lp1A 2 het begin

handreiking bij: Het begin, menszijn naar zijn evenbeeld
In het materiaal zijn de volgende lettertypes gebruikt: Dael Calligraphy, Johnny Mac
Scrawl, Bradley Hand ITC, Another. Je kunt deze lettertypes legaal downloaden via
www.1001freefonts.com.
praktische toelichting
0 waar kom ik vandaan?
Deze vraag kan ook opgevat als een uitnodiging om elkaar beter te leren kennen.
Defenitie identiteit: dat wat je bent
1. de Bijbel over het begin
Met de werkvorm waarmee wordt begonnen is het de bedoeling dat de leerlingen
spelenderwijs de belangrijkste momenten van Gen 1-3 langslopen
De manier waarop de Bijbel over het begin van deze wereld spreekt is bijzonder veelzeggend. In Genesis
1 staat dat God in 6 dagen de wereld schiep. Hier wordt God in zijn majesteit beschreven, zoals dat in
Psalm 33:8 onder woorden is gebracht:
Ps 33:8 God sprak en het was er, hij gebood en daar stond het.
Toch is er ook op een bepaalde manier strijd. ‘De aarde is woest en doods en er ligt een duisternis over
de oervloed’, staat er al in vers 2. Dat zijn mysterieuze woorden. Toch is het zeker, dat hier helemaal in
het begin al iets gezegd wordt over de gebrokenheid van het leven. Maar God die grijpt in als een
souvereine vorst: hij laat de wateren weg stromen en de aarde valt droog en hij geeft de zon om te
heersen over de dag. Kortom Hij maakt dat de aarde bewoonbaar wordt (Jesaja 45:18).
Schepping betekent: God schept orde in de chaos
JHWH betekent: Ik ben erbij
God vraagt: Adam waar ben je?
In Genesis 2 en 3 worden heel andere accenten gelegd. Hier is God veel dichterbij. Hij heeft een naam –
JHWH, ik ben erbij - en boetseert de mens uit de aardbodem. Daarna legt JHWH de tuin van Eden aan.
Maar er ontbreekt iets. Adam is alleen, daarom maakt God uit de rib van de man Eva, de eerste vrouw.
En zo krijgen die twee de taak om namen te geven aan de dieren. Maar ook nu is er in dat paradijs
gevaar. Er is een geheimzinnige boom van kennis van goed en kwaad en er is een slang..... uiteindelijk
zijn Adam en Eva ongehoorzaam, ze eten van de verboden vrucht. We noemen dit de zondeval.
En dan komt de klad in dat eens zo prachtige paradijs. Adam en Eva schamen zich, ze verbergen zich. De
Heer wandelt door de hof en voelt dat er iets mis is. Adam waar ben je? Adam en Eva moeten toegeven
dat ze niet naar Gods normen hebben geleefd. En dan spreekt God over moeitevolle arbeid, tegenslagen,
ongeluk. De man zal heersen over de vrouw, de vrouw zal het moeilijk krijgen om kinderen op de wereld
te brengen, enz. Het had zo mooi kunnen zijn, het was een paradijs, maar uiteindelijk wordt het een
miserie van mislukking en frustratie.
www.jartvoortman.be periode 1A.2 handreiking
1
Genesis 1
1. God boven de mens
Genesis 2 en 3
1. God dichtbij de mens
2. volgorde: de mens als laatste
scheppingsdaad van God
2. volgorde: eerst de mens, dan planten
en dieren, dan eva.
3. God (Elohim)
3. de Heer (JHWH)
2. als je naar de hemel kijkt
Dat de hemel in Psalm 8 het werk van Gods vingers wordt genoemd, zou je humor
kunnen noemen: God die als een horlogemaker, pietje precies, de voor ons onvoorstelbaar
grote Kosmos maakt.
de grootte van de kosmos
De bedoeling van deze opdracht is dat we ons een voorstelling kunnen maken van de
grootte van de kosmos. Dat is maar gedeeltelijk mogelijk.
Ik pak altijd een krijtje (doorsnede 1 cm) en probeer dan de leerlingen te laten raden hoe
groot de zon dan is en hoe ver, enz. Ik heb nog nooit meegemaakt dat leerlingen met deze
schaal een goede schatting maakte, dus het is zonder meer leerzaam.
Als de aarde een doorsnede heeft van 1 centimeter
* dan is de doorsnede van de maan 2 milimeter (een peperkorrel)
* dan is de doorsnede van de zon 109 cm
* dan is de afstand van de aarde tot de maan 30 cm
* dan is de afstand van de aarde tot de zon 116 meter
* dan is de afstand van de aarde tot de dichtst bijzijnde ster 30.000 km
(driekwart om de aarde)
Opmerking: de afstand van ons zonnestelsel naar de dichtstbijzijnde ster is onvoorstelbaar
groot. Je moet namelijk bedenken dat in deze verhouding de maximale snelheid waarmee
je vooruit komt 1 km per uur is. Het duurt dus 4 ½ jaar voordat je bij de dichtst bijzijnde
ster bent.
Als de baan van de aarde om de zon een doorsnede heeft van 1 centimeter:
* dan is de afstand van de aarde tot de dichtst bijzijnde ster 1,5 km
* dan is de doorsnede van de melkweg 35.000 km
* onze melkweg bevat ongeveer 100.000.000.000 sterren
www.jartvoortman.be periode 1A.2 handreiking
2
Als onze melkweg een doorsnede heeft van 1 centimeter
* dan is de ruimte een bol met een doorsnede van meer dan 2 km
* mogelijk bevat de ruimte 165.000.000.000 sterrenstelsels
(Dit laatste is op grond van een ultra deep field waarneming van de Hubble-telescoop in 2003/2004.
Het was een waarneming van totaal meer dan 11 dagen verspreid over een looptijd van 4 maanden op
een punt in de ruimte zo groot als dat je door een rietje kijkt van 2,5 meter lang. Het aantal
waargenomen sterrenstelsels (10.000) moest daarna eenvoudig vermenigvuldigd worden. Maar het is
natuurlijk goed mogelijk dat het hier om een ijle of juist verdikte plek in de ruimte gaat. (Zenit
november 2004))
In deze drie schalen is het het moeilijkste om je een voorstelling te maken van de grootte
van de melkweg. De afstanden tussen de sterren in onze melkweg zijn enorm. De
afstanden tussen sterrenstelsels zijn relatief kleiner.
3. als je door een microscoop kijkt
4. U laat hem heersen over het werk van uw handen
bijlage 1: de macht van 10
Het is natuurlijk onmogelijk om op hetzelfde moment alle foto’s te maken.
De slechte overgangen zitten tussen 106 en 105 en vanaf 10-3 zijn de overgangen
onnauwkeurig.
bijlage 2: sterrenklok
Deze klok werkt goed, het enige nadeel is om naar de sterren te kijken het donker moet
zijn, maar om op de sterrenklok te kijken heb je wel wat licht nodig.
bijlage 3: de ecologische voetafdruk
Het invullen van de vragen kan de leerling bewust maken van het energiegebruik in het
gezin waar hij vandaan komt.
Het is ook leuk om de leerling de opdracht te geven thuis het aardgas- en
electriciteitsverbruik na te gaan.
De score die men berekent is echter op verschillende punten mogelijk minder nauwkeurig.
Het is goed daar eveneens bewust van te zijn.
bijlage 4 milieuspel
De regels van dit spel zijn hetzelfde als bij ganzenbord.
De boeken die ik gebruikt heb staan hieronder. Als iemand mij kan wijzen op recentere
publicaties dan hoor ik dat graag.
Ook zou het mooi zijn om van websites gebruik te maken, bijv. over giftige stoffen. De
website www.gifwijzer.nl is er zo een, maar verschillende keren zat een giftige stof niet in
hun bestand.
De boeken waar ik naar verwijs zijn
E. Koch, praktisch milieubeheer in en om het huis, Bruna 1985
Bestrijdingsmiddelen in en om het huis, Natuur en Milieu, 1985
www.jartvoortman.be periode 1A.2 handreiking
3
kennisvragen
1. Hoeveel kilo afval wordt er per inwoner per jaar in Brussel geproduceerd?
Antwoord: 360 kg
2. Welke stof is er de oorzaak van dat je bladgroenten als sla en spinazie niet kunt
bewaren?
Antwoord: Nitraat, dat omgezet kan worden in Nitriet.
(Nitraat is een normaal bestanddeel van onze voeding. Door intensieve veehouderij,
toegenomen bemesting en het gebruik van kassen is het nitraatgehalte van onze voeding
toegenomen. Als je spinazie en sla lang bewaart wordt Nitraat omgezet in Nitriet. Een
grote dosering hiervan kan de zuurstofvoorziening in gevaar brengen. Dit geldt vooral
voor kleine kinderen).
3. Wat is het percentage plastic in ons huisvuil?
Antwoord 8%
4. Noem drie oorzaken van zure regen.
1. industrie en electriciteitscentrales die 80% van de zwaveldioxide en 35% van alle
stikstofoxiden produceren;
2. de auto die 50% van de stikstofoxiden produceert en 60% van de koolwaterstoffen
(vooral bij hoge snelheden)
3. de intensieve veehouderij (vooral varkens en pluimveehouderij), die 98% van de
Ammoniakuitstoot veroorzaakt.
5. Zijn mottenballen schadelijk voor het milieu?
Antwoord: Ja.
Mottenballen bevatten de stof paradichloorbenzeen, dat slecht afbreekbaar is, zich ophoopt
in waterdieren en schade kan toebrengen aan lever, nieren en mogelijk ook bloed.
6. Hoeveel kilo papier afval bestaat er per persoon in België?
Antwoord: 64 kg per persoon
7. Wat verstaan we onder global dimming?
Dit is de theorie dat vliegtuigen door hun uitlaatgassen zonnelicht tegenhouden. Zodoende
zouden vliegtuigverplaatsingen het broeikaseffect kleiner maken.
Vragen op het vlak van levensstijl
1. Hoeveel vuilniszakken staan er iedere week bij jullie gemiddeld voor de deur?
Trek er een punt af en vermenigvuldig met drie. Ga even zoveel plaatsen terug.
2. Wat gebeurt er met het groenteafval bij jullie thuis?
Ga 3 punten vooruit of achteruit
3. Verdwijnen er wel eens batterijen bij jullie in de vuilnisbak?
Ga 3 punten vooruit of achteruit
4. Het is belangrijk dat we zuinig zijn met energie.
Aan de andere kant hebben we door onze welvaart steeds meer mogelijkheden om ons
energieverbruik te laten toenemen.
Vul het volgende lijstje in.
www.jartvoortman.be periode 1A.2 handreiking
4
we hebben thuis een vaatwasser (1 punt)
we gaan 1 keer per jaar met het vliegtuig op vakantie (2 punten)
we gebruiken thuis geen spaarlampen (1 punt)
we hebben thuis een droogtrommel (1 punt)
een fiets is bij ons geen vervoermiddel (1 punt)
totaal
Ga even zovele plaatsen terug.
5. Hebben jullie thuis een kwikthermometer of een electronische termometer.
Kwik is een zeer schadelijke stof en zou eigenlijk voor thermometers verboden moeten
worden.
Kwikthermometer: 3 punten achteruit.
6. Als je een appel eet, schil je hem dan eerst?
Plus of min 1 punt.
situaties
1. Je vader dacht dat hij zelf de olie van zijn auto kon verversen. Er is een flinke plas olie
in de tuin gelekt; ga 7 plaatsen terug.
2. Het afval op je kamer komt in één prullebak. Maar als je die prullebak leegt haal je de
blikjes en het karton eruit. Goed zo! Nog een keer gooien.
3. Bij een picknick met je vrienden hebben jullie blikjes achtergelaten in de vrije natuur; 2
beurten overslaan.
4. Bedenk een voorstel om de school milieubewuster te maken. De leerkracht beoordeelt
het voorstel en geeft op grond daarvan een beloning.
5. Als je boodschappen doet, vergeet je meestal een tas mee te nemen.
3 Punten achteruit.
6. Er is een feestje en je laat je vader je halen en brengen, terwijl je eigenlijk ook met de
trein zou kunnen gaan.
3 Punten achteruit
Onderzoeksvragen.
1. Welke chemische stoffen zitten er in het pak .....
Hoe worden deze stoffen beoordeeld in het boekje Bestrijdingsmiddelen?
2. Bekijk het versleten remblokje van een auto.
Welke stof vormde vroeger een gevaar voor het milieu?
Praktisch Milieubeheer, 213: asbest
3. Ga naar buiten en adem de lucht bewust in.
Wat ruik je?
4. Bekijk de spuitbus .....
Wat betekent de opmerking: zonder CFK’s
www.jartvoortman.be periode 1A.2 handreiking
5
Antwoord: CFK’s zijn Chloor Fluor Koolwatersoffen (zie leestekst les)
5. Lees een passage uit het boek ......
6. Welke chemische stoffen zitten er in het pak .....
Hoe worden deze stoffen beoordeeld in het boekje Bestrijdingsmiddelen?
www.jartvoortman.be periode 1A.2 handreiking
6
Bijlagen
1 Gen 2 en 3
De tuin van Eden
2 4 In de tijd dat God, de H E E R , aarde en
hemel maakte, 5 groeide er op de aarde
nog geen enkele struik en was er geen
enkele plant opgeschoten, want God,
de H E E R , had het nog niet laten regenen op
de aarde, en er waren geen mensen om het
land te bewerken; 6 wel was er water dat
uit de aarde opwelde en de aardbodem
overal bevloeide. 7 Toen maakte God,
de H E E R , de mens. Hij vormde hem uit stof,
uit aarde, en blies hem levensadem in de
neus. Zo werd de mens een levend wezen.
8 God, de H E E R , legde in het oosten, in
Eden, een tuin aan en daarin plaatste hij de
mens die hij had gemaakt. 9 Hij liet uit de
aarde allerlei bomen opschieten die er
aanlokkelijk uitzagen, met heerlijke
vruchten. In het midden van de tuin
stonden de levensboom en de boom van de
kennis van goed en kwaad.
10 Er ontspringt in Eden een rivier die de
tuin bevloeit. Verderop vertakt ze zich in
vier grote stromen. 11 Een daarvan is de
Pison; die stroomt om heel Chawila heen,
het land waar goud gevonden
wordt. 12 (Het goud van dat land is
uitstekend, en er is daar ook balsemhars en
onyx.) 13 De tweede rivier heet Gichon; die
stroomt om heel Nubië heen. 14 De derde
rivier heet Tigris; die loopt ten oosten van
Assyrië. De vierde ten slotte is de Eufraat.
15 God, de H E E R , bracht de mens dus in
de tuin van Eden, om die te bewerken en
erover te waken. 16 Hij hield hem het
volgende voor: ‘Van alle bomen in de tuin
mag je eten, 17 maar niet van de boom van
de kennis van goed en kwaad; wanneer je
daarvan eet, zul je onherroepelijk sterven.’
18 God, de H E E R , dacht: Het is niet goed
dat de mens alleen is, ik zal een helper
voor hem maken die bij hem past. 19 Toen
vormde hij uit aarde alle in het wild levende
dieren en alle vogels, en hij bracht die bij
de mens om te zien welke namen de mens
ze zou geven: zoals hij elk levend wezen
zou noemen, zo zou het heten. 20 De mens
gaf namen aan al het vee, aan alle vogels
en alle wilde dieren, maar hij vond geen
helper die bij hem paste. 21 Toen liet God,
de H E E R , de mens in een diepe slaap
vallen, en terwijl de mens sliep nam hij een
van zijn ribben weg; hij vulde die plaats
weer met vlees. 22 Uit de rib die hij bij de
mens had weggenomen, bouwde God,
de H E E R , een vrouw en hij bracht haar bij
de mens. 23 Toen riep de mens uit:
‘Eindelijk een gelijk aan mij,
www.jartvoortman.be periode 1A.2 handreiking
mijn eigen gebeente,
mijn eigen vlees,
een die zal heten: vrouw,
een uit een man gebouwd.’
24 Zo komt het dat een man zich
losmaakt van zijn vader en moeder en zich
hecht aan zijn vrouw, met wie hij één van
lichaam wordt.
25 Beiden waren ze naakt, de mens en zijn
vrouw, maar ze schaamden zich niet voor
elkaar.
3 1 Van alle in het wild levende dieren die
God, de H E E R , gemaakt had, was de slang
het sluwst. Dit dier vroeg aan de vrouw: ‘Is
het waar dat God gezegd heeft dat jullie
van geen enkele boom in de tuin mogen
eten?’ 2 ‘We mogen de vruchten van alle
bomen eten,’ antwoordde de
vrouw, 3 ‘behalve die van de boom in het
midden van de tuin. God heeft ons
verboden van de vruchten van die boom te
eten of ze zelfs maar aan te raken; doen
we dat toch, dan zullen we sterven.’ 4 ‘Jullie
zullen helemaal niet sterven,’ zei de
slang. 5 ‘Integendeel, God weet dat jullie de
ogen zullen opengaan zodra je daarvan eet,
dat jullie dan als goden zullen zijn en
kennis zullen hebben van goed en kwaad.’
6 De vrouw keek naar de boom. Zijn
vruchten zagen er heerlijk uit, ze waren
een lust voor het oog, en ze vond het
aanlokkelijk dat de boom haar wijsheid zou
schenken. Ze plukte een paar vruchten en
at ervan. Ze gaf ook wat aan haar man, die
bij haar was, en ook hij at ervan. 7 Toen
gingen hun beiden de ogen open en
merkten ze dat ze naakt waren. Daarom
regen ze vijgenbladeren aan elkaar en
maakten er lendenschorten van.
8 Toen de mens en zijn vrouw God,
de H E E R , in de koelte van de avondwind
door de tuin hoorden wandelen, verborgen
zij zich voor hem tussen de bomen. 9 Maar
God, de H E E R , riep de mens: ‘Waar ben
je?’ 10 Hij antwoordde: ‘Ik hoorde u in de
tuin en werd bang omdat ik naakt ben;
daarom verborg ik me.’ 11 ‘Wie heeft je
verteld dat je naakt bent? Heb je soms
gegeten van de boom waarvan ik je
verboden had te eten?’ 12 De mens
antwoordde: ‘De vrouw die u hebt gemaakt
om mij terzijde te staan, heeft mij vruchten
van de boom gegeven en toen heb ik ervan
gegeten.’ 13 ‘Waarom heb je dat gedaan?’
vroeg God, de H E E R , aan de vrouw. En zij
antwoordde: ‘De slang heeft me misleid en
toen heb ik ervan gegeten.’
7
14 God, de H E E R , zei tegen de slang:
‘Vervloekt ben jij dat je dit hebt gedaan,
het vee zal je voortaan mijden,
wilde dieren wenden zich af;
op je buik zul je kruipen
en stof zul je eten,
je hele leven lang.
15 Vijandschap sticht ik tussen jou en de
vrouw,
tussen jouw nageslacht en het hare,
zij verbrijzelen je kop,
jij bijt hen in de hiel.’
16 Tegen de vrouw zei hij:
‘Je zwangerschap maak ik tot een zware
last,
zwoegen zul je als je baart.
Je zult je man begeren,
en hij zal over je heersen.’
17 Tegen de mens zei hij:
‘Je hebt geluisterd naar je vrouw,
gegeten van de boom die ik je had
verboden.
Vervloekt is de akker om wat jij hebt
gedaan,
zwoegen zul je om ervan te eten,
je hele leven lang.
www.jartvoortman.be periode 1A.2 handreiking
Dorens en distels zullen er groeien,
toch moet je van zijn gewassen leven.
19 Zweten zul je voor je brood,
totdat je terugkeert tot de aarde, waaruit je
bent genomen:
stof ben je, tot stof keer je terug.’
20 De mens noemde zijn vrouw Eva;
zij
is de moeder van alle levenden
geworden. 21 God, de H E E R , maakte voor
de mens en zijn vrouw kleren van
dierenvellen en trok hun die aan.
22 Toen dacht God, de H E E R : Nu is de
mens aan ons gelijk geworden, nu heeft hij
kennis van goed en kwaad. Nu wil ik
voorkomen dat hij ook vruchten van de
levensboom plukt, want als hij die zou
eten, zou hij eeuwig leven. 23 Daarom
stuurde hij de mens weg uit de tuin van
Eden om de aarde te gaan bewerken,
waaruit hij was genomen. 24 En nadat hij
hem had weggejaagd, plaatste hij ten
oosten van de tuin van Eden de cherubs en
het heen en weer flitsende, vlammende
zwaard. Zij moesten de weg naar de
levensboom bewaken.
18
8
2 hoeveel verbruikt een intercontinentaal vliegtuig?
Bij www.ikhebeenvraag.be/ stelde ik de volgende vraag
hoeveel brandstof verbruikt een vliegtuig per persoon? Bijvoorbeeld van Brussel
naar Athene of van Brussel naar Thailand. Wat is het equivalent in Dieselolie
voor een auto, of gas voor verwarming?
Context van de vraag:
ik wil weten hoe milieuonvriendelijk vliegverkeer is, wat het energieverbruik
betreft.
Antwoord
Dat hangt sterk af van het type vliegtuig - je kan ook moeilijk zeggen hoeveel 'een auto'
verbruikt, want een hybride wagen verbruikt een pak minder dan een terreinwagen.
Je kan gegevens over de grootte van de brandstoftanks van een bepaald type vliegtuig, en
de maximale afstand die daarmee volgeladen afgelegd kan worden, gemakkelijk vinden op
het internet (Wikipedia is vermoedelijk de meest toegankelijke bron). Door die twee
cijfers door elkaar te delen krijg je een idee van het brandstofverbruik onder ideale
omstandigheden. Daar moet je in de praktijk altijd nog een goeie veiligheidsmarge
bijdoen: vliegtuigen vliegen nooit in rechte lijn en vliegen zelden tot de laatste druppel
brandstof op is.
Korte-afstandsvluchten verbruiken vaak de helft meer brandstof per kilometer dan langeafstandsvluchten. Deze cijfers worden meestal ook in CO2 calculators zoals Greenseat
(http://www.greenseat.nl ) in rekening gebracht, in dit laatste geval zijn ze bijvoorbeeld
afkomstig van UNEP. Een voorbeeld van praktische berekening: uit
http://en.wikipedia.org/wiki/Boeing_777 kan je halen dat een volgeladen Boeing 777-200
op een afstand van 6000 kilometer ongeveer 2000 liter kerosine per 100 km verbruikt ,
terwijl het lange-afstandstype van hetzelfde model, de 777-200LR (long range) ruim de
dubbele afstand aflegt met ongeveer 1500 liter kerosine per 100 km.
De brandstofkost per passagier is dan eenvoudig berekend door deze cijfers te delen door
het aantal passagiers in dat vliegtuig (in dat type vliegtuig 300 tot maximaal 400).
Dit vergelijken met een auto, hangt volledig af van het brandstofverbruik van de auto die
je wilt nemen. De afstand afleggen met een Hummer gaat je echt niet milieuvriendelijker
maken. Maar over het algemeen, als je binnen Europa reist, ben je van zodra je met 2
personen of meer bent inderdaad beter af met een eenvoudige auto.
Maar het kan nog ruim beter natuurlijk: ik wil er aan herinneren dat Europa van alle
plekken in de wereld vermoedelijk het meest uitgebreide, dichtste en best onderhouden
spoornetwerk heeft, met comfortabele treinen naar afgelegen plaatsen en snelle
verbindingen of nachtverbindingen tussen grote steden. Ook reisbussen kunnen je al ver
brengen. Op http://www.slimweg.be/minder_co2/index.htm?init=true staan cijfers over de
impact van verschillende vervoermiddelen.
Het equivalent in gas voor verwarming, hangt uiteraard af van je gasverbruik, de isolatie
van je huis, de efficiëntie van je verwarmingsketel, de grootte van je huis/appartement, en
hoe je denkt over een trui extra aandoen. Uit een kilogram kerosine haal je ongeveer een
derde meer energie als uit een kubieke meter aardgas (zie
http://nl.wikipedia.org/wiki/Calorische_waarde ).
Deze vraag werd beantwoord door: drs. Joachim Ganseman doctoraatsstudent
www.jartvoortman.be periode 1A.2 handreiking
9
mijn reactie
prima antwoord; je moet wel zelf een beetje gaan rekenen
een vriendin van mij gaat met haar gezin van 4 personen naar Mexico
dit komt heen en terug op 4000 liter kerosine (ik reken (ruim) 10.000 km en en een
bezetting van 300 personen en 1500 liter per 100 km)
Een equivalent voor 80.000 km met mijn dieselauto, dat is 4 1/2 jaar rijden of 5700
kub gas dat is voor mij bijna drie jaar stoken!!
verschrikkelijk!!!
Waarom is er zo weinig milieubewustzijn in verband met verre
vakantiebestemmingen?
Heel erg bedankt voor deze uitleg
www.jartvoortman.be periode 1A.2 handreiking
10