Gezond opgroeien

NIKIM
nationaal informatie- en kenniscentrum integrative medicine
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft voorspeld dat het
aantal mensen in de westerse wereld dat zal komen te overlijden
door een hart- of vaatziekte zal stijgen van 17,1 miljoen in 2004
naar 23,4 miljoen in 2030. Ook al krijgen patiënten dezelfde medische behandelingen, zij blijken een verschillend ziektebeloop te
hebben. Uit onderzoek is gebleken dat angst, depressie en persoonlijkheid hierin een belangrijke rol kunnen spelen.
Door: Karlien Bongers, chirurg, bestuurslid NIKIM
Gezond opgroeien
A
ngst en depressie komen
vaak in combinatie voor en
worden emotionele stoornissen genoemd. Cijfers van het
Rijksinstituut voor Volksgezondheid
en Milieu (RIVM) laten zien dat in
Nederland 700 tot 800 duizend mensen een depressieve stoornis hebben
en hetzelfde aantal een angststoornis. Angst en depressie zijn de meest
voorkomende psychische stoornissen in ons land. Zij blijken nauw
samen te hangen met lichamelijke
ziekten.
Emotionele stoornissen komen veel
vaker voor bij mensen met een lichamelijke ziekte. Deze verhogen het
risico op lichamelijke ziekten en hebben een negatieve invloed op het verloop van lichamelijke ziekten.
Het Center of Research on Psychology
in Somatic diseases (CoRPS), een
onderzoeksgroep van de Universiteit
van Tilburg, doet onderzoek naar
het verband tussen depressie, angst
en hartziekten. Doel is de behandeling van mensen met hartziekten die
een emotionele stoornis hebben te
verbeteren. De uitkomsten van het
onderzoek suggereren dat hoe eerder angst onderkend en behandeld
wordt, des te kleiner is de kans op
een hartziekte.
Emotie en gevoel
Hoewel in het dagelijks spraakgebruik
onder emotie en gevoel vaak hetzelfde wordt verstaan, blijkt uit biopsychologisch onderzoek dat het toch
zinvol is deze begrippen te scheiden.
Emoties in biologische zin zijn affectieve reacties die worden gereguleerd
door het limbisch systeem in de hersenen. Een emotie in strikte zin duurt
niet langer dan 15 seconden. Door
straffen en belonen kunnen de uitkomst van de regulering van emoties
bekrachtigd worden.
Gevoelens kunnen gepaard gaan met
lichamelijke reacties, zoals zweten
of een versnelde hartslag bij angst.
Volgens sommige theorieën, zoals
die van James Lange, is het zelfs zo
dat gevoelens niets anders zijn dan
bewustwordingen van lichamelijke
reacties.
De reactie op een emotie hoeft niet
gepaard te gaan met een gevoel.
Een gevoel is namelijk de bewuste
reflectie van een emotie. Of, anders
gezegd, een gevoel is de expliciete
beleving van de lichamelijk reacties
die tijdens een emotie automatisch
worden opgeroepen. Om een gevoel
te kunnen ervaren is dus invloed van
onze prefrontale cortex nodig. De
bewuste beleving van prikkels uit de
omgeving, waaronder dus ook affectieve prikkels, loopt van het limbisch
systeem naar de prefrontale cortex
en wordt beïnvloed door gedachten. Ook dit reguleringssysteem kan
worden beïnvloed door straffen en
belonen.
Communicatie
De eerste jaren van ons leven blijken
cruciaal voor ons emotionele leren.
We ontdekken hoe we onszelf voelen
en hoe anderen op ons reageren.
We leren denken over onze emoties,
welke keuzen we hebben om met
onze emoties, gedachten en gevoelens om te gaan en hoe anderen reageren op onze gekozen strategie.
Zoals de rationele geest zich uitdrukt in woorden, zo is de uitdrukkingswijze van emoties over het
algemeen non-verbaal. Uit communicatieonderzoek blijkt 90% van een
emotionele boodschap non-verbaal
te zijn. Kinderen die goed zijn in
het interpreteren van non-verbale
boodschappen blijken onafhankelijk
van hun IQ betere schoolresultaten
te behalen.
Het leren begrijpen van non-verbale
boodschappen begint direct na de
geboorte. De mate waarin een ouder
of verzorger het eigen gedrag kan
afstemmen op de emotionele uitingen van het kind, bepaalt of het
kind zich in zijn behoeften begrepen
voelt of juist niet. Als een ouder consequent niet bij machte is empathie
te hebben voor een bepaalde emotie
bij het kind, bijvoorbeeld tranen of de
behoefte aan een knuffel, dan gaat
het kind vermijden deze emoties te
tonen of zelfs bewust te voelen.
Daarnaast speelt een rol dat kinderen leren door gedrag van ouders of
verzorgers te kopiëren. Drie maanden oude baby’s van depressieve
moeders zijn bijvoorbeeld angstiger,
verdrietiger, minder spontaan en
minder nieuwsgierig dan baby’s van
niet depressieve moeders. En als een
ouder consequent niet reageert op
activiteiten van het kind wordt het
kind passiever.
Basisdrijfveren
Geen enkele ouder of verzorger doet
het helemaal goed als het gaat om
herkennen van emoties en behoeften
van het kind, laat staan dat de reactie
erop altijd ondersteunend zal zijn.
Hierdoor ontwikkelen wij als mensenkinderen drie basisdrijfveren die ons
motiveren onze doelen te bereiken en
richting geven in ons leven: 1) Woede
2) Angst en 3) Behoefte aan waardering. Deze worden ook wel negatieve
emoties, belemmerende emoties of
“ego driven emotions” genoemd.
De drie basisdrijfveren zijn bij iedereen in meer of mindere mate te herkennen, hoewel we ons er vaak niet
van bewust zijn dat we ons erdoor
laten leiden. Uiteindelijk leidt het doel
dat je bereikt door één van deze drie
drijfveren niet tot blijvend geluk.
Een voorbeeld. Stel je begint een relatie omdat je verliefd bent op iemand.
Je zegt dat je van die iemand houdt
en altijd bij elkaar wilt blijven. Je verborgen drijfveer echter is je angst
om alleen achter te blijven. Hoewel
je geniet van de relatie, blijf je bang.
Uiteindelijk zal je je partner steeds
meer gaan claimen en wat je partner ook zegt of doet, het zal nooit
genoeg zijn je (onbewuste) angst op
te lossen. De enige die werkelijk iets
aan je angst kan doen ben jijzelf.
Therapie
Gelukkig hebben we in ons later
leven mogelijkheden om onze eigen
weg te vinden om om te gaan met
emoties. Bijvoorbeeld door het aangaan van gesprekken met een therapeut. De resultaten van deze therapie zijn echter niet altijd afdoende.
Een deel van de bron van je angst is
immers non-verbaal aangeleerd en
dus met woorden en gedachten niet
af te leren.
In de psychiatrie is ondertussen herkend dat heftige emotionele gebeurtenissen, vooral indien betrokkene
geen controle had, levendige herinneringen worden in het emotionele
controle systeem: de posttraumatische stress stoornis (PTSS). PTSS
was jarenlang een zeer therapie
resistente aandoening tot dat eind
jaren tachtig door Shapiro de Eye
Movement Desensitization and
Reprocessing (EMDR) techniek werd
geïntroduceerd.
Hoewel er veel wetenschappelijk
onderzoek naar is verricht, is nog
niet goed bekend waarom EMDR
werkt. Niettemin staat EMDR voor
de behandeling van PTSS in de categorie van therapieën met de hoogste
effectiviteit. Een aan EMDR verwante
techniek is de Emotional Freedom
Technique (EFT) waarbij belemmerende emoties als het ware uit je
systeem worden geklopt. Met andere
woorden: het reguleringscircuit van
belemmerende emoties wordt veranderd met behulp van stimulatie
van bekende acupressuurpunten. Het
grote voordeel van deze techniek is
dat het door iedereen te leren is en je
het op jezelf kunt toepassen. Eerste
wetenschappelijke onderzoeken naar
de effectiviteit van EFT laten een
bemoedigd resultaat zien.
Ik stel voor om te onderzoeken of EFT
onderwijs aan opgroeiende kinderen
niet een middel is om kinderen al in
een vroeg stadium te leren omgaan
met emoties waardoor psychische en
lichamelijke ziekten op latere leeftijd
kunnen worden voorkomen.
<
www.nikim.nl
Referenties
- “Emotionele intelligentie, emoties als sleutel tot succes”; Daniel Goleman; Olympus
2004
-“EFT van A tot Z”; Gabriëlle Rutten en Henk
van Veen; Gopher 2009