Cactussen - Carmabi Educatie

Infoblad van de sectie Natuur- en MilieuEducatie
Cactussen van Curaçao
CARMABI foundation
Sponsored by:
NME Infoblad Cactussen van Curaçao, CARMABI
Inhoudsopgave
-
Een grote familie...
Levensgewoonten...
Voortplanting...
De zuilcactussen...
De schijf of bladcactussen...
De bolcactussen...
De klimcactussen...
Andere cactussen...
Wil je meer weten...
- Wist je dat...
- Het mysterie van de
zuilcactus bloemen...
- Help jij de cactussen een
handje...
- Poster...
7
Op Curaçao groeien alleen maar cactussen! Alles is daar stekelig!
Waarschijnlijk heb je zelf ook met mensen gesproken die dit zeggen.
Helaas zijn er ook veel ‘yu di Kòrsou’ die dit zeggen. Natuurlijk is dit
niet waar. Op warme en meestal droge eilanden groeien een heleboel
verschillende planten waarvan de meeste geen stekels hebben. Kijk
maar eens goed rond.
En natuurlijk zijn er ook cactussen, in allerlei vormen. Je hebt
bladcactussen die we ook wel schijfcactussen noemen, zuilcactussen,
klimcactussen en bolcactussen. Een heleboel dus.
Maar wist je ook dat de cactussen op ons eiland heel belangrijk zijn
voor onze natuur? Zo belangrijk dat de hele natuur op het eiland
kapot gaat als we geen cactussen meer zouden hebben? Daarom is
het dan ook heel belangrijk dat we onze cactussen goed leren kennen.
Met de informatie in dit infoblad kom je al een heel eind.
8
9
Een grote familie
2
2
3
3
4
5
6
6
8
6
Contactinfo NME:
Al onze contactgegevens
op een rijtje:
CARMABI sectie NME
Piscaderabaai z/n
Postbus 2090
Willemstad
Nederlandse Antillen
Tel nr. 462-4242 (ext.11)
Fax. Nr. 462-7680
Email: [email protected]
Website: www.carmabi.org
We hopen dat dit infoblad heeft bijgedragen aan een succesvolle spreekbeurt en/of
werkstuk. Tips en suggesties zijn natuurlijk
altijd welkom! Mail deze dan op bovenstaand
emailadres. Bellen mag natuurlijk ook. Heb je
meer vragen? Neem dan ook contact met ons
op.
CARMABI heeft als doel het bewerkstelligen
van duurzame ontwikkeling. Dat wil ze bereiken door het uitvoeren van wetenschappelijk
onderzoek, actief natuurbeheer en natuur en
milieu educatie!
Foto’s:
Michelle da Costa Gomez
Peter van der Wolf
Leon Pors
Ontwerp en opmaak:
Michelle da Costa Gomez
Auteur:
Michelle da Costa Gomez
Vertaling Papiamentu:
Michelle da Costa Gomez
Financiering:
Banco di Caribe
Curaçao is niet de enige plek op aarde waar cactussen voorkomen.
De familie van de cactussen is groot. Over de hele wereld zijn er zo’n
2000 verschillende soorten cactussen. Elk van deze soorten ziet er
anders uit.
Cactussen komen alleen voor in Noord, Midden en Zuid Amerika
en natuurlijk enkele eilanden in de Caribische zee. In de rest van de
wereld komen ze niet voor.
Op ons eiland komen 9 soorten cactussen voor.
Mensen over de hele wereld zijn gek op cactussen en willen de
planten graag in de tuin of in huis hebben. Speciaal voor deze
mensen worden er veel cactussen gekweekt die voor veel geld
worden verkocht.
Levensgewoonten
De meeste cactussen hebben stekels. Maar wist je ook dat deze
stekels eigenlijk de bladeren zijn van de plant? Omdat cactussen
voorkomen in gebieden waar het droog en warm is en waar het dus
weinig regent, moeten ze uitkijken dat ze niet teveel water kwijt
raken door de warme zon die zorgt dat het water verdampt. Om dit te
voorkomen zijn de cactussen hun bladeren zo stijf gaan oprollen dat
het stekels zijn geworden.
Natuurlijk zijn deze stekels extra goed voor de plant omdat ze de
plant beschermen tegen vijanden zoals geiten die heel graag een
lekker sappige plant willen eten.
Want cactussen kunnen heel sappig zijn. Ze hebben veel wortels
die kris kras als een soort net vlak onder de grond zitten en al het
regenwater wat valt zo snel mogelijk opzuigen. De cactussen zelf
hebben daarnaast een systeem waarbij ze zichzelf helemaal kunnen
vullen met water zonder dat ze uit elkaar barsten. Dat kun je goed
zien als je goed oplet. Een cactus voor de regentijd is vaak dun en
soms zelfs rimpelig. Zodra het begint te regenen vult de cactus zich
met water en zwelt op.
Door de bescherming van de stekels en ook een dikke huid kan het
water nauwelijks verdampen uit de cactus, en daardoor hebben deze
planten nog ver in de droge tijd genoeg water om te overleven.
2
NME Infoblad Cactussen van Curaçao, CARMABI
Voortplanting
Cactussen kunnen zich op verschillende manieren
voortplanten, zowel seksueel als aseksueel.
Seksuele voortplanting vindt plaats als de
cactus bloemen krijgt. In deze bloemen zit
de vrouwelijke stamper en de mannelijke
stuifmeeldraden. De stuifmeeldraden kun je
gemakkelijk herkennen aan het gelige poeder
wat er op zit. Op de foto zie je een bloem van
een Infrou, een schijfcactus op ons eiland. Je
kunt de stuifmeeldraden en de stamper (het
donkergele knobbeltje) goed zien zitten. Als
er een bij of een vlinder de nectar uit de bloem
komt drinken wrijft het dier met zijn lichaam
tegen de stuifmeeldraden. Het poeder blijft dan
vastplakken aan het dier. Wanneer de bij of
vlinder een andere bloem van een andere Infrou
bezoekt plakt het stuifmeel aan de stamper vast
(de stamper kan heel kleverig zijn) en bevrucht
de bloem. Nu kan er een vruchtje uit groeien.
De vruchten van de Infrou zijn eerst groen
en ze kleuren langzaam rood. In deze vrucht
zitten pitjes. Als een dier de vrucht opeet, en de
pitjes daarna uitpoept, of de vrucht op de grond
valt komen deze pitjes in de aarde terecht. Ze
kunnen dan uitgroeien tot een nieuwe plant. Alle
cactussen kunnen zich op deze seksuele manier
voortplanten.
Aseksuele voortplanting vindt plaats als er een
stukje cactus, bijvoorbeeld een schijf van een
Infrou of een stukje tak van een Datu op de grond
terecht komt. Als er genoeg aarde is op de grond
schieten deze stukjes wortel. Dat betekent dat er
“een Infrou bloem met stamper en stuifmeeldraden.”
Foto genomen in het Christoffelpark door M. da Costa
Gomez
een wortel begin te groeien uit het stukje cactus.
Als dit gebeurt en de wortel genoeg voedsel vindt
in de grond kan er een nieuwe grote plant groeien.
Eigenlijk is deze plant dan een kopie van de
“moederplant”.
Mensen maken gebruik van de aseksuele
voortplanting van vooral de zuilcactussen als de
Datu om omheiningen te maken om hun tuin of
Kunuku. Ze snijden een stukje Datu af en zetten
het in de grond. Het stukje krijgt wortels en groeit
netjes verder.
Vaak zie je ook geiten lopen met een stuk Infrou
aan hun huid. Op deze manier wordt de Infrou
over het hele eiland verspreid.
De zuilcactussen
Op Curaçao leven 3 verschillende soorten
zuilcactussen: de Datu (Steneocereus griseus), de
Kadushi (Subpilocereus repandus) en de Kadushi
de pushi (Pilosocereus lanuginosus).
De Datu wordt het meest gebruikt voor het maken
van tranke’s, de afrasteringen om kunuku’s heen.
De stekels van de plant zijn namelijk heel sterk
en de plant groeit snel verder. De vrucht van
deze cactus is rond en wordt paarsrood als het
rijp wordt. Als de vrucht rijp is kun je de stekels
er heel makkelijk vanaf halen. Vaak vallen ze er
vanzelf af. Op het eiland wordt deze vrucht dader
genoemd en het schijnt veel vitamines te bevatten.
De Datu komt het meeste voor op ons eiland.
De Kadushi is heel herkenbaar in onze natuur
omdat de oudere planten een stam krijgen met een
heleboel takken. Ook deze cactus werd vroeger
veel gebruikt, onder andere om geitenhokken
te omheinen. Van de Kadushi wordt een soort
soep gemaakt. Weinig mensen weten nog hoe je
Kadushi moet klaarmaken, maar op de Marshe
Bieu kun je lekkere Kadushi soep eten. De
vruchten van deze cactus zijn langwerpig en
hebben geen stekels. Sommige planten krijgen
groene vruchten en andere planten krijgen paarse
vruchten. We weten nog niet precies waarom
dit zo is. De vrucht wordt op het eiland tampaña
genoemd.
De derde zuilcactus is de Kadushi di Pushi. Deze
cactus lijkt een beetje op de gewone Kadushi
3
NME Infoblad Cactussen van Curaçao, CARMABI
maar hij heeft een heleboel hele fijne gelige
stekels bovenop zijn takken. Soms zijn het er
zoveel dat het lijkt of de cactus een pruik draagt.
De vrucht van deze plant is groen en plat. Er
zitten geen stekels op. Er is geen lokale naam
bekend voor deze vrucht.
“Een Datu, een Kadushi en een Kadushi di Pushi.”
Foto’s genomen in het Christoffelpark door M. da Costa Gomez en Peter van der Wolf.
De Schijf of Blad cactussen
Er zijn 3 verschillende bladcactussen in het wild
te vinden op Curaçao. De meest bekende en
ook meest voorkomende bladcatus is de Infrou
of Opuntia wentiana.. Deze plant is over het
hele eiland te vinden en wordt nogal eens extra
verspreidt door de loslopende geiten die stukken
van de plant aan hun huid meesjouwen. De plant
komt het meeste voor op plekken waar de mondi
is weggehaald door de mens.
Veel mensen hebben ervaring met de vervelende
stekels van deze cactus. Als je in de mondi loopt
heb je voor je het weet een stuk cactus aan je
broekspijp of in je hand. Omdat de stekels een
klein haakje hebben aan het uiteinde, is het niet
altijd makkelijk om deze eruit te trekken. Het
meest vervelende zijn de hele kleine stekeltjes
die de plant om de grotere stekels heen heeft
zitten. Deze fijne haartjes kunnen heel veel last
veroorzaken. Stel je voor wat er gebeurt als
iemand met deze stekeltjes aan zijn handen in zijn
ogen wrijft!
De rode vruchten zijn eetbaar, maar je moet goed
uitkijken voor de stekels, want die groeien ook op
de vrucht. De mooie gele bloemen trekken niet
alleen veel bijen en vlinders, maar ook vogels als
de blenchi en de de barika hel die graag van de
nectar snoepen.
In het verleden gebruikte men de Infrou als
veevoer. Door met vuur de stekels eraf te branden
kun je de schijven heel goed voeren aan koeien,
geiten en schapen.
Een veel minder bekende bladcactus is de Tuna
oftewel de Opuntia elatior. Deze cactus krijgt
grotere schijven dan de Infrou die vaak ook nog
donkerder van kleur zijn. De naalden of stekels
van de Tuna zijn bruin van kleur terwijl de Infrou
wit-grijze stekels heeft. Ook de bloemen van
de Tuna zijn anders. Deze zijn zalmkleurig tot
rood van kleur. En ook hier kun je allerlei dieren
vinden, zoals blenchi’s. De vrucht is bijna rood en
schijnt heel lekker te zijn.
De Tuna groeit meestal wat hoger in de heuvels
terwijl de Infrou wat lager groeit. Maar als de
plant bloemen heeft herken je ze natuurlijk direct.
Een andere bladcactus op ons eiland, die
weinig mensen kennen, is de Librá of Opuntia
curassavica. Deze bladcactus blijft heel klein
en ligt op de grond. Meestal wordt de plant niet
hoger dan zo’n 25-30 cm. In de cactustuin van het
Christoffelpark is deze cactus te zien.
4
NME Infoblad Cactussen van Curaçao, CARMABI
“Een Infrou en een Tuna. Van de Librá is nog geen goede foto aanwezig.”
Foto’s genomen in het Christoffelpark door Peter van der Wolf en M. da Costa Gomez.
De bolcactussen
We kennen 2 verschillende bolcactussen op het
eiland. De meest bekende is de Milon di Seru of
Melocactus sp.
De Milon di Seru leeft op kale vlakten, vooral aan
de noordkant van ons eiland. Op deze plekken
brand de zon heel fel en is er nauwelijks aarde
op de kalkrotsen. De plant krijgt lange wortels
die zich heel ver uitspreiden. Deze plant wordt
vrij groot, hij kan zo’n 20 cm hoog worden.
Wanneer de plant gaat bloeien groeit er een soort
wit kussen boven op de bol. Hierin bloeien kleine
roze bloemen. De vruchtjes zijn langwerpig en
puntig en worden graag gegeten door mensen.
Ook de Buchito of Mammiliaria mammillaris is
een bolcactus, maar deze komt niet zo veel voor
als de Milon di Seru. Deze bolcactus is niet zo
mooi rond maar krijgt een vorm als een cylinder
en wordt maar maximaal 15 cm hoog. Hij is dus
veel kleiner dan de Milon di Seru. Deze cactus
krijgt geen wit kussen als het gaat bloeien. De
bloemen groeien in de knobbels waar de stekels
uitgroeien en zijn wit van kleur. De vruchtjes zijn
ook langwerpig met een punt en zijn rood. De
Buchito groeit op kalkterrassen aan de zuidkust
van het eiland.
Mensen over hele wereld zijn dol op bolcactussen
in de tuin of in huis. Vaak worden deze cactussen
uit de grond gehaald en voor veel geld verkocht
in verre landen. Omdat de planten zulke lange
wortels hebben die heel ver doorgroeien is het
niet mogelijk de plant uit de grond te halen
zonder de wortels te beschadigen. Het duurt soms
twee jaar, maar de plant gaat dan toch dood.
Daarom is het heel onverstandig om bolcactussen
uit de grond te trekken.
“Een Milon di Seru en een Buchito.
Foto’s genomen in het Christoffelpark door M. da Costa Gomez.
5
NME Infoblad Cactussen van Curaçao, CARMABI
De Klimcactussen
De Slangencactus of Kadushi Kolebra
(Acanthocereus tetragonus) heeft stengels die net
driehoekjes lijken als je ze doorsnijdt. De plant
groeit over de grond, in takken van bomen en kan
zo heel lang worden. De bloemen van deze plant
zijn wit van kleur en kunnen wel 20 cm groot
worden. De bloemen bloeien ’s nachts.
Andere cactussen
Natuurlijk zijn er veel verschillende cactussen op
het eiland waar je nog niets over hebt gelezen.
Een goed voorbeeld is de Dama di anochi. Deze
cactus is heel geliefd om de mooie bloemen. Ook
over de Surinaamse cactus die in veel tuinen staat
is nog niet verteld.
Deze planten komen niet oorspronkelijk van
Curaçao. Ze zijn geïmporteerd en horen dus
eigenlijk niet voor te komen in de wilde natuur.
Daarom behandelen we ze ook niet in dit
infoblad. Op Carmabi is wel informatie te vinden
over deze planten.
“Twee geïmporteerde soorten cactussen.” Foto’s genomen in het Christoffelpark door M. da Costa Gomez.
-
-
-
-
-
-
Wist je dat?
Cactussen alleen voorkomen in de “nieuwe wereld”? Dit zijn de werelddelen
die door de Spanjaarden ontdekt zijn vanaf 1492 (Zuid, Midden en Noord
Amerika). Alle films over mensen in de Sahara (Afrika) die overleven door
water uit cactussen te drinken zijn dus grote nonsens.
Alle zuilcactussen op het eiland ‘s nacht bloeien en alle bladcactussen over
dag?
De Infrou, Tuna wordt genoemd op Bonaire?
De meeste grote zuilcactussen al meer dan 150 jaar oud zijn?
Wilde konijnen en herten in de droge tijd hapjes nemen van de Infrou als ze
dorst hebben. Omdat er in de schijven van deze cactus veel water wordt be
waard en de cactus bijna niet uitdroogt eten de dieren ervan.
Cactussen in het verleden voor allerlei kwaaltjes worden gebruikt. Gedroogde
stukjes van de Kadushi werden bijvoorbeeld gebruik tegen diarree. Kadushi
werd ook gebruikt om haren mee te wassen of borden en pannen af te
wassen. In plaats van zeep dus.
6
NME Infoblad Cactussen van Curaçao, CARMABI
Het mysterie van de zuilcactus bloemen.
Nog niet zo lang geleden wisten de biologen (mensen die de natuur onderzoeken)
niet hoe de bloemen van de Datu, Kadushi en Kadushi di Pushi bevrucht werden.
De bloemen gingen pas ‘s nachts open en overdag waren ze dicht. Er konden dus
geen vogels of bijen bij.
Toen de biologen goed gingen kijken, door de hele nacht de bloemen te observeren kwamen ze erachter dat er verschillende vleermuizen op de bloemen
af kwamen. Ze ontdekten dat de bloemen waar een vleermuis op was geweest
vruchten werden. De bloemen waar geen vleermuizen op waren geweest gingen
dood en er kwam geen vrucht voor in de plaats.
Dat was een van de belangrijkste ontdekkingen voor de natuur op ons eiland.
Vleermuizen zorgen ervoor dat de bloemen van de cactussen bevrucht worden en
deze vruchten kunnen worden. Het zijn de enige dieren die dit doen. (Zie ook de
infobladen Vleermuizen 1 en Vleermuizen op Curaçao).
Andere biologen gingen kijken hoe belangrijk de cactussen waren voor de dieren
die in de natuur op het eiland leefden. De biologe Dr. Sophie Petit uit Australie
deed dat onderzoek en ontdekte dat de zuilcactussen de enige planten zijn die
bloemen en vruchten krijgen in de droge tijd. De enige planten die dus eten hebben voor vogels, hagedissen en leguanen.
Je kunt natuurlijk wel raden wat er zou gebeuren als de zuilcactussen niet meer
zouden bestaan, of als de vleermuizen allemaal verdwijnen. Er is dan geen voedsel
meer voor al deze dieren in de droge tijd. Ze sterven uit en langzaam maar zeker
gaat onze hele natuur kapot.
“De bloem van een Datu, en de vleermuizen die de
bloem komen bezoeken.” Foto’s genomen bij landhuis
Brievengat door Leon Pors.
7
NME Infoblad Cactussen van Curaçao, CARMABI
Help jij de cactussen een handje
Met jouw hulp kunnen we zorgen dat er meer zuilcactussen over het hele eiland
gaan groeien. Als iedereen op het eiland 1 zuilcactus in de tuin plant zouden we
al gauw meer dan 10.000 extra cactussen op het eiland hebben. Het kweken van
zo’n cactus kan op 2 manieren:
1. Snij samen met een volwassene een stuk af van een Datu of een Kadushi.
Kijk wel goed of de plant niet al te veel gekapt is. Plant het stukje cactus in de
tuin op een plek waar veel zon is. Je hoeft de plant geen water te geven. Hij groeit
vanzelf.
2. Verzamel 2 of 3 rijpe vruchten van een zuilcactus. Snij de vruchten open en
haal de pitjes eruit. Het vruchtvlees kun je eten. Laat de pitjes een dag of twee
drogen en plant ze daarna in een beker met wat vruchtbare aarde. Giet er 1 keer
in de week water op en zet de beker op een zonnige plaats. Als alles goed gaat
gaan er baby cactusjes groeien in je beker. Als ze wat groter zijn kun je ze overpotten naar een grotere plantenpot totdat je ze in de tuin kunt planten. Cactussen
groeien langzaam, dus het duurt wel een paar jaar voordat ze groot genoeg zijn.
Wil je nog meer weten?
Je kunt op het internet heel veel informatie vinden over de cactussen die we op op ons eiland hebben en
de soorten die in andere landen voorkomen. Gebruik altijd de wetenschappelijke naam of Latijnse naam
van de plant die je wilt opzoeken. Deze namen kun je schuingedrukt in de tekst van dit infoblad vinden.
Je kunt plaatjes zoeken via www.google.nl of via www.amazon.com.
Ook in boeken kun je informatie vinden over Cactussen. Kijk in de volgende boeken (ook te bekijken in
de Openbare Bibliotheek.)
- De natuur in het Christoffelpark, door Ingvar Kristensen en René Severens
- Onze planten en bomen, door Bart de Boer
Kijk ook eens op de website van René Severens, www.severens.net. Hier kun je allemaal prachtige
tekeningen vinden van de planten van ons eiland.
Sponsored by:
8
NME Infoblad Cactussen van Curaçao, CARMABI
9