ZZP NISZ Vuuren_CPB

Zzp: probleem of
oplossing?
Daniel van Vuuren (CPB)
Centraal Planbureau
Conclusies
1. Belangrijk deel zzp'ers is qua werkzaamheden nauwelijks te
onderscheiden van werknemer
2. Zzp'ers zijn een zeer heterogene groep
3. Groei zzp is generiek (niet bijzonder specifiek naar bijv. opleiding,
leeftijd en geslacht)
4. Groei kan niet los worden gezien van beleid
– aanbodkant: fiscaal
– vraagkant: wens tot flexibiliteit + verschil in (verwachte) kosten
5. Algemene fiscale begunstiging zzp kent geen economische
rechtvaardiging
6. Specifieke fiscale begunstiging van innovatieve zzp’ers is mogelijk
wel welvaartsverhogend
7. Bewustzijn over sparen en risico’s is niet altijd aanwezig => Opting
out systeem pensioensparen
Centraal Planbureau
Groei zzp
160
150
140
130
Werknemer
120
Zelfstandige zonder
personeel (zzp)
110
100
90
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
→ in 2015: 1 mln zzp’ers = 12% beroepsbevolking
Centraal Planbureau
Groei aandeel zelfstandigen in werkzame
beroepsbevolking 2002-2012 (%-punt) (OESO, 2014)
Centraal Planbureau
1. Overlap werkzaamheden zzp’er en werknemer
zzp’er
ondernemer
Centraal Planbureau
werknemer
vaste arbeidsrelatie
1. Overlap werkzaamheden zzp’er en werknemer (2)
• ¾ zzp’ers biedt voornamelijk eigen arbeid of diensten aan (CBS)
• 80% zzp’ers wil niet groeien (enquetes vakorganisaties)
• Werkzaamheden vaak identiek
– Bekende voorbeelden: bouw, thuiszorg, postbezorging
• Neemt zzp’er meer risico dan werknemer?
– Inkomensrisico versus werkzekerheid
Centraal Planbureau
2. Dé zzp’er bestaat niet
• Cliché, maar waar: zeer heterogene groep
• Toch belangrijk om vast te stellen, want beleidsdebat gaat vaak over
zzp’ers i.h.a.
• Heterogeniteit blijkt ook uit vele verschillende lobbygroepen met
verschillende agenda’s, o.a. FNV Zelfstandigen, PZO-ZZP, ZZP NL,
etc.
Centraal Planbureau
3. Generieke groei
1200
1000
800
Aantallen (x 1000)
Totaal aantal
> 70 dzd
50 dzd - 70 dzd
600
40 dzd - 50 dzd
30 dzd- 40 dzd
20 dzd-30 dzd
400
0-20 dzd
<=0
200
0
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Q2
Centraal Planbureau
3. Meer dan de helft groei ‘onverklaard’
Mannen
Vrouwen
Totale groei 1996-2010 (%-punt beroepsbev.)
4,8
2,0
wv leeftijd
1,7
1,2
.. conjunctuur
-0,2
-0,1
.. onderwijs
0,1
0,3
.. huishoudenssamenstelling
-
-
.. etniciteit
-
-
.. sector
0,6
-
.. niet verklaard
2,8
1,0
Centraal Planbureau
4. Groei zzp hangt samen met beleid
•
•
•
Twee mogelijke verklaringen voor sterke ‘onverklaarde groei’
1. Sociale normen
2. Beleid
‘Bewijs’ uit het ongerijmde:
– Zijn NL sociale normen zo anders dan buitenland?
– Kunnen sociale normen zo snel veranderen dat zij ‘plotselinge’
groei zzp verklaren?
› Maar: sociale normen wel degelijk van belang!
Beleidsgerelateerde verklaringen voor groei zzp:
a. Fiscale behandeling
b. Wens flexibiliteit
c. (Verwachte) kosten regulier arbeidscontract
Centraal Planbureau
Belastingdruk (2014)
marginale wig
Centraal Planbureau
gemiddelde wig
Fiscale prikkels werken
• Helaas alleen buitenlandse evidentie
– VS: zowel marginale als gemiddelde belastingtarief van invloed
op keuze werknemer/zzp (Gurley-Calvez en Bruce, 2013)
• NL evidentie: in progress! (CPB publicatie in 2016)
Centraal Planbureau
Bescherming vaste contracten (OESO, 2013)
Centraal Planbureau
Gelijk speelveld?
Tabel 3. Opbouw arbeidskosten werknemer en zzp’er
Kosten
Zzp´er
Werknemer in loondienst
Brutoa
Tarief
Bruto loon
+ Werkgeversdeel verzekeringen en Werkgeversdeel verzekeringen en
pensioenen
pensioenen
+ Eventuele kosten bij ontslag
Kosten bij ontslag
+ Eventuele kosten bij ziekte en
Loondoorbetaling bij ziekte, Wet
arbeidsongeschiktheid
poortwachter, WGA-verplichtingen
 Rekenen zzp'ers alle risico's en kosten door in hun tarief?
 Naast (verwachte) arbeidskosten ook transactiekosten relevant
Centraal Planbureau
5. Economische rechtvaardiging fiscale subsidie?
• Externe effecten?
• Algemene begunstiging is niet te onderbouwen
• Meer werkgelegenheid door zzp is niet aangetoond
– Substitutie werknemer voor zzp’er
– Meeste zzp’ers groeien niet door, dus geen extra arbeidsvraag
– Wel extra arbeidsvraag door lagere belastingen en meer
flexibiliteit – maar dit geldt niet specifiek voor zzp’ers
• Werkgelegenheid ‘outsiders’
– Duale arbeidsmarkt (bijv. Spanje)
– Subsidie richten op (bijv.) oudere werklozen, laagproductieven
Centraal Planbureau
6. Innovatieve zzp’ers
• Innovatie kan spillovers geven
– Andere actoren in de maatschappij profiteren van innovatieve
zzp’ers
– Subsidie om die meerwaarde te stimuleren
• Wel vaak specifieke sectoren en regio’s (Acs en Audretsch, 2005)
• Praktische vraag: hoe geld krijgen bij juiste zzp’er (en niet bij de
niet-innovatieve zzp’er)
• Bestaand instrument: WBSO
– Gericht op innovatie
– Gericht op MKB
– Intensivering WBSO echter ‘niet kansrijk’
Centraal Planbureau
7. Bewustzijn risico’s en sparen
• Mogelijkheden pensioensparen bestaan
• Beperkt gebruik
• Opting out systeem
– Stille keuze (default option) voor deelname in pensioenfonds
Centraal Planbureau
Conclusie: probleem of oplossing?
• Probleem, want
– Zzp is duur, kost de fiscus (samenleving) enkele miljarden p.j.
– Zorgt voor tweedeling op de arbeidsmarkt en concurrentie
tussen contractvormen
• Oplossing, want
– Kan goed zijn voor innovatie en werkgelegenheid van
outsiders
– Zorgt voor flexibiliteit in de economie
 Uitdaging: aanpassen instituties onder behoud van ‘het goede’
Centraal Planbureau