Toelichting op programma

Stabat Mater in g moll op. 138
J. Rheinberger (1830-1901)
Rheinberger werd geboren in Liechtenstein. Het grootste deel van zijn leven bracht hij
door in Duitsland. Vanaf 1860 was hij orgelleraar in München. Daarnaast componeerde
hij een omvangrijk oeuvre waaronder een twintigtal orgelsonates. Dit Stabat Mater heeft
Rheinberger gecomponeerd in 1860. Het is geschreven in een vrij traditionele
romantische stijl. Het werk heeft vier delen.
Consolation nr.3 in Des Dur
Fr. Liszt (1811-1886)
De consolations van Liszt is een verzameling van een zestal werken in de stijl van een
nocturne. Deze derde is waarschijnlijk geïnspireerd op de nocturne op .27 nr.2 van
Chopin. Wellicht ook een eerbetoon aan Chopin die een jaar eerder overleed. Het zijn in
feite getoonzette gedichten op een thema met een lamentatieachtig karakter. Muzikale
toonschilderingen die de luisteraar troost kunnen geven.
Drie Motetten
A. Bruckner (1824-1896)
Gedurende zijn leven componeerde Bruckner ongeveer 40 motetten. Bruckner is vooral
bekend geworden door zijn immense grote en lange symfonieën. De kerkmuziek neemt
ook een belangrijke plaats in zijn leven in. De eerste motetten dateren uit 1835 en de
laatste (Vexilla regis) dateren uit 1892.
La Lugubre Gondola nr.2
Ave Maria
Fr. Liszt (1811-1886)
La Lugubre Gondala is een van de meest belangrijke late werken van Liszt. Hij
componeerde het werk in 1882/1883. Liszt schreef dit werk na een ontmoeting met
Wagner in Venetië. Er wordt ook wel beweerd dat Liszt het voortijdig sterven van Wagner
voorzien had. Lugubre Gondala betekent namelijk een rouw-gondel. Het werk opent met
een eenstemmige melodische lijn geïnspireerd op de oneindige melodieën van Richard
Wagner. Ook de onopgeloste intervallen en onafgemaakte frasen duiden op een werk als
Tristan un Isolde van Wagner. Liszt ontwikkelde dit meer en meer in een lyrische en
romantische lijn. De late werken van Liszt kenmerken zich door een intense verstilling en
kunnen worden gezien als het begin van de moderne muziek. Het tonale verband raakt
zoek.
Liszt componeerde ook diverse pianowerken gebaseerd op religieuze hymnen. Ook Ave
Maria is een pianowerk waarbij met minimale middelen melodische lijnen en harmonieën
een verstilde werking hebben.
Ave Maria
Pater Noster
Fr. Liszt (1811-1886)
Liszt heeft heel veel religieuze muziek geschreven. Deze muziek kenmerkt zich door een
relatieve eenvoud, maar wel met bijzondere harmonische wendingen.
Motet op.74 nr.1
Joh. Brahms (1833-1897)
Warum ist das Licht gegeben dem Mühseligen
Brahms componeerde dit motet in 1878. Net als in het Deutsches Requiem combineert
Brahms teksten uit het Oude met het Nieuwe Testament en eindigt het werk met een
Luthers Koraal in een stijl van Bach in de romantiek. Het donkere vierstemmige
aanvangsdeel beschrijft de vraag van het menselijk lijden. Wordt in het eerste deel naar
de zin van het lijden en sterven gevraagd, in de andere delen komen andere
perspectieven naar voren uit Jeremia’s klaagliederen en de brief aan Jakobus. De
grondvragen worden niet beantwoord. Er zijn mensen die duiden dit werk als “kleines
deutsches requiem”.
Via Crucis – Der Kreuzweg
Fr. Liszt (1811-1886)
Frans Liszt is vooral bekend geworden als de pianovirtuoos of duivelskunstenaar. Al in
1847 besloot hij zijn carrière als pianist te beëindigen. Daarna trad hij nog maar af en
toe op. In 1848 werd hij dirigent in Weimar en verzorgde talrijke premières van
composities van Berlioz, Schumann en Wagner. Tien jaar daarna trok hij zich terug uit
het openbare muziekleven. Het geloof werd steeds belangrijker voor hem. In 1865
ontving hij zelfs de lagere wijdingen en hij er toe over om steeds meer religieuze werken
te componeren. Omstreeks 1878 werd hij steeds meer gemotiveerd om muziek te
componeren waarin de verstilling en sereniteit een belangrijke plaats innemen. Een van
de indrukwekkendste voorbeelden is Via Crucis uit 1878/79. Met deze latere composities
heeft Liszt een weg gewezen naar de hedendaagse muziek, een weg naar Debussy,
Ravel, Bartok, Schönberg en vele andere componisten van de 20 e eeuw. Deze muziek
van de toekomst werd door zijn tijdgenoten niet begrepen. Men zag Liszt eerder als een
aftakelende, seniele man. Via Crucis werd nooit tijdens zijn leven uitgevoerd of
uitgegeven. Pas in 1936 werd het uitgegeven en de echte waardering kwam pas in het
laatst van de 20e eeuw. De Nederlandse pianist Reinbert de Leeuw heeft dit werk vele
jaren gepromoot en uitgevoerd. Ook zijn er opnamen van
o.a. het Nederlands
Kamerkoor.
Men moet beseffen dat Liszt iemand was met uitgesproken idealen zowel wat betreft de
muziek, kunst in algemene zin en de (christelijke) religie in het bijzonder.
Kunst was voor Liszt – zeker in zijn latere jaren – onlosmakelijk verbonden aan het
goddelijke. Zo schreef hij ooit: men kan wereldlijke en religieuze kunst niet van elkaar
scheiden. Men moet slechts uitgaan van goddelijke kunst. In dit opzicht denkt en voelt de
- latere- Liszt eigenlijk niet anders dan Bach!
In het werk worden uiterst simpele passages afgewisseld met ver doorgevoerde
chromatiek. Serene passages worden afgewisseld met heftig contrasterende gedeeltes
vol vertwijfelingen, wanhoop en verdriet. Het is niet altijd duidelijk welke toonsoort de
basis vormt, toch klinkt het werk als een eenheid waarbij de ene statie voortkomt uit de
andere statie. De laatste noot van de ene statie vormt soms het begin van de volgende
statie.
De 14 Kruiswegstaties zijn schilderingen die elk een moment uit de lijdensweg van Jezus
voorstellen. Alhoewel de meeste Bijbels zijn, is er een aantal onder de invloed van de
Middeleeuwse passiespelen ontstaan.