Met olivijn gemineraliseerde daken

dr91 D09:A4
12-08-2009
14:48
Pagina 51
MILIEU
DA K E N R A A D N U M M E R 91 , S E P T E M B E R 2 0 0 9
C O 2- A B S O R P T I E ( D E E L 1 )
Tekst: Albert F. van den Hout
Beeld: Rene Glorie
De woningen aan de Transvaalstraat en omgeving in Amsterdam krijgen de
primeur. De daken van deze woningen worden thermisch gerenoveerd en
voorzien van een CO2 absorberende dakbedekking. In een gesprek bij
Stadgenoot Vastgoedbeheer BV leggen partijen die elkaar hebben gevonden
in dit dakontwikkelingsproces uit hoe eenvoudig deze oplossing is.
Een sprookje op het eerste gehoor, dat gaandeweg steeds logischer wordt.
Met olivijn gemineraliseerde daken
Afstrooilaag neutraliseert broeikasgas
H
et gesprek begint met een
voorstelronde. Edwin Wiepking
van dakbedekkingsbedrijf Topdak
hoorde ongeveer twee jaar geleden voor
het eerst van het mineraal olivijn en
is de initiatiefnemer voor deze
productontwikkeling. Bram Hoogesteger
werkte als student en onderzoeker aan de
universiteit van Utrecht bij prof. dr Olaf
Schuiling, één van de pioniers van de
ontwikkeling van olivijn tot een
mineraal voor de oplossing van het
milieu-afvalprobleem. Chris Appels van
Altena Dak- en Gevelmaterialen levert de
grondstof olivijn. Leo Hoekstra van
dakrolfabrikant Troelstra & de Vries levert
de dakbanen met een schutlaag van
gemalen olivijn en John Veerman, hoofd
planmatig onderhoud van Stadgenoot,
heeft als eerste opdrachtgever voor het
nieuwe product Pro Climate® gekozen.
Verwering
“Het mineraal olivijn (zie kaders,
red.) neutraliseert vanwege de sterk
basische eigenschappen vrijwel direct
zure stoffen die met dit gesteente in
aanraking komen”, aldus Bram
Hoogesteger. “Het is een chemische
verwering, anders dan de binding van
CO2 door bomen en bladeren.
De verwering is een definitieve
omzetting van zuren, terwijl de
CO2-binding door boom en blad weer
teniet wordt gedaan als hout verbrandt
of het gevallen blad vergaat.
De omzetting van CO2 door olivijn leidt
tot onschadelijk zand, magnesium,
bicarbonaat en ijzer. De snelheid waarmee
dit gebeurt, is afhankelijk van
korrelgrootte, luchtvochtigheid en temperatuur. Door het gesteente te vergruizen
neemt het oppervlak van het mineraal
enorm toe en versnelt het proces van
chemische verwering. Zo maken we op een
effectieve manier gebruik van een natuurlijk proces dat wereldwijd uit zichzelf al
jaarlijks meer dan een miljard ton aan CO2
vastlegt. De mens stoot momenteel veel
meer uit dan door natuurlijke verwering
kan worden gecompenseerd.
Daarom moet de natuur een handje
worden geholpen door ook de verweringssnelheid te laten toenemen.”
51
dr91 D09:A4
12-08-2009
14:49
Pagina 52
MILIEU
Wat is olivijn?
De aardmantel bestaat voor een groot
gedeelte uit olivijn: in de gesteenten duniet
en periotiet. In de aardkorst komt het
minder voor. Door gebergtevorming komen
op sommige plekken op aarde grote stukken
mantelgesteente aan het oppervlak.
Dit kunnen vele kubieke kilometers zijn, die
vrijwel uitsluitend uit olivijn bestaan. Op
deze plaatsen bevinden zich vaak de grote
olivijnmijnen. Ook is olivijn een belangrijk
bestanddeel van vulcanische gesteenten
zoals basalt. De vindplaatsen van olivijn zijn
dan ook de gebieden met vulkanen.
Het dichtstbijzijnde vulcaangebied is de
Eifel in Duitsland. De vulkanen zijn daar uitgedoofd, maar in de basaltische lavas en
tuffen zijn olivijnknollen te vinden.
De olivijnknollen komen van heel diep uit
de aardmantel. Langs breuken in de
aardkorst, die tot in de mantel lopen, komt
het vloeibare basaltisch mantelgesteente
naar boven. Bij het naar boven komen sleurt
het stukken vast mantelmateriaal mee. Dit
zijn de olivijnknollen. Olivijn is één van de
meest voorkomende mineralen van de
aarde. Het olivijn wordt steeds meer
gebruikt voor allerlei industriële toepassingen. Het heeft een hoog smeltpunt, hoger
dan bijvoorbeeld ijzer. Daarom wordt olivijn
als ‘vuurvast’ materiaal voor de binnenbekleding van smeltovens gebruikt. Maar
ook voor andere industriële processen kan
dit groene materiaal worden ingezet.
Bijvoorbeeld bij het op een goedkope en
milieuvriendelijke wijze onschadelijk maken
van afvalzuur. Olivijn is relatief goedkoop
en het is in grote hoeveelheden
verkrijgbaar. Olivijn gaat van nature een
chemische reactie aan met water en CO2,
hierdoor kan het CO2 definitief omzetten en
zorgen voor CO2-vermindering.
DA K E N R A A D N U M M E R 91 , S E P T E M B E R 2 0 0 9
C O 2- A B S O R P T I E ( D E E L 1 )
Olivijn.
CO2-probleem
De concentratie CO2 heeft, sinds het
ontstaan van de aarde, in het algemeen
binnen een kleine bandbreedte gezeten.
De natuur zorgde voor uitstoot en
binding. Deze natuurlijke binding vindt
onder andere plaats door het omzetten
van plantenresten in fossiele brandstoffen en carbonisatie (olivijn verwering).
De hoeveelheid natuurlijke binding is
circa 2,5 miljard ton.
Door invloed van de mens is deze
uitstoot 10 maal verhoogd, naar 25
miljard ton. De natuur kan deze zeer
extreme verhoging niet volgen, waardoor het CO2-gehalte in de atmosfeer
en de oceanen jaarlijks omhoog gaat
en het broeikaseffect wordt versterkt.
Het probleem is dat de aarde al aan het
opwarmen is, waardoor verschillende
processen elkaar versterken.
Bron: www.olivijnconcepts.com
Olivijn is een silicaat van magnesium en/of
ijzer. De chemische formule is (Mg, Fe)2SiO4.
Eigenlijk is olivijn een verzamelnaam voor
twee aparte mineralen: forsteriet en
fayaliet. Forsteriet is de olivijnsoort met
alleen maar magnesium. Fayaliet bevat juist
alleen maar ijzer.
Olivijn is groen. De intensiteit van de kleur
hangt af van het gehalte aan ijzer. Hoe
donkerder de kleur, hoe meer ijzer erin zit.
Fayaliet heeft een rode of bruine kleur met
een metalen gloed. Olivijn is een redelijk
hard mineraal, de hardheid is 6,5 - 7,0 op
de schaal van Mohs en heeft een vrij hoog
soortelijk gewicht (3,3 - 3,1). Gepolijst
olivijn is het edelsteenwaardige peridoot.
Bron: www.natuurinformatie.nl
Zie ook: Annemieke van Roekel,
‘Olivijn, een mineraal voor het milieu’,
EOS-magazine
52
De kleur van de dakbedekking is vertrouwd.
dr91 D09:A4
12-08-2009
14:49
Pagina 53
MILIEU
Productontwikkeling
Vanaf het moment dat Edwin
Wiepking kennis nam van de materiaaleigenschappen van olivijn wist hij
gevoelsmatig dat daar mogelijkheden
lagen voor daken. De eerste gedachte
was het materiaal te verbrokkelen tot
kiezelgrootte en het te gebruiken als
ballastlaag. “Olivijn is zwaarder dan
riviergrind, dus dat is op zich gunstig.
De Altena-groep van Henk Pannekoek
kon het me leveren. Door mijn contact
met Bram Hoogesteger kreeg ik al snel
meer kennis van de materiaaleigenschappen. Met Chris Appels
kwamen we op de gedachte om het
materiaal zo ver te vergruizen dat we het
als schutlaag op een dakbaan konden
gebruiken.” Dit idee werd gedropt bij
Troelstra & de Vries.
Edelstenen therapie
Aan olivijn worden - naast de genoemde
milieuvoordelen - ook helende eigenschappen toebedacht. De steen symboliseert de
levendige energie van de natuur en biedt
bescherming tegen schadelijke krachten en
invloeden.
De helende krachten zijn:
• Voert gifstoffen uit het lichaam af.
• Herstelt de emotionele balans.
• Overstemt ongewenste
gedachtenpatronen.
• Stelt ons in staat het verleden los te laten.
• Helpt de persoonlijkheid te versterken.
Bron: De Kristallengids,
Librero Kerkdriel
DA K E N R A A D N U M M E R 91 , S E P T E M B E R 2 0 0 9
C O 2- A B S O R P T I E ( D E E L 1 )
Leo Hoekstra: “Een dergelijke kans laat
je niet lopen. Het verhaal is goed,
het vergruizen tot fijn mineraal was
geen groot probleem. De hechting van
het ingewalste olivijn in de
gemodificeerde bitumencoating is
vergelijkbaar met die van leislag.
Het mooiste van het verhaal vind ik de
levenscyclus van het fijngemaakte
olivijn. We hebben berekend dat afhankelijk van de plaatselijke
omstandigheden - het olivijn van de
gemineraliseerde dakbaan na ongeveer
25-30 jaar is uitgewerkt. Dat is voor een
dergelijke dakbaan ongeveer het tijdstip
van planmatig onderhoud in de vorm
van een nieuwe laag. We hebben de
dakbaan tevens qua materiaaleigenschappen in ons hoogste
segment ingezet. Henk Pannekoek is
octrooihouder van de dakrol met
mineraal van olivijn. Altena Dak- en
gevelmaterialen is licentiehouder van
deze octrooien en Troelstra & de Vries is
licentienemer van Altena voor dit
product en leverancier van de olivijn
mineralen. Voor een optimale werking
van het olivijn is een kleine fractie de
beste methode. Daarnaast is
temperatuur en water een vereiste.
Alle aspecten komen op daken in grote
mate voor, dus een logisch gevolg om
met daken, juist onze doelgroep te
starten.”
Milieubijdrage
Energiebesparende maatregelen met
milieuvriendelijke producten is een
speerpunt van Stadgenoot legt John
Veerman uit. “Ieder dak dat je laat
liggen is een gemiste kans, dus als een
project aan de beurt is voor
dakonderhoud passeren alle milieuaspecten de revue, van verbeterde
warmteweerstand, groene daken, waterterughouden tot fijnstofbinding toe.
Op het project aan de Transvaalstraat
gaat het oude ondergeïsoleerde
omgekeerde dak eraf, bewerken we de
oude dakbedekking tot een geschikte
dampremmende laag en verhogen we
de warmteweerstand van het dak tot
een Rc-waarde van 3 m2•K•W-1.
Dus toen Topdak kwam met de olivijntoplaag hebben we onze kans
gepakt en er een pilotproject
van gemaakt.”
Meer over dit onderwerp in
Dakenraad:
• ‘Met onze gulzigheid overschrijden we
onze ecologische voetafdruk’,
nr. 68, oktober 2005.
• ‘Betonpan als milieukatalysator’,
nr. 85, september 2008.
In Dakenraad verschijnen meer artikelen
over olivijn, o.a. in de toepassing als ballastlaag en over de werkzaamheid in de
praktijk.
Dakbedekkingsconstructie
Onderconstructie
: Houten dakbeschot
Dampremmende laag
: Bestaande bitumen dakbedekking
Thermische isolatie
: 70 mm PIR-isolatie Cevotherm
Dakbedekking
onderlaag
: APP-dakbaan (460 P 60) geschroefd
toplaag
: Pro-climate®
Projectinformatie
Opdrachtgever
Leveranciers PIR- isolatie
Olivijn grondstof
Dakbedekking
Dakbedekker
: Stadgenoot Vastgoedbeheer BV
: Opstalan BV, Oisterwijk
: Altena Dak- en Gevelmaterialen BV, ‘t Harde
: Troelstra & de Vries BV, IJlst
: Topdak Dakbedekkingen BV, Zwaagdijk
53