Divertikels en diverticulitis

Informatie van de Maag Lever Darm Stichting en de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
Divertikels en
diverticulitis
De Maag Lever Darm Stichting heeft deze brochure met de grootst ­mogelijke
zorgvuldigheid samengesteld in samenwerking met de ­Nederlandse Vereniging
van Maag-Darm-Leverartsen. De brochure ­bevat algemene informatie, waaraan
niet zonder meer medische ­conclusies voor een individuele situatie kunnen
­worden verbonden. Voor een juiste beoordeling van uw eigen situatie, dient u
Inhoud
Divertikels en diverticulitis
dus altijd te overleggen met uw arts of een andere professionele hulpverlener.
De Maag Lever Darm Stichting aanvaardt geen aansprakelijkheid voor ­mogelijke
onjuistheid en/of onvolledigheid van de in deze brochure ­verstrekte informatie,
terwijl evenmin aan de inhoud van deze brochure rechten kunnen worden ontleend.
Een verhaal uit de praktijk
4
Wat zijn divertikels?
5
5
De spijsvertering
Divertikels
6
Wat is de oorzaak ?
7
Wat zijn de klachten?
7
de w
­ etenschappelijke beroepsvereniging van maag-darm-­
Wat kan de arts doen?
9
leverartsen. De vereniging wil onder andere de kennis over
Onderzoek bij diverticulitis
9
ziekten van de spijsverterings­organen bevorderen.
Behandeling
10
Wat kunt u zelf doen?
12
Extra informatie of vragen?
13
Overzicht brochures
14
De Maag Lever Darm Stichting is een onafhankelijke
­organisatie die zich inzet om maag-, darm- en leverziekten te
voorkomen en te bestrijden en patiënten een betere kwaliteit
van leven te kunnen bieden.
De Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen is
Deze brochure valt onder een Creative Commons Naamsvermelding-
NietCommercieel-­GeenAfgeleideWerken 4.0 Internationaal-licentie
(CC-BY-NC-ND).
Dit betekent dat het ­toe­­gestaan is de brochure te delen (kopiëren, verspreiden en door te
geven via elk medium of bestandsformaat), onder de volgende voorwaarden:
1Naamsvermelding: de gebruiker dient de maker van het werk te vermelden, een link naar de
licentie te plaatsen;
2NietCommercieel: het werk mag niet gebruikt worden voor commerciële doeleinden;
3GeenAfgeleideWerken: het veranderde materiaal mag niet verspreid worden als het werk is
geremixt, veranderd, of op het werk is voortgebouwd;
4 Geen aanvullende restricties: geen juridische voorwaarden of technologische voor­zieningen
mogen toegepast worden die anderen er juridisch in beperken om iets te doen wat de licentie
toestaat.
Wat zijn divertikels?
Een verhaal
uit de praktijk
Divertikels ontstaan meestal in de dikke darm. Dit orgaan speelt een
­belangrijke rol in het spijsverteringsstelsel. Hieronder wordt eerst in het kort
‘‘Vorige week kreeg ik ineens een enorm zware pijnaanval in mijn onderbuik.
de werking van het spijsverteringsstelsel en de rol van de darm uitgelegd.
Ik had al langere tijd een beetje last van een vage pijn in mijn onderbuik,
goed zat. Bovendien had ik last van slijmerige diarree en voelde ik me
→De spijsvertering
warm en koortsig. Mijn man heeft de huisarts gebeld. Hij kon gelukkig snel
Het verteren van voedsel wordt ook
komen. De huisarts onderzocht me en dacht aan diverticulitis: een ontsteking
wel spijsvertering genoemd. Alle
van de divertikels. Divertikels zijn kleine uitstulpinkjes in de wand van de
­organen die samen zorgen voor de
dikke darm. Ik wist niet eens dat ze bestonden, laat staan dat ik ze had. Ik
spijsvertering noemen we het spijs­
had er namelijk niet eerder last van gehad. De dokter heeft me doorgestuurd
verteringsstelsel. Via de mond, de
naar het ziekenhuis waar een CT-scan is gemaakt. Een inwendig
slokdarm en de maag komt voedsel
darmonder­zoek zou te belastend zijn vanwege de erge pijn. De arts in het
eerst in de dunne darm en daarna in
ziekenhuis vertelde dat de divertikels ontstoken waren. Ik kreeg het advies
de dikke darm. In de dunne darm
om een paar dagen geen vast voedsel te eten. Ik mocht alleen vloeibare
­worden verteringssappen aan het
voeding, zoals yoghurt, vla, soep en sapjes. Verder kreeg ik een middel om
voedsel toegevoegd. Hierdoor komen
11
mijn ontlasting zacht te maken. Gelukkig knapte ik vrij snel op. Na een week
belangrijke voedingsstoffen vrij uit het
10
liep ik weer rond of er niets gebeurd was. Ik eet nu vezelrijker en drink veel,
voedsel. Deze voedingsstoffen worden
zodat mijn ontlasting soepel blijft. Ik hoop dat mijn divertikels niet nog
via de wand van de dunne darm aan
eens gaan ontsteken!’
het bloed afgegeven. Aan het eind van
1
2
onverteerbare massa naar de dikke
geeft informatie over de oorzaak van divertikels en diverticulitis. Ook kunt u lezen
darm. De dikke darm onttrekt water
welke klachten kunnen optreden, welke behandelingen er zijn en wat u er zelf
en zouten uit deze dunne brij. Wat
aan kunt doen.
daarna overblijft is de normale vaste
ontlasting. De ontlasting wordt door
de dikke darm naar de endeldarm
­geduwd. Als de endeldarm vol is voelt
u aandrang. De spijsvertering is dan
Divertikels en diverticulitis
4
5
9
4
5
de dunne darm stroomt een dunne,
In deze brochure krijgt u informatie over divertikels en diverticulitis. De brochure
3
6
7
8
Spijsverteringsstelsel
1 Mond 2 Slokdarm 3 Maag
4 Dunne darm 5 Dikke darm
6 Blinde darm 7 Endeldarm 8 Anus
9 Alvleesklier 10 Galblaas 11 Lever
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
© Van der Zon – Visueel
maar toen de pijn ineens zo heftig aanwezig was, wist ik dat er iets niet
Divertikels komen het meeste voor bij mensen ouder dan 50 jaar. Ze ontstaan
voltooid en de ontlasting kan via de anus het lichaam verlaten.
vooral voor in het laatste bochtige deel van de dikke darm. Bij sommige mensen
In totaal is de dikke darm ongeveer een meter lang. De dikke darm ligt als een
ontstaan echter ook divertikels in het begin en middengedeelte van de dikke
soort omgekeerde ‘U’ in de buik. De dikke darm begint rechtsonder in de buik en
darm. Divertikels moeten niet verward worden met darmpoliepen. Poliepen
loopt via een aantal bochten naar de linker onderbuik. Daar gaat de dikke darm
groeien op het slijmvlies van de darm naar binnen. Ze kunnen darmkanker
over in de endeldarm. De endeldarm eindigt in de anus. De medische naam voor
­veroorzaken. Divertikels stulpen door de darmwand heen de buikholte in en
dikke darm is colon en voor endeldarm is rectum.
­worden nooit kwaadaardig.
→Divertikels
Wat is de oorzaak?
Divertikels zijn kleine uitstulpingen van de darmwand in de buikholte. Op zichzelf
zijn divertikels volkomen onschuldig. Ze ontstaan waarschijnlijk op zwakke plekken
in de darmwand, die onder verhoogde druk gaan uitstulpen. Het is vergelijkbaar
met de binnenband van een fiets die op een zwakke plek door de buitenband naar
buiten drukt. Dan ontstaat ook een uitstulping. De verhoogde druk ontstaat
Mogelijk speelt een vezelarme voeding een rol bij het ontstaan van divertikels.
­mogelijk door spasmen van de spierlaag van de darm. Verreweg de meeste
Vezels zitten bijvoorbeeld in groente, fruit, volkoren brood of muesli. Bij te weinig
­divertikels ontstaan in de dikke darm.
vezels in de voeding kan de ontlasting harder worden. Harde ontlasting blijft
daardoor langer in de darm en de stoelgang gaat moeizamer. Dit wordt ook wel
Soms komen divertikels ook voor in de slokdarm. Dit is de zogenoemde Zenker
verstopping of obstipatie genoemd. Ook te weinig lichaamsbeweging kan leiden
divertikel. In de dunne darm kan de ­zogenoemde divertikel van Meckel ontstaan.
tot verstopping. Door harde ontlasting ontstaat er een verhoogde druk in de
darm. Deze verhoogde druk kan de vorming van divertikels tot gevolg hebben.
© Van der Zon – Visueel
4
1
Wat zijn de klachten?
3
5
2
Divertikels
4
Meestal geven divertikels geen klachten. Veel mensen hebben daarom vaak
divertikels zonder het te weten. Sommige mensen met divertikels hebben
wel klachten, zoals vage buikpijn, buikkrampen en soms verstopping en/of
Afbeelding 34: Divertikels v. 1.0
diarree en slijmverlies uit de anus.
1 Dikke darm met divertikels 2 Endeldarm
3 Binnenkant darmwand 4 Divertikels 5 Buitenkant dikke darm
Divertikels en diverticulitis
6
7
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
Klachten treden vooral op als divertikels gaan ontsteken. Dit gebeurt als ontlasting
blijft hangen in de divertikels. Bacteriën kunnen zich dan snel vermenigvuldigen
waardoor de kans op een ontsteking groter wordt. Als de divertikels ontstoken
Wat kan de arts doen?
raken, spreken we van diverticulitis. Diverticulitis geeft vaak heftige pijnklachten
in de buik die gepaard gaan met koorts, een opgezette buik, een veranderd
Normaal gesproken is behandeling van divertikels niet nodig en de
­ontlastingspatroon en misselijkheid, soms met braken.
aanwezig­heid van divertikels wordt vaak per toeval ontdekt.
Als u ernstige klachten hebt die kunnen duiden op diverticulitis, verwijst de
Diverticulitis kan bloedverlies uit de anus veroorzaken, soms zelfs in grote hoevee­l­­­‑
huisarts u door naar een maag-darm-leverarts (MDL-arts) of internist in
heden. Dit kan het gevolg zijn van een zogenoemde divertikelbloeding. Een divertikel­
het ziekenhuis voor verder onderzoek.
­
bloeding ontstaat doordat een heel klein bloedvaatje in het divertikel scheurt. Een
divertikelbloeding kan ook optreden zonder dat er sprake is van een diverticulitis.
→Onderzoek bij diverticulitis
Als een diverticulitis niet goed wordt behandeld, kan de darm op de plaats van de
ontsteking ‘openbarsten’. Dit wordt een darmperforatie genoemd. De kans op
De meest gebruikelijke onderzoeken bij een verdenking op diverticulitis zijn:
een darmperforatie is groter als er heel veel ontstoken divertikels in de dikke
→ Echografie van de onderbuik
darm zitten. Een darmperforatie kan erg gevaarlijk zijn, omdat hierdoor ontlasting
Een echografie (echo) is een beeldvormend onderzoek, waarbij gebruik gemaakt
in de buikholte terecht kan komen. Hierdoor kan een buikvliesontsteking
wordt van geluidsgolven. Tijdens een echografie van de onderbuik ligt u op
­(peritonitis) ontstaan. Een darmperforatie en/of buikvliesontsteking geeft acute,
een onderzoekstafel. Uw huid wordt van tevoren ingesmeerd met een soort
hevige pijnklachten, meestal in combinatie met hoge koorts.
gel, die geluidsgolven goed geleidt. De arts beweegt het echoapparaat over
de huid van uw onderbuik. Het echoapparaat is een apparaat dat geluidsgolven
uitzendt, en de teruggekaatste geluidsgolven weer opvangt. Deze teruggekaatste
Klachten diverticulitis
geluidsgolven worden vervolgens weergegeven op een beeldscherm. Met dit
• buikpijn en buikkrampen. De pijn kan direct hevig zijn, of eerst wat
onderzoek kan de arts de wand van de dikke darm bekijken. Op deze manier
kan de ernst van de ontsteking worden beoordeeld. Bij ernstig ontstoken
­zeurend en na een paar dagen hevig;
­divertikels wordt een echografie soms aangevuld met een CT-scan.
• koorts;
• opgezette buik;
→CT-scan
• misselijkheid, soms met braken;
Een CT-scan (Computertomografie) is een onderzoek wordt gedaan met
• veranderd ontlastingspatroon: hevige diarree of ernstige obstipatie;
röntgenstralen. Via een ader in de arm spuit de arts contrastvloeistof in.
• soms bloedverlies en slijmverlies uit anus.
­Organen zijn dan duidelijk zichtbaar op de röntgenafbeeldingen. Tijdens het
onderzoek gaat u heel langzaam door een kokervormige scanner. De scanner
maakt een hele serie gedetailleerde foto’s. Deze afbeeldingen zijn allemaal
dwarsdoorsneden van het lichaam. Er wordt een CT-scan van de buik gemaakt
als de arts denkt dat u acute, ernstig ontstoken divertikels in de dikke darm
hebt, waarbij soms ook een abces kan ontstaan. Een abces is een holte gevuld
Divertikels en diverticulitis
8
9
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
met pus. Met dit onderzoek wordt dan meteen ook gekeken of er sprake is
→Medicijnen
van een gaatje in de darmwand (perforatie).
Bij hevige ontstekingen en koorts schrijft de arts soms een antibioticum voor.
→ Colonoscopie en sigmoïdoscopie
Ook krijgt u een middel om de ontlasting zachter te maken en kunt u pijnstil­
lers krijgen om buikpijn en krampen te verminderen.
Dit onderzoek wordt meestal alleen uitgevoerd als er aanhoudende klachten
zijn om andere darmaandoeningen uit te sluiten. Tijdens dit onderzoek bekijkt
→ Opname in het ziekenhuis
de arts de binnenkant van uw dikke darm. Dit gebeurt met een speciaal
Bij ernstige klachten en bij dreigende complicaties is een opname in het zieken­
­kijkinstrument: de endoscoop. Dit is een dunne, flexibele slang. Deze slang
huis noodzakelijk. Het is belangrijk dat u dan bedrust houdt en u eet een paar
wordt via de anus in de darm geschoven. Aan het uiteinde van de slang zitten
dagen niet of slechts vloeibaar voedsel. Via een infuus krijgt u een antibioticum
een lampje en een camera. Deze zorgen ervoor dat de arts de binnenkant
en eventueel voeding toegediend. Zodra de ontsteking wat rustiger is, mag u
van de darm goed kan bekijken. Bij een colonoscopie wordt de hele dikke
langzaam weer de voeding uitbreiden.
darm onderzocht, inclusief de endeldarm. Bij een sigmoïdoscopie wordt de
→Operatie
endeldarm en het laatste deel van de dikke darm onderzocht.
Meer informatie vindt u in de brochures ‘Colonoscopie’ of ‘Sigmoïdoscopie’.
Soms leidt diverticulitis tot ernstige complicaties, zoals een (dreigende)
­perforatie of een buikvliesontsteking. Een operatie is dan noodzakelijk,
­waarbij een stuk van de dikke darm wordt verwijderd. De uiteinden van de
­dikke darm worden vervolgens aan elkaar gehecht. In enkele gevallen krijgt u
→Behandeling
een tijdelijk stoma. Dit is een kunstmatige uitgang voor de ontlasting. Het
uiteinde van de dikke darm wordt dan via een sneetje in de buik naar buiten
→Divertikels
gebracht. De ontlasting verlaat via ­deze kunstmatige uitgang het lichaam.
Normaal gesproken is behandeling van divertikels niet nodig. Als de divertikels
Het wordt opgevangen in een speciaal luchtdicht zakje. Meestal worden de
niet ontstoken zijn, adviseert de huisarts u om vezelrijk te eten of extra vezels
darmuiteinden na enkele maanden weer aan elkaar gehecht en het stoma
te nemen, bijvoorbeeld zemelen en muesli. Eventueel kan de huisarts medicijnen
opgeheven.
voorschrijven die de ontlasting soepel houden. Er wordt nog meer onderzoek
→Punctie
gedaan naar het positieve effect van een vezelrijk dieet bij divertikels.
Een andere ernstige complicatie van een diverticulitis kan de vorming van
→Diverticulitis
een abces in de buik zijn. Dit is een ophoping van pus. Hiervoor is vaak geen
De behandeling van diverticulitis bestaat uit een dieet en soms medicijnen.
operatie noodzakelijk maar kan volstaan worden met een drainage procedure.
In ernstige gevallen is een ziekenhuisopname of een operatie nodig.
Hiertoe wordt via een naald een slangetje in de pusholte gebracht waardoor
→Voeding
deze schoongespoeld kan worden.
Als u ontstoken divertikels hebt, kunt u in principe normaal blijven eten. Bij
ernstige ontstoken divertikels adviseert de arts soms een vloeibaar dieet.
Hierdoor kan de darm tot rust komen en kunnen de ontstekingen beter
­genezen. Meestal kan na enkele dagen overgestapt worden naar een licht
verteerbare voeding. Raadpleeg uw arts of een diëtist als u vragen hebt over
de voeding, of voor een persoonlijk voedingsadvies.
Divertikels en diverticulitis
10
11
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
Wat kunt u zelf doen?
→ Drink voldoende
Drink dagelijks minstens 1,5 – 2 liter vocht. Als u minder drinkt kan dit een
harde en droge ontlasting veroorzaken. Ook als u een vezelrijke voeding
­gebruikt, is het goed om minstens 2 liter vocht per dag te drinken. Vezels
hebben namelijk vocht nodig om goed te kunnen werken.
Het is belangrijk om ervoor te zorgen dat uw ontlasting soepel blijft.­Soepele,
zachte ontlasting zorgt er namelijk voor dat de ontlasting niet te lang in
uw darmen blijft. Hierdoor voorkomt u dat er ontlasting blijft zitten in de
→ Zorg voor voldoende beweging
divertikels, of dat er een verhoogde druk ontstaat in uw darmen. Gezond,
Door regelmatig te bewegen wordt de darmbeweging gestimuleerd en kunt u
verstopping voorkomen.
gevarieerd en vezelrijk eten en voldoende drinken is de beste m
­ anier om
uw darmen in goede conditie te houden.
→ Stop met roken
Onderstaande tips en adviezen helpen u hierbij:
→ Eet gezond, gevarieerd en vezelrijk
Roken heeft een schadelijke invloed op het maag-darmkanaal. Het is dus
­beter om te stoppen met roken.
Een gezonde voeding bevat alle voedingsstoffen die uw lichaam dagelijks
­nodig heeft. De Schijf van Vijf van het Voedingscentrum schetst kaders voor
een goede, gezonde voeding. De Schijf van Vijf bestaat uit vijf vakken met
producten waarmee u elke dag opnieuw gezond en gevarieerd kunt eten.
Neem iedere dag voldoende producten uit elk vak en varieer genoeg! Als u
eet volgens de Schijf van Vijf krijgt uw lichaam voldoende mineralen, vitaminen,
eiwitten, koolhydraten, vetten en vezels binnen.
Vezelrijke voeding is erg belangrijk bij divertikels. Voedingsvezels zijn onmisbaar
Extra informatie
of vragen?
voor een gezonde spijsvertering en een goede ontlasting. Vezels werken als
een spons en houden vocht vast waardoor de ontlasting zacht en soepel blijft.
Hebt u nog vragen over uw klachten, neem dan contact op met uw arts.
Dit is erg belangrijk bij divertikels. Ook stimuleren vezels de darmbeweging.
Wilt u meer lezen over de diverse onderwerpen die in deze brochure ter sprake
Voorbeelden van vezelrijke voeding zijn groente, fruit en volkoren producten.
zijn gekomen?
Op www.vezeltest.info kunt u testen of u dagelijks voldoende vezels eet.
Als u zelf merkt dat u last krijgt na het eten van bepaalde voedingsmiddelen,
U kunt meer informatie vinden op onze website:
probeer deze dan met mate te gebruiken. Wees voorzichtig met het weglaten
www.maagleverdarmstichting.nl
van voedingsmiddelen, omdat er op den duur een tekort kan ontstaan.
­Raadpleeg bij twijfel uw huisarts of een diëtist.
Ook kunt u via onze website brochures downloaden:
Op de website www.maagleverdarmstichting.nl kunt u meer informatie
www.maagleverdarmstichting.nl
­vinden over de Schijf van Vijf en vezelrijke voeding.
Divertikels en diverticulitis
12
13
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
Meer brochures
1 op de 8 mensen heeft een maag-,
darm-, leverziekte. Steun ons!
U kunt meer brochures vinden op www.maagleverdarmstichting.nl. U kunt
Helpt u mee aan een betere toekomst
Met uw bijdrage kunnen wij:
onze brochures gratis downloaden of bestellen in onze webshop. Er zijn
voor ruim twee miljoen Nederlanders met
•Uitgebreide
­verschillende brochures over de volgende onderwerpen:
een spijsverteringsziekte? De Maag Lever
darm-, leverziekten, onderzoeken en
Darm Stichting zet zich in om deze veel
behandelingen
SLOKDARM
EN MAAG
LEVER, GAL EN
ALVLEESKLIER
DARM
VOEDING EN
SPIJSVERTERING
voorkomende ziekten te voorkomen, te
informatie bieden over maag-,
•Wetenschappelijk
onderzoek financieren
bestrijden en het leven van deze patiënten
om deze veel voorkomende ziekten te
draaglijker te maken.
voorkomen en te bestrijden
Uw steun is hard nodig
Hoe kunt u ons helpen?
Wij krijgen geen subsidies van de overheid.
Vul onderstaande machtiging in of doneer via
Alleen dankzij onze donateurs kunnen wij
www.maagleverdarmstichting.nl.
ons werk blijven doen. Dat doen we al dertig
jaar. En we gaan door zolang het moet.
ONDERZOEK
KINDEREN
SONDEVOEDING
Ja, ik help mee!
PREVENTIE
SEPA machtiging
Ik maak een gift over op IBAN rekeningnummer NL70INGB0000002737 o.v.v. ‘Brochure MLDS’
Ik machtig de Maag Lever Darm Stichting om het onderstaande bedrag van mijn
IBAN rekeningnummer af te schrijven:
€ 10,- € 20,- per maand
per jaar
€
eenmalig
VOOR- EN ACHTERNAAM
STRAAT
Er zijn meerdere brochures per onderwerp, de afgebeelde brochures zijn een
POSTCODE/PLAATS
­voorbeeld. Voor een volledig overzicht van alle brochures en de meest actuele
E-MAIL
­versie verwijzen wij u naar onze website www.maagleverdarmstichting.nl.
IBAN REKENING
DATUM
14
HUISNUMMER
HANDTEKENING
Stuur deze machtiging retour naar Maag Lever Darm Stichting: Antwoordnummer 343,
3800 VB Amersfoort • www.maagleverdarmstichting.nl • Incassant ID: NLZZZ410101690000
Herdruk: september 2016
Inhoudelijk herzien: januari 2016
Redactie • Maag Lever Darm Stichting
Ontwerp en opmaak • Oranje Vormgevers
Illustraties • Van der Zon – Visueel
Drukwerk • Torendruk
Artikelcode 5013