Beeldvorming van seksuele ontwikkeling bij mensen met een

2-1-2017
Programma
Beeldvorming van seksuele
ontwikkeling bij mensen met
een ernstige verstandelijke
(meervoudige) beperking
Mariska Schutte
Gedragsdeskundige
Syndion
Visie op seksualiteit bij mensen met een
EV(M)B
• Mensen met EV(M)B hebben geen seksuele behoeften.
• Een volwassen cliënt hoort niet meer op schoot te
zitten.
• Mensen met EV(M)B kunnen je als begeleider in
verlegenheid brengen door het krijgen van een
erectie of met een verliefde blik, omdat je het van
hen niet verwacht.
• Als iemand met EV(M)B het eigen geslachtsdeel aanraakt
of schuurt is dit toeval of een vorm van spelen.
Babyfase
(0-6 Babyfase 0-6
maandenmaanden)
• Visie
• Seksuele ontwikkeling 0-7 jaar
• Hermeneutische cirkel als
beeldvormingsmethodiek
• Lichaamsbesef
• Afronding
Seksuele ontwikkeling van 0-7 jaar
• Seksuele responsiviteit en lichamelijkheid
• Intimiteit en relatievorming
• Sekse en gender
• Seksuele ontwikkeling begint bij
geboorte
• Directe behoeftebevrediging
• Huidcontact belangrijk
• Lichamelijke (on)lustgevoelens
• Ontdekken (toevalligerwijs) van
lichaamsdelen door grijpen / voelen /
zuigen
• Veilig en geborgen voelen
1
2-1-2017
Baby-dreumesfase
(Baby- dreumesfase 0 – 1 ½ jaar8
maanden)
• Knuffelen, strelen, kusjes geven
• Ontdekken dat ene plekje lekkerder
voelt dan andere
• Mond blijft belangrijk voor ontdekken
• Ontdekken eigen lijf, handen, voeten,
oren, neus, geslachtsdelen
• Leren vertrouwen dat er wordt
ingegaan op behoeften
Peuterfase
1 ½ - Peuterfase 1 ½ - 3 jaar3 jaar
• Grote interesse voor eigen lichaam en
dat van anderen
• Bloot lopen voelt lekker, interesse in
poep
• Lichaamsbesef: bekijken van anderen
• Verschil jongen / meisje op basis van
uiterlijke kenmerken
• Aanraken van geslachtsdelen is
rustgevend
• Ik-besef / ontdekken eigen wil (nee)
• Wereld ontdekken
Eind peuter- en kleuterfase (3-7 jaar)
• Doktertje spelen
• Kleuters willen weten waar kindjes
vandaan komen
• Lijfelijk contact belangrijk maar
minder in openbaar / ontwikkelen
preutsheid
• Verliefd zijn: iemand lief vinden /
vriendschappen
• Duidelijke ideeën over jongens /
meiden
• Leren wat wel en niet mag, normen en
waarden
2
2-1-2017
Hermeneutische cirkel als
beeldvorming
Ontwikkelingsdenken LACCS
Sensatiefase; kenmerken
Sensatiefase
• Gerichtheid op sensaties (eigen lichaam wordt ervaren, omgeving wordt
ervaren)
•
•
•
•
Emotie: sensaties zijn prettig of niet-prettig
Het lichaam is de basis
Weg = weg
Lichaamsgebonden geheugen: deze prikkel ken ik
gewenning
• basis van alle ordeningen (baby ervaart zo)
• ervaren van de prikkel op het moment dat hij
er is: bij toeval ervaar je je lichaam, lichamelijk
genieten
• het overkomt je, je zoekt het niet zelf op
• prikkels (opgewondenheid) kan niet uitgesteld
worden, opgewonden raken van geluiden,
geuren, smaken, visuele prikkels
Klikfase; kenmerken
• Verwachtingen hebben
• Twee of meer dingen horen bij elkaar
–
–
–
Als je het ene ziet, dan weet je al
Als het ene gebeurt, dan doe je al
Als je dit doet, verwacht je al
• Daar denk je vaak net zo over na, het gaat
gewoon zo (hoort zo)
• Gewoonten, automatismen, trucs, koppeling,
routine, ritueel, klikjes…
• vaste patronen worden herkend en verwacht:
eerst dit …………dan dat
• ontdekken
• paniek bij afwijken van gewoontes
• lichamelijk genieten: als ik dit doe, krijg ik dat gevoel
• nog geen normbesef, dit moet je aanleren: bijvoorbeeld
masturberen in privéruimte
• dwangmatig gedrag kan voorkomen
• communicatie: vaak napraten van anderen, reacties
uitlokken, inhoud niet snappen
3
2-1-2017
Kort: Begripsfase
•
•
•
•
Inzicht
Waarom
“ja, maar…”
Lichamelijk genieten gekoppeld aan persoon /
situatie
Iemand snapt de achterliggende gedachte
Hierdoor is iemand flexibeler bij veranderingen
Communicatieniveau
Communicatieniveaus beschreven volgens
model van Oskam en Scheres (Totale
Communicatie):
• Situatieniveau I en II
• Signaalniveau I en II
• Symboolniveau I en II
• variaties in vaste patronen, gedachten
onderling vormen nieuwe gedachten: inzicht
ontwikkelen
• kiezen uit verschillende mogelijkheden
• beginnend praten over gevoelens, rekening
houden met anderen
• lichamelijk genieten koppelen aan personen /
situatie
Situatieniveau I en II
Situatieniveau I: leven van moment tot moment.
Communicatie is onbewust. Het is aan de
ander om gedrag op te merken en te vertalen
naar de vraag voor dat moment.
Situatieniveau II: behoeftes en verwachtingen
worden uitgezonden naar anderen, op welke
manier dan ook. Herkenning van actuele
situatie
Signaalniveau I en II
Symboolniveau I en II
• Signaalniveau I: communiceren over de werkelijkheid
via een code, representatiebesef (foto, woord,
gebaar buiten het direct waarneembare). Eén
betekenis aan één vaste code (foto buitenspelen bij
oma)
• Signaalniveau II: meer betekenissen koppelen aan
één code. Situatie speelt zich af op dagbesteding en
op wonen (foto buitenspelen).
Communicatie via codes alleen over dagelijkse of
frequent voorkomende thema’s
• Symboolniveau I: communiceren over ervaringen uit
eigen belevingswereld waarvan er een herkenbare,
oproepbare ervaring is opgeslagen
• Symboolniveau II: communiceren over thema’s
waarvan geen letterlijke of soortgelijke ervaring ligt
opgeslagen in het geheugen maar op basis van
redenering en variatie aan ervaringen maken ze zich
een voorstelling
4
2-1-2017
Koppeling ontwikkelingsdenken en
communicatieniveau
• Sensatiefase: situatieniveau I
• Klikfase: Situatieniveau II en Signaalniveau I
• Begripsfase: Signaalniveau II en
Symboolniveau I
Ik-project
• Doel
: het verbeteren van het
lichaamsbesef en stimuleren van het
zelfbewustzijn.
• Vorm : het aanbieden van
ervaringsgerichte activiteiten / activiteiten
gericht op cognitie
Lichaamsbesef
• Informatie over en het opdoen van ervaring
met je lichaam gaat vooraf aan communiceren
over seksualiteit.
• Lijfelijke ervaring opdoen, informatie
verkrijgen over je lichaam is belangrijk om je
bewust te worden van jezelf.
• Het hebben van een bewust lichaamsbesef is
geen voorwaarde om seksuele gevoelens en
ervaringen te hebben.
Fases van ik-project
• Fase 1: activiteiten aangeboden gericht op het
ervaren van de grove / grote lichaamsdelen, te weten
hoofd, romp, armen, benen, handen en voeten
• Fase 2: activiteiten aangeboden gericht op de meer
gedetailleerde lichaamsdelen zoals ogen, neus, mond
etc.
• Fase 3: aandacht besteed aan geslachtskenmerken,
groei en persoonlijkheid
Wat neem je mee terug?
• Handout
• Beeldvorming aan de hand van de
hermeutische cirkel
• ......................
5