Taalonderzoek: van `aigoal` tot `griemm`

26 januari 2013 , pag. 10
Taalonderzoek: van ’aigoal’ tot ’griemm’
Siemon Reker, hoogleraar Gronings, bespreekt wekelijks pakkende woorden in de rubriek
Vroag & Antwoord. Ze worden
aangedragen door deelnemers aan
zijn onderzoek naar het hedendaagse Grunnegers. Jaarlijks kan
vijf keer een (internet)vragenlijst
worden ingevuld. In drie afleveringen geven wij op zaterdag een
ongefilterd beeld van de oogst
van de eerste vragenronde. Deze
keer woorden en authentieke reacties van deelnemers van a tot en
met g.
! Aigoal
Kan zijn egaal, vlak, maar ook wel steeds,
aldoor.
! Ainmoud
Ooit als kind gelezen in Ter Laan en het is
me altijd bijgebleven.
! Birzen
Haile hard loopn, mor nait runnen. Mien
oma zee dat dou ze ient bejoardnhoes
was: ’Dat wichje haar t zo drok, ze birsde
mie veurbie.’
! Boelovlais
Dat riepen wie vrouger aas ain deur ies
hen zakte. Den haar e natte poot. Wat het
betaikent wait ik nog nait. t Zal iets met
bollevlees te moaken hemmen, moar zeker wait ik het nait. Oet mien buurt ken
elk dei oetdrukken, moar gainain de betaikenis.
! Boes op hoed jaogen
Laten schrikken. In mijn hoofd hoor ik
mijn vader nog zeggen: ’hai kiend, jagst
mie boes op hoed’. Ik begreep niet wat hij
zei.
! Boesjeude
Een boeman waar we als kinderen bang
voor gemaakt werden. Volgens mij huisde hij in de kadaverbak langs het kanaal.
! Bozzem
Mijn moeder gebruikte dit woord voor
schoorsteenmantel, maar ze zei ook wel
schörstainmantel. In mijn Friese tijd
kwam ik het woord boasem wel tegen.
Veel Friese woorden (ik spreek en schrijf
Fries, dankzij mijn tijd bij de Fryske Akademy) lijken op het Gronings (of anders-
¬ Belletje blazen: ’Zaipsop in n koppie
en din n kaalken piepie om te brobbeltje bloazen.’ Foto: Archief DvhN
om). Ik zie die woorden als oud en van
voor de tijd dat de Stad zijn dominante
positie kreeg.
! Brobbeltje bloazen
Het Nederlandse woord hiervoor: ’Bellen
blazen’. Vrouger mit wat zaipsop in n
koppie en din n kaalken piepie om te
brobbeltje bloazen. (Moakt mie nait uut
of t veur de radio of tv komt of in de
kraande.)
! Diedeldaintjen
Heb nait zo veul mit dat woord, mor vind
het een heul mooi woord. Net zoals bozzem, schuddeldoek, kopstubber en beune. Jammer genog heur je dei nait meer zo
veul.
! Eelsk
Dat vind ik juust zo mooi aan eelsk. Dat is
moeilijk oet te legg’n.
! Eelsker
Is geen Nederlands synoniem van.
! Eelskemette
Een eelsk meisje. Eelsk valt niet te vertalen naar Nederlands (aanstellerig, overdreven?). Eelsk is eelsk. Een Groninger
weet wat het betekent. Ik vind het vooral
een heel mooi woord.
! Een Grunnings woord heb ik zo nait,
wel de opmaarken ’Mien laive tied pot’.
Het is een oetdrukking van verboazing
zoas ’goeiegrutjes’ of ’och doe liebe’ dei
deur nait Grunningssprekers bruukt
worden.
! Eenn en zwettn
Mien opa zee aaltied: Je motn waitn van
eenn en zwettn.
! Eeraimke
Ik vind dit een raar woord. Volgens mij
wordt hier een insect mee bedoeld zoals
een krekel.
! Fitlokken
Weet het niet. Mijn zus gebruikte het
woord toen ze kletsnat thuiskwam en het
water haar uit de fitlokken liep.
! Gebelschop
Is een woord dat mijn moeder gebruikte
voor naar ik meen een masker. Maar waar
komt het vandaan?
! Geen idee: wat is bek open zuurkool?
! giezel
Houten, brede plank met twee gaten om
vast te binden aan de ladder naar peerstal
zoller met op de plank ongeveer 15 centimeter hoge tanden om handgebonden
haverschoven handmatig te dorsen voor
paardenvoer.
! Goamansdoagen
Gain idee, mien pa zei het altied.
! Gommesdoagen
Zoiets als sodeju of gosjiemijne. Een uitroep: ’Gommesdoagen nog an tou, wat
was t kold in febrewoari van t veurege joar.
! Goun’t
Dit bestait nait in t Nederlands. Meerdere, enkele, een aantal.
! Grauzeln
Mien voader zee altied dat de eulie eerst
mos grauzeln om te zain of t hait genog
was om er euliebalen in te bakken. Grauzeln was as de eulie onder uut de panne
begon op de stiegen. Asof het begon te
koken mor din zunder luchtbellen.
! Griemm
Morsen, knoeien. Toen het meisje waar ik
op pas, eens aan het knoeien was, zei ik
tegen haar: ’Wat ben je aan het griemm
ja’. Ze vroeg wat zei je? En ik kwam maar
niet op het Nederlandse woord.
De spelling van de Groninger woorden
en de reacties/opmerkingen in dit overzicht is van de deelnemers aan het onderzoek naar het moderne Grunnegers
en hoeft niet overeen te stemmen met
de woordenboekspelling. De vragenlijst
voor de tweede ronde van Vroag & Antwoord is nog in te vullen tot eind februari. Zie hetverhaalvanhetgronings.nl of
tverhoalvantgrunnegers.nl. In Drenthe
loopt nu ook een onderzoek naar het
moderne Drents.
Stimulans voor deelnemers
De animo voor de internetvragenlijst van hoogleraar Gronings Siemon Reker voor
Vroag & Antwoord is groot. Hij verwacht dat veel meer Groningers aan de tweede
ronde van zijn onderzoek deelnemen. Reker streeft naar 1000 reacties. De eerste
keer vulden 530 Groningers de enquête in. Om zo veel mogelijk mensen te laten
meedoen, verloot Reker onder iedere 100 deelnemers een exemplaar van de boekenset Goud volk, een verzameling door hem bijeengebrachte hoogtepunten uit
de Groninger letterkunde. In het RTV Noord radioprogramma De Centrale wordt
telkens als er 100 inzendingen zijn een naam getrokken. Vorige week woensdag
gebeurde dat de eerste keer.