verzetsmuseum

Leven en verzet in bezet Nederland
1940 - 1945
OP
ONDER
ZOEK
IN HET
verzetsmuseum
Naam/namen
1. ...................................................................................................................
2. ...................................................................................................................
datum: ..............................
verzetsmuseum
gebouw plancius amsterdam
B
Nederland voor de oorlog
VASTE EXPOSITI E
De jaren 30
Nederland in de jaren dertig
In dit eerste deel krijg je een indruk van Nederland voor de Tweede Wereldoorlog. Je
1
mag van de volgorde van de vragen afwijken; kies een onderdeel waar het niet druk is.
mei 1940 – februari 1941
– Duitsland verovert Europa –
ME
I 1943 – M
1
MAART 1941 – APRIL
EI
943
1
94
4
MEI 1940 – F E BRU
41
194
19
MEI
AR
I
JUNI 1944 –
B
BOVEN:
Het Nederlandse
Koloniale Rijk
informatie-eiland
ING
NA
B
DE
OO
RLOG
A
JAREN ’30
BEVRIJD
BINNEN:
Vul aan. Het standbeeld maakt duidelijk dat de Nederlanders in die tijd
2. KRANTENKOPPEN
Beschrijf de situatie in Europa:
2
maart 1941 – april 1943
– Duitse opmars stagneert –
Invoering persoonsbewijs
Schaarste en distributie
Propaganda
Jodenvervolging
Onderwijs
Kerken/vakbonden
Cultuur en uitgaansleven (bioscoop)
5
A
1. STANDBEELD
Duitse inval
Het leven gaat door
Bestuur
Oranje als symbool van verzet
De Nederlandse Unie
De NSB
Censuur/de eerste illegale kranten
Eerste anti-joodse maatregelen
De Februaristaking
3. FILMBEELDEN
De filmbeelden laten twee kanten van de Nederlandse samenleving zien. Omschrijf.
1.
2.
3
4. ZUILEN
mei 1943 – mei 1944
– De oorlogskansen keren –
De April/meistakingen
Inlevering van radio’s
Tewerkstelling in Duitsland
Studenten
Economie
Ontsnappingroutes/spionage
Onderduikhulp
Vervalsingswerk
Gewapend verzet
Gevangenschap
Illegale pers
looproute vaste expositie
juni 1944 – mei 1945
naar de wisselexpositie
Dolle Dinsdag
Bevrijding van Zuid-Nederland
De Spoorwegstaking
Hongerwinter
Illegale verbindingen
Financiering verzet
Binnenlandse Strijdkrachten
Terreur en represailles
Voedselhulp
Na de oorlog
C: socialistische zuil; D: liberale zuil
Welke omschrijving hoort bij welke zuil? Zet de juiste letter in de vakjes.
 Strijdt voor verheffing van de arbeidersklasse.
5
 Heeft zich eeuwenlang achtergesteld gevoeld ten opzichte van de protestanten.
5. POLITIEKE PARTIJEN
In 1931 wordt een nieuwe partij opgericht, de
Ze beweren: “Democratie is ”
De partij blijft klein want de meeste Nederlanders blijven trouw aan hun eigen zuil.
6. INVAL EN CAPITULATIE
Rode vitrine met filmbeelden: op 10 mei 1940 valt het Duitse leger aan.
6
Het Nederlandse leger biedt meer tegenstand dan verwacht. Op 14 mei wordt
Rotterdam gebombardeerd om het Nederlandse leger tot overgave te dwingen;
900 burgers worden gedood. De Duitsers dreigen meer steden te bombarderen.
De Nieuwe Dag meldt de capitulatie (overgave) op
[datum van de krant]
Voor de capitulatie verlaten de Koninklijke familie en de regering Nederland.
Het Nederlandse Koloniale Rijk
colofon
eigen politieke partij, krant, radio-omroep, verenigingen en zelfs scholen.
A: protestants-christelijke zuil; B: katholieke zuil;
– De Duitsers teruggedreven –
Bevrijding
Nederland is opgedeeld in vier politieke en religieuze ‘zuilen’. Elke zuil heeft zijn
4
In De Standaard staat naar welke stad ze gaan:
Op Onderzoek (B)
foto’s + tekst: © Verzetsmuseum Amsterdam, 2007
Een deel van de Nederlanders vindt dat de Koningin haar volk in de steek laat!
vormgeving: Ina de Jong, Amsterdam
Anderen vinden het juist verstandig dat ze is vertrokken. En jij?
drukwerk: drukkerij Kedde, Amsterdam
Ik zou het waarschijnlijk wel / niet verstandig hebben gevonden, omdat
Verzetsmuseum Amsterdam
Plantage Kerklaan 61
1018 CX Amsterdam
tel 020 - 620 25 35
www.verzetsmuseum.org
‹ pagina ›
‹ pagina ›
Periode 1
mei 1940 - februari 1941
Duitsland
verovert
Europa!
1. GERMAANS BROEDERVOLK
Stel je voor…
De Duitse bezetters gedragen zich in het begin vrij correct. Ze hopen dat daardoor de
Zou je bij de Jeugdstorm hebben gewild?
Nederlanders de kant zullen kiezen van Hitler-Duitsland en het nationaal-socialisme.
Zeker weten / Misschien / Absoluut niet omdat
5
Dat blijkt wel / niet uit de krantenknipsels naast de banier want
Je woont in Utrecht en ziet de poster “Mussert spreekt in Tivoli”. Ga je luisteren?
1
2. IN BELANG VAN DE BEVOLKING
Ja / Nee / Weet niet omdat
Hitler stelt deze nazi uit Oostenrijk aan als nieuwe baas in Nederland.
Zijn naam:
Op de grond is AANBLIJVEN? geprojecteerd. Lees de verhalen in beide kastjes.
6. NIET VOOR PUBLICATIE
Mij spreekt de keuze van Boot / Frederiks het meeste aan omdat
De Duitsers controleren de kranten en de radio.
6
Het gebruik van de moffenzeef (boven in de vitrine) is een vorm van verzet omdat
3. ORANJE ZAL OVERWINNEN
2
In het begin valt de bezetting mee en ook het verzet ertegen is nog ‘klein’. Stel je voor,
Wat maakt de cartoon met de schrijvende handen duidelijk?
het is 1940 en Nederland is bezet. Zou jij zo’n speldje dragen of OZO op de muren
schilderen?
Ja / Nee / Weet niet omdat
7. REGISTRATIE EN ONTSLAG
Op de kaart van Amsterdam van mei 1941 is te zien waar
4. TOT SAMENWERKING BEREID
De Duitsers schaffen ook in Nederland de democratie af. De enige beweging die naast
de NSB mag bestaan is de Nederlandse Unie. Lees tekstbord 1.4.
3
Wat hopen de leiders van de Nederlandse Unie te bereiken?
In januari 1941 moeten alle joden zich laten registreren. Begrijp je waarom bijna
7
iedereen de papieren invult? (Tekstbord 1.7)
Ja / Nee omdat
Lees in het kastje de mening van Huib en Jan Drion over de Unie.
Ik ben het wel / niet / een beetje met ze eens omdat
8. STAAKT, STAAKT, STAAKT
Lees tekstbord 1.8 bij de ingang van de ruimte en/of beluister het verhaal. Leg uit
4
waarom men de Februaristaking als een keerpunt beschouwt tijdens de bezetting.
8
5. VOOR VOLK EN VADERLAND
De citaten op de wandfoto maken duidelijk waarom
5
‹ pagina ›
De wandfoto laat zien hoe
‹ pagina ›
Periode 2
maart 1941 - april 1943
Duitse
opmars
1. AUSWEIS BITTE!
4. MEER DAN 100.000 DODEN
In de loop van 1941 moet iedere Nederlander vanaf 14 jaar een persoonsbewijs (PB)
In de ruimte achter Café Royale is een tijdlijn met maatregelen tegen de joden.
bij zich dragen. (Tekstbord 2.1)
De tijdlijn loopt verticaal door op de tegenoverliggende vitrine.
Het PB wordt ingevoerd om
stagneert
4
Schrijf twee plekken op die “Verboden voor joden” worden.
1.
Hoe wordt het PB ook vaak genoemd?
[Duits]
2. V = VICTORIE
2.
De jodenster wordt verplicht vanaf
De Duitsers gebruiken radio, krant en bioscoop voor hun propaganda.
2a
Op de ronde zuil zie je propagandaposters en op de wandfoto een groot spandoek.
In het begin proberen de Duitsers de joden wijs te maken dat ze zich moeten melden
om te gaan werken in Duitsland. Hoe kun je dat zien op deze OPROEPING?
Waarvan wil de Duitse bezetter de Nederlandse bevolking overtuigen?
a. b. Sluit je aan bij zal de oorlog winnen.
voor een beter Nederland en Europa.
c. Deze vijand zullen we verpletteren:
2b
Kijk in de drie vitrines. Van wie is het propagandamateriaal afkomstig?
2c
2a
a. Dit materiaal is afkomstig van
Geef twee voorbeelden.
1.
2.
Wat denk je, zou jij de Duitsers hebben geloofd?
Ja / Nee / Weet niet omdat
b. Dit is van
2b
c. En dit van
3. ALLES OP DE BON
2c
Om sommige producten te kunnen kopen heb je behalve geld ook bonnen nodig.
Zoek in de wandfoto de vitrine over ‘Remi van Duinwijck’.
Wat is er met hem gebeurd?
Waarom zijn producten ‘op de bon’?
3
Bedenk zelf waarom het bonnensysteem erg lastig is voor onderduikers:
Surrogaatproducten (rechter kist) vervangen producten die bijvoorbeeld niet meer
Hoeveel joden heeft de verzetsgroep Westerweel gered?
Waar werd dit dambord voor gebruikt?
geïmporteerd kunnen worden.
Geef twee voorbeelden.
Naar welk vernietigingskamp gaat de trein vanuit kamp Westerbork in Drenthe?
1.
2.
Wat voor briefjes steken er uit de fotowand van de trein?
Hoe is het gebrek aan rubber bij deze fiets opgelost?
1.
2.
Hoeveel Nederlandse joden zijn er tijdens de Tweede Wereldoorlog omgekomen?
Verklaar de speciale koplamp:
‹ pagina ›
‹ pagina ›
Periode 3
mei 1943 - mei 1944
De oorlogs
kansen
keren
1. MELKSTAKING
5. VERBERG DE VERVOLGDEN
Russische troepen dringen de Duitsers terug. De Engelsen worden de baas in de
In de loop van de bezetting groeit het aantal onderduikers tot ruim 300.000 in 1944.
lucht. Steeds meer Duitse mannen moeten het leger in. Duitsland heeft arbeidskrach-
Stel je voor, je bent actief in het verzet en je bent op zoek naar onderduikplekken voor
ten nodig uit de bezette gebieden.
mensen die gevaar lopen. Hoe reageren de drie mensen die hier wonen? Bel aan.
De ‘melkstaking’ (tekstbord 3.1) breekt uit omdat
 Ze zijn bereid mensen in huis te nemen
5
 Ze hebben angst en durven het niet
Bedenk een overtuigend argument om een onderduiker in huis te nemen:
Veel Nederlanders denken lange tijd dat de Duitse bezetting wel mee zal vallen.
De Duitse reactie op de melkstaking zorgt voor een keerpunt. Verklaar.
1
6. VALSE PAPIEREN
Ga links voorbij de voordeur de ruimte in. Verzetsmensen vervalsen verschillende
2
soorten documenten (tekstbord 3.8). Waarom vervalsen ze persoonsbewijzen?
2. RADIO'S ONDER DE VLOER
6
Kijk in de vitrine. Het kleinste radiootje zit verstopt in een
Waarom moet iedereen na de melkstaking zijn radio inleveren? (tekstbord 3.2).
1.
7
7. AANSLAGEN EN OVERVALLEN
2.
Knokploegen (tekstbord 3.9) steken bevolkingsregisters in brand omdat
Zou jij je radio inleveren? Ja / Nee / Weet niet omdat
Wat willen knokploegen buitmaken met gewapende overvallen?
1. 2.
3. WERKEN IN DUITSLAND
In mei 1943 moeten alle mannen van 18 tot 35 jaar zich melden voor de ‘arbeidsinzet’. Verzetsmensen zijn daar tegen. Waarom? (Zie onder: Melden? Dat nooit!)
7a
Verzetsmensen doden Duitsers en landverraders. Hoe reageren de Duitsers op dit
soort aanslagen? (Bekijk de roze poster op de wandfoto.)
7b
3
Stel je voor dat jij wordt opgeroepen. Wat zou je doen?
 Ik zou onderduiken en niet in Duitsland gaan werken.
 Ik zou naar Duitsland gaan want als je niet gaat en wordt gepakt heb je een veel groter probleem.
 Ik zou mijn ouders vragen wat ik moet doen en dat advies opvolgen.
 Ik weet het niet.
kunt vinden:
a. In dit zwangerschapskorset worden vervoerd.
b. In de kinderwagen worden vervoerd.
8. LEZEN EN DOORGEVEN!
8
Verzetskranten worden in het geheim gedrukt. Daarop staat de doodstraf.
4. DE GRENS OVER
Na mei 1940 gaan de grenzen dicht. Toch ontsnappen ruim 9000 mensen uit
4
Vrouwen zijn actief in het verzet. Noem daarvoor twee ‘bewijzen’ die je in deze ruimte
Voor Paula Joachimsthal zijn de verzetskranten belangrijk omdat
Nederland. Hoe heet het bouwwerk dat je op de wandfoto ziet?
Hoeveel Trouw-medewerkers zijn in 1944 geëxecuteerd door de bezetters?
Mensen die - bijvoorbeeld met bootjes over de Noordzee - naar Engeland gaan worden
Had je dezelfde keuze gemaakt als Wim Speelman? Ja / Nee / Weet niet omdat
genoemd.
Hoeveel valse persoonbewijzen heeft de hoofdbezorger van de Trouw?
Zoek het koffertje onder de trap. Waarvoor werd het gebruikt?
‹ pagina ›
Bedenk zelf een naam voor een illegale krant:
‹ pagina ›
Periode 4
juni 1944 - mei 1945
Duitsers
terug
1. INVASIE
5. HONGERWINTER
Op 6 juni 1944 begint eindelijk de langverwachte invasie van Amerikaanse en Britse
Na de spoorwegstaking volgt een barre hongerwinter.
troepen.
Zoek in het keukentje twee dingen die ze dan eten.
Waar komen ze aan land?
gedreven
5
1.
2.
Weet je hoe deze dag in het Engels wordt genoemd? Nee / ja, namelijk:
Er is bijna geen voedsel meer. Wat is er nog meer schaars?
1.
1
2. DOLLE DINSDAG
2.
Op 4 september 1944 is Antwerpen bevrijd. De Nederlanders zijn op 5 september in
3.
een feeststemming omdat
1
In de vitrine ligt naast het bord een knipkaart.
Wat doen NSB’ers en Duitse soldaten?
Daarmee kunnen kinderen krijgen.
Aan de rechterkant van de wandfoto met sneeuwlandschap zit een vitrine.
Is de feeststemming achteraf gezien terecht? Ja / Nee
Wat werd in dit doosje verstuurd?
3. BEVRIJD?
6. VERZET IN DE LAATSTE FASE
Dit deel van Nederland is bevrijd in de winter van 1944:
Wat maakt deze wandfoto duidelijk over het verzet in de laatste fase (tekstbord 4.6)?
3
4. SPOORWEGSTAKING
De Nederlandse regering in Londen roept in september 1944 op tot een spoorwegstaking (tekstbord 4.3). De regering wil dat de Nederlandse spoorwegmensen gaan
Wat is de BS (tekstbord 4.5)?
staken om
6
4
Verzetsman Jan Brasser gaat door het leven met verschillende namen en beroepen.
Welke?
Argument van de Duitse propaganda tégen de staking:
1. naam
beroep
2. naam
Argument van het verzet vóór de staking:
beroep
3. naam
beroep
Tot hoe lang duurt de staking?
Welke gevolgen heeft de staking voor Paula Joachimsthal (scholier uit Amsterdam)?
Geallieerde vliegtuigen droppen vanaf augustus 1944 containers aan parachutes naar
beneden. Voor wie zijn ze bestemd?
Wat wordt er in gedropt?
Henk Das zegt: "Verdorie, waarom hebben ze toen niet gestaakt." Waarom zegt hij
Hoe kunnen duiven helpen bij de strijd tegen de Duitsers?
dat?
Welke gevaar lopen ze?
‹ pagina 10 ›
‹ pagina 11 ›
bevrijd!
1. Vanaf maart 1945 wordt het nog bezette deel van Nederland bevrijd door
geallieerde troepen. Kijk naar de vlaggen en noem drie geallieerde landen:
1.
2.
3.
Ook Nederlandse soldaten in de Prinses Irene Brigade en verzetsmensen strijden
1
mee. Er wordt zwaar gevochten en veel schade aangericht.
2. Vul in (zie tekstbord 5):
De Duitse troepen geven zich over op landverraders worden opgepakt.
NSB-leider Anton Mussert wordt
Wat vind jij van de straf voor Mussert?
3
 Een goede straf, want hij heeft zijn land verraden.
 Onterecht, want je mag best een andere politieke mening hebben.
 Niet goed, want het is een onmenselijke straf.
 Jammer, zo komt hij er te makkelijk vanaf.
 Anders,
3. De bevolking is blij met de komst van de geallieerde bevrijders, maar de
4
Nederlandse meisjes moeten oppassen voor deze soldaten. Waarom?
4. Wie is Lien Lisser?
Wat overkomt haar als ze terug is in Nederland?
5
6
5. Jan Brasser heeft het feest van de bevrijding niet meegemaakt omdat
6. De po en het vergiet zijn gemaakt van
Daaruit blijkt dat er toen
7
Jezelf een vraag stellen Daarmee begint verzet
En dan die vraag
Aan een ander stellen
Remco Campert, dichter
‹ pagina 12 ›
7. Verzet?! Tegen welk onrecht zou jij je willen verzetten?
[datum]