taalbeleid klassiek talen

Werken aan taalbeleid in de lessen klassieke studiën
Met dank aan Geert Kentane, pedagogisch begeleider Latijn en Grieks
Leerlingen die klassieke talen studeren, moeten theoretisch en creatief taal leren
hanteren. Taalbewust lesgeven steunt op drie pijlers: interactie, context en taalsteun.
LATIJN EN GRIEKS LEREN DOOR INTERACTIE
De leraar laat leerlingen zoveel mogelijk aan het woord en laat hen in groep werken
als dit het vakonderricht ten goede komt.
- Om een zin correct weer te geven volstaat de basisbetekenis van een woord vaak
niet. Laat leerlingen zoeken naar een synoniem of een contextuele weergave.
- Bedenk met leerlingen mnemotechnische middeltjes bij de studie van vocabularium.
- Formuleer samen met leerlingen enkele toetsvragen.
– Vraag leerlingen voor zichzelf of voor een medeleerling een foutenanalyse te maken.
LEREN IN CONTEXT (aansluiten bij de alledaagse en vakgebonden voorkennis)
Ons brein werkt associatief. Hoe breder de context, hoe langer de kennis blijft
hangen in het geheugen. Geleidelijk bouwen leerlingen een referentiekader op en
koppelen ze theoretische taalinhouden aan concrete teksten.
- Tijdens de lessen Nederlands leren de leerlingen leesstrategieën toepassen. Overleg
met collega’s om de transfer ervan te garanderen in andere taalvakken.
bv. titels, tussenkopjes, alinea’s, tekstreliëf (vet), trefwoorden, namen,
verwijswoorden
- Volg de fases in de woordenschatdidactiek:
•
aanbieden van vocabularium
•
toepassen van woordenschatstrategieën:
bv. principes van woordvorming *pav- : pavēre / pavescere / pavor /
pavidus
bv. verbanden met moderne talen
bv. kolossaal→ kolossos (van Rhodos)
muur → murus
tafel → tabula
of
spectacles → spectare
to envy → invidere
fiction → fictus
•
consolideren (verankeren van de betekenis door gebruik in context)
•
controleren
- Expliciteer denkwijzen en oplossingsstrategieën:
bv. ‘cum’
voorzetsel met substantief in ablatief: ‘met’
voegwoord:
+ indicatief: ‘toen, wanneer’
+ conjunctief: ‘toen, omdat, hoewel’
↔ Nederlands ‘toen’
voegwoord: gewone woordorde (Latijn: cum)
bijwoord: met inversie (Latijn: tum, tunc)
bv. de tempel van het werkwoord met zuilen voor actief / passief; tijd; persoon
enz.
- Controleer of leerlingen de aangebrachte begrippen in de juiste context gebruiken.
Bij taalverwerving kan dit door oefeningen als:
-
multiple choice: zoek de juiste omschrijving voor dit taalfenomeen
wat hoort niet in de rij en waarom niet?
plaats de vormen onder de juiste categorie
geef een definitie van…
LEREN MET TAALSTEUN
1. Leerkrachten bieden talige ondersteuning om inzicht te verwerven in
begrippen en vormen:
- Verklaar en gebruik consequent schooltaalwoorden en vaktermen.
bv. vergelijken = aanduiden wat gelijkend en verschillend is + conclusie trekken
bv. determineren, verantwoorden, …
- De begrippendidactiek verdient speciale aandacht :
° Gebruik dezelfde vaktermen als andere taalleraren. De nieuwe leerplannen
voor de 1ste graad zitten op dezelfde golflengte (Nederlands en Frans vanaf
september 2010; klassieke studiën vanaf september 2011)
bv. naamwoordelijk deel van het gezegde
° Wijs op mogelijke transfer van begrippen tussen de verschillende taalvakken.
bv. bijwoorden bepalen werkwoorden, adjectieven, andere bijwoorden en
telwoorden in moderne en klassieke talen.
- Schenk aandacht aan de vraagstelling: vermijd samengestelde en/of onbegrensde
open vragen, onduidelijke antwoordinstructies, vreemde of abstracte woorden,
woorden met dubbele betekenis …
2. Voorbeelden van transfer (of contrast) tussen Nederlands en klassieke
talen
- De woordvolgorde is determinerend in het Nederlands (en Engels).
bv. Als Jan Els slaat, maar: Als Els Jan slaat …
In het Latijn is de woordorde minder strikt, maar toch niet onbelangrijk wegens de
communicatieve of stilistische waarde van de Latijnse woordorde.
- Het Nederlands gebruikt vrije verzen of rijm waar het Latijn kiest voor afwisseling
tussen lange en korte lettergrepen.
- Participia worden in klassieke talen veel vaker gebruikt en krijgen een andere
weergave in het Nederlands: bijvoeglijke bijzin, bijwoordelijke bijzin, deelwoord.
- Het (on-) overgankelijk karakter van werkwoorden in klassieke talen stemt vaak niet
overeen met het Nederlands.
- Een betrekkelijke bijzin moet in het Nederlands aansluiten bij het antecedent.
- Passieve constructies
° Het Nederlands vermijdt ze en streeft naar een dynamische, directe stijl
bv. Tuis litteris delector: je brief maakt me blij
° Latijn (en Engels) gebruiken vaak passieve constructies
bv. ….iussa est relegari….
Nederlands: men heeft bevolen haar te verbannen (letterlijk: ze is
bevolen verbannen te worden..)
Engels: she’s ordered to be relegated (stemt overeen met Latijns
taalpatroon)
- De adequate weergave van klassieke teksten is een complexe leeractiviteit:
° Streef ernaar om zinvolle en samenhangende gehelen aan te bieden.
° Vele Latijnse en Griekse wendingen kunnen niet woordelijk in het Nederlands
weergegeven worden. Vermijd een woord-voor-woordvertaling als eindpunt.
Het is zaak om naar een vlotte en tegelijk correcte weergave te streven.
° Schenk aandacht aan de stijlregisters: normale, (in-)formele taal, vermijd
archaïsmen (bv. zich kwijten van, vastspietsen,…)
3. De vertaling van een Latijnse of Griekse literaire tekst is ook een
gelegenheid om leerlingen op het verschil te wijzen tussen een letterlijke
weergave en een vlotte vertaling.
- Tangconstructies:
° zijn erg gebruikelijk in Latijnse teksten
° vermijd je het best in het Nederlands
- Geneste zinnen (een zin wordt onderbroken door andere deelzinnen)
bv. (letterlijke weergave) Het is aangenaam, terwijl de wind het
wateroppervlak in volle zee onstuimig maakt, om vanaf het vasteland… →
(vlottere weergave: ) Terwijl de wind …, is het aangenaam om vanaf…
- Paratactisch ↔ syntactisch
° Praktisch gebruikt Nederlands verkiest beknopte, nevengeschikte zinnen. Het
literaire Latijn gebruikt vaak periodebouw met een gemeenschappelijk onderwerp
dat vooraan in de zin staat, nog voor de voegwoorden van de bijzin.
bv. Caesar, postquam …., … pontem fecit.
° Latijnse en Griekse volzinnen kunnen niet zomaar overgenomen worden in het
Nederlands. Leerlingen moeten leren om complexe samengestelde zinnen paratactisch
weer te geven en om de verbanden met de juiste bijwoorden aan te duiden.
- Stijlfiguren
De vertaling van stilistische kenmerken stelt vaak extra problemen. Dan is een
alternatieve weergave mogelijk of de vaststelling dat de doeltekst niet hetzelfde
effect heeft.
bv. Gnarum id Caesari. → Dit was bekend geworden bij de keizer. (ellips)
bv. (letterlijke weergave:) Telkens als ik de oorzaken van de oorlog en onze
noodzakelijkheid bekijk → (vlottere weergave: ): …en onze noodzakelijke strijd
bekijk (abstract i.p.v. concreet)
- Idioom
° (letterlijke weergave) Door liefde overweldigd, haalde Seianus haar over … →
(vlottere weergave: ) Seianus, die door liefde overweldigd was, haalde haar over. Het
Nederlands formuleert de beknopte bijzin bij voorkeur als uitbreidende.
° Mariti cum uxoribus (mv.): de mannen met hun vrouw (enk.)
° … ut e Socraticorum libris maximeque Platonis intellegi potest : … zoals uit de
boeken van de Socratici en het meest uit die van Plato kan afgeleid worden.