging is om van de relatie tussen de energiesector en de maatschappij een
vruchtbaar huwelijk te maken, waarbij beide kanten hun steentje bijdragen, met begrip en respect
voor de verschillende rollen die in de energietransitie vervuld moeten worden, en voor
verschuivingen in diezelfde rollen.
Om die relatie tussen sector en maatschappij te kunnen verbeteren zijn twee invalshoeken van
belang:
1
Zie ook de tegenlicht documentaire Power to the People - http://tegenlicht.vpro.nl/afleveringen/2012-2013/power-tothe-people.html
2 Onderzoek door ECN
3
Getuige o.a. verklaringen en ervaringen van Nederland Krijgt Nieuwe Energie, SET-NL, indieners van het manifest
‘Nederland verdient Hernieuwbare Energie’
4
http://www.bartnooteboom.nl/site/index_en.cfm
1. Het begrip dat de sector5 heeft van (veranderende) behoeftes en voorkeuren van consumenten,
burgers en van maatschappelijke verhoudingen en ontwikkelingen, en het belang dat hieraan
wordt toegekend – Societal Consciousness
2. Het begrip dat diverse groepen in de samenleving hebben van de dominante rol die energie
speelt in het eigen leven en de maatschappij, nu en in de toekomst, en het belang dat ze hieraan
toekennen – Energy Consciousness
Pas als er wederzijds begrip ontstaat en inzicht, niet alleen in de materie, maar ook in elkaars
perspectief, kan een relatie daadwerkelijk goed gaan functioneren.
De afgelopen weken is een samenwerking ontstaan verankerd binnen de topsector energie die zich
richt op beide invalshoeken, vanuit het perspectief onderzoek, innovatie en actie: Samenwerking
Topsector Energie ís Maatschappij (STEM). Dit manifest focust zich primair op de tweede invalshoek:
Energy Consciousness en bevat de doelstellingen, projecten en benodigde middelen voor een brede
samenwerking op het gebied van Energy Consciousness. Het is daarmee meer dan een oproep; het
document fungeert als een brug tussen ambities en acties. Verdere uitwerking van nieuwe
onderzoek- en innovatieprojecten in een programma-aanpak, waarvan de contouren in het STEM
plan van aanpak document zijn opgenomen6, is uiteraard noodzakelijk, maar de ingrediënten daartoe
zijn in dit document ruimschoots aanwezig.
Het commitment
Ondertekenaars van dit manifest onderschrijven dat samenwerking vanuit een doelstelling om
Energy Consciousness te vergroten, zinvol is. Een samenwerkingsverband dat verankerd is binnen de
topsector energie, moet vooral dienend en faciliterend zijn, en de velerlei initiatieven die Nederland
kent die bijdragen aan Energy Consciousness een gezamenlijke stem geven en de zichtbaarheid
vergroten, onderlinge verbinding mogelijk maken en kennisdeling faciliteren. Tevens is de ambitie
om ‘witte vlekken’ zichtbaar te maken en in gezamenlijkheid relevante nieuwe projecten te starten,
die aansluiten bij lokale behoeftes.
Zes vragen vooraf
Het manifest start met de beantwoording van zes vragen: 1) Wat valt te verstaan onder Energy
Consciousness? 2) Hoe ontstaat Energy Consciousness? Is dit doelgroep specifiek? 3) Wie zou er
meer ‘Energy Consciousness’ moeten worden en 4) waar moet dit toe leiden? 5) Waaraan willen
betrokkenen samenwerken? 6) Hoe komen we van ideeën naar actie?
Vraag 1. Onder Energy Consciousness wordt verstaan: “het hebben van begrip van de aard en rol
van energie in het universum en in onze levens”. Energy Consciousness is ook: “het gemak om dit
begrip toe te passen om vragen te beantwoorden en problemen op te lossen”.
Iemand die energiebewust is:
 Kan energie stromen traceren en denken in termen van energie systemen.
 Weet hoeveel energie hij of zij gebruikt, met welk doel en waar die energie vandaan komt.
 Kan informatie over energie op geloofwaardigheid toetsen.
5
Uiteraard is ‘de sector’ continu in ontwikkeling
Zie het Samenwerking Topsector Energie is Maatschappij (STEM) voorstel aan de topsector voor de invulling van de
samenwerking vanuit beide invalshoeken.
6



Kan over energie communiceren op betekenisvolle wijze.
Kan geïnformeerde beslissingen maken over energie en energiegebruik, gebaseerd op een begrip
van impact en consequenties.
Blijft leren over energie gedurende zijn of haar leven.
Vraag 2: Hoe ontstaat Energy Consciousness? Is dit doelgroep specifiek?
Hoe een individu bewustzijn ontwikkeld over energie wordt volgens experts beïnvloed op
verschillende niveaus*7, die – om het makkelijk te maken – elkaar op hun beurt ook weer
beïnvloeden. Bewustzijn ontwikkeld zich hoe dan ook door de interactie tussen een individu en zijn
omgeving, maar daarbij maakt het ook uit welke gedrag iemand van nature vertoond, welke
vaardigheden of kwaliteiten iemand bezit, vanuit welke waarden en overtuigingen iemand handelt.
Op een nog dieper niveau gaat het erom welke identiteit iemand zich aan meet en welke missie
iemand heeft in het leven.
Doel / missie
Identiteit
Waarden/
overtuigingen
Vaardigheden en
kwaliteiten
Gedrag
Omgeving
7
Waar streef ik naar in het leven en wat betekent dit voor de relatie die ik
heb tot het onderwerp energie?
Wie ben ik en wat betekent dit voor mijn relatie tot het onderwerp energie ?
Wat zijn mijn waarden en overtuigingen die invloed hebben op hoe ik naar
energie kijk en hoe ik hier mee bezig ben?
Wat voor vaardigheden en kwaliteiten heb ik nodig om goed met energie
om te gaan?
Vertoon ik energiebewust gedrag?
Hoe beïnvloedt de omgeving waar ik mij bevindt mijn energiebewuste
gedrag?
Niveaus afkomstig uit gedragsveranderingsmodel van Bateson
Daarbij beïnvloed de manier waarop individuen leren hoe bewustzijn over energie ontstaat. Allerlei
theorieën bieden handvatten om hier meer grip op te krijgen. Zo benadrukt het model van Kolb
(1984) dat leren in relatie staat tot enerzijds de manier waarop we over dingen denken (“perception
continuum”) en anderzijds hoe we dingen doen (“processing continuum”).
Concrete
Experience
Kolb's
learning
styles
Feeling
(feel and watch)
CE/RO
Processing
how we
Converging
Perception Continuum
Doing
Diverging
(feel and do)
CE/AE
how we think about things
Active
Experimentation
Accommodating
Continuum
(think and do)
AC/AE
do things
Reflective
Observation
Watching
Assimilating
(think and watch)
AC/RO
Abstract
Conceptualisation
Thinking
© concept david kolb, adaptation and design alan chapman 2005-06, based on Kolb's learning styles, 1984
Zowel door actief te experimenteren, concreet te ervaren, reflectief te observeren en abstract te
conceptualiseren ontstaat bewustzijn.
Not to be sold or published. More free online training resources are at www.businessballs.com. Sole risk with user.
Een andere manier om naar leren te kijken, is door onderscheid te maken tussen instrumenteel leren
en sociaal leren.
Instrumenteel leren verwijst naar het aanleren van bedachte oplossingen of kennis8, als antwoord op
specifieke deelproblemen. Binnen het Energy Consciousness vraagstuk valt te denken aan het gebrek
aan feitenkennis bij leerlingen of politici (wat wordt verstaan onder het ‘vermogen’ van een
apparaat, hoeveel duurzame energie wekt Nederland op, wat wordt verstaan onder ‘de
energietransitie’, etc.). Voor andere deelproblemen onder het vraagstuk ‘vergroten van
energiebewustzijn’, bijvoorbeeld als het gaat om de wijze waarop de energietransitie vorm krijgt in
de eigen leefomgeving, geldt dat de oplossingen niet strak te definiëren zijn. Ook staat de impliciete
(ervarings)kennis veel meer centraal, dan de expliciete kennis. Voor dit soort deelproblemen is een
instrumentele benadering niet geschikt. Een proces van sociaal leren, waarbij groepsgericht en
omgevingsgericht leren centraal staat, is veel meer van toepassing. ‘Sociaal leren is een proces
waarbij, door doelbewust op gang gezette interacties, mensen uitgenodigd worden te reflecteren op
de impliciete aannames en hun gangbare denkkaders, om zodoende ruimte te creëren voor het
ontstaan van nieuwe handelingsperspectieven en praktijken (vrij naar Loeber)’9.
Afhankelijk van de specifieke deelproblemen, waarover later in dit stuk meer, is een instrumentele
benadering (waarbij specifieke doelgroepen benaderd worden) of een sociaal leren
procesbenadering (waarbij de directe leefomgeving en de uitdaging bepalen welke partijen in het
8
9
Bron: De akoestiek van sociaal leren
Bron: idem
leerproces worden betrokken) het meest van toepassing. Onderstaand overzicht geeft een indicatie
van doelgroepen in relatie tot het bredere Energy Consciousness vraagstuk.
Non-professionals
Besluitvormers van de toekomst
(jongeren)
 PO (basisschool)
 VO (middelbare school)
 MBO
 HBO
 WO
Besluitvormers nú


Burgers
Consumenten
o Kleinverbruikers
o Grootverbruikers
Professionals
Landelijk, Provinciaal, Lokaal:



Politici
Ambtenaren
Maatschappelijk middenveld
Onderwijzers/ docenten
 PO (basisschool)
 VO (middelbare school)
 MBO
 HBO
 WO
Grootbedrijven en MKB in de
energiesector









Tussencategorie
Individuele prosumenten
Leden van
energiecoöperaties
Bouw/ installatie
Infrastructuur
Energie Mgt Diensten
Levering
Productie
Infra beheer (o.a. netten)
Transport
Handel
Certificering
Vraag 3: Verhoogde Energy Consciousness, waar moet dat toe leiden?
Een groter energiebewustzijn staat volgens experts in relatie tot10:
 Betere beslissingen
 Een betere veiligheidssituatie van een land
 Economische ontwikkeling
 Duurzaam energiegebruik
 Reductie van milieurisico’s en negatieve impact
 Besparen van kosten voor individuen en organisaties
Uiteraard betreft dit geen lineaire relatie, zelfs verre van. Er wordt vaak gedacht dat vergroten van
kennis (een bepaalde vorm van bewustzijn) automatisch leidt tot betere beslissingen. We weten
allemaal uit eigen ervaring dat dit vaak helemaal niet zo is. De waarschuwingen op pakjes sigaretten
die informatie bieden over de schadelijkheid van roken blijken uit sociaalwetenschappelijk onderzoek
een averechts effect te hebben, doordat mensen die de overtuiging hebben dat ze niet kunnen
stoppen met roken, er defensiever van worden en juist meer gaan roken11. Sociaalwetenschappers,
betrokken bij het opstellen van dit Manifest hameren er terecht op dat het van groot belang is om als
Energy Consciousness Collectief12 te blijven sturen op resultaten en kritisch te zijn ten aanzien van
10
ttp://wiki.citizen.apps.gov/Energy_Literacy/index.php/What_is_Energy_Literacy%3F
http://www.zorgvisie.nl/Kwaliteit/14582/Waarschuwing-op-pakje-sigaretten-werkt-niet.htm
12
De partijen die in gezamenlijkheid werken aan dit manifest
11
wat wel en niet werkt. Een samenwerking op het gebied van Energy Consciousness, verankerd
binnen de topsector energie innovatie, is dan ook een unieke kans om een actieve relatie te leggen
tussen de vele goedbedoelde landelijke, regionale of lokale, private of publieke initiatieven die ten
doel hebben Energy Consciousness te vergroten, en de expertise van sociale wetenschappers die
betrokken zijn bij de innovatieprogramma’s in de topsector energie.
Vraag 4: Waaraan samenwerken?
Tot nu toe betrokken samenwerkingspartners hebben aangegeven te willen samenwerken aan het
verhogen van Energy Consciousness. Dit is een zeer brede ambitie die in gezamenlijkheid een stuk
specifieker is gemaakt aan de hand van de drie primaire vragen ‘waarom, wat en hoe’. Discussie over
deze vragen heeft geleid tot de definitie van een vijftal speerpunten.
1. Waarom is Energy Consciousness belangrijk? Wat is de urgentie? Een antwoord op deze vraag
verwijst onvermijdelijk naar de transitie die momenteel gaande is naar een op termijn volledig
duurzame energievoorziening. Speerpunt 1, Energietransitie: visie/verhaal, komt voort uit de
zorg dat de gemiddelde Nederlander nauwelijks bezig is met de energietransitie, het belang van
meer kennis over energie daardoor niet ziet en ook niet de koppeling maakt met zijn eigen rol in
deze.
o Het speerpunt focust erop dat de grootsheid van de uitdaging die de energietransitie
ons als maatschappij stelt slechts bij weinig stakeholder groepen (volledig) door lijkt te
dringen. Ook is er weinig bewustzijn van de kansen die de energietransitie ons land
biedt.
o De behoefte is om als energiesector samen te werken aan één visie/verhaal op de
energietransitie, op zo’n manier dat én bewustzijn ontstaat van de grootse uitdagingen
waar we voor staan, en van de kansen die dit biedt, o.a. voor (jong) talent.
2. Wat is Energy Consciousness eigenlijk; waar moeten we ons bewuster van zijn? Zoals al eerder
aangegeven is Energy Consciousness op verschillende manieren te definiëren. Volgens de eerder
gehanteerde definitie is iemand die energiebewust is o.a. in staat energie stromen te traceren en
te denken in termen van energie systemen. Dit laatste is nog niet zo simpel. Dit is een kwaliteit/
vaardigheid, die training vereist. Het betreft een andere manier van denken. Het onderwijs
experimenteert al met de introductie van systeemdenken in het onderwijs, maar echt veel
aandacht lijkt er nog niet voor te bestaan. Speerpunt 2: incorporatie van systeemdenken in het
onderwijs, oftewel, het grote plaatje leren zien, is met dit uitgangspunt in gedachten
gedefinieerd.
o De uitdaging is dat zowel duurzaamheidsgoeroes als energiebedrijven uit zien naar de
professional die problemen analyseert vanuit diverse perspectieven en de relatie legt
met aanpalende ontwikkelingen en vereisten. Op dit moment zijn hier maar weinig
mensen toe instaat. De vaardigheden worden simpelweg niet aangeleerd in het huidige
onderwijs systeem.
o De behoefte is om als sector een vuist te maken voor de incorporatie van systeemdenken
in het onderwijs en de thematische opname van energie in het onderwijs. Het is van
belang om hierin samen te werken met de watersector en de voedselbranche.
Een ander onderdeel van de definitie van Energy Consciousness, is dat iemand die
energiebewust is in staat is om informatie over energie op geloofwaardigheid te toetsen. Het
speerpunt 3: gefundeerde keuzes maken, oftewel, benutten van de juiste data, is met dit
uitgangspunt in gedachten gedefinieerd, aangezien het om allerlei redenen op dit moment niet
makkelijk is om informatie over energie op geloofwaardigheid te toetsen.
o
o
De uitdaging is dat er in Nederland veel discussie bestaat over de betrouwbaarheid van
onderliggende data. Ook zijn data erg versnipperd. Dit maakt het moeilijk om
gefundeerde keuzes te kunnen maken.
De behoefte is om in gezamenlijkheid te werken aan de ontsluiting van objectieve
informatie ten behoeve van het maken van gefundeerde keuzes en het ontwikkelen van
goede besluitvormingsprocessen.
3. Hoe is Energy Consciousness te vergroten? Een vraag waar uiteraard niet één antwoord op
bestaat. Bewustzijn ontstaat in de interactie tussen de mens en zijn omgeving. Die omgeving
bestaat uit allerlei facetten, zoals de thuissituatie, de school, de werkomgeving of de media (zie
ook de beschrijving van verschillende routes later op deze pagina). Op het hoogste abstractie
niveau is te constateren dat er maar weinig aandacht is in de omgeving voor het onderwerp
energie. Dit wordt niet of nauwelijks als een probleem ervaren. Het is totaal geen
maatschappelijk issue dat zovelen van ons heel weinig weten over energie. In ieder geval , niet
vergelijkbaar met maatschappelijke issues als samenleven met water, de kosten van het lenen
van geld, of een gebrek aan beweging. Dat heeft implicaties voor het gemak waarmee het
onderwerp energie in het onderwijs is te integreren, of in welke mate er aandacht is voor energie
via de media, of lokale overheden. Vanuit deze gedachte is speerpunt 4 ‘agenderen’ ontstaan,
oftewel, het belang van een zekere mate van Energy Consciousness op de maatschappelijke kaart
zetten, als een eerste noodzakelijke stap om het makkelijker te maken om Energy Consciousness
te vergroten van diverse groepen in de samenleving. Dit speerpunt hangt sterk samen met
speerpunt 1: energietransitie: visie/verhaal, aangezien dit invulling moet geven aan wat het issue
precies is.
o De uitdaging is dat het belang van een groter energiebewustzijn niet breed gevoeld
wordt. Energiebewustzijn moet een maatschappelijk issue worden, zoals de afgelopen
jaren ook gebeurde met onderwerpen als ‘obesitas of analfabetisme’.
o De behoefte is om in gezamenlijkheid het onderwerp op de kaart zetten (het
maatschappelijk debat en de politiek beïnvloeden, samen een vuist maken). Daartoe
creatief zijn en krachten bundelen.
Omdat Energy Consciousness ontstaat vanuit de interactie tussen de mens en zijn omgeving, hangt
het sterk af van de lokale sociale uitdaging van waaruit het onderwerp energie ter sprake komt, of
mensen meer willen leren over energie. Of dit nu de eigen energierekening betreft, of een initiatief
van de gemeente om lokaal energie op te wekken. Energie gerelateerde leerprocessen beginnen
meestal lokaal. Speerpunt 5: Lokaal leren over energie faciliteren, o.a. door vraag en aanbod beter
af te stemmen, speelt hierop in.
o De uitdaging is dat er op dit moment zeer veel initiatieven zijn gestart die als doel
hebben om de Energy Consciousness van diverse groepen in de samenleving te
vergroten. Deze initiatieven zijn vaak niet afgestemd op de vraag en sluiten niet of
o
onvoldoende aan bij lokale sociale ontwikkelingen. Om lokaal sociaal en instrumenteel
leren over energie te faciliteren zijn lokale verbinders nodig die op hun beurt
gefaciliteerd worden. Zij hebben slimme instrumenten nodig, zoals de database
Groengelinkt, waar onderwijsmodules en excursies op het gebied van energie door
worden ontsloten, om het sociale en instrumentele leerproces te faciliteren.
De behoefte is om het lokale actoren makkelijker te maken om sociale en instrumentele
leerprocessen over energie te faciliteren. Daartoe moet tenminste de vraag en het
aanbod van allerlei initiatieven en vraagstukken op het gebied van Energy Consciousness
beter op elkaar worden afgestemd. Ook zijn er inzichten nodig op basis waarvan
bepaalde actoren geprikkeld en gefaciliteerd kunnen worden om een meer actieve en
succesvolle rol te spelen in het vergroten van Energy Consciousness van diverse groepen
in de lokale omgeving.
Bij alle speerpunten spelen verschillende routes een rol waar via Energy Consciousness vorm kan
krijgen. De interactie tussen de mens en zijn omgeving vindt o.a. plaats via:
1. Sociale Omgeving
De sociale omgeving is een sterke prikkel voor de beïnvloeding van gedrag. De sociale omgeving kan
de thuissituatie zijn, de normen en waarden die in een vriendenkring heersen, in de klas op school of
op de werkvloer. Maar ook de sportclub, de carnavalsvereniging of de Rotary.
2. Betrokkenheid bij energieprojecten (lokaal)
Energieprojecten geven inspiratie omdat ze laten zien hoe het anders kan in de eigen omgeving.
Indien energieprojecten het ook mogelijk maken voor bijvoorbeeld leerlingen van
onderwijsinstellingen om een actieve bijdrage te leveren, dan wordt het ook mogelijk om te leren
door te doen (‘active experimentation’ en ‘feeling’ in model Kolb’s). Veel individuen hebben dit soort
leerprocessen nodig om echt ‘gevoel’ te krijgen voor een onderwerp.
3. Het onderwijssysteem
Kinderen en jong volwassenen kunnen op school worden onderwezen over de rol die energie speelt
in onze samenleving en de manier waarop energie en andere vraagstukken samenhangen.
4. (Social) media (beleid), publieke debat (‘het deltaplan’)
Het publieke debat en de wijze waarop het onderwerp energie in de media wordt besproken zijn
mede bepalend voor het bewustzijn ten aanzien van de rol die energie speelt in onze samenleving.
5. Internationaliseringsagenda
Er bestaat een kans om de ‘appeal’ van de energiesector te verbeteren door te focussen op de wijze
waarop de Nederlandse energiesector internationaal bijdraagt aan de internationale energietransitie.
De watersector doet iets soortgelijks en dit lijkt zijn vruchten af te werpen; o.a. het aantal jongeren
dat kiest voor een hydrologische carrière is enorm toegenomen13.
13
Bron: NWP
Vraag 5: Hoe komen we van ideeën naar actie?
Onderstaand volgt een overzicht van de belangrijkste projecten die nu al bijdragen aan elk speerpunt
en projecten of onderzoeken die nog zouden moeten gaan lopen om voortgang te boeken in het
bereiken van de gedefinieerde doelstellingen. Ook zijn de actoren gedefinieerd die per speerpunt
een belangrijke rol spelen of kunnen spelen. Dat er concrete ideeën op papier staan is echter nog
geen garantie dat er daadwerkelijk actie ontstaat. Daar zijn andere zaken ook voor belangrijk. Een
van de manieren om te garanderen dat er daadwerkelijk actie ontstaat is door een Raad van Actie in
het leven te roepen. Hierin nemen mensen deel die vanuit bestuurlijke en/of operationele slagkracht,
bevlogenheid en betrokkenheid zich hard marken voor een speerpunt en/of route (zie bovenstaand).
De Raad van Actie bestaat op dit moment uit de volgende 15 mensen:
I.
Speerpunt ‘energietransitie: visie/verhaal’: Marcel Halma (Netbeheer Nederland, directeur
communicatie)
II.
Speerpunt ‘systeemdenken’: Theo van Bruggen (AgentschapNL)
III.
Speerpunt ‘gefundeerde keuzes’: John Kerkhoven (Quintel Intelligence, Energietransitiemodel)
en Vera Dalm (Milieucentraal)
IV.
Speerpunt ‘agenderen’: Edwin Groot (Dutchpower)
V.
Speerpunt ‘: Lokaal leren over energie faciliteren, o.a. door vraag en aanbod beter af te
stemmen: Ellen Leussink (AgentschapNL, GroenGelinkt, Duurzaam Door) en Vincent van der Veen
(IVN, Platform NME)
1. Route ‘sociale omgeving’: Vincent van der Veen (IVN, Platform NME)
2. Route ‘internationaliseringsagenda’: Edwin Groot (Dutchpower)
3. Route ‘(sociale)media, publieke debat’: Marco Witschge, Christopher Baan (Nederland Krijgt
Nieuwe Energie)
4. Route ‘onderwijs’
o Basisscholen: Theo Jurriëns (RUG, Jouw Energie van Morgen truck en lesprogramma)
o Middelbare scholen: Klaas Fongers (Wessel Gansfortcollege)
o MBO: Jan Cromwijk (DWA, OTIB)
o HBO/ WO: Johan Wempe (Saxion Hogescholen), Hanna de Jong (Sameen), Jeane Beaulieu
(RUG, Energy Academy Europe)
5.
Route ‘energieprojecten’: Johan Wempe (Saxion Hogescholen)
Als de actie-arena verandert zal de Raad van Actie worden aangevuld of aangepast. Raad van
Actieleden komen tenminste halfjaarlijks bij elkaar en formeren indien gewenst zelf een werkgroepje
rondom hun speerpunt of route, om input te verzamelen.
De Raad van Actie zal in ieder geval samenwerken met een eventuele aanjager die wordt aangesteld
binnen de Samenwerking Topsector Energie ís Maatschappij, de stuurgroep van financiers, de
programma commissie en wetenschappelijke commissie, zoals voorzien in het topsector energie plan
STEM.
Speerpunt 1: Energietransitie/ Visie, verhaal
Het speerpunt focust erop dat de grootsheid van de uitdaging die de energietransitie ons
als maatschappij stelt slechts bij weinig stakeholder groepen (volledig) door lijkt te
dringen. Ook is er weinig bewustzijn van de kansen die de energietransitie ons land biedt.
De behoefte is om als energiesector samen te werken aan één visie/verhaal op de energietransitie, op zo’n
manier dat én bewustzijn ontstaat van de grootse uitdagingen waar we voor staan, en van de kansen die dit
biedt, o.a. voor (jong) talent.
Doelstelling
Belangrijkste actielijnen
Het creëren van een breed gedragen en
verbindend energietransitie verhaal dat
enerzijds de SER en de topsector energie
kan helpen om vanuit een breder
perspectief over de eigen activiteiten te
communiceren, en dat verder ingezet kan
worden vanuit de bredere doelstelling om
Energy Consciousness onder diverse
groepen in de maatschappij te vergroten.
1.
2.
3.
4.
Welke bestaande projecten (die meer impact
verdienen) dragen hier aan bij?
1.
2.
3.
4.
SER energieakkoord
Click here to enter text.
Click here to enter text.
Click here to enter text.
Energie storytelling en dialoog beweging op gang
brengen
Topsector energie communicatie - continue vertaling
van resultaten en ambities TKI-innovatie programma’s
naar ‘het grotere verhaal’
Focus onderzoek naar ontwikkeling perceptie
Click here to enter text.
Welke essentiële projecten ontbreken nog?
 “het energietransitie verhaal optekenen”
 Focus groep onderzoek naar perceptie diverse
groepen t.a.v.energiesector en energietransitie
 0- meting in samenleving: wat weten mensen van
energietransitie, energie (huis, wijk, systeem)
Click here to enter text.
Welke bestaande netwerken/organisaties zijn van belang (incl. contactpersonen)?
Uitvoering: SER, topsector energie
Inbrengen kennis: TKI’s
Geloofwaardigheid vergroten: maatschappelijke organisaties
Beschikbaar stellen netwerk: Nederland Krijgt Nieuwe Energie, Urgenda, koepels (Nogepa, Uneto-VNI, DEkoepel, SET-NL, e-decentraal, Energie-Nederland, NetbeheerNederland)
Beschikbaar stellen resources: Click here to enter text.
Wat zijn randvoorwaarden/ succesfactoren?
 Betrekken van alle TKI’s/ verbinding creëren met het
initiatief vanuit de SER
 Kiezen van een slim niveau waarop het verhaal wordt
verwoord – werken met beelden (frames) –
wegblijven van technologie en beleidsdiscussies
 Op tijd betrekken van communicatie experts
(doelgroepen, kanalen, elementen in de boodschap,
etc.)
 Experts op het gebied van systeemdenken betrekken
bij het verhaal – komen de principes van het
systeemdenken terug in de wijze waarop het verhaal
is opgeschreven? (o.a. meer circulair dan lineair of
machinaal denken)
Wat is er daarnaast nodig? (geld, communicatiemiddelen, fysieke middelen, specifieke kennis, etc.)
Click here to enter text.
Click here to enter text.
Click here to enter text.
Click here to enter text.
Wat is een logische tijdslijn?
Overige opmerkingen?
Eerste versie verhaal tijdens lancering
Click here to enter text.
Speerpunt 2: Systeemdenken in het onderwijs
Uitdaging: Zowel duurzaamheidsgoeroes als energiebedrijven zien uit naar de
professional die problemen analyseert vanuit diverse perspectieven en de relatie
legt met aanpalende ontwikkelingen en vereisten. Om goed met energie om te
kunnen gaan is lineair denken niet langer voldoende. We moeten ook in systemen kunnen denken.
Doelstelling
Belangrijkste actielijnen
In drie jaar het aantal onderwijsinstellingen
dat systeemdenken in het onderwijs heeft
geïntegreerd
tenminste
verdubbelen.
Daarnaast alle betrokkenen bij de STEM
samenwerking opleiden in systeemdenken.
1.
2.
Welke bestaande projecten (die meer impact
verdienen) dragen hier aan bij?
-
Simulatiegame EcoPolicy (serious game)
Click here to enter text.
Click here to enter text.
Click here to enter text.
Systeem denken in het onderwijs integreren
STEM samenwerking optimaliseren middels
systeemdenken
Welke essentiële projecten ontbreken nog?
1.
Systemisch onderzoek naar hefbomen om
systeemdenken in onderwijs te integreren (startpunt
relatiecirkel)
1. Pool trainers vergroten middels train-the-trainer
systeemdenken
2. Betrokkenen bij STEM trainen in Systeemdenken
Click here to enter text.
Welke bestaande netwerken/organisaties zijn van belang (incl. contactpersonen)?
Uitvoering: Guus Geisen (GGTO), Programma Duurzaam Door
Inbrengen kennis: Drift, KPC, Duurzame Pabo (Esther van der Meer), Duurzaam MBO (Rob de Vrind), Daniël
Kim, Otto Scharmer (auteur Theory U), Andy Hargreaves, Maarten Hajer (PBL)
Geloofwaardigheid vergroten: Hivos, Nyenrode (Jaap Schaveling)
Beschikbaar stellen netwerk: Stichting Duurzaam Leren, Duurzame Onderwijs Coalitie (André de Hamer)
Beschikbaar stellen resources: Click here to enter text.
Wat zijn randvoorwaarden/ succesfactoren?
-
Impliciete behoefte in bedrijfsleven aan
systeemdenkers expliciet maken
Definitie systeemdenken scherp stellen
MBO docenten in duo-banen trainen in
systeemdenken zou slim zijn
Systeemdenken is een vorm van
betekenisgeving – koppeling met speerpunt
‘agenderen en energietransitie:visie/verhaal’
Wat is er daarnaast nodig? (geld, communicatiemiddelen, fysieke middelen, specifieke kennis, etc.)
Click here to enter text.
Click here to enter text.
Click here to enter text.
Click here to enter text.
Wat is een logische tijdslijn?
Overige opmerkingen?
Click here to enter text.
Click here to enter text.
Speerpunt 3: Gefundeerde keuzes
Uitdaging: Er bestaat in Nederland veel discussie over de betrouwbaarheid van
onderliggende data. Ook zijn data erg versnipperd beschikbaar. Dit maakt het
moeilijk om gefundeerde keuzes te kunnen maken.
Doelstelling: makkelijker maken om (goede)
energiekeuzes te maken
Context: Aantal energiekeuzes gaat nog heel
erg toenemen, dit levert vooral bestuurders
keuze stress op omdat a) de (juiste) data niet
altijd beschikbaar is om die keuzes te maken
(vooral lokaal en regionaal) b) het proces
ontbreekt om die keuzes te maken (vooral
landelijk/ thema specifiek)
Belangrijkste actielijnen
1. Ontwikkeling van en experimenteren met
besluitvormingsprocessen
2. Vergemakkelijken van het vergaren van gevalideerde
data/informatie t.b.v. besluitvorming (lokaal en
regionaal)
3. Bewustzijn vergroten dat keuzes vaak gemaakt worden
op basis van verkeerde feiten – fact checking collectief
Welke bestaande projecten (die meer impact verdienen) dragen hier aan bij?
Ad actielijn 1) Nederland Krijgt Nieuwe Energie – Energietransitieakkoord (SER), verleden: Green4Sure
Ad actielijn 2) Energietransitiemodel – regionaal en lokaal gebruik, HVC energievisies (regionaal),
samenwerking ECN en CBS, iSense project Entrance
Welke essentiële projecten ontbreken nog?
Ad actielijn 1) herhaling Green4Sure? / ‘whole system in a room’- experimenten op specifieke thema’s
Ad actielijn 2) Energie zonder Rookgordijnen nieuw leven in blazen?
Welke bestaande netwerken/organisaties zijn van belang (incl. contactpersonen)?
Uitvoering: Nederland krijgt nieuwe energie, Stichting Natuur en Milieu
Inbrengen kennis: ECN, TNO, technische universiteiten, RUG, Energy Academy (voor integratie), verenigd in
‘fact checking’ netwerk? Het gaat ook om economisch, juridisch, ruimtelijke en sociale gegevens (niet alleen
aantallen joules!)
Geloofwaardigheid vergroten: topsector zelf, politieke backing
Beschikbaar stellen netwerk: Nederland krijgt nieuwe energie, Netbeheer Nederland, Energie-Nederland
Wat
zijn randvoorwaarden/
Wat is er daarnaast nodig? (geld,
Beschikbaar
stellen resources:succesfactoren?
Click here to enter text.
Bewustzijn van drie contrasterende wereldbeelden
communicatiemiddelen, fysieke middelen,
t.a.v. kennis/ keuzes:
specifieke kennis, etc.)
- Wereld van feiten/ ingenieurs
In later stadium te bepalen
- Politiek: waarin feiten worden geïnterpreteerd in
support van standpunten
Wat is een logische tijdslijn? In later stadium te
- Wereld waarin kennis zich ontwikkelt
bepalen
Daarnaast bewustzijn van het feit dat bottlenecks in
besluitvorming zijn:
Click here to enter text.
Te grote tegengestelde belangen, die niet
zichtbaar worden.
Overige opmerkingen?
Filosofie overheid: markt moet bepalen
De consequentie van slechte keuzes of geen
Geen grote externe prikkel die besluitvorming
keuzes is dat we als land ‘nergens echt goed in
afdwingt – sense of urgency ‘kunstmatig’
worden’ en/of sluipenderwijs armer. Beter
Doelstellingen moeten specifiek worden gemaakt
worden in keuzes maken is dan ook van groot
Op sommige dossiers is alleen ‘revolutie met
belang!
recht’ een haalbare kaart
Speerpunt 4: Agenderen
Uitdaging: Het belang van een groter energiebewustzijn wordt niet breed
gevoeld. De uitdaging is om van energiebewustzijn een maatschappelijke kwestie
te maken, zoals de afgelopen jaren ook gebeurde met onderwerpen als ‘obesitas
of analfabetisme’.
Doelstelling
In gezamenlijkheid het onderwerp
energiebewustzijn op de kaart zetten (het
maatschappelijk debat en de politiek
beïnvloeden, samen een vuist maken).
Zichtbaar maken van werkgelegenheid,
aantrekken van goed opgeleide mensen voor
de energiebranche.
Belangrijkste actielijnen
1. Zichtbaarheid Energy Consciousness Collectief en
Manifest
2. Belang Energy Conciousness op de maatschappelijke
kaart zetten
Welke essentiële projecten ontbreken nog?
Ad 1) Communicatieplan Energy Consciousness
Manifest
Ad 2) Er lijken nog geen campagnes te bestaan
expliciet gericht op het agenderen van belang
Energy Consciousness
Welke bestaande projecten (die meer impact
verdienen) dragen hier aan bij?
Ad 1) www.energy-consciousness.nl
Ad 2) O.a. TV (Green Dream District/ Watt Nu),
Instrumenten/ spel (Energietransitiemodel en
gerelateerde activiteiten, Smart grid Game), Landelijke
Energie Educatiedag, Nederland Krijgt Nieuwe Energie
Welke
bestaande
netwerken/organisaties
zijn van belang (incl. contactpersonen)?
1. Click
here to enter
text.
Uitvoering: Dutchpower ziet dit als een van eigen speerpunten
Inbrengen kennis: Dutchpower is in gesprek met Prinses Laurentien die eerder het onderwerp alfabetisering
op de kaart zette
Geloofwaardigheid vergroten: topsector
Beschikbaar stellen netwerk: Dutchpower, Urgenda, Nudge, GDO, VNG, Energy Academy Europe
Beschikbaar stellen resources: te bepalen (o.a. Dutchpower)
Wat zijn randvoorwaarden/ succesfactoren?
 Benutten autoriteiten (o.a. BN’ers)
 Benutten platforms die kunnen agenderen
 Benutten expertise van mensen als Prinses
Laurentien (agenderen analfabetisme)
 Energiesysteem zo zichtbaar mogelijk maken
Wat is er daarnaast nodig? (geld, communicatiemiddelen, fysieke middelen, specifieke kennis, etc.)
A. Click here to enter text.
B. Click here to enter text.
C.
Click here to enter text.
D. Click here to enter text.
Wat is een logische tijdslijn?
Overige opmerkingen?
Click here to enter text.
Click here to enter text.
Speerpunt 5: Lokaal leren over energie faciliteren, o.a. door vraag en
aanbod beter af te stemmen
De uitdaging is dat er op dit moment zeer veel initiatieven zijn gestart die als doel hebben om de
Energy Consciousness van diverse groepen in de samenleving te vergroten. Deze initiatieven zijn vaak
niet afgestemd op de vraag en sluiten niet of onvoldoende aan bij lokale sociale ontwikkelingen. Om
lokaal sociaal en instrumenteel leren over energie te faciliteren zijn lokale verbinders nodig die op
hun beurt gefaciliteerd worden. Zij hebben slimme instrumenten nodig, zoals de database
Groengelinkt, waar onderwijsmodules en excursies op het gebied van energie door worden
ontsloten, om het sociale en instrumentele leerproces te faciliteren.
Doelstelling
Het lokale actoren makkelijker maken om
sociale en instrumentele leerprocessen over
energie te faciliteren, o.a. door vraag en
aanbod beter op elkaar af te stemmen.
Welke bestaande projecten (die meer
impact verdienen) dragen hier aan bij?
Ad 1) Energietransitiemodel
Ad 2) Onbekend
Ad 3) Energy Academy Europe (instituut),
Groengelinkt (database), website
energieeducatie.nl, Eco Schools
Ad 4) ExloreLab (Platform NME), SamEen,
HIER opgewekt, Nederland Krijgt nieuwe
energie (versnellersplatform)
Ad 5) Oude leerlijn duurzame energie &
klimaat
Welke bestaande netwerken/organisaties
zijn van belang (incl. contactpersonen)?
Uitvoering: ad 1) Sameen, Quintel
Intelligence, > netwerk van experts
(vrijwilligers?) ad 2) Postcodeloterij
ad3)Platform NME/ IVN, AgentschapNL ad4)
idem 3, ook expertise Johan Wempe (Saxion)
van belang ad 5) SLO (Nationaal
Expertisecentrum Leerplan Ontwikkeling)
Inbrengen kennis: Menzo de Groot, NCDE
Geloofwaardigheid vergroten: ad 5) HCA
energie manager betrekken
Beschikbaar stellen netwerk: Click here to
enter text.
Beschikbaar stellen resources: Click here to
enter text.
Belangrijkste actielijnen
1. Aanbod – Makkelijker maken om aanbod te kunnen
kwalificeren (feitelijk) door gebruik validatietechnieken.
2. Aanbod – Kwalitatief hoogwaardige nieuwe ideeën (aanbod)
onder aandacht brengen van financiers
3. Aanbod - Zichtbaar maken en kaf van koren scheiden
4. Afstemming - Met als startpunt lokale ‘energie’
experimenteren met faciliteren vraag en aanbod – duidelijke
rollen definiëren voor bestaande netwerken
5. Vraag - Vraag uit onderwijs vergemakkelijken – wat hoort een
kind op welke leeftijd over energie te weten?
Wat moet er verder nog gebeuren?
Ad 1) Ontwikkeling validatiemechanisme, te koppelen aan
Groengelinkt
Ad 2) Ontwikkeling van een slim mechanisme om gevalideerd
nieuw aanbod onder aandacht te brengen van financiers
(crowdfunding/sourcing) - weten wie investeringsbereid zijn
Ad 3) Vanuit EC collectief aanbod gericht zichtbaar maken middels
communicatie beleid
Ad 4)
-
-
Onderzoek naar welke actoren in potentie kunnen
faciliteren bij het aanjagen van lokale energie
ontwikkelingen. Informatie-stromen in kaart
brengen, naar gelang behoefte doorkruisende
communicatie-lijnen organiseren tussen een
initiatief, de betrokken lokale actoren en de
faciliterende partijen.
Start met vullen toolkit (lessons learned) door
opstarten lokaal living lab met een NME-centrum.
Technische innovaties, kennis vanuit sociale
wetenschap en onderzoeker samenbrengen.
Ad 5) Updaten van de leerlijn duurzame energie & klimaat
1.
2.
Ad 4) Experimenteren in twee geografische regio’s
Ad 5) Update leerlijn duurzame energie & klimaat
Welke bestaande netwerken/organisaties zijn van belang (incl. contactpersonen)?
Uitvoering: Platform NME, Sameen, Versnellingsplatform NL Krijgt Nieuwe Energie, GDO, VNG
Inbrengen kennis: Sameen, universiteiten, lokaal onderwijs, bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties
Geloofwaardigheid vergroten: GDO, VNG, topsector, SET-NL, e-decentraal, wethouder
Beschikbaar stellen netwerk: GDO, VNG, SET-NL/ VEC, Netbeheer Nederland, Platform NME
Beschikbaar stellen resources: Provincies?
Wat zijn randvoorwaarden/ succesfactoren?
Ad 1) Aandacht voor wie gaat valideren (vertrouwen/ geloofwaardig),
benutten van één gevalideerde database om te valideren, onderscheid tussen
validatie informatie en boodschap, aandacht voor creëren vraag naar
gevalideerd aanbod, zorgen dat validatie kostenneutraal is, zorgen dat
validatie actueel blijft, benodigde diepgang validatie vaststellen
Ad 2) Slimme governance Energy Consciousness samenwerking, leren van
‘Idealenkompas/ Jetnet/ Platform Beta Techniek’
Ad 3) Successen zichtbaar maken (bv. Enthousiast gebruik GroenGelinkt door
pabo studenten), slimme communicatie (bv. top 10 initiatieven/ initiatief van
de maand), Energy Consciousness Collectief goed positioneren vanuit
bestaande platforms.
Ad 4) Duidelijk startpunt/ eindpunt (monitoring), heldere rollen definiëren
voor bestaande netwerken
Rekening houden met drijfveren om te willen weten:
 Geld / lokale veerkracht, vitaliteit
 Vertrouwen / autoriteit
 Sense of belonging
Derhalve, is aandacht nodig voor de positie van lokale actoren bij burgers/
consumenten/ lokale ondernemers. Ad 2)
 Kies logische vertrekpunten: bv. Drenthe, Dongen, Dalfsen.
 Gebruik transitiethema’s als kapstok (reductie, opwek, efficiëntie).
 Heb aandacht voor opschaalbaarheid
 Check de mogelijke rol van provincies
Ad 5) Werken volgens de wetten van de onderwijswereld – d.w.z. leerlijnen
laten ontwikkelen door SLO (Nationaal Expertisecentrum Leerplan
Ontwikkeling), checken of leerlijnen werken, verifiëren of systeemdenken
Wat is er daarnaast nodig?
(geld, communicatiemiddelen, fysieke middelen,
specifieke kennis, etc.)
Conferentie: Gelegenheid
om kennis te delen, best
practices zichtbaar maken.
Wat is een logische tijdslijn?
Click here to enter text.
Meegedacht aan dit manifest hebben:
•
Hoofdsponsor traject tot nu toe - GasTerra
•
Financiers facilitering inhoudelijke verdieping door Squarewise (aug-okt) NetbeheerNederland, AgentschapNL, Shell, NAM,
•
Maatschappelijke organisaties: Stichting Natuur en Milieu, platform NME, IVN
•
Koepels: Netbeheer Nederland, Nogepa, Vereniging Energie-Nederland, WENb (O&O fonds),
OTIB
•
Grotere bedrijven: NAM, Shell, Eneco, Enexis, GDF-Suez, Alliander, EBN, Essent, Nuon,
GasTerra, Gasunie
•
Overheid: Ministerie van EL&I, AgentschapNL, Provincie Overijssel, Gemeente Dalfsen
•
Kennisinstellingen: TNO, ECN, RUG, TU Delft, Universiteit Tilburg, Universiteit van
Amsterdam, Universiteit Leiden, Universiteit Utrecht, WUR, Energy Academy Europe,
hogescholen (o.a. Saxion)
•
Netwerkorganisaties: Nederland Krijgt Nieuwe Energie, Stichting Techniek Bedrijven,
Sameen, Duurzaam Onderwijs Coalitie, Energy Valley, kennisnet, Dutchpower
•
Decentrale, duurzame energie initiatieven: DE-Koepel, Stichting Energietransitie
•
Onderwijsinstellingen: diverse basisscholen, middelbare scholen, hogescholen, EDI, Energy
Academy Europe, universiteiten (zie kennisinstellingen)
•
Politiek: CDA (Marieke van der Werf)
•
Voorlichting: Milieucentraal
•
Anders: Netherlands Water Platform, Enviu, Quintel Intelligence, SME-advies, topteam
energie