De wondere wereld van

Vijay lyer groelde op met Amerikaa,nse popmuziek
de radio, rellgleuze Indlase traditionals en eeri viool
zijnhand weerop hlJ westerse kla,ssieke muziek
studeerde. Ultelndelijk kapte hij zijn
:
promotleonderzoek als na,tuurkundige af om een
oarrlàre als planist na te jagen. Dit jaar uron hij in
moar llefst vijf categorieën de prestigieuze '
v&n het Amerikaanse maga,zine llownbeat. Onlangs,,:
was htJ in Nederland voor een eenmalig
met de Nederlandse grootmeester Misha
tfidens festival November Music in l)en Boseh,.
TEKST: KOEN GR,AAT
De wondere wereld van
pianist V¡j ay lyer
a,rnbiva,lent
'Als je er
ja,zz tegen,
'De term lazzroepl een ambivalent gevoel bij me
op'Het zal Vijay lyer (1971) enigszins geduizeld
hebben toen hlj het oordeel van de Amerikaanse
jazzrecensenten in Downbealzag. Zijn naam stond
bovenaan ìn vijf categorieën: beste muzikant, beste
pianist, beste jazzgroep, beste lazzalbum en beste
opkomende componist. Nooit eerder voerde iemand
zoveel lijstjes aan in verschillende categorieën.
Daarnaast sleepte hij in het voorjaar nog twee
belangrijke Amerikaanse prijzen in de wacht Niet
slecht voor een man die er op zijn twintigste nog
tenzij
van overtuigd was dat zijn toekomst in de
natuurkunde lag.
iemand als
Nieuwe Amerikaan
niet naar
op
zoek bent,
kom je
nauwelijks
AIs lyer een keerpunt in zijn leven moet noemen, dan
Dizzy
Gillespie
toevallig een
keer bij
Sesamstraat
zit'
het de periode halverwege de jaren negentig
waarin hil in meerdere opzichten op zoek was naar
zichzelf .ln het stadje Berkeley, gelegen aan de Bay
Area vlakbil San Francisco en Oakland, schittert hij
aan de universiteit van Calrfornië als promovendus
in de natuurkunde waar hij een van de beste
onderzoeksprogramma's in de Verenigde Staten
doorloopt. Tegelijkertìjd treedt hij op met diverse
jazzprofessionals, onder wìe de bekende saxofonist
Steve Coleman Meer en meer kri.lgt lyer het gevoel
dat hij moet kiezen tussen twee werelden, iets wat
gezien zijn achtergrond niet makkelijk ls. 'Miin
vader was wetenschapper. lk blonk uit in wìskunde
en natuurkunde. Het pad dat ik zou gaan
bewandelen, laq voor de hand Mijn ouders
is
kwamen halverwege de jaren zestig als lndiase
kennisimmigranten naar de Verenigde Staten Hun
belangrijkste prìoriteit was het verkrijgen van
financiële zekerheid. lk werd niet opgevoed om als
freelance-artiest door het leven te gaan.'
Het was geen toeval dat lyer zich juist in die perrode
ging verdiepen ln lndiase muziek 'lk probeerde te
ontdekken wìe ik was. lk onderging een transformatie
van wetenschapper naar musìcus. Net als veel
kinderen uit de lndiase-Amerikaanse gemeenschap
was ik geboren ìn de VS en had ik ouders die een
groot deel van hun leven in lndia hadden gewoond.
We moesten leren hoe we Amerikaan konden zijn
met behoud van onze lndiase roots Dat was lastig.
Vanuit dat perspectref ging ik me halveruvege de jaren
negentig intensiever bezighouden met lndiase muziek.
Niet om een expert te worden in de Carnatische
muziek (klassieke muziek van Zuid-lndia, red.), maar
om samen te kunnen werken met lndìase muzikanten
en dat deel van mijn identiteit verder te ontwikkelen '
Robots
Dat hìj het tot een gewaardeerd pianist heeft
geschopt, mag een klein wonder heten. Jazz speelde
geen enkele rol in huize lyer en jarenlang beroerde de
jonge Vijay het ìnstrument zonder dat iemand er ook
maar enige aandacht aan schonk. 'Vanaf mijn derde
jaar had ik vioolles lk speelde het bekende
solorepertoire, maar ook kamermuziek en in orkesten.
Mijn zus volgde pianolessen Al op jonge leeftijd
kroop ik achter de piano en zat wat te tokkelen' lk
was fan van Michael Jackson, Prince en The Pollce en
probeerde nummers mee te spelen met de radio.
Niemand in huis die dat serieus nam.'
Toch spendeerde lyer steeds meer tijd aan het
instrument van zijn zus, ging in een popbandje spelen
'l
en meldde zich toen hij een jaar of 4 was aan voor
het jazzensemble van ziin school 'Er was een
uitstekend muziekprogramma op mijn middelbare
school. Zo kwam rk met jazz in aanraking, ìets wat
overigens niet vanzelfsprekend ls in Amerika. Als je er
niet naar op zoek bent, kom je nauwelijks jazzlegen,
tenzij iemand alsDizzy Gillespie toevallig een keer bij
Sesamstraat zit. Hoe dan ook, ik wist niets van jazz
Toen heb ik drie lessen bij een lokale pianist gevolgd
en ben ik jazzplaten gaan lenen bij de bibliotheek.
Daar kwam ik een album van Herbie Hancock tegen
lk dacht bij mezelf: is dat niet die kerel van Rockit met
die dansende robots? Wat doet hij nou in de
jazzsectie?', vertelt lyer met een grote grijns. 'Via
Herbie kwam ik bij Miles Davis. Toen stuitte ik op een
plaat van Thelonious Monk in de bibliotheek. lk
luisterde al naar pianlsten als Bill Evans en Keith
Jarrett, maar toen ik Monk hoorde, was ik verbijsterd
Zijn muziek klonk zo radicaal, zo elementair en zo
spontaan. lk voelde een connectie en slndsdien denk
ik elke dag aan Monk, al 25 jaar lang.'
I
l, l/r)VlMlllll/l)l( lt/lìllì
)017
www jazzism.nl
Bird Kage
Hoewel de honger nztar jatt w(rs (truì(,ewakkerd,
deed lyer na de middelbare school w.rt van hem
werd verwacht. Hi1 cling n¿¿rr cle qerc.nommeerde
universiteit Yale om natuurkunde en wiskunde te
studeren. 'lk heb toen wel rragedacht over een leven
als muzikant, maar ik had geen idee hoe ik dat
moest aanpakken. lk speelde pas een paarjaar
serieus piano, maar niet serieus genoeg om te
zeggen: dit is mijn leven. Bovendien wist ik niet of ik
goed genoeg was. lk voelde me een dilettant.'
Toen hij van de oostkust (Yale) naar de westkust
verkaste voor zijn promotieonderzoek aan de
Universiteit van Californië, begonnen zich kansen
voor te doen. 'ln Oakland had je een grote AfroAmerikaanse jazzgemeenschap. Mensen voor wie
jazz echf een authentieke expressie van hun leven
was. lk mocht daar rondhangen en meespelen Al
snel werd ik een soort huispianrst in de Bird Kage,
een lokale lazzclub.'
Afgezien van een drietal lessen toen hij nog op de
middelbare school zat, is lyer als jazzpianist een
autodidact 'Het meeste heb ik zelf uitgevogeld
door naar platen te luisteren Daarnaast was het
podium mijn leerschool. ln Oakland speelde ik veel
met de oudere drummers Donald Bailey (o a
jimmy 5mith, red )en E.W Wainwright (o.a
McCoy Tyner, red.) Het publiek in de Bird Kage
was betrokken bij de concerten Ze reageerde op
hetgeen er gebeurde op het podium. Dat was een
revelatie voor me, omdat ik begon te beseffen
hoeveel communicatieve kracht muziek had '
lyer werd al snel 'opgepikt' door Steve Coleman met
wie hij ook op tournee ging en waardoor de twijfel
nog harder toesloeg 'lk was er steeds meer van
doordrongen dat natuurkunde misschlen niet de
beste optie was om mijn tijd en energie in te steken.
lk kreeg kansen om de muziek te maken die ik wilde
maken naar mijn eigen inzichten. Er gebeurde meer
dan alleen een schnabbel hier en daar'
ln 1995 gaf lyer de natuurkunde definitief op. Toch
haalde hij eind jaren negentig, vlak voordat hij zich in
New York vestigde, alsnog een doctorstitel 'Een docent
die gespecialiseerd was in de relatie tussen muziek en
psychologie was op de hoogte van mijn situatie en
bood me de mogelijkheid om toch te promoveren. lk
maakte voltijd muziek en deed mijn promotieonderzoek
(een neurobiologische analyse van muzikale cognitie,
red ) er als een soor t Ilijtraant.je naast.'
'J â,zz'
Eerder dit jaar br,r<
ltl
lrr,t Vij,ry
lycr'lìio Accelerando
uit, een albunl rj,rt nt'l ,¡ls rk'voot r¡,1ìr¡{'r llistoricity
op uitstekendc krilickcn irr rk'¡rt,r,, kon lr,kcrrclì.
Met bassist Sto¡rlr,rtr ( trlnl) r'llrltutlllr't M,rlru,,
Gilmore, kleinzoon vilt (l(' l,rnlr,rrzr' ,,l,rr¡wr,rkt'l lìoy
Haynes, heeft lyur o1,¡¡1,¡¡¡11¡,,i1,1 ltirl rl,rt trrr,l r¡rool
gemak over grenzen heen stapt 'De intensiteit op
Accelarando is anders dan op de plaat daarvoor. Het
is intenser en er zit een sterkere ritmische drive in de
muziek. Dat is vooral zo gegroeid door de vele
optredens die we in de tussenliggende tijd als trio
hebben gedaan.' Ongeveer de helft van de
composities op Accelerandozljn van lyers' hand De
overige nummers zijn bewerkingen van
uiteenlopende artiesten, variërend van Duke
Ellington en Herbie Nichols tot Michael Jackson en
Flying Lotus 'Het album is een soort verwìjzing naar
creatìeve Amerikaanse muziek waarin dansritmes op
een bepaalde manier de basis vormen '
Hoewel het trio voor lyer zijn belangrijkste muzikale
vehikel is geworden, is zijn horizon vele malen breder.
Hij speelde met'vrije jongens' als Roscoe Mitchell en
Wadada Leo Smith en is betrokken bijtalvan
projecten en groepen, waaronder het op lndiase
muziek geschoolde Tirtha. Ook componeerde hij voor
strijkkwartet, blazersensemble en orkest en deed hij
projecten met schrijver / hiphop-producer Mike Ladd.
De term jazzpianrst dekt dan ook niet de hele lading
'fk voelde
een
eonnectie en
sindsdien
denk ik elke
dag aan
Monk, a"l 25
jaar lang'
als het gaat over de muzikale activiteiten van de
Amerikaan 'lk zie mezelf als een componist die
optreedt. lk componeer met name voor
improviserende muzikanten, mezelf incluis. De term
'lazz' roepl nog steeds een ambivalent gevoel brj me
op. Het refereeft aan een geschiedenis van ideeen die
met name in de Afro-Amerikaanse gemeenschap zijn
ontstaan tegen een achtergrond van strijd en
trotsering. Maar het is ook een marketingterm
geworden. lk kan wel zeggen dat ik geen jazzmuzikanl
ben, maar ik speel op jazzfestivals en neem jazzprijzen
in ontvangst. Die discussie is bijna net zo oud als de
muziek zelf. Niet voor niets hebben mensen als Charles
Mingus, Duke Ellington en Miles Davis hier ook over
gesproken. Ze wilden vrljzljn als aftiest, maar het
etiket'jazz' limiteerde hun mogelijkheden lemand als
Ellington had aspiraties die niet in een hokje paste,
maar alles wat h¡ deed werd jazz genoemd, ook als hij
voor een orkest componeerde '
Misha Mengelberg
Op 9 en 10 november speelde lyer met zijn trio in Den
Bosch en Rotterdam. Op die eerste datum stapte h¡
t¡dens November Music tevens het podium op voor
een eenmalig duo-concert met collega-pian¡st Misha
Mengelberg. De organisatie van het festival gaf lyer een
carte blanche voor een optreden met een Nederlandse
muzikant. 'lk bewonder Nrlisha Mengelberg. Hq is een
bijzondere musicus met een sterke visie als componist.
Daarnaast voelt hij zich verbonden met dezelfde
pianisten waar ik door ben beinvloed: Monk, Duke
Ellington, Herbie Nichols. lk wilde graag mijn respect
tonen aan hem en lk ben heel bl¡ dat hrl instemde. ln
Arnerika wordt Mengelberg gezien als een van de
v,rrlor f iqrrrcn van de Europese jazz.' ü
www,l,ruzlrnr.nl
Novt [4lI ß/t)t(
I-MBER
2012
133