1 : Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013

1: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014
PPT’S GESCHIEDENIS VAN DE KLASSIEKE OUDHEID
Donkerblauw: kaart
Zwart: afbeelding
Grijs: tekst
Emma Vanden Berghe (2013-2014)
2: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014
INLEIDING
 Wat is geschiedenis van de Klassieke Oudheid?
 Definities
 Wat is er ‘Klassiek’ aan de Klassieke Oudheid?
 Chronologische en geografische afbakening
 Chronologie
 Datering
 Tijdrekensystemen
 Romeinse Republikeinse kalender (pre-Juliaans)
 Wetenschappelijke datering
 Kort overzicht hoofdperiodes Oude Geschiedenis
 Minoïsch-Myceense periode (ca. 2000-1100 v.C.)
 ‘Dark Age’ Griekenland (ca. 1000-750 v.C.)
 Archaïsche periode (ca. 750-500 v.C.)
 Klassieke periode (ca. 500-323 v.C.)
 Hellenistische periode (ca. 323-31 v.C.)
 ‘Romeinse periode’ (van Griekse geschiedenis…) (31 v.C. – 5de
eeuw n.C.?)
 De Romeinse Koningstijd (ca. 753-510/6 v.C.)
 De Romeinse Republiek (510/6-31 v.C.)
 Keizertijd (31 v.C.-476 n.C. en later)
 Bronnen
 Geschreven bronnen
Emma Vanden Berghe (2013-2014)
3: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014
 ‘Literaire’ bronnen voorbeeld 1: antieke geschiedschrijving
 Literaire bronnen voorbeeld 2: fictie
 Documentaire bronnen
Forum, Sacra Via
 Enkele inscripties…
 Papyrus (brief, 2de eeuw v.C.)
 Een papyrustekst
 Ongeschreven bronnen
Emma Vanden Berghe (2013-2014)
4: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014
‘DARK AGE’ EN ARCHAÏSCH GRIEKENLAND
Twee bronstijdculturen gaan ‘vooraf’ aan de Griekse geschiedenis…
 Minoïsche beschaving op Kreta (ca. 2000-1100 v.C.)
 Myceense beschaving in Griekenland (ca. 1450-1050 v.C.)
 De Myceense cultuur
De Myceense wereld
Myceense kleitablet uit Pulos
‘Leeuwenpoort’ van de burcht van Mycene
 ‘Dark Age’ Griekenland (ca. 1000-750 v.C.)
 De Archaïsche periode (750-500 v.C.)
 Oudste Griekse teksten: van dit…
Vaas, drinkbeker van Nestor
 … naar dit!
Ilias, Homeros
 Ontstaan en ontwikkeling van de polis
Griekenland in de Archaïsche periode
Beschrijving van Scheria, de fictieve polis van de Phaiaken (Odyssee)
Smyrna (Klein-Azië), ca. 600 v.C. ?
De vroege polis als staat (scène afgebeeld op het schild van Achilles)
Wet van Dreros, Kreta, ca. 650-600 v.C. (oudst bekende politiek besluit van
een polis)
Emma Vanden Berghe (2013-2014)
5: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014
Hoplieten falanx (Chigi vaas)
Een gewone boer/burger bekritiseert de aristocraten (Hesiodos, werken &
dagen)
Veranderende waarden: ca. 650 v.C.: een held van niets… (Archilochos van
Paros)
Sociale veranderingen op til… (6de eeuw v.C.) (Theognis van Megara)
 Archaïsche ‘kolonisatie’
Griekse kolonies
 Wetgevers, tirannen, revoluties
Solon spreekt over zijn hervorming…
 Ondertussen in…
 Sparta
 Boeotië
 Klein-Azië
 Italië
 Archaïsche periode: economie en maatschappij
 Archaïsche periode: maatschappij en cultuur
Gumnasion te Cyrene (Griekse kolonie, Noord-Afrika)
Scènes uit een sumposion
Tempel van Hefaistos, Athene
Het geloof van de eenvoudige Archaïsche Griekse boer… (Hesiodos,
werken & dagen)
… en de scepsis van de Archaïsch Griekse dichter/filosoof (Xenofanes)
Emma Vanden Berghe (2013-2014)
6: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014
DE PERZISCHE OORLOGEN EN OPKOMST VAN ATHENE
 De Perzische oorlogen
Het koninkrijk Lydië en (enkele) Ionische poleis
Kroisos (Herodotos)
Kroisos op de brandstapel na de verovering van de Lydische hoofdstad Sardeis
door de Perzen
Het Perzische Rijk
Cyrus (Kuros) de Grote
 Intermezzo: ondertussen in Griekenland…
Aanval van Kleomenes en Isagoras op Athene
En toen begingen de Atheners een blunder (506 v.C.)…
499 v.C. Aristagoras, tiran van Miletos en leider v/d Ionische opstand, zoekt hulp
bij Sparta…
… en bij Athene (Herodotos)
Slag bij Marathon
Optocht van de Perzen tegen Athene (Herodotos)
De Atheners vragen hulp aan Sparta, maar zij moeten de volle maan afwachten
(Herodotos)
Perzen vs. hoplieten te Marathon (Herodotos)
Thermopulai, nu…
… en toen
Slag bij de Thermopulai (Herodotos)
… maar dan, verraad (Herodotos)
De derde dag bij Thermopulai…
Locatie van de Griekse ‘last stand’ te Thermopulai
The battle of Thermopylae and movements to Salamis
Emma Vanden Berghe (2013-2014)
7: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014
 Atheens Imperium
Athenian empire
Atheens imperialisme verdedigd… (Thucydides)
Atheens imperialisme aangeklaagd… (Thucydides)
 Atheense democratie: ontwikkeling
De Atheense democratie geprezen… (Thucydides)
Kritiek op de Atheense democratie… (Ps.-Xenofon)
 Werking Atheense democratie
Pnux heuvel te Athene
Athens (5th Century BCE)
 De economie van Klassiek Athene
Mijnschacht in Laureion zilvermijn, Attika
De omloop van graan (Demosthenes)
Athene en Piraeus, verbonden met de Lange Muren
Emma Vanden Berghe (2013-2014)
8: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014
SPARTA EN DE PELOPONNESISCHE OORLOG
 Sparta
 Geografie en ligging
Sparta: wie, wat , waar?
Ruïnes van antiek Sparta (achtergrond: modern Sparta en de Taygetos)
 Geschiedenis
Orakel/wettekst uit Sparta (Plutarchus)
Moed van de hoplieten in Sparta (Turtaios)
Spartaanse kunst: hoplieten (ca. 500 v.C.)
 Maatschappelijke structuur
Een Spartaanse opvoeding… (Xenofon)
Standbeeld van een Spartaanse hopliet (Leonidas)
Bronzen beeldje van hardlopend Spartaans meisje (ca. 520 v.C.)
Trouwen in Sparta… (Plutarchus)
Alles voor de staat… (Plutarchus)
 Werking politiek
 Interne conflicten en neergang
 De Peloponnesische Oorlog
Walls protecting the city and port
De Atheense expeditie naar Sicilië (415-413)
Key actions in each phase
Thucydides over de gevolgen van oorlog…
Emma Vanden Berghe (2013-2014)
9: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014
 Maatschappij Klassieke polis/Athene
Een slavin en haar meesteres
Slaven in werkplaatsen… (Demosthenes)
Slaven in de mijnen… (Xenofon)
… en, soms, puissant rijke ex-slaven! (Demosthenes)
Emma Vanden Berghe (2013-2014)
10: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014
KLASSIEK GRIEKSE RELIGIE, GRIEKENLAND IN DE 4DE
EEUW V.C., ALEXANDER DE GROTE
 Griekse religie
 Algemeen
 Religieuze feesten
Extase voor Dionusos (Bacchus) (Euripides)
Dansende, extatische maenaden (bacchanten) tijdens de Dionusoscultus
Theater van Dionusos te Athene
 Religieuze ontwikkelingen 5de en 4de eeuw…
De mysteriën van Demeter (Homerische hymne)
Demeter (hoorn des overvloeds & met haar zoon Eniautos)
 Griekse wereld in de 4de eeuw v.C.
Spartaanse staatsvorm in Griese poleis (Lysander) (Plutarchus)
 Opkomst Macedonië
Macedonische falanx
Filippos II van Macedonië
Macedonië
 Alexander
Alexander in de Slag bij de Granikos (Diodorus Siculus)
Alexander en Darius in de Slag bij Issos… (Quintus Curtius)
Alexander en Darius in de Slag bij Issos (vloermozaïek Pompeii)
Emma Vanden Berghe (2013-2014)
11: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014
 Alexander de god? (Plutarchus)
De Siwa Oase en het Orakel van Ammon
De Macedoniërs weigeren proskunesis… (Arrianus)
Alexanders campagnes in India
Alexander tegen Poros
Overzicht van Alexanders campagnes
Alexanders rijk bij zijn dood
 Historische betekenis Alexander
Emma Vanden Berghe (2013-2014)
12: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014
DE HELLENISTISCHE WERELD
 De Diadochen
De diadochoi worden ‘koningen’ (306-5 v.C.) (Plutarchus)
Antigonos de Eenogige als ‘basileus’…
Hellenistische monarchieën ca. 240
 Koninkrijken en steden
De heerserscultus: de polis Skepsis (Mysia, Kl.-Az.) eert Antigonos de Eenogige
(OGIS)
 Hellenistische poleis
Priene (Kl.-Az.) in vogelvlucht
 Koninkrijken
 Antigonidenrijk (Macedonië)
Macedonië
 Seleucidenrijk (Voor-Azië)
Seleucid Empire
Seleukos I Nikator
Antiochos IV Epifanes poogt Judea te helleniseren (169-7 v.C.)
 Ptolemaeënrijk (Egypte)
Ptolemaic Egypt
Ptolemaios IV Philometor als farao afgebeeld
De Ptolemaeïsche planeconomie…
Emma Vanden Berghe (2013-2014)
13: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014
De Romeinen richten de blik naar het oosten… (Polybius)
 Rome in de Hellenistische wereld
Griekenland ‘vrij’ verklaard door de Romeinen tijdens de Isthmische Spelen (196
v.C.) (Livius)
Opkomst Rome ca. 90 v.C.
 Economie en maatschappij
De handel bloeit… (Strabo)
… ook over grote afstand (Strabo)
 Mannen en vrouwen
 Religieuze ontwikkelingen
Emma Vanden Berghe (2013-2014)
14: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014
DE OPKOMST VAN ROME
De alleenheerschappij van de Romeinen in minder dan 53 jaar (Polubios)
 Pre-Romeinse Italië
Italië
 Etrusken (Turrhenoi, Tusci)
Een Etruskisch echtpaar…
 Rome in de Koningstijd
De 7 heuvels van Rome
Volgens de traditie was patronage ingesteld door Romulus (Dionusios)
Rome in de Koningstijd (600-500 v.C.)
De comitia centuriata in actie… (Dionusios)
Het begin van de Republiek… (Dionusios)
 De standenstrijd
De standenstrijd begint… (Livius)
De secessio plebis… (Livius
Enkele wetten van de XII tafelen
De lex Hortensia (Gaius)
 De verovering van Italië
 De Punische Oorlogen
Hannibals tocht over de Alpen
De tegenstrevers: Hannibal & Scipio Africanus
Emma Vanden Berghe (2013-2014)
15: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014
 Staatsinstellingen Romeinse Republiek
 Burgerschap en hiërarchie
De lex Claudia, 218 v.C. (Livius)
Emma Vanden Berghe (2013-2014)
16: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014
DE ROMEINSE REPUBLIEK: IMPERIALISME EN
ONDERGANG
 Romeinse successen
 Gevolgen imperialisme
 Intern
Interne gevolgen van het Romeinse imperialisme volgens Ploutarchos…
Gaius Gracchus spreekt de volksvergadering (comitia tributa [plebis]) toe
 Extern
Cicero over de publicani en negotiatores…
Ploutarchos over de publicani en negotiatores…
 De burgeroorlogen
Mithradates VI Eupator, koning van Pontos
Pompeius en Caesar
Kritiek op Caesar…
Brutus als ‘bevrijder van de Republiek…’
Slag bij Actium, 31 v.C.
Het Romeinse Rijk onder de Republiek, ca. 44 v.C.
Emma Vanden Berghe (2013-2014)
17: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014
HET ROMEINSE RIJK: KEIZERS EN BESTUURLIJKE
ORGANISATIE, 1E EN 2E EEUW N.C.
 Augustus
Augustus rechtvaardigt zijn positie…
… maar er waren andere visies
 Tribunicia potestas
 Imperium proconsulare maius
 Consulair imperium, imperator en pontifex maximus
 Opvolging
 Keizers en dynastieën
A Roman emperor, AD 41
Keizerlijke rijkdom: de villa van Hadrianus te Tivoli
 Bestuurlijke organisatie principaat
Een senatoriale carrière ten tijde van Trajanus…
Laesa maiestas processen onder keizer Tiberius…
De keizer als weldoener…
Censuscriteria, en patronage/amicitia in actie…
Emma Vanden Berghe (2013-2014)
18: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014
ECONOMIE EN MAATSCHAPPIJ IN EEN WERELDRIJK
 Omvang, bevolking, steden
Leven in de grote stad…
 Transport en communicatie
Romeins wegennet
Romeinse reiswagen
 Landbouw
Romeinse villa
Pachters of slaven…
 Nijverheid en handel
 Overheid en economie
 Ontwikkeling en groei
 Sociale structuren
 Rijk en arm
 Slaven en vrijen, burgers en niet-burgers
 Ordines
 Horizontale verbanden: clubs en verenigingen
Emma Vanden Berghe (2013-2014)
19: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014
 Mannen en vrouwen
 Onderwijs
 Wetenschap
 Literatuur
 Cultuur

Provinciale cultuur: Romeinse culturele invloeden
Romeinse koepelbouw in volle glorie: het Pantheon
Aquaducten: Pont du Gard bij Nîmes
 Religie

Christendom
Emma Vanden Berghe (2013-2014)
20: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014
DE LATE OUDHEID
 De Severi
 Crisis van derde eeuw (235-284)
Romeinse Rijk in 271 n.C.
Burgeroorlogen en barbareninvallen onder keizer Gallienus (260-268 n.C.)
Het probleem van de geldontwaarding, ca. 260 n.C.
Toenemende druk op de decurionen…
Bezwaarschrift aan keizer Philippus van pachters op een keizerlijk landgoed
 De hervormingen van Diocletianus
Diocletianus beoordeeld door een christelijke auteur (Lactantius)…
… en door een pagane historicus (Eutropius)
 Constantijn de Grote
Constantijn en de slag bij de Pons Milvius
Het visioen van Constantijn (volgens een christelijke bron…)
Constantinopel en haar stichter…
Idem
Maatregelen t.a.v. de decurionen/curiales
Coloni (pachters) aan de grond gebonden
Beroepen erfelijk gemaakt…
 Van Constantijn tot Theodosius (337-395)
Theodosius verbiedt heidense culten (392 n.C.)
Theodosius, laatste keizer over een verenigd Rijk… en de Val van Constantinopel
Emma Vanden Berghe (2013-2014)