De vijf legenden over Liszt

De vijf legenden over Liszt
Precies 200 jaar na zijn
geboorte bestaan er nog
talloze vooroordelen over
de componist Franz Liszt,
de man die in zijn jonge
jaren Parijs op zijn kop
zette met zijn virtuoze pianospel. Pianist en Lisztkenner Leslie Howard
breekt hier de vooroordelen af.
op zijn naam staan. Ook Sjostakovitsj
heeft gelegenheidsmuziek geschreven. Daar moet je een componist niet
op afrekenen. Maar met de Sonate
voor piano, de Faust-symfonie en het
oratorium Christus heeft hij zijn top
bereikt.
„Het slechtste dat Liszt kan overkomen is dat zijn werk in handen komt
van een slechte pianist die voor de effecten gaat. Dan wordt het goedkoop
en lelijk. Je moet het werk nobel spelen.”
3.
Liszt componeerde
voornamelijk voor piano.
Sandra Kooke
H
et duurt meer dan vijfenhalve
dag non-stop luisteren voor iemand alle 99 cd’s met pianomuziek van Franz Liszt heeft gehoord. Pianist Leslie Howard nam ze
op. Als dirigent stortte hij zich ook
op een minder bekend deel van
Liszts repertoire: de orkestwerken.
Als kenner van Liszt verbaast hij
zich over de vooroordelen die over
Liszt bestaan. Liszt zou een oppervlakkige pianovirtuoos zijn, die als
componist niet bijster interessant
was. Behalve voor pianisten die zo
snel mogelijk hun publiek versteld
willen doen staan met pianotrucs.
Nu het driejaarlijkse internationale
Lisztfestival te Utrecht bijna begint,
stelt Howard het beeld bij.
Franz Liszt in 1858. Veel van de verhalen over hem zijn clichés.
4.
Liszt kreeg als genie alles
aangewaaid en heeft niet
hoeven lijden.
1.
Franz Liszt was er als eerste
popster vooral op uit de
vrouwen aan zijn voeten te
krijgen. Door zijn
spectaculaire spel vielen de
vrouwen flauw.
Leslie Howard: „Liszt introduceerde
het recital, waarbij de pianist als solist optrad. Hij was inderdaad immens populair bij het vrouwelijk publiek. Maar die beroemde periode in
Parijs heeft slechts tien jaar geduurd.
Na zijn 35ste heeft hij zelfs nooit
meer in het openbaar piano gespeeld. Veel van zijn eigen stukken,
zoals het tweede pianoconcert, heeft
hij zelf nooit uitgevoerd.
„Het is ontzettend jammer dat er
geen opname van zijn spel bestaat.
De techniek was er klaar voor aan
het eind van zijn leven. We hebben
wel beschrijvingen van mensen die
concerten van hem bijwoonden. Als
jongeman maakte hij er een show
van, met veel lichaamsbewegingen.
Vooral in het lichte repertoire. Maar
als hij Beethoven speelde, zat hij
rechtop en stil. Later speelde hij alles
zonder erg te bewegen.
„Hij speelde showstukken, maar
bracht het publiek ook in contact
met muziek van Beethoven en andere componisten. Hij was zelfs de enige pianist die werk van Schubert
speelde. Maar om het publiek daarvoor te interesseren, moest hij die serieuze muziek combineren met populair werk, bijvoorbeeld met pianobewerkingen van opera’s die net in
de mode waren. In Engeland maakte
hij tijdens concerten parafrases op
’God save the queen’ en ’Rule, Brittannia’. Een enorm succes natuurlijk.
Dat noemen we nu de sandwichformule.”
„Liszt schreef bijna honderd orkestwerken, drie oratoria, vijf missen,
zo’n zestig andere religieuze koorwerken, honderd seculiere koorwerken, zo'n zestig stuks kamermuziek,
meer dan zestig orgelwerken, meer
dan honderd pianoduetten, 130 liederen en een hoop losse werken. Ook
zonder zijn pianowerken is dit een
van de grootste producties in de geschiedenis.
„Er wordt wel eens gedacht dat
Liszt, toen hij op zijn 37ste dirigent
werd in Weimar, het orkest nog
moest leren kennen. Onzin. Berlioz
had hem al gecomplimenteerd met
hoe hij voor orkest schreef.
„Toen hij in Weimar een eigen orkest had, leerde hij natuurlijk veel
bij. De Faust-symfonie is niet voor
niets als summum van orkestverfijning een voorbeeld voor veel componisten geweest.”
„Liszt werkte hard. Hij zat elke dag
van zes uur 's ochtends tot twaalf uur
's middags aan zijn partituren te werken. Wat betreft discipline is hij te
vergelijken met Bach, Mozart of
Haydn, die ook elke week een nieuw
stuk af hadden.
„Rijk was hij wel, althans het grootste deel van zijn leven. Een heel andere situatie dan die van tijdgenoten
Wagner en Brahms die alleen konden overleven dankzij giften van weldoeners. Maar Liszt was ook genereus. Hij gaf zijn geld makkelijk weg
en wist soms niet eens wat hij bezat.
„Hij deed ook veel om anderen te
helpen. Hij had een neus voor talent
en als hij dat ontdekte, hielp hij door
een componist bij een uitgever te introduceren of een uitgave van het
werk zelf te betalen. Ook dirigeerde
hij als eerste veel werken van Wagner, maar ook bijvoorbeeld de eerste
symfonie van de vijftienjarige Glazoenov. „Liszt heeft ook veel goeds
gedaan voor de bekendheid van componisten door hun werk voor pianotranscripties te gebruiken. Daarmee
was hij soms de eerste die een opera
publiceerde.”
„Liszt was ook zijn hele leven beroemd. Hij is de meest gefotografeerde man van de negentiende eeuw. De
laatste twintig jaar van zijn leven,
toen hij in een lagere kerkfunctie
was gewijd, werkte hij als een soort
ambassadeur voor het Vaticaan. Alle
deuren gingen voor hem open. Als
hij in Engeland was logeerde hij bij
koningin Victoria op Windsor Castle.
„Als je een bepaald soort roem
hebt, kunnen mensen je moeilijk serieus nemen. Dat is ook het geval
met Liszt. Maar Liszt was niet uit op
die roem.”
5.
Afgezien van pianovirtuositeit
heeft Liszts werk geen sporen
nagelaten.
„Iedere componist die na hem
kwam, heeft iets uit zijn werk gebruikt. Soms hoor je dat duidelijk,
zoals in Tsjaikovski’s ’Francesca da
Rimini’ of in de pianosonates van
Skrjabin. Vaker hoor je dat componisten zich indirect laten inspireren
door de muzikale vernieuwingen die
hij doorvoerde op het gebied van harmonie, orkestratie of vorm.
„In de laatste fase van zijn leven
componeerde Liszt korte pianowerken die zo modern waren dat ze
vooruitwezen naar de muziek van de
twintigste eeuw. Stille, lege stukken
zonder vaste toonsoort. Hij verbeeldde zo volgens mij de eenzaamheid
van de ouderdom. Overigens is het
ook niet waar dat Liszt pas aan het
eind van zijn leven interesse voor religie kreeg. Hij was zijn hele leven
een gelovig man.”
Het Liszt Concours 2011 wordt vrijdag
feestelijk geopend. Van 29 maart tot en
met 5 april vinden de kwart- en halve finale plaats. Op 9 april zal de winnaar na
de finale bekend worden gemaakt.
www.liszt.nl
Na enkele relaties trok de kerk hem het meest
Liszt was bij leven al geliefd en welvarend. Hij geldt als de meest gefotofeerde man van de 19de eeuw.
2.
Liszt was belangrijker als
pianist dan als componist.
„Liszts bestaan als concertpianist
duurde tien jaar. Hij componeerde
gedurende 65 jaar van zijn leven.
„De hoeveelheid composities is overweldigend. Ik heb in archieven heel
wat onbekende manuscripten opgedoken. In mijn cd-box zitten stukken
die voor de allereerste keer zijn uitgevoerd.
„Natuurlijk was niet al zijn werk
even diepgravend. Iedere componist
heeft eenvoudige marsen of Ländler
Franz Liszt (1811-1886) werd geboren in Hongarije en was als negenjarige al zo’n begaafd pianist dat de
edelen die hem hoorden spelen
voor een studiebeurs zorgden om
hem lessen te laten nemen bij een
goede leraar. Czerny bleek bereid
de jonge Liszt in Wenen voor niks
les te geven. Van Wenen ging het
naar Parijs, waar de beroemdste
periode van zijn leven aanbrak. Hij
ging samenleven met gravin Marie
d’Agoult, die voor hem haar man
verliet. Muzikaal liet hij zich inspireren door vioolvirtuoos Paganini,
collega-pianist Chopin en Berlioz,
van wie hij het beginsel van de programmamuziek leerde: muziek die
de werkelijkheid uitbeeldt of een
verhaal vertelt.
Met d’Agoult trok hij rond in Europa. Hij speelde piano, componeerde en kreeg met haar drie kinderen. In 1844 gingen ze uit elkaar.
Voor Liszt begon een nieuwe periode toen hij in 1848 aan het hertogelijk hof van Weimar dirigent
werd. Hij componeerde ook en gaf
les. Aan zijn vele leerlingen hebben
wij de kennis over zijn spel te danken. Hij begon een verhouding met
prinses Caroline von Sayn-Wittgenstein, die al getrouwd was.
In 1860 vertrok Liszt naar Rome
waar de derde periode uit zijn
leven zich grotendeels afspeelde.
Hier trad hij in een van de lagere
orden van de katholieke kerk in,
waarna hij voortaan gekleed ging
in een soutane. Zijn late composities zijn het tegenovergestelde van
zijn vroege werken. De virtuoze
passages hebben plaatsgemaakt
voor uitgebeende, kale stukken.
Deze zijn tegenwoordig al net zo
geliefd als zijn beruchte Mefistowalsen en zijn meesterwerk, de
Sonate in b.