Osteopathische Geneeskunde Het iliosacrale gewricht - E

Osteopathische
Geneeskunde
Het iliosacrale gewricht
Grégoire Lason & Luc Peeters
Het iliosacrale gewricht
Grégoire Lason & Luc Peeters
Copyright door Osteo 2000 bvba © 2013. Niets uit deze opgave mag worden verveelvoudigd
en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze
ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Contact: Osteo 2000, Kleindokkaai 3-5, B – 9000 Gent, België
Mail: [email protected]
Web: http://osteopedia.iao.be en www.osteopathie.eu
Tel: +32 9 233 04 03 - Fax: +32 55 70 00 74
ISBN: 9789074400855
The International Academy of Osteopathy – I.A.O.
2
Inhoud
Inhoud ......................................................................................................................... 3
1. Inleiding .................................................................................................................. 6
2. Biomechanica ........................................................................................................ 7
2.1. Algemeen ......................................................................................................... 7
2.2. Normale biomechanica ................................................................................... 9
2.2.1. Bewegingsassen ........................................................................................ 9
2.2.2. Mobiliteit rond de onderste transversale as .............................................. 10
2.3. Het iliosacrale gewricht onder invloed van het lichaamsgewicht ............ 14
2.4. Sacrale en iliacale mechanica in het gangpatroon .................................... 23
3. Letsels - disfuncties - ziekten ............................................................................. 26
3.1. Letselmechanica ........................................................................................... 26
3.1.1. Iliacale letsels ........................................................................................... 26
3.1.1.1. Algemeen ........................................................................................... 26
3.1.1.2. Letsel ilium anterior ............................................................................ 27
3.1.1.3. Letsel ilium posterior .......................................................................... 28
3.1.1.4. Letsel in outflare ................................................................................. 29
3.1.1.5. Letsel in inflare ................................................................................... 30
3.1.1.6. Letsel in endorotatie ........................................................................... 31
3.1.1.7. Letsel in exorotatie ............................................................................. 32
3.1.2. Primair iliosacraal letsel ............................................................................ 33
3.1.2.1. Traumatisch letsel ilium anterior ........................................................ 33
3.1.2.2. Traumatisch letsel ilium anterior tijdens het voorwaarts buigen ........ 34
3.1.2.3. Traumatisch letsel ilium posterior ...................................................... 36
3.1.3. Secundaire iliosacrale letsels ................................................................... 37
3.1.3.1. Iliosacrale compressie door de iliolumbale ligamenten ...................... 37
3.1.3.2. Letsel ilium anterior, gevolg van een letsel L5 in rotatie ..................... 39
3.1.3.3. Letsels van het ilium, gevolg van een sacraal letsel .......................... 40
3.1.3.4. Letsel ilium posterior, gevolg van voetletsels ..................................... 40
3.2. Sacroiliacale pijn ........................................................................................... 44
3.2.1. Algemeen ................................................................................................. 44
3.2.2. Mogelijke oorzaken van pijn in het bekkengebied .................................... 46
3.2.2.1. Kapselscheur ..................................................................................... 46
3.2.2.2. Spierscheur van de m. gluteus maximus ........................................... 48
3.2.2.3. Spierscheur van de m. iliacus ............................................................ 49
3.2.2.4. Het piriformis syndroom ..................................................................... 50
3.2.2.5. Stress op de m. biceps femoris .......................................................... 53
3.2.2.6. Viscerale component ......................................................................... 54
3.2.2.7. Beenlengte verschil ............................................................................ 54
3.2.2.8. Invloed van de iliolumbale ligamenten ............................................... 55
3.2.2.9. Pijn van het lange dorsale sacroiliacale ligament .............................. 55
3.2.2.10. Anterieure “gapping” van het SI gewricht na een bevalling ............. 57
3
3.2.2.11. Synoviale cyste ................................................................................ 57
3.2.2.12. Sacroiliacale ontwrichting ................................................................ 58
3.2.2.13. Osteoarthrose .................................................................................. 58
3.2.2.14. Sacroiliitis ......................................................................................... 60
3.2.2.15. De ziekte van Bechterew ................................................................. 61
4. Onderzoek ............................................................................................................ 63
4.1. Provocatietesten ........................................................................................... 63
4.1.1. Intra-articulaire compressie ...................................................................... 63
4.1.1.1. Compressie van het posterieure deel van het SI gewricht ................. 63
4.1.1.2. Compressie van het anterieure deel van het SI gewricht .................. 64
4.1.1.3. Compressie via de heup .................................................................... 64
4.1.1.4. Directe compressie op de “voet” van het sacroiliacale gewricht ........ 65
4.1.2. Test van Mennel ....................................................................................... 66
4.1.3. Fabere test ............................................................................................... 67
4.2. Mobiliteitstesten ............................................................................................ 68
4.2.1. Flexietest in stand (FTS) .......................................................................... 68
4.2.2. Flexietest in zit (FTZ) ................................................................................ 69
4.2.3. “Rucklauf” test .......................................................................................... 70
4.2.4. Inflare test ................................................................................................. 71
4.2.5. Outflare test .............................................................................................. 72
4.2.6. Downing test - ligamentair ........................................................................ 73
4.2.7. Sidebending test ....................................................................................... 74
4.2.8. Sidebending test ....................................................................................... 74
4.2.9. Elasticiteitstest voor de sacrospinale en sacrotuberale ligamenten ......... 75
4.2.10. Test (palpatie) van de iliolumbale ligamenten ........................................ 76
5. Technieken ........................................................................................................... 77
5.1. Mobilisaties .................................................................................................... 77
5.1.1. Algemeen ................................................................................................. 77
5.1.2. Mobilisaties in het “General Osteopathic Treatment” ............................... 79
5.1.2.1. Posterior mobilisatie ........................................................................... 79
5.1.2.2. Anterior mobilisatie ............................................................................ 80
5.1.2.3. Posterior mobilisatie ........................................................................... 80
5.1.2.4. Anterior mobilisatie ............................................................................ 81
5.1.3. Anterior en posterior mobilisatie ............................................................... 82
5.1.4. Reflexogene correctie / “Leg Tug” ............................................................ 83
5.1.5. Letsel ilium in outflare ............................................................................... 84
5.1.6. Letsel ilium in inflare ................................................................................. 84
5.1.7. Het iliolumbale ligament ........................................................................... 84
5.1.8. De sacrotuberale en sacrospinale ligamenten ......................................... 85
5.2. “Osteopathic Manipulative Techniques” (O.M.T.) ...................................... 86
5.2.1. Algemeen ................................................................................................. 86
5.2.2. Anterior manipulatie .................................................................................. 88
5.2.3. Posterior manipulatie – ook genoemd “Chicago Technique” .................... 90
4
5.2.4. Anterior manipulatie .................................................................................. 91
5.2.5. Decoaptatie van de pubissymfyse ............................................................ 92
5.3. “Muscle Energy Techniques” (M.E.T.) ........................................................ 93
5.3.1. Algemeen ................................................................................................. 93
5.3.2. Letsel ilium posterior ................................................................................. 95
5.3.3. Letsel ilium anterior – techniek 1 .............................................................. 96
5.3.4. Letsel ilium anterior – techniek 2 .............................................................. 97
5.3.5. Letsel in exorotatie ................................................................................... 98
5.3.6. Letsel in endorotatie ................................................................................. 99
5.4. “Strain and Counterstrain Techniques” (S.C.S.) ...................................... 100
5.4.1. Algemeen ............................................................................................... 100
5.4.2. Letsel ilium anterior ................................................................................ 100
5.4.3. Letsel ilium posterior ............................................................................... 101
5.4.4. Letsel ilium posterior ............................................................................... 101
5.4.5. Letsel in inflare ....................................................................................... 102
5.4.6. Letsel in outflare ..................................................................................... 102
5.4.7. Spasme van de m. piriformis .................................................................. 103
5.4.8. Spasme van de m. iliacus ....................................................................... 103
5.4.9. Disfunctie van het ligamentum inguinale ................................................ 104
5.4.10. Spasme van de adductoren .................................................................. 104
6. Bibliografie ......................................................................................................... 105
7. Over de auteurs ................................................................................................. 110
8. Dankwoord ......................................................................................................... 111
9. Osteopathische terminologie ........................................................................... 112
9.1. De drie anatomische assen ........................................................................ 112
9.2. De drie anatomische vlakken ..................................................................... 113
9.3. Spinale mechanica ...................................................................................... 114
9.4. Afkortingen .................................................................................................. 116
9.5. Specifieke terminologie .............................................................................. 117
10. Alle video’s ....................................................................................................... 118
5
1. Inleiding
Door onze sedentaire levensstijl worden de meeste gewrichten niet langer maximaal
benut. Hoe vaak zitten we niet met gekruiste benen of in een doorgezakte houding?
Vaak bevinden we ons ergens in het midden van het bewegingsbereik van onze
gewrichten met als gevolg dat de weke delen die zich errond situeren, hun normale
elasticiteit verliezen en fibroseren.
In de klassieke pathologie wordt de lumbale wervelkolom heel gedetailleerd
beschreven maar de bekkengordel (bestaande uit het sacrum en de twee iliums)
wordt over het hoofd gezien. De enige aandacht die eraan wordt gegeven, is
wanneer men spreekt over de nutatie en contranutatie bewegingen ervan tijdens de
zwangerschap of de bevalling.
In de pathologie zal men lage rugpijn bijna altijd associëren aan een discusprobleem.
Het belang van de discushernia kan niet worden ontkend maar het mag niet worden
overdreven. Preoperatieve anesthesie is vaak voldoende om de patiënt pijnvrij te
krijgen! Andere factoren moeten hier ook een rol spelen.
Wanneer de beweeglijkheid van een gewricht word getest, moet men er steeds
rekening mee houden dat er vele mogelijkheden liggen tussen immobiliteit en
normale beweeglijkheid. Hoewel er misschien maar een bewegingsverlies van 20%
te detecteren valt, kan er toch een directe of indirecte noodzaak zijn aan een
behandeling.
In de osteopathie is het gekend dat het sacroiliacaal gewricht (SI) beschikt over
zowel iliosacrale (het onderste lidmaat is de hefboom) als sacroiliacale (de
wervelkolom is de hefboom) bewegingsvrijheden. Wanneer het gaat over de
iliosacrale beweging, beweegt het ilium relatief ten opzichte van het sacrum dit in
tegenstelling tot de sacroiliacale beweging waar het sacrum beweegt ten opzichte
van de twee ilii en L5.
In het sacroiliacale gewricht komen twee lange hefbomen (wervelkolom en onderste
lidmaat) samen en dit creëert significante mechanische stress.
Hoewel er enige overlap is, gaat dit e-boek over het onderzoek en de behandeling
van de iliosacrale bewegingen met het onderste lidmaat als hefboom.
De sacroiliacale bewegingen worden beschreven in het e-book “Het sacroiliacale
gewricht”.
Voor diegenen die niet met de typische osteopathische terminologie vertrouwd zijn,
verwijzen we naar hoofdstuk 9 op het einde van dit e-book.
6
2. Biomechanica
(Atlihan et al 2000, Basadonna et al 1996, Bowen 1981, Brolinson et al 2003, Chow
et al 1989, Cohen 2005, DonTigny 1993, DonTigny 1994, DonTigny 1985, DonTigny
2005, DonTigny 2007, Dreyfuss et al 2004, Egund et al 1978, Fortin 1995,
Gracovetski 2007, Grant & Boileau 2004, Gray 2000, Greenman 1990, Harrison et al
1997, Jacob & Kissling 1995, Kapanji 2001, Kutchera & Kutchera 1996, Kutchera
1994, Lason & Peeters 1992, Liebenson 1998, Netter 2003, Oyao 1998, Panjabi &
White 2001, Peeters & Lason 2005, Sadi & Schmidt 2003, Sturesson et al 1989,
Sobotta 2001, Vleeming et al 1990, Vleeming et al 1992, Vleeming et al 1995,
Vleeming 1997, Walker 1992, Ward 2003, Zelle 2005)
2.1. Algemeen
Het sacroiliacale gewricht (SI) is het grootste axiale gewricht in het lichaam, met een
gemiddeld oppervlak van 17,5 cm2. Er bestaat een grote variëteit in SI gewrichten bij
volwassenen. Zowel de grootte, vorm als ook omtrek ervan kunnen verschillen. Er
kunnen zelfs grote links/rechts verschillen zijn bij één enkel individu.
Het SI gewricht wordt meestal als een groot, oor-vormig, di-arthrotisch synoviaal
gewricht getypeerd. In werkelijkheid, zijn enkel het voorste 1/3 en het onderste deel
van het gewricht tussen het sacrum en het ilium echte synoviale gewrichten, de rest
van de gewrichtsruimte wordt door een complex ligamentair netwerk overspannen.
Veroudering verandert de kenmerken van het SI gewricht. De gewrichtsoppervlakken
zijn vlak of planair in de eerste levensperiode en wanneer men begint te stappen,
ontwikkelt het SI gewricht verschillende angulaire oriëntaties. De structuur volgt de
functie.
Er ontwikkelt zich ook een opstaande kam op het iliacale oppervlak en een inkeping
op het sacrale oppervlak. Deze inkeping correspondeert met de kam en dat samen
met de heel sterke ligamenten, verhoogt de sacroiliacale stabiliteit en maakt dat
echte dislocaties zeer zeldzaam zijn (Walker 1986).
De voornaamste functie van de SI gewrichten is dan ook het voorzien in stabiliteit
van de bekkengordel. Meer over deze stabiliteitsfunctie wordt beschreven in het eboek “Het sacroiliacale gewricht”.
7
Meermaals heeft men gepoogd de biomechanica van de SI gewrichten te
verduidelijken.
Er bestaat consensus over:
•
•
•
Het SI gewricht roteert in 3 vlakken.
De bewegingen zijn klein en moeilijk meetbaar. Vleeming et al vonden dat het
totale bewegingsbereik gedurende de flexie- en extensiebeweging van het SI
gewricht zelden meer dan 2 graden bedroeg, met vier graden als absoluut
maximum gedurende de sagittale rotatie. Gedurende het wandelen is dit
amplitudo groter.
Er zijn verschillen naargelang men één of beide benen belast en dit
ondersteunt het onderscheid tussen de iliosacrale (onderste lidmaat is de
hefboom) en de sacroiliacale (wervelkolom is de hefboom – beide benen
blijven gefixeerd op de grond) bewegingen.
Onderzoekers vonden dat met 1 geïmmobiliseerd been, bewegingen in alle
vlakken 2 tot 7,8 keer groter waren dan deze gemeten met de beide benen
gefixeerd. Dit betekent dat de iliosacrale bewegingen groter zijn dan de
sacroiliacale bewegingen.
Opmerking betreffende de mobiliteit van de SI gewrichten:
•
•
Er werden geen verschillen tussen symptomatische en asymptomatische
gewrichten waargenomen. Hieruit besluiten de auteurs dat een 3dimensionele bewegingsanalyse niet bruikbaar was voor het identificeren van
pijnlijke SI gewrichten bij de meeste patiënten.
Niettemin wordt lage rugpijn vaak veroorzaakt door mechanische stress op de
weke delen en de SI gewrichten spelen een belangrijke rol in de mechanica
van de bekkengordel en de lage rug. Het testen van de beweeglijkheid en het
behandelen van de mobiliteit van de SI gewrichten is dan ook belangrijk om
de mechanische stress op de bekkengordel en de lage rug te verminderen.
In dit e-book ligt de focus op de beweeglijkheid van het ilium ten opzichte van het
sacrum. In deze context is het onderste lidmaat de hefboom.
8
2.2. Normale biomechanica
2.2.1. Bewegingsassen
Het onderste lidmaat is de hefboom en de bewegingsas is de onderste transversale
as (OTA).
Rond deze as draait het ilium naar anterior en posterior ten opzichte van het sacrum.
Posterior en anterior letsels vinden dan ook plaats rond deze as.
Daar het gewrichtsoppervlak driedimensionaal georiënteerd is, kan men
verschillende bewegingen in deze drie vlakken onderscheiden. In dit hoofdstuk wordt
dit verder beschreven.
Anterior ilium
rotatie
Posterior ilium
rotatie
OTA
Ventraal
Dorsaal
Afbeelding 1 - Anterior en posterior rotatie van het ilium rond de OTA
9
2.2.2. Mobiliteit rond de onderste transversale as
De onderste extremiteit is de hefboom.
Ilium in exorotatie
Heup 90° flexie
Heup in abductie
Afbeelding 2 - Ilium in exorotatie
Ilium in endorotatie
Heup 90° flexie
Heup in adductie
Afbeelding 3 - Ilium in endorotatie
Ilium in exorotatie
Heup in exorotatie
Afbeelding 4 - Ilium in exorotatie
10
3. Letsels - disfuncties - ziekten
(Brenard & Cassidy 1991, DeCamp 1990, Peeters & Lason 2005)
Letsel betekent een functioneel verlies van mobiliteit.
Disfuncties van de SI gewrichten kunnen klachten veroorzaken. Klachten kunnen te
wijten zijn aan een hypermobiliteit of een hypomobiliteit
3.1. Letselmechanica
3.1.1. Iliacale letsels
3.1.1.1. Algemeen
Iliacale letsels (mobiliteitsverlies van het ilium ten opzichte van het sacrum) zijn
meestal in de drie dimensies gefixeerd. Dit is te wijten aan de driedimensionale
positie van de gewrichtsoppervlakken.
Nochtans kan men in vele gevallen merken dat er een dominante richting van het
bewegingsverlies is. De verschillende letsels worden genoemd naar de dominantie in
bewegingsverlies hoewel ook de andere dimensies een secundaire rol kunnen
spelen.
Het belang van het onderscheiden van de dominanties bij het testen ligt in de
corrigerende technieken.
Osteopaten behandelen de verkorte kapsuloligamentaire structuren door deze te
rekken met korte of lange hefboomtechnieken. Ze behandelen ook de musculaire
balans in het dominante vlak.
Dominante vlakken:
•
•
•
Ilium anterior en posterior letsels: het sagittale vlak.
Ilium outflare en inflare letsels: het frontale vlak.
Ilium letsels in exo- en endorotatie: het horizontale vlak.
Indien de tendens van het letsel eerder naar posterior, inflare, exorotatie is, dan is er
meestal een bijkomende upslip aanwezig (translatie naar superior van het ilium).
26
3.1.1.2. Letsel ilium anterior
Het ilium is gefixeerd in anterior rotatie ten opzichte van het sacrum rond een
onderste transversale as (OTA).
Posterior rotatie van het ilium ten opzichte van het sacrum is niet meer mogelijk.
Letsel ilium
anterior
Posterior rotatie is niet
meer mogelijk
Afbeelding 28 - Ilium anterior letsel
Een letsel ilium anterior gaat gepaard met de volgende bevindingen:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Het voorste SI kapsel is verkort.
Het achterste SI kapsel staat op rek.
De sacrotuberale en sacrospinale ligamenten zijn verkort.
Er is een schijnbaar langer been.
De iliacus en/of quadratus lumborum verkorten.
De gluteus maximus (iliacaal gedeelte) staat op rek.
De pubistak staat laag.
De SIPS staat hoog.
De SIAS staat laag.
De tuber staat hoog.
De SI gewrichtsspleet is ondiep.
27
4. Onderzoek
(Carragee & Hannibal 2004, DeCamp 1990, Heasch et al 1992, Hochman 1996, Lee
2004, Lee & Vleeming 2004, Levangie 1999, Paris 1997, Peeters & Lason 2005,
Steven 2005, Wells 1986)
4.1. Provocatietesten
4.1.1. Intra-articulaire compressie
De test is positief als SI pijn optreedt. Vaak zal deze pijn ook nazeuren.
Een positieve test indiceert sacroiliitis.
Een negatieve test is nog geen zekerheid dat er geen ontsteking aanwezig is.
Indien bij deze test uitstralende pijn voorkomt moet men denken aan een lekkage
van het SI kapsel.
4.1.1.1. Compressie van het posterieure deel van het SI gewricht
De osteopaat plaatst beide handen op de mediale zijde van de SIAS en geeft een
provocerende druk naar lateraal.
Op die manier komt het posterieure deel van het gewricht in compressie.
De test beging met zacht druk die progressief wordt opgedreven.
Video 1 - Compressie van het posterieure deel van het SI gewricht
63
4.1.1.2. Compressie van het anterieure deel van het SI gewricht
De osteopaat plaatst beide handen op de laterale zijde van de SIAS. Hij geeft een
provocerende druk naar mediaal. Op deze manier wordt het anterieure deel van het
gewricht gecomprimeerd.
De test begint met zacht druk die progressief wordt opgedreven.
Video 2 - Compressie van het anterieure deel van het SI gewricht
4.1.1.3. Compressie via de heup
Het been van de patiënt is gebogen, de voet ligt tegen de mediale zijde van de knie.
Het been van de patiënt wordt ondersteund door de dij van de osteopaat. Op deze
manier zal de richting van de femur in de richting van de “voet” van het SI gewricht
wijzen.
De osteopaat fixeert het heterolaterale gewricht en comprimeert in het verloop van
de femur in de richting van de “voet” van het SI gewricht.
De test wordt eerst uitgevoerd met lichte druk die dan provocerend wordt
opgedreven. Bij deze test gebruikt de osteopaat zijn lichaamsgewicht.
Video 3 - Compressie via de heup
64
5.1.2. Mobilisaties in het “General Osteopathic Treatment”
5.1.2.1. Posterior mobilisatie
De patiënt is in ruglig met de benen gestrekt op de tafel. De osteopaat zit met het
gezicht naar de patiënt aan de te behandelen zijde.
De heup adducerend, plaatst de osteopaat de vingers van de andere hand posterior
van het sacroiliacaal gewricht met de vingertoppen in de sacroiliacale gewrichtsgleuf
tegen het sacrum. De palmaire delen van de vingers contacteren de SIPS.
Terwijl de osteopaat het sacrum naar ventraal fixeert met de vingertoppen, wordt het
been gemobiliseerd in een gecombineerde flexie-exorotatie- abductie circumductie.
De osteopaat maakt gebruik van zijn lichaamsgewicht tijdens het mobiliseren.
De palmaire oppervlakte van de vingers palperen het ilium (SIPS), om de mobilisatie
in een posterior/mediale richting te verzekeren.
Video 22 - Posterior mobilisatie
79
7. Over de auteurs
Grégoire Lason
Gent (B), 21.11.54
Luc Peeters
Terhagen (B), 18.07.55
Beide auteurs zijn houder van het universitair diploma Master of Science in
Osteopathie – University of Applied Sciences en zijn actief in de verspreiding en de
academisering van de osteopathie in Europa. In 1987 richtten zij The International
Academy of Osteopathy (IAO) op, waarvan zij de directeurs zijn. De IAO is al jaren
het grootste opleidingsinstituut voor osteopathie in Europa. Beide osteopaten zijn lid
van diverse organisaties die streven naar de verdere ontwikkeling van de osteopathie
zoals the American Academy of Osteopathy (AAO), the International Osteopathic
Alliance (IOA), the World Osteopathic Health Organisation (WOHO), etc.
Met deze osteopathische encyclopedie willen zij onder meer aantonen dat het
osteopathisch onderzoek en de osteopathische behandeling van iedere patiënt
gebaseerd is op de integratie van drie grote systemen: het musculoskeletale, het
viscerale en het craniosacrale systeem.
110
Dit e-book is een realisatie van Osteo 2000 bvba.
Indien u interesse heeft in het publiceren van een e-book of indien u vragen of
suggesties heeft, kan u ons steeds contacteren.
Mail: [email protected]
Fax: +32 55 70 00 74
Tel: +32 9 233 04 03
Web Osteopedia: http://osteopedia.iao.be
Web The International Academy of Osteopathy – IAO: http://www.osteopathie.eu
120