Algemene Psychologie
advertisement
Algemene Psychologie 1ste bachelor Les 19 en 20 (H14) De behandeling van mentale stoornissen Het ontstaan van gespecialiseerde diensten - Sensationele gebeurtenissen: heksenverbrandingen Mensen aan de rand van de maatschappij (mededogen en misprijzen) Invloed van de overheid over het lot van de mensen met een handicap nam toe door maatschappelijke veranderingen (16e E) Pinel: belangrijk figuur in de behandeling van mentale stoornissen 1950: 1. Geneesmiddelen ontdekt die het mogelijk maakten om patiënten op een humanere manier te behandelen 2. Samenleving begon op andere manier met mentale stoornissen om te gaan Therapeutische benaderingen Biologische behandelingen: gaat uit van een fysiologische of biochemische visie op mentale problemen lichamelijke processen moeten veranderd worden om gevoelens en gedragingen te veranderen (dmv geneesmiddelen) Psychotherapeutische behandelingen: gevoelens, gedachten en gedragingen van een cliënt veranderen dmv gesprekken, het toepassen van leerprincipes en het gebruik van emotionele expressies aangevuld met het aanbrengen van veranderingen in de sociale omgeving. Types van therapeuten 1. Psychiater: arts die een aanvullende opleiding psychiatrie gevolgd heeft mogen geneesmiddelen, elektroshocks,.. voorschrijven 2. Klinische psychologen: universitair diploma in de psychologie 3. Toegepaste psychologie: bachelor opleiding 4. Verpleger psychiatrie: studie verpleegkunde met specialisatie psychiatrie Biologische therapieën Lichamelijke stoornis is de oorzaak van het mentale probleem. Geneesmiddelentherapie Psychofarmaca: geneesmiddelen met gunstige invloed op symptomen van mentale stoornissen (bij toeval ontdekt). chemische stoffen worden gebruikt om gedrag, emoties en cognities in gunstige zin te beïnvloeden Algemene Psychologie 1ste bachelor Werking van psychofarmaca - - - Grijpen in op de chemische component van de neurotransmissie Effect v/e neurotransmitter verhogen door: 1. Aanmaak van neurotransmitters te verhogen 2. Heropname van neurotransmitter uit de synaptische spleet verhinderen 3. Ontvangende cel gevoeliger maken voor de neurotransmitter Effect v/e neurotransmitter verlagen door: 1. Aanmaak belemmeren 2. Heropname bevorderen 3. Receptoren in het ontvangende neuron blokkeren Voor eenzelfde aandoening verschillende geneesmiddelen, want geneesmiddel kan op verschillende plaatsen ingrijpen (andere werking en bijwerkingen) Geneesmiddelen voor angststoornissen - = onderdrukken de activiteit v/h centrale zenuwstelsel en hebben daardoor kalmerend effect Meest verkocht en vaak als slaapmiddel 1. Barbituraten: nu zelden voorgeschreven omdat ze verslavend zijn en ernstige ontwenningsverschijnsel veroorzaken 2. Benzodiazepines (Valium, Seresta, Temesta, Xanax): gebruikt voor de behandeling v/d veralgemeende angststoornis ze werken rechtstreeks in op de angst en onderdrukken dit gevoel (verslavend en onthoudingsverschijnselen; sufheid, slaperigheid, spierzwakte, dubbelzien) 3. Bètablokkers (propranolol): nu gebruikt tegen hoge bloeddruk en ter voorkoming van hartkrampen en migraine voorgeschreven aan mensen met vliegangst/plankenkoorts 4. Antidepressiva Geneesmiddelen voor stemmingsstoornissen Antidepressiva: verlichten symptomen van depressiestoornis 1. 2. 3. - Tricyclische verbindingen Remmen de heropname van serotine en noradrenaline af Monoamine oxidase inhibitoren (MAOI) Hebben verhoogde kans op bijwerkingen (hoofdpijn, geelzucht, verhoogde bloeddruk) Alleen gebruikt bij personen die niet op andere antidepressiva reageren Selectieve serotine heropname inhibitoren (SSRI) Hebben minste bijwerkingen eerste keuze bij behandeling Prozac, Seroxat Verhogen de aanwezigheid van serotine in de synaptische spleet omdat ze de heropname van deze neurotransmitter onderdrukken Algemene Psychologie 1ste bachelor Geneesmiddel voor bipolaire stoornissen - !!! antidepressiva is niet geschikt voor de behandeling van een bipolaire stoornis Lithium (lithiumzouten) Antipsychotica Geneesmiddelen voor psychische stoornissen Antipsychotica (tegen schizofrenie en andere psychotische stoornissen) 1. 2. - Chloorpromazine Spierspanning en misselijkheid verminderen + betere stemming Vermindert wanen en hallucinaties van schizofreniepatiënten Haloperidol (merknaam: Haldol) Minder slaperig en suf Vermindering van dopaminegerelateerde activiteit in de hersenen Bijwerkingen: symptomen die kenmerkend zijn voor de ziekte van Parkinson stijfheid in de spieren, moeite om in beweging te komen, stramheid, oncontroleerbare bevingen (dopamine is nodig voor een vlotte en soepele uitvoering voor bewegingen en met dit geneesmiddel wordt dopamine vermindert) - In ongunstige geval: tardieve dyskinesie controle over de spieren (gezicht), wordt verstoord (zenuwtrekken, tics, oncontroleerbare bewegingen met de mond, kaken) 3. Atypische antipsychotica - Werken in op dopamine, serotonine en noradrenaline - Voordelen zijn beperkt tov de traditionele middelen - Olanzapine: minder bewegingsproblemen, maar gewichtstoename - Clozapine: klein percentage loopt het risico om de bloedziekte agranulocytose te ontwikkelen (witte bloedcellen verwijden en geen weerstand tegen infecties) Elektroconvulsieve therapie (ECT) = toedienen van elektrische stroomstoten in de hersenen 1. Patiënten worden verdoofd en krijgen een spierontspannend middel 2. Gedurende een fractie van een seconde een elektrische stroom door de hersenen van de patiënt 3. Massale activiteit in de hersenen die ongeveer 1 minuut duurt en gepaard gaat met convulsies (stuiptrekkingen) - Zwaar depressieve patiënten: 5 tot 12 behandelingen in 10 tot 30 dagen Controversiële, maar effectieve techniek Alleen voor zwaar depressieve mensen die niet op geneesmiddelen en psychotherapie reageren Neveneffect: geheugenproblemen Algemene Psychologie 1ste bachelor Transcraniale magnetische stimulatie (TMS): alternatief voor ECT??? - Magnetische stimulatie door een deel van de hersenen Effecten zijn minder ingrijpend (niveau van stimulatie kan beperkter gehouden worden) Effect is kleiner dan ECT Psychochirurgie = chirurgische ingreep om cognitieve en emotionele stoornissen te behandelen - Vroeger: verwijderen/onschadelijk maken van een ziekte-inducerende structuur in de hersenen Nu: pacemakers in de hersenen ingeplant om de werking van ontregelde structuren te beïnvloeden (deep brain stimulation) Controversieel door irreversibele resultaten Vroeger: frontale lobotomie (vezels tussen de frontale lobben en emotionele controlecentra in limbische systeem doorgesneden) ter behandeling van mentale stoornissen en wegsnijden van hippocampus ter behandeling van epilepsie Lichttherapie en psychomotorische therapie - Sommige mensen worden depressief door een tekort aan zonlicht (afscheiding van te veel melatonine door de pijnappelklier) Lichttherapie: een kuur waar de betrokkene ’s morgens blootgesteld wordt aan fel kunstlicht Gebrek aan beweging: negatief effect op het gemoed Psychomotorische therapie: behandelingsvorm waarbij bewegingsactiviteiten geïntegreerd worden binnen een psychotherapie (in samenwerking met fysio- en andere bewegingstherapeuten) De doeltreffendheid van de biologische therapieën Placebo-effect: fysiologische of psychologische respons op een substantie of procedure die geen farmacologische of therapeutische componenten bevat. Hoe onderzoeken? Dubbelblinde, gerandomiseerde, placebogecontroleerde studie 1. Het bestaan van 2 condities: experimentele conditie en placeboconditie 2. Patiënten moeten volgens toeval over de 2 condities verdeeld worden (gerandomiseerd) 3. Behandelende artsen mogen niet weten of ze pillen met of zonder kritische stof aan hun patiënten geven (dubbelblind: patiënten en artsen zijn blind) Therapie-effectgrootte: gestandaardiseerde maat (letter d) een therapie wordt al bruikbaar beschouwd wanneer de effectgroote groter is dan +0,5. Vanaf +1,0: effectieve therapie Besluit - Alle therapieën zijn bruikbaar tot effectief (niet iedereen is symptoomvrij) Placebo-effect bij alle behandelingen Algemene Psychologie 1ste bachelor - Verschillen in effectiviteit tussen behandelingen hangen samen met de verschillen in placebo-effecten Geneesmiddelen met sterkste therapie-effect hebben ook sterkste placebo-effect Verklaringen placebo-effect - - Lokt in de hersenen een vergelijkbare activiteit uit als de werkzame stof grotere afscheiding van endorfine en dopamine (hebben te maken met pijn en beloning) Klassieke conditionering van emoties (geruststelling en verwachting dat men zal geholpen worden worden automatisch opgeroepen en neutraliseren de negatieve gevoelens van verdriet en hulpeloosheid) Creëren van cognitieve verwachting dat het beter zal gaan Werkt enkel als de persoon gemotiveerd is om te verbeteren Psychologische therapieën Gemeenschappelijke kenmerken van psychotherapieën - - Problemen oplossen door ze met anderen op een constructieve manier te bespreken (mensen met een goede, ondersteunende relatie zijn gezonder minder stress bij tegenslagen doordat ze in een goed sociaal netwerk zitten) Het veranderen van verkeerd gegroeide percepties, reacties en verwachtingen is een langdurig proces dat veel inzet vergt van de cliënt Door vertrouwen in een goede afloop verbreken psychotherapeuten het gevoel van hulpeloosheid dat veel cliënten hebben Adviezen die over het algemeen goed werken (expliciet leerproces (dmv een geleid gesprek dat gericht is op de ontwikkeling van inzicht bij de cliënt) Ethische kwesties bij psychotherapie - - Wiens waarden worden weerspiegeld in de verandering? (cliënt, therapeut of maatschappij) Vertrouwelijkheid/recht op privacy (lijkt makkelijk, maar altijd randgevallen) ethische code waar leden zich aan moeten houden (Belgische Federatie van Psychologen) Tarasoffbeslissing: therapeuten moeten mogelijke slachtoffers van hun patiënten waarschuwen als ze in gevaar zijn, zelfs al de therapeut hiervoor het vertrouwen van de patiënt moet schaden Eigen standpunt laten meespelen? Emotionele betrokkenheid met de patiënt objectiviteit verliezen? Psychoanalytische therapieën Klassieke psychoanalyse: mentale stoornissen zijn het gevolg van een onbewust conflict in het Es, dat tot stand gekomen is tijdens de psychoseksuele ontwikkeling en geleid heeft tot een fixatie of een regressie in een van de stadia. (Freud) Algemene Psychologie 1ste bachelor Vrije associatie = alles vertellen wat in je opkomt. (ongeremd praten) formeel toegepast door startwoord waarop de patiënt begint te associëren Droomanalyse Onderscheid tussen manifeste droominhoud (dat wat de patiënt zich van de droom herinnert) en latente inhoud (waar de droom werkelijk over gaat). Afweermechanismen Het Ich gebruikt afweermechanismen om zichzelf te vrijwaren van de angstaanjagende gedachten van het Es. - Verplaatsing (gezond): onaanvaardbare impuls wordt op een veilige manier tot uiting gebracht. Sublimatie (gezond): gefrustreerde seksuele energie wordt in een andere creatieve activiteit omgezet. Ontkenning (ongezond): niet aanvaarden van een negatieve impuls. Projectie (ongezond): toeschrijven van eigen impuls aan iemand anders. Neurose: persoon behield contact met de realiteit. Psychose: patiënt regresseerde naar een vorig ontwikkelingsstadium Weerstand Patiënt zal weerstand vertonen om het onbewuste conflict weer in het bewuste te brengen. Overdracht Verwijst naar het feit dat huidige en vroegere emoties tov de moeder, vader en andere belangrijke personen overgedragen worden op de therapeut. Catharsis Overwinnen van de spanningen en angsten nadat men zich bewust geworden is van de onderdrukte ideeën, wensen, verlangens en herinneringen. Psychoanalyse sinds Freud - Gericht op veranderingen in de persoonlijkheidsstructuur Partiële behandeling: volledige openlegging van de persoonlijkheidsstructuur is niet altijd nodig voor herstel Steunende aspect van de therapierelatie interpersoonlijke psychotherapie: focus verlegd v/d onbewuste conflicten in het individu naar het patroon van relaties dat de patiënt heeft met anderen. Algemene Psychologie 1ste bachelor Humanistische therapieën = gebaseerd op humanistische en positieve psychologie en gaan uit van het feit dat mensen in probleemsituaties vaak niemand vinden die echt naar hen wil luisteren. - Nadruk op subjectieve interpretaties die mensen aan gebeurtenissen geven. Stoornissen: gevolg van een blokkade in de natuurlijke groei (door verkeerde perceptie of door gebrek aan contact met eigen gevoelens) Therapie - Ontmoeting tussen gelijken Cliënten verbeteren uit zichzelf als ze hiertoe de kans krijgen Cliënt moet als persoon aanvaard worden, zich ondersteund en begrepen voelen, ongeacht hoe problematisch en ongewenst hun gedrag is Cliënten blijven verantwoordelijk voor hun denken en gedrag Cliëntgerichte therapie Carl Rogers: grondlegger (alternatief voor de psychoanalyse) - Cliënt staat centraal (niet alwetende en interpreterende therapeut therapie is nietdirectief: cliënt bepaald therapie, dus cliënt en niet patiënt) Probleem: bewuste, subjectieve ervaring Moeilijkheden in het hier en nu Gedrag wordt bepaald door een aangeboren behoefte om te groeien en niet door seksuele of agressieve impulsen Voorwaarden 1. Onvoorwaardelijke positieve aanvaarding - De therapeut maakt de aanvaarding van de cliënt als persoon onafhankelijk van wat hij op dat moment zegt/doet of in het verleden gedaan heeft 2. Empathie - Cliënten kunnen een beter inzicht verwerven in hun werkelijke gevoelens 3. Authenticiteit: overeenkomst tussen wat ze voelen en wat ze zeggen of hoe ze zich gedragen tegenover de cliënt Doel Het opheffen van de incongruentie tussen het actuele zelf en het ideale zelf van de cliënt. Focussen Het niet-directieve karakter van een therapie is maar tot op zekere hoogte zo. Het blijft in een structurele context, waardoor er regels en grenzen zijn. (rolverdeling en structurele ongelijkheid) Algemene Psychologie 1ste bachelor Van niet-directief naar belevingsgericht/experiëntieel - Belevingswereld van de cliënt Focustherapie (Gendlin): in ons lichaam zit veel impliciete, emotionele kennis en we kunnen leren wat goed en niet goed is voor ons door op onze lichamelijke reacties te focussen cliënten aanmoedigen om naar hun lichaam te luisteren Gedragstherapieën Ontstaan vanuit experimenteel onderzoek naar de gedragingen en cognitieve processen van de mens. Eysenck en Skinner: behandeling van mentale processen baseren op het systematische onderzoek Gedragstherapie: vorm van psychotherapie die het gedrag van een cliënt probeert te veranderen door de wetten en principes van de leertheorie toe te passen. (mensen met mentale stoornissen hebben verkeerde gedragingen geleerd) Functionele analyse: problematische gedragingen van de cliënt worden in kaart gebracht samen met de situaties die ze uitlokken. (huiswerk) Technieken op basis van klassieke conditionering 2 vormen van ongepaste emotionele reacties: Overdreven en irrationele angst Ongepaste seksuele opwinding ongepaste reacties vervangen door neutrale/positieve stimulus door systematische desensitisatie, flooding of implosie 1. Systematische desensitisatie: een individu leert een positieve respons te geven bij een stimulus die angst uitlokt. - klassieke conditionering: mensen ontwikkelen angst voor oorspronkelijk neutrale stimuli doordat deze stimuli geassocieerd worden met ongeconditioneerde stimuli die gepaard gaan met pijn en levensgevaar - operante conditionering: gedragingen worden versterkt door negatieve bekrachtiging want gevreesde gevolg blijft uit - spierontspanning door ontspanningstechnieken: leren hoe de cliënten bewust konden worden van de spanning in hun spieren en hoe ze een volledige relaxatie konden krijgen 2. Flooding: cliënten confronteren met een situatie die voor hen beangstigend is en hen laat ervaren dat de angst niet beantwoordt aan de daadwerkelijke gevolgen. - Vooral bij specifieke fobieën (angst voor spinnen), sociale-angst-stoornis en obsessievecompulsieve stoornissen 3. Implosietherapie: de angstaanjagende stimulus wordt niet werkelijk ervaren, maar enkel in de verbeelding opgeroepen. (exposure in vitro) Algemene Psychologie 1ste bachelor een ongewenste positieve respons vervangen door een neutrale of negatieve respons 1. Aversietherapie: positieve emoties worden teruggeconditioneerd door de stimulus te koppelen aan negatieve gevoelens zoals misselijkheid, angst, pijn en walging cliënten die een ongepaste stimulus of activiteit als attractief ervaren Technieken op basis van operante conditionering - - - Expliciete bekrachtiging: token economy: bekrachtiging doelbewust gebruiken om gedrag binnen aanvaardbare grenzen te houden Impliciete bekrachtiging: Therapeuten luisterden aandachtiger en gaven meer goedkeurende reacties wanneer de patiënt ervaringen vertelde die volgens de theorie heilzaam waren. Straf: de frequentie van ongewenst en gevaarlijk gedrag doen afnemen Technieken op basis van observerend leren Modeling: een techniek waarbij cliënten gepast gedrag leren door naar personen te kijken die het juiste gedrag vertonen. (maakt dikwijls deel uit van flooding) Cognitieve gedragstherapieën (CBT) Ook de innerlijke cognities moeten veranderen! = concentreren zich op het ter discussie stellen en vervangen van slecht aangepaste overtuigingen die cliënten hebben. De rationeel-emotieve therapie = gaat uit van de veronderstelling dat veel mensen onrealistische en perfectionistische overtuigingen hebben waardoor ze irrationeel gedrag vertonen en vaak een gevoel van mislukking hebben. Ellis: niet zozeer de objectieve werkelijkheid, maar de perceptie van de realiteit belangrijk bij het bepalen van de reactie van een persoon. - - Letten op de irrationele uitspraken en die ter discussie stellen (volgens het ABCDE van de emoties) A: activating event B: beliefs C: consequences D: dispute E: effect Cliënten moeten loskomen van het vele ‘moeten’ in hun leven positieve zelfevaluatie Huiswerk om op een andere manier naar de realiteit te kijken Algemene Psychologie 1ste bachelor De cognitieve theorie van Beck Beck: bekend door zijn werk over depressies Mensen met psychische problemen hebben disfunctionele cognities over zichzelf, de wereld en hun toekomst (=cognitieve triade) Ziekmakende schema’s (zie slides) 2 types van mensen zijn extra kwetsbaar voor het ontwikkelen van een depressie - Sociaal afhankelijke type Mensen die heel prestatiegericht zijn en kritisch over hun prestaties zijn werkwijze Overtuigingen niet veranderen obv een debat met de therapeut, maar aangemoedigd om zelf informatie over hun overtuigingen te winnen Andere cognitieve technieken - - - - Stop zeggen: herkennen van een spiraal van negatieve gedachten en die op tijd stoppen. (technieken die de cliënten hierbij helpen) volgende stap: vervangen van de disfunctionele gedachten door positievere Rationele herstructurering: problematische attitudes en gedachten op een rationelere manier structureren samen met therapeut stappenplan uitwerken om de nieuwe overtuigingen en gedachten in te oefenen Positief denken: mensen die positief denken, voelen zich minder snel wanhopig (training in zelfinstructie) Probleemoplossingsvaardigheden verbeteren: leren van betere vaardigheden om problemen op te lossen en beslissingen te nemen (complexe opgaven opdelen in deelproblemen) Attributieverandering: attributie = toeschrijven van oorzaken aan de gedragingen die mensen vertonen mensen schrijven ervaringen aan verkeerde, zelfbedreigende oorzaken toe Probleemspecifieke therapieën en protocollen Protocol: behandelpakket voor specifieke problemen - Stappenplan met richtlijnen over de beste behandeling van een bepaalde problematiek Onderzocht op validiteit Beste behandeling die tot dusver bekend is Algemene Psychologie 1ste bachelor De effectiviteit van psychotherapieën Werkt psychotherapie? Effectgroottes Placeboconditie: cliënten die een eerste gesprek hadden gehad met een psycholoog en dan op de wachtlijst terechtkwamen. (lagere effecten dan bij farmacotherapieën omdat placebocondities minder sterk op behandelingscondities lijken en de persoon die de cliënten beoordeeld, is zelden helemaal blind voor de conditie waar de persoon zich in bevindt.) Geen verschil tussen psychotherapie en geneesmiddelentherapie Grote overeenkomst tussen de effectgroottes van psychotherapieën en geneesmiddelentherapieën. Welke factoren bepalen het succes? - Weinig evidentie voor systematische verschillen tussen de grote therapiebenaderingen Cognitieve gedragstherapie voor de behandeling van bulimia nervosa: wegwerken van irrationele en ziekmakende gedachten en gedragingen Bonafide therapieën: therapieën waarvan een grote groep therapeuten gelooft dat ze heilzaam zijn
