Ik werk in zorgcentrum Ter Reede in Vlissingen als

Klinische les uitscheiding TvV 6 2003 p. 16-18
Klinische les
Uitscheiding
Tekst Corine de Goede
Zie je alarmerende verschillen in iemands urine of ontlasting, dan kun je daar
soms conclusies uit trekken over iemands gezondheid. Een overzicht van de
meest voorkomende afwijkingen.
Verzorgenden hebben soms te maken met heel intieme zaken van hun
cliënten of patiënten. Een interessant, maar niet altijd prettig onderdeel zijn
faeces en urine. Aan de aspecten van deze uitscheiding kun je veel aflezen
over iemands lichamelijke toestand. De verzorgende is vaak de eerste die
afwijkingen constateert.
Talloze ziektes zijn te signaleren door afwijkingen in de uitscheiding. Een
bekende is de ‘appeltjeslucht’ van urine bij diabetes. Extreme voorbeelden
van - in Nederland zelden voorkomende - afwijkingen zijn de
erwtensoepachtige ontlasting bij tyfus en de vele liters rijstwaterachtige
faeces die cholerapatiënten per dag produceren.
Urine
Gemiddeld plassen (mictie) mensen vier à vijf maal per dag. De urine is
helder van kleur. ’s Nachts maken de nieren geconcentreerde urine en kan
het er oranjegelig uitzien. Donkere of roodkleurige urine kan ontstaan door het
nemen van bepaalde medicijnen, of na het eten van bietjes.
Soms heeft urine een afwijkende kleur die duidt op ziekte.
Mahoniehoutkleurige urine komt voor bij hemolytische icterus, een vorm van
geelzucht. Donkerbruine, schuimende urine wijst op de aanwezigheid van de
galkleurstof bilirubine.
We spreken van hematurie wanneer er bloed in de urine zit. Er kunnen ook
slierten bloed in voorkomen. Hematurie kan vele oorzaken hebben, maar
meestal gaat het om blaasontsteking of nierstenen. Wanneer de nieren zelf
bloed verliezen, lijkt de urine meer op vleesnat. Van veel witte bloedcellen in
de urine kan de plas wittig troebel worden.
Incontinentie
Een veelvoorkomend probleem bij het ouder worden is het verslappen van de
bekkenbodemspier. Dat kan op den duur incontinentie veroorzaken, zowel
urine-incontinentie als fecale incontinentie.
Urine-incontinentie ontstaat doorgaans niet van de ene op de andere dag.
Meestal begint het met druppelen (druppel-incontinentie) tussen vele kleine
plasjes door. Dit kan zich ontwikkelen in incontinentie waarbij de cliënt zijn of
haar plas helemaal niet meer kan ophouden, maar dat hoeft niet per se. De
plasjes zijn klein omdat de cliënt de blaas niet helemaal kan ledigen. Dit kan
op den duur blaasontsteking veroorzaken. Door een echo van de blaas kan
een arts eenvoudig zien of er inderdaad urine achterblijft na het plassen.
Blaasontsteking komt vaak voor bij patiënten met een katheter.
Klinische les uitscheiding TvV 6 2003 p. 16-18
1
Klinische les uitscheiding TvV 6 2003 p. 16-18
Overloopblaas
Een incontinentievorm die veel op druppelincontinentie lijkt, is de
overloopblaas. Het verschil is dat de druppels niet af en toe, maar continu
naar buiten komen. De blaas loopt letterlijk ‘over’. Ook bij overlopen worden
maar kleine beetjes geplast en kan een echo uitwijzen of er urine achterblijft
in de blaas.
Stress- en urge-incontinentie
Een slappe bekkenbodemspier kan ook stress- en urge-incontinentie
veroorzaken. Bij de stress-variant vormen hoesten, lachen of bepaalde
vormen van inspanningen de boosdoener. Bij urge-incontinentie kan de cliënt
zijn of haar plas niet goed ophouden. Wanneer hij of zij langzaam of moeilijk
bij het toilet kan komen, kan de blaas voortijdig een deel van de urine
loslaten. Een goede fysiotherapeut kan oefeningen voorschrijven die de
bekkenbodemspieren weer sterker maken. Dagelijks oefenen leidt veelal tot
verbetering.
Voldoende drinken
Wie incontinent wordt, is geneigd om minder te drinken. Maar dat kan de
zaken juist verergeren. Bij slappe bekkenbodemspieren kan dit leiden tot
faecale incontinentie. Een deel van de ontlasting blijft dan als een harde prop
in de endeldarm steken, waardoor de overige ontlasting er rechtstreeks vanuit
de dunne darm langs vloeit.
Keiharde en ingedroogde ontlasting wijst op obstipatie; weer een teken dat
iemand waarschijnlijk te weinig drinkt. Twee liter per dag is het minimum voor
een goede spijsvertering. Koffie kan beter met mate gedronken worden,
omdat koffie meer en frequenter plassen veroorzaakt. Zeker vijftien procent
van de volwassenen zou wel eens last hebben van obstipatie, maar de één
bedoelt daar een moeilijke of pijnlijke defecatie mee, de ander minder vaak
defeceren. Bij klachten is het dus belangrijk om te vragen wat iemand precies
bedoelt. Ook het in bed uitsmeren van faeces – door dementerenden – kan
verminderen door voldoende vocht toe te dienen zodat de faeces in vastere
vorm uitgescheiden worden.
Faeces
Gemiddeld gesproken defeceren volwassenen dagelijks, maar een gewoonte
van tweemaal per week hoeft niet verontrustend te zijn. Normale faeces zijn
vast, worstvormig en wegen maximaal 200 gram. De kleur kan verschillend
zijn: bruinrood (veel vlees gegeten), donkerbruin (bij vezelrijke voeding of veel
bladgroente), lichtbruin (bij vezelarme voeding), lichtgeel (bij baby’s die alleen
melk drinken), bruin met rode bijkleuring (bietjes gegeten), bruin met
donkergroene bijkleuring (spinazie gegeten). Net als bij urine kan ook een
afwijkende kleur of samenstelling van de faeces wijzen op een storing in
iemands gezondheid.
Klinische les uitscheiding TvV 6 2003 p. 16-18
2
Klinische les uitscheiding TvV 6 2003 p. 16-18
Afwijkingen in de faeces
Zwarte of rode kleur: bloed in de ontlasting
Grauwwittte of grijze kleur: vet in de ontlasting
Brijige substantie: verteringstoornis of overactieve darmen
Slijmerige substantie: irritable bowel of spanningen
Rottingsgeur, kleine belletjes: verteringstoornis
Bloedontlasting
Zwarte faeces zijn een belangrijke aanwijzing voor bloed in de ontlasting.
Toch kan het onschuldig zijn: ijzerpreparaten en Norit kunnen de faeces ook
een zwarte kleur geven. Bij kleine bloedingen in het maagdarmkanaal kunnen
de faeces heel vast en donker worden. Bij grote bloedingen is er juist sprake
van een volumineuze hoeveelheid met een weeïge geur. Rood bloed bij de
ontlasting ontstaat pas in het laatste deel van de colon, endeldarm of anus,
bijvoorbeeld bij een laagzittende tumor of aambeien.
Stopverfontlasting
De faeces zijn grauwwit van kleur. Dit komt voor wanneer gal niet goed bij de
darmen kan komen of bij een leverontsteking. Soms zijn de faeces grijzig,
brijig-volumineus en vettig om te zien: vetontlasting. Het komt voor bij
verteringsstoornissen in de ingewanden doordat de alvleesklier of de darmen
ziek zijn of door de afwezigheid van gal.
Diarree
Diarree betekent meerdere keren per dag weke, brijachtige of waterige
ontlasting produceren. Dat kan acuut of chronisch zijn.
Bij chronische diarree is de ontlasting eerder brijig dan dun. Vaak heeft de
patiënt buikpijn en er kan bloed, slijm of pus bij de ontlasting zitten. Oorzaken
zijn verterings- en resorptiestoornissen (bijvoorbeeld bij spruw), misbruik van
laxeermiddelen of een overactieve darm (bij hyperthyroïdie). Chronische
diarree veroorzaakt niet zozeer uitdroging, maar vooral een gebrek aan
voedingsstoffen en vitamines.
Slijm
Slijm bij de faeces kan optreden bij allerlei ziekteprocessen. Het kan ook
duiden op het (onschuldige) ‘irritable bowel’-syndroom of ‘zenuwen’ op de
dikke darm als gevolg van spanningen.
Etter, rotting en gisting
Etter bij de faeces wijst vrijwel altijd op een ziekteproces in het laatste deel
van het maag-darmkanaal. Gisting en rotting duiden meestal op
verteringsstoornissen waardoor bepaalde bacteriën in de ingewanden zijn
toegenomen. Een geur van rotte eieren wijst op rotting. Bij gisting is de geur
zurig en er kunnen na een tijdje kleine belletjes in verschijnen.
Klinische les uitscheiding TvV 6 2003 p. 16-18
3
Klinische les uitscheiding TvV 6 2003 p. 16-18
Literatuur
Basisboek Ziektenkunde: gezondheidsproblematiek. Dr. M.J. Zaagman - van Buuren, drs.
J.T.E. de Jong, Bohn Stafleu Van Loghum, Houten/Antwerpen 1992, ISBN 90 313 1434 x.
Informatie en voorlichting
Vereniging Nederlandse Incontinentie Verpleegkundigen. Deze bevordert de deskundigheid
op het gebied van incontinentie. Adres Basalt 57,
2719 TW, Zoetermeer, tel. 06 – 165 525 50. E-mail: [email protected]. Website: www.vniv.nl
Incontinentie Nieuwsbureau, Postbus 18806, 2502 ER Den Haag. Tel. 070 – 364 04 50.
Hoe ontlastingsproblemen ontstaan
Afwijkingen in het onderste gedeelte van het ruggenmerg kan leiden tot
problemen met de ontlasting. Hier wordt de functie van de endeldarm inclusief
de sluitspier van de anus geregeld. Ook kan men geen controle meer hebben
over het ophouden van de ontlasting of het kwijtraken daarvan als het
vullingsgevoel van de endeldarm verminderd is. Hierdoor ontstaat
incontinentie waarbij de ontlasting er gewoon uit komt, of verstopping
(obstipatie).
Als een verstopping lang duurt kan dat een continu verlies van dunne
ontlasting, die langs de vastzittende ontlasting loopt, tot gevolg hebben
(overloopdiarree).
Klinische les uitscheiding TvV 6 2003 p. 16-18
4