Kies gezond vet!

Kies gezond vet!
Wetenschap en praktijk!
Gerard Hornstra,"
emeritus hoogleraar"
Experimentele Voedingskunde"
Universiteit Maastricht"
"
Voorzitter MVO stuurgroep"
Kies gezond vet !
Kies gezond vet!
!  Vet en vetzuren in de voeding"
䙜  Voedingsvet en hart- en
vaatziekten"
䙜  Belang van omega-3 vetzuren"
䙜  Vetzuurconsumptie in Nederland"
䙜  Stuurgroep Kies gezond vet "
Vetten en vetzuren in de voeding"
Vitamines en"
sporenelementen"
Voeding"
Mineralen"
Eiwitten"
Vetten"
Koolhydraten"
isolatie,"
bescherming"
structurele"
functies"
Vetzuren"
energie-"
productie"
smaak,"
transport"
regel-"
functies"
Moleculaire vetzuurstructuur!
Kool-waterstof keten"
(variabel)!
Methyl!
H!
H! H! H! H!
.…"
H! C!-!-!
-!-!C!H-!
!-!C!H-!
!-!C!H-!
!-!C!H-!!-!
H!
verzadigd!
H!
H!
H!
H!
H!
Carboxyl!
.…" -!-!C!
H!
-!-!C!-!-!C!-!-!C! =!C!-!-!C! -!-!C! -!-!
H! H!
H! H!
mono-onverzadigd!
H!
H!
H!
H!
H!
H!
H!
H!
H!
-!-!C! -!-!C! -!-!C!=! C!-!-!C! -!-!C! =!C!-!-!C! -!-!C! -!-!
H! H!
H!
H! H!
poly-onverzadigd!
Belangrijkste bronnen van"
verzadigde vetzuren"
Cocosnoot"
laurinezuur"
myristinezuur"
Zuivel"
Palm vrucht"
palmitinezuur"
Shea noot"
stearinezuur"
Vet "
vlees"
Belangrijkste bronnen van enkelvoudigonverzadigde vetzuren (oliezuur)"
Olijven"
Raapzaad"
Belangrijkste bronnen van"
meervoudig-onverzadigde vetzuren"
Omega-3 familie"
Omega-6 familie"
Alfa-linoleenzuur"
Linolzuur"
ʻVisvetzurenʼ (EPA and DHA)"
Arachidonzuur"
Voedingsvetten spelen"
een rol bij o.a."
!  Hart- en vaatziekten!
!  Type-2 diabetes!
!  Kanker?!
!  Vroege ontwikkeling?!
"
Condities die samenhangen met een
levenslang verhoogd risico op hart- en vaatziekten (Berry, 2012)"
!  Diabetes mellitus"
!  Roken"
!  Te hoge bloeddruk"
!  Afwijkend lipoprotëineprofiel"
Plasmalipoproteïnen en
cardiovasculair risico"
!  Zeker: LDL-cholesterol (")!
!  Zeer waarschijnlijk: HDL-chol (#)!
!  Waarschijnlijk: nuchtere TG (")!
!  Mogelijk: "Lp[a] (")!
"
Verandering (mmol/L) bij vervanging
van 1 en% koolhydraten"
Voedingsvetten hebben een specifiek effect"
op het cholesterolprofiel (Mensink 2003)"
0.06"
verzadigd (mix)"
mono-onverzadigd (oliezuur)"
0.04"
poly-onverzadigd (linolzuur)"
industriële trans-vetzuren"
0.02"
0.00"
-0.02"
-0.04"
LDL-Chol"
HDL-Chol"
Totaal-/HDL-Chol"
LDL-cholesterol en cardiovasculair risico"
(European Food Safety Authority, 2008, 2009, 2012)"
!  Een hoog gehalte aan LDL-cholesterol in het
bloed is een bewezen en algemeen erkende
risicofactor voor coronaire hartziekten "
!  Verlaging van het LDL-cholesterolgehalte
door aanpassing van de voeding verlaagt het
cardiovasculair risico!
!  EFSA beschouwt verlaging van het LDLcholesterol gehalte als gunstig voor de
gezondheid van de mens!
Verandering (mmol/L) bij vervanging
van 1 en% koolhydraten"
Voedingsvetten hebben een specifiek effect"
op het cholesterolprofiel (Mensink 2003)"
0.06"
verzadigd (mix)"
mono-onverzadigd (oliezuur)"
0.04"
poly-onverzadigd (linolzuur)"
industriële trans-vetzuren"
0.02"
0.00"
-0.02"
-0.04"
LDL-Chol"
HDL-Chol"
Totaal-/HDL-Chol"
Verzadigde voedingsvetten en"
cardiovasculair risico"
!  Hoewel verzadigde vetzuren in de voeding het LDLcholesterolgehalte in het bloed verhogen, blijkt uit
een recente meta-analyse dat de inname van deze
vetzuren op zich niet significant samenhangt met
het risico op coronaire hartziekten (Siri-Tarino,
2010) "
!  Dit betekent dat verlaging van de verzadigd vetconsumptie alléén onvoldoende is om het
cardiovasculair risico te verminderen!
Cardiovasculair risico is lager bij ʻvervangingʼ van
verzadigde- door meervoudig onverzadigde vetzuren
(Jakobsen, 2009) !
Gecorrigeerd voor voeding"
mono"
koolhydr"
events"
poly"
mono"
koolhydr"
sterfte"
0.4"
0.6"
0.8"
1"
1.25" 1.5"
2"
0.4"
0.6"
Relatief risico bij 5 en% vervanging"
0.8"
1"
1.25" 1.5"
2"
Gecorrigeerd voor voeding en leefstijl"
poly"
Interventiestudies bevestigen het gunstige effect
van vervanging van SAFA- en trans door PUFA
(Mozaffarian, 2010)"
Lager risico"
!
0.1
Hoger risico"
!
0.25
!
0.5
1
!
! 2!
1.5
De sterfte aan hart- en vaatziekten is laag"
bij traditioneel levende Inuit!
De lage cardiovasculaire sterfte van Inuit berust
mogelijk op het vetzuurprofiel van hun voeding!
$-!
Inuit! verzadigd! enkelvoudig-onverzadigd! 6"
$-3"
meervoudig-"
onverzadigd"
Denen!
0"
20"
40"
60"
80"
100"
Vetzuursamenstelling van de voeding (%)"
Frequentie van vis bij de maaltijd is negatief
gerelateerd aan het coronaire sterfterisico (He, 2004) !
mannen, 89000/1730"
vrouwen, 125873/1055"
0.8!
0.6!
0.4!
1.0!
Relatief risico!
Relatief risico!
1.0!
0.8!
0.6!
0.4!
Vis bij de maaltijd!
De visvetzuren EPA en DHA, 850 mg/day, verlagen de
coronaire sterfte significant (GISSI, Lancet, 1999)!
100
50
"
Plotselinge hartdood
"
100
"
50
"
0
0
placebo
"
EPA/DHA
"
"
Totale sterfte
"
"
"
placebo
"
EPA/DHA
"
Verandering (%) van het"
triglyceridengehalte!
De verlaging van het plasma triglyceridengehalte door de
visvetzuren EPA and DHA is dosis-afhankelijk"
0"
!! Sanders,1983 "
!! Schmidt, 1990"
!! Blonk, 1990"
!!
-10"
!!
!!
-20"
!!
!! !!
!!
-30"
!!
!!
-40"
0"
2.0"
4.0"
6.0"
8.0"
EPA+DHA inname (gram per dag)!
10.0"
Vetconsumptie en hart-vaatrisico!
!  Grootschalige meta-analyses van observationele
en interventiestudies tonen aan dat vervanging in
de voeding van verzadigde- en trans-vetzuren
door meervoudig onverzadigde vetzuren (van
plantaardige oliën en vis) het cardiovasculaire
risico met ongeveer 10% kan verminderen "
!  Vervanging door enkelvoudig-onverzadigde
vetzuren of door koolhydraten blijkt niet effectief"
De vetzuursamenstelling van de voeding (energie%)"
moet verbeteren (Gezondheidsraad 2006)"
Aanbeveling Consumptie
Totaal vet
% OK
20 - 35/40
ca. 35
60
Verzadigd vet
< 10
13
8
Trans vet
<1
1
40
Omega-6 vetzuren
2
7
(95)
Omega-3 vetzuren
1
0.7
(30)
400
ca. 100
10
Visvetzuren
(EPA+DHA, mg/dag)
De vetzuurssamenstellingen van boter en van"
diverse margarines verschillen sterk!
VV!
boter!
EOV!
pakjes"
margarine"
MOV!
kuipjes"
margarine"
vloeibare"
margarine"
0"
20"
40"
60"
80"
vetzuursamenstelling (%)"
100"
De vetzuursamenstelling van dierlijke vetten"
kan sterk verschillen!
V V!
rund!
EOV!
MOV!
varken"
kip"
EPA"
DHA!
zalm"
0"
20"
40"
60"
80"
fatty acid composition (%)"
100"
MVO stuurgroep Kies gezond vetʼ"
Achtergrond:
In relatie tot de aanbevelingen van de Gezondheidsraad
eten Nederlanders nog te veel verzadigd vet en te weinig
meervoudig onverzadigde vetzuren (met name omega-3)
Missie:
De samenstelling van het voedingsvet in
overeenstemming brengen met deze aanbevelingen
Aanpak:
Gezondheidsprofessionals ondersteunen bij de
voedingsadvisering van hun patiënte/cliënten, met name
t.a.v. het vet in de voeding
MVO stuurgroep"
Samenstelling:
Vertegenwoordigers van diverse beroepsorganisaties
(diëtisten, artsen, hart-vaat verpleegkundigen, praktijk
ondersteuners), voedingswetenschappers, communicatie
deskundigen, en vertegenwoordiging van
Voedingscentrum en Hartstichting
Werkwijze:
!  Kennisoverdracht (publicaties, lezingen, e-learning
modules) m.b.t. de betekenis van voedingsvet voor
gezondheidsbevordering en ziektepreventie
!  Ontwerpen, testen en beschikbaar stellen van
instructiematerialen (draaischijf, rekentool, vetwijzer)
Fat replacement trigger and website"
draaischijf"
www.kiesgezondvet.nl"
Kies gezond vet wijzer"
Kern-boodschappen!
!  Vergeleken met de aanbevelingen van de
Gezondheidsraad eten Nederlanders gemiddeld
te veel verzadigde vetten en te weinig meervoudig
onverzadigde vetzuren van de omega-3 familie"
!  Vervanging in de voeding van verzadigde- door
meervoudig onverzadigde vetten kan het risico
op hart- en vaatziekten met wel 10% verlagen "
!  Verhoog vooral de inname van de omega-3
vetzuren alfa-linoleenzuur en de zogenaamde
ʻvisvetzurenʼ EPA en DHA"
!  Maak daarbij gebruik van de praktische adviezen
van de Stuurgroep ʻKies Gezond Vetʼ"