Hofcultuur in de 16e en 17e eeuw

Hofcultuur in de 16e en 17e eeuw
CKV2
Begrippenkader
Het Bourgondische hof
[Filips de Goede]
Renaissance speelt nauwelijks een rol.
- Uitbundige hoffeesten (machtsvertoon & imponeren)
- Muziek (veel componisten krijgen opdrachten)
( meerstemmige muziek waarin melodielijnen zijn
verwikkeld)
- Jan van Eyck ( portretten, decors voor hoffeesten)
Jan van Eyck
Schildert een portret van kanselier Rolin.
Heel gedetailleerd. Het lijnperspectief richt onze aandacht
via twee figuren op het landschap.
Betekenis is onbekend, zijn geen bronnen over
geschreven.
Basse danse
- Variatie aan enkele en dubbele passen, buigingen en
wendingingen (=basis)
- Mannen&vrouwen volgen dezelfde bewegingspatronen
raken elkaar soms aan met hooguit de vingertoppen.
- Voorgeschreven mode; dames lange slepen. Heren;
kousenbroeken en puntschoenen ( beperkt de
bewegingsvrijheid)
- Deftige, langzame dans ( voeten schuiven, komen
nauwelijks van de grond)
Quillaume Dufay
- Grondlegger van Vlaamse polyfonie.
- Gebruik van de cantus firmus; bestaand
muziekfragment dat als basis dient voor een
meerstemmige compositie. (luisteren naar de tenor)
& Cantus firmus
Johannes Ockeghem
Cantus firmus is minder herkenbaar, maar de
ingewikkelde vervlechtingen van de verschillende
stemmen zorgen wel voor de hechte structuur.
Het hof in Florence
- Eerste ( openbare ) bibliotheek
- Macht&rijkdom vertonen door feesten en plechtigheden
- Hadden meer dan een eeuw lang de macht.
[Bankiersfamilie De
Medici ]
Donatello
Renaissance
-
Beeldhouwer ( David)
Geen klassieke idealen
Werk heeft dubbele betekenis
Eerbetoon aan Florence en het humanisme
Herleving van de idealen en vormentaal van de Klassieke
Oudheid( voornamelijk de Romeinse kunst) vanaf de
veertiende eeuw. Hoogtepunt in de 15e eeuw in Italie met
als centrum Florence in de 16e eeuw met als centrum
Rome. De Renaissance wordt beschouwd als de overgang
van de Middeleeuwen naar de Nieuwe Tijd. De
Middeleeuwse ambachtsman maakt plaats voor de
zelfbewuste individuele kunstenaar die eenzelfde status
bezit als de geleerden. Ideaal is de Homo Universalis, de
veelzijdige mens, die op verschillende terreinen prestaties
kan leveren.
Contraposto
Houding waarbij verschillende delen van het lichaam in
tegengestelde richtingen gedraaid zijn. ( lichaamsgewicht
steunt op 1 been en het andere been staat vrij ) David van
Michelangelo.
Sandro Botticelli
- La primavera. Bestaat uit figuren uit de klassieke
mythologie( = nieuw)
Sierlijke lijnvoering en verfijnde detaillering zijn duidelijk
renaissance kenmerk. Complexe verwijzingen zijn
moeilijk te achterhalen.
La Pellegrina
Een komedie in het Uffizi-paleis. Het wordt onderbroken
met de intermedie. Het decor stelt de harmonie van
hemelse sferen voor. Solisten en koren zitten op wolken
die kunnen opstijgen en neerdalen. De goden en
planeten, door zangers gepersonifieerd, komen tezamen
in de hemel als ode aan het bruidspaar.
Intermedio
Tussendoor. Oorspronkelijk kort spel tussen de bedrijven
van een toneelstuk door. De inhoud staat los van het
toneelspel.
( spelen een rol in het ontstaan van opera en de
theaterdans)
Opera
Muzikaal drama voor zangstemmen en orkest waarbij de
muziek zeker zo belangrijk is als de tekst. Zang,
instrumentale muziek, dichtkunst, acteerkunst, decor en
vaak dans zijn bestanddelen van opera.
Theaterdans
Verzamelnaam voor dans bedoeld om door een publiek te
worden bekeken, in tegenstelling tot gezelschapsdans,
waaraan iedereen mee kan doen.
Het hof in Urbino
[ Frederico de
Montefeltro]
Kennis uit boeken is alleen toegankelijk voor
wetenschappers en kunstenaars die verbonden zijn aan
het hof.
Belangrijke rol in de wisselwerking tussen twee
schilderstijlen. De gedetailleerde manier van de Vlamen,
en het lijnperspectief van de Italianen.
Piero della Francesca
Geseling van Christus.
- Centraal perspectief
( denk aan die mannen en Jezus ver weg)
Invenzione
In de beeldende kunst: Vaststelling van het uit te beelden
thema en de compositie van de onderdelen ervan.
Inhoud
Disegno
In de beeldende kunst: Van Invenzione afgeleid, de
correcte en trefzekere tekening van de uit te beelden
scène. Vakkundige uitvoering
Triomfwagens
Wagens meegevoerd tijdens intochten, parades of
hoffeesten. Rijk versierd en bemand met een of meer
figuren als personificatie of allegorie voor dieper liggende
betekenissen.
( op de achtergrond van schilderij van 2 Montefeltro en
Sforza)
Baldassare Castiglione
Boek: De volmaakte hoveling.
Veelzijdig, kan veel, weet veel over de literatuur,
geschiedenis, muziek, theater, goed soldaat en goed
gemanierd. Hij laat een portret maken, en er is zo te zien
dat hij zichzelf een volmaakte hoveling vindt.
Het hof in Milaan
[Sforza]
De geweldenaar.(= sforza)
Heerste in de 15e en 16e eeuw.
Leonardo da Vinci
Tot 1502 aan het Sforza-hof gewerkt.
Van oorlogstuig en waterleidingen tot toneel
machinerieën en feestvieringen. En Ruiterstandbeeld.
Mona Lisa
(kunstenaar, uitvinder, wetenschapper)
Homo quadrantus
Uit klassieke bronnen putten kunstenaars en
wetenschappers het idee dat de mens de maat is van alle
dingen. Harmonische verhoudingen
(muziek&architectuur) zijn terug te voeren in het
menselijk lichaam. Dat idee in overeenstemming te
brengen met het Chr. Geloof, ontstaat het idee dat de
mens Gods evenbeeld is.
Dit is een poging de menselijke – en daarmee goddelijkeverhoudingen vast te leggen.
Mona Lisa
Door Da Vinci. Hele fijne schildertechniek. ‘een volmaakte
suggestie van levensechtheid’ . Beroemde glimlach
doordat hij steeds grappenmakers liet optreden. Alleen zo
had ie een oprechte glimlach.
Pieter Bruegel
De boerendans. Je ziet dat het er op het platteland heel
ongedwongen aan toe gaat. Het heeft weinig met religie te
maken ( de rondedans)
Moresca
Snelle, beweeglijke dans in twee of driedelige maat.
Oorspronkelijk een zwaarddans. De mannelijke dansers
zijn verkleed als Moren, met belletjes aan het kostuum.
Ook wel ‘morisque’ genoemd.
(verwijst naar de strijd van de christenen tegen de Moren)
Orlando di Lasso
Vlaamse componist. Hij gebruikt elementen uit de
volksmuziek die hij in de Italiaanse steden op straat
hoort. Werkt ook aan een Italiaans hof.
Komische liedjes, gezongen in het streekdialect, met
verwijzingen naar muziek en dansstijl van de Moren.
(uitvinding van de drukpers maakt hem bekender)
Commedia dell’arte
Dragen van maskers. Daaraan en aan de kleding herkent
het publiek de vaste figuren.
Vrek - Pantalone
IJdele opschepper Capitano
Geleerd voordoende – Dotorre
Komische knechten, zetten mensen voor schut, lenig,
vermaken publiek met acrobatiek – de zanni
Het hof in Rome
[ Julius II ]
Eind 15e eeuw wordt de macht van de Katholieke Kerk en
de paus zwakker. 1503 een nieuwe paus; Julius II.
Omringt zich met kunstenaars: Michelangelo, Bramante,
Rafaël.
Begin 16e eeuw wordt het pauselijke hof het belangrijkste
centrum voor ontwikkeling van kunst. Belangrijkste
cultuurstad van Europa.
Michelangelo
Paalgraf ontwerpen. Eindresultaat is soberder en kleiner
dan verwacht. Er zit een Mozesfiguur in waarmee Julius
II mee wil worden vergeleken.
Sixtijnse kapel
Julius wil het monument plaatsen in de Sint-Pieter, maar
de oude fundamenten zijn te zwak voor het loodzware
paalgraf.
Michelangelo mag nu plafond van Sixtijnse kapel
schilderen.. duurt 4 jaar.
Wanden, ramen en gewelven bepalen de opbouw.
Stenen tronen met bijbelse figuren. Verhalen uit oude
testament. Hij houdt rekening met het standpunt van de
kijker en schildert met perspectieve verkleining. ( De
schepping van Adam.. God is heel atletisch gespierd, de
eerste mens als zijn evenbeeld tot leven wekt)
Stanza della Signatura
De zaal waar de paus wettelijke decreten tekent. Er
komen 4 grote wandschilderingen. Geloof, wetenschap en
Klassieke oudheid worden met elkaar verbonden.
- Triomf van de kerk en de waarheid
- De triomf van de wetenschappelijke waarheid
Alle schilderingen versterken elkaar. Ze maken duidelijk
dat de kerk onlosmakelijk verbonden is met klassieke
Griekse filosofie en wetenschappen.
Klassieke Oudheid
Periode van de Griekse ( 8e tot 1e eeuw voor Chr.) en
Romeinse (1e eeuw voor Chr tot 4e eeuw na Chr.) kunst
en cultuur. In de latere West Europese kunst en
cultuurgeschiedenis staan uitgangspunten en kenmerken
van deze periode vaak opnieuw in de belangstelling.
Rafaël
Hij heeft 1 van de opdrachten gekregen om de Stanza
Della Signatura te beschilderen.
De Sint- Pieter
Gebouwd boven de plaats waar volgens de overlevering
apostel Petrus begraven ligt. Julius II heeft als doel heel
Italië onder de pauselijke heerschappij te verenigen.
Moet het symbool worden van religieuze eenheid en de
centrale macht van Rome. Hij verhoogt de belastingen en
eigent hij zich veel bezittingen toe. Florence verliest
kunstenaars, de stijl van de Renaissance wordt daarom
niet langer meer bepaald door hen maar uit Rome.
Rede voor de afsplitsing van de protestanten van de KK.
Als de SP klaar is, is er geen eenheid in de kerk meer.
- Bramante
- Michelangelo
- Bernini
Bramante
Bouwheer van het nieuwe Vaticaanse complex; pauselijke
paleizen en een nieuwe Sint-Pieter.
Ontwerp voor SP is een Grieks krui met vier armen van
gelijke lente die alle eindigen in een apsis. Aan alle zijden
is het identiek. Alle aandacht gericht op het graf van
Petrus. Grote koepel, omringd en ondersteund door
kleinere koepels en gewelven. Geïnspireerd door de koepel
van het Pantheon.
Michelangelo neemt de bouw over in 1546.
Apsis
Overwelfde, halfronde nis of uitbouw waarmee het koor
aan de oostzijde van de kerk wordt afgesloten.
Centraalbouw
Gebouw ontworpen rond een centraal punt, itt een
bouwplan dat gebaseerd is op een as.
Pilasters
Platte decoratieve toevoeging aan muurvlak ontleend aan
de vorm van een zuil. Daarmee zijn de buitenmuren
bekleed.
Ribben
Uitstekende onderdelen aan de onderkant van een gewelf,
bij koepels soms ook aan de buitenkant zichtbaar. Draagt
het gewelf.
(Hij speelt met zichtbare diepte en werkelijke diepte)
Lantaarn
Veelhoekig of rond torentje met vensters als bekroning
van een dak of koepel.
Dit krijgt de koepel. Uiteindelijke toch een rond gewelf
door Michelangelo’s opvolger.
Bernini
Laatste bouwmeester. Hij respecteert zijn voorgangers,
maar hij voegt dramatische accenten toe. Ovaalvormig
plein, dwars op de lengteas van de kerk staat. (= typisch
barok) Plein staat los van de kerk. Het wordt omsloten
door zuilengalerijen waarop heiligbeelden staan. Ze zijn
open en voor iedereen toegankelijk, vanaf alle zijden.
Reformatie
Hervormingsbeweging in de 16e eeuw binnen de
Christelijke kerk die uiteindelijk leidt tot het ontstaan van
de protestantse kerken. De 95 stellingen waarmee
Maarten Luther de misstanden in de kerk aanklaagt, kan
worden gezien als het begin van de Reformatie.
Wordt versneld door de drukpersen. Spotprenten en
vlugschriften worden vermenigvuldigd.
Apotheker, schilder en uitgever. Hij maakte spotprenten.
Lucas Granach
Maarten Luther
Hij komt tegen de aflaat in verzet. De kerk of paus kan
volgens hem geen rol spelen in het verlenen van hemelse
gunsten. (zie hierboven reformatie)
Hij is een geliefd onderwerpen voor de Katholieke
spotprenten.
Agnus Dei
Protestanten winnen meer terrein. 1545 besluit de paus
een tegenoffensief. Het doel ze te herenigen mislukt maar
wel afspraken voor de kerkmuziek. De muziek mag niet
langer gebaseerd zijn op buitenkerkelijke liedjes als
cantus firmus, of op imitaties van de chansons. Complexe
polyfonie en luidruchtige instrumenten mogen ook niet
meer.
Chansons
Lied waarin de tekst centraal staat.
Giovanni da Palestrina
Hij krijgt de opdracht van de paus Gregorius XIII het
gregoriaans te hervormen. Het wordt bepalend voor de
kerkmuziek. Het is meer een ingetogen stijl.
Contrareformatie
Grote vernieuwingsbeweging van de Katholieke Kerk
vanaf midden 16e eeuw. Reactie op de Protestantse
hervormingsbeweging, de Reformatie.
‘kunstoffensief, er worden uitbundig versierde kerken en
kloosters gebouwd’
Baldakijn
Afscherming als ‘hemeldak’ boven troon, altaar e.d.
( bij het grafmonument van Petrus)
Extase van de heilige
Theresa
Bernini krijgt de opdracht een monument voor haar te
maken. Ze is een typisch heilige van de contrareformatie;
gepassioneerd en vol persoonlijke overgave aan God.
Katholieke geloof. Het is een geïdealiseerd portret, ze is in
het echt wat molliger.
De roeping van
Mattheus ( Carravaggio)
Gemaakt door Caravaggio.
Gehate tolheffer. ‘goddelijk licht’ Hij wordt geraakt en
komt tot inkeer. De kijker wordt meegenomen in het
verhaal. Eigentijds interieur.
Teatro Olimpico
Door Andrea Palladio.
- Iedereen zit dicht op het podium
- Levensgrote gebeeldhouwde portretten van
opdrachtgevers van het gebouw, in klassieke kledij.
- Wolken tentdoek, soort openluchttheater.
- Decor.. heel realistisch
- Ruimtelijke effect.. perspectieftrucs.
( behoort tot de Renaissance)
( Andrea Palladio)
Svan Theatre
Houten theater in Londen. Doet denken aan de
binnenplaats van een hof. Galerijen met zitplaatsen
omsluiten een open binnenplaats met een verhoog
podium. Aan 3 kanten is ruimte voor het publiek. Geen
decor, de verteller beschrijft de ruimte waarin een
bepaalde scène zich afspeelt.
William Shakespeare
Relatief simpele verhalen. Beeldrijke, dichterlijke taal
waarin het verhaal wordt verteld.. daar gaat het om. Hij
verstopt diepliggendere thema’s die belangrijker zijn dan
het plot.
Het hof van Mantua
[ Gonzaga ]
Een van de meest opvallende vorstenhoven in Italië.
Politiek niet machtig, ze hebben steen nodig van andere
vorstendommen. Er worden uitbundige feesten
georganiseerd en de beste kunstenaars in dienst
genomen.
Guinto a la tomba
= muziekstuk. Herhaalde toonhoogte, dreigend en doods
gezongen. Alsof de woorden worden gesproken.
Geschreven door Giaches de Wert. Op een bestaande
tekst van de Italiaanse dichter Torquato Tasso.
De Wert
De muziek moet de strekking van de tekst versterken.
Madrigaal
Vocale compositie op niet religieuze tekst, meestal over de
liefde, met meerstemmige en eenstemmige passages.
Geschreven in de landstaal, vooral in Engeland en Italië.
Vaak a capella gezongen.
Claudio Monteverdi
Hij gaat er nog verder op in dan de Wert.
Hij zegt: Het woord over de muziek moet heersen en haar
niet dient. De Wert is zijn voorloper.
L’Orfeo
=opera. Het verhaal over de klassieke held Orpheus te
vertellen. De tekst wordt van te voren uitgereikt, zodat
het publiek kan meelezen. Zangpartijen zijn eenstemmig
en zijn goed verstaanbaar omdat ze lijken op spreektaal.
Worden eenvoudig begeleid door de basso continuo. Soms
wijkt hij hiervan af en wordt spreektaal afgewisseld met
instrumentale muziek of een koor. Er zitten aria’s in
waarin solozangers de ruimte krijgen hun kunnen te
tonen en emoties tot uitdrukking te brengen.
Aria’s
Basso continuo
Doorlopende basstem als begeleiding van zangers of
musici. Alleen de baslijn wordt genoteerd, met cijfers bij
de noten voor de akkoorden.
Possente spirto
= muziekstuk. Door prachtige melodische zang die
ondersteund wordt door versieringen van instrumenten.
Monteverdi noteert deze versieringen op bladmuziek.
Prima pratica
De muziek volgt eigen wetten en de tekst wordt hieraan
aangepast. ( Gangbare vorm van muziek rond 1600 )
Seconda pratica
De muziek is dienstbaar aan de strekking van de tekst en
versterkt zij de betekenis ervan. Muzikale wetten worden
geschonden als de tekst erom vraagt. De keuze van
instrumenten laat hij ook afhangen van de tekst. (BV
orgel bij dramatische momenten)
Hofschilder
Schilder die langdurig of tijdelijk, in vaste dienst is aan
het hof en werk maakt in opdracht van het hof. In een
aantal gevallen is het atelier van de hofschilder gevestigd
in het hof.
Pieter Paul Rubens
Ontvangt een opdracht van Maria de Medici.
Hij heeft een losse schilderachtige stijl die hij in Italie
heeft geleerd. (Hij maakt van haar aankomst een
bijzonder gebeurtenis )
Diego Velazquez
De hofdames. Veel levensechter dan het schilderij van
Rubens. Hij schildert zichzelf in het portret. Er klopt iets
niet.
Lodewijk XIV
Er worden veel portretten van hem gemaakt.
Schilderingen, gravure of als beeltenis op munten
verspreid over heel Frankrijk. De portretten vervangen de
afwezige vorst en worden met hetzelfde respect benadert(
hij kan niet overal tegelijk zijn)
Van 1643 tot 1715 was hij een vorst met absolute macht.
Hyacinthe Rigaud
Schilder aan het hof van Lodewijk XIV. Veel werk te doen,
er moeten veel portretten van hem gemaakt worden.
Versailles
Imposant paleis. Hierdoor kan de macht van Lodewijk
XIV helemaal geëtaleerd worden. Zijn macht is te zien, als
je al binnen komt.. alles sluit bij elkaar aan.
Charles le Brun
Hij ontwierp de Salon D’Apollo. De slaapkamer van de
koning. De ruimte is bekleed met velours behang met
goudstiksels en in het midden staat het hemelbed van
Lodewijk XIV op een verhoog podium.
Het opstaan en aankleden van de zonnekoning bestaat
uit een reeks symbolische handelingen die rechtstreeks
verwijzen naar het verrijzen van de zonnegod Apollo.
Apollo Fontein
Vanuit de tuin richten alle zichtlijnen zich naar 1 punt:
de ontvangstkamer van Lodewijk XIV. De thema’s komen
terug in vijvers, fonteinen en beeldengroepen in de tuin.
( Jean- Beptiste Tuby)
Middelpunt van de tuin. Ontworpen door Jean-Baptiste
Tuby. Weer een verwijzing naar zonnegod Apollo. Ook de
ontstaansgeschiedenis van paleis Versailles. Om de tuin
te realiseren moest het moerras worden drooggelegd etc.
en hele wouden overgeplant. De fontein symboliseert ook
deze overwinning op de grillige natuur.
Le ballet comique de la
reine Louise
Soort georganiseerd feest met een voorstelling. Musici en
dansers komen op praalwagens de feestzaal van het
Louvre binnen.
Dans is maar een onderdeel van de voorstelling. Geen
Ballet. De voorstelling staat model voor het klassieke
hofballet dat later aan het hof van Lodewijk XIV verder
wordt ontwikkeld.
Koningin Louise komt tevoorschijn en vormen dan le
corps de ballet.
Corps de ballet
Benaming voor de groep dansers die tijdens de
dansvoorstellingen geen individuele dansrollen uitvoeren.
Figuurdansen
De dansers groeperen zich zo dat voor het publiek de
balkon op de dansvloer mooie in elkaar overlopende
figuren zijn.
- Moliere
- Le bourgeois
gentilhome
- Jean Baptiste Lully
- Balletkomedie
Steekt de blijspelen in een nieuw jasje. Hij verwerkt
daarbij de invloeden van commedia dell´arte. Hij werkt
samen met componist Jean Baptiste Lully. Daaruit
onstaat de balletkomedie Le bourgeois gentilhomme
waarin gespeelde en gesproken scenes worden
afgewisseld met liedjes en dansjes.
Cadmus et Hermione
Na de dood van Moliere richt Lully zich op de balletopera.
Deze tragedies en musique volgen de opbouw van een
Griekse traditie en gaan over klassieke goden en
halfgoden. Er komen geen gesproken toneelscenes meer
voor. De gezongen teksten worden nog wel afgewisseld
met massascenes voor koor en ballet, het divertissement.
Balletopera
Combinatie van Franse tragedie met hofballet en de
Italiaanse opera. Een vaste indeling waarvan na een
proloog (met actuele inhoud) 5 bedrijven volgen. Dans
(divertissement) is een vast onderdeel van de operavorm.
Divertissement
Gezongen teksten worden afgewisseld met massascenes
voor koor en ballet.
Academie Royale de la
Danse
Er zijn strenge regels herkenbaar in het academisch
ballet die wij nu nog steeds kennen. De 5 basisposities
zijn ontwikkeld door deze academie. Ze vormen de basis
voor het klassieke ballet.
Kwaliteit van dans.. O.l.v. Charles-Louis Beachamp.
Le roi Soleil
Lodewijk treedt op als balletdanser. Hij danst een aantal
rollen in Het ballet van de nacht. Het heeft een
symbolische inhoud. De dag verdrijft de nacht, zoals het
goede het slechte verdrijft en zoals de zonnegod Apollo de
draak verslaat. Lodewijk is Apollo. ‘Hij verslaat zijn
tegenstander net zoals Apollo dat doet’ Hierdoor krijgt hij
een titel ‘Le roi Soleil’ .
Klassiek Ballet
In de loop van de 16e eeuw komen er steeds hogere eisen
voor de balletdansers. Hierdoor doen hovelingen zelfden
mee aan een dans. Gezelschapsdans verandert in
theaterdans, waarbij het hof toekijkt.
Basisprincipes
- Het buitenwaarts ‘en dehors’ draaien vanuit de heupen,
benen en voeten. (benen kunnen dan hoger opgetild
worden)
- 5 voetposities, allemaal uitgedraaid. (kunnen veel
beenbewegingen in verschillende richtingen gemaakt
worden)
Het oogt sierlijk, maar onnatuurlijk.
Les Gobelins
Schilderij waarop hij te zien is bij de Koninklijke tapijtwerkplaatsen. Veel wanden in Versailles zijn bekleed met
tapijt, hij koopt er veel van.
Het bezoek heeft nooit echt plaatsgevonden.
’Het is een voorbeeld van de vele gebeurtenissen die
verzonnen werden om het beeld van de belangstellende
heerser in stand te houden’