3M Safety Paper Te veel geluid Lawaai Wat kan er

Beroepsziekte nr.1: Gehoorschade. Stop de stijging.
Paper (3 delen) over lawaaidoofheid & adequate gehoorbescherming
Deel 1: Te veel geluid. Lawaai. Wat kan er misgaan?
Deel 2: Gehoorbescherming in de praktijk. Wat gaat er mis en waardoor?
Deel 3: Hoe weet je dat je de juiste gehoorbescherming correct gebruikt?
Release: maart 2014
© 3M 2014. All Rights Reserved
Gehoorschade. Beroepsziekte nr. 1. Stop de stijging.
Paper over lawaaidoofheid & adequate gehoorbescherming
In Europa worden miljoenen werknemers blootgesteld aan lawaai. Daarom is de Europese Richtlijn
2003/10-EG opgesteld met minimum voorschriften voor gezondheid en veiligheid wat betreft de
blootstelling van werknemers aan lawaai. De richtlijn is door alle lidstaten omgezet in nationale
wetgeving (Nederland - Arbobesluit 2006 en België - Koninklijk besluit van 16-01-2006). Deze
regelgeving bestaat nu bijna 10 jaar.
Lawaaidoofheid staat nog steeds op de eerste plaats van beroepsziektemeldingen. En het aantal
stijgt.
Lees in dit eerste deel (van 3) van deze paper over (te veel) geluid en wat er mis kan gaan.
Inhoudsopgave
1. Lawaaidoofheid, meest gemelde beroepsziekte. Maar wat is het?
2. Gehoorbescherming, goed gebruik(t)?
3. Wat is (te veel) geluid?
4. Maatregelen tegen te veel geluid
5. Gehoorbescherming in het dagelijks gebruik. Wat kán er misgaan?
6. Conclusie
© 3M 2014. All Rights Reserved
1. Lawaaidoofheid, meest gemelde beroepsziekte. Maar wat is het?
Nederland
In Nederland worden ruim 900.000 werknemers dagelijks blootgesteld aan lawaai. In de werkende
bevolking zijn er naar schatting 30.000 gevallen van gehoorverlies door beroepsgebonden lawaai. Het
is al jaren de nummer 1 in de top 10 van beroepsziektemeldingen.
België
Ook in België staat slechthorendheid in de top 3. De meest recente gegevens die beschikbaar zijn,
tonen een stijgende ontwikkeling. In 2007 waren er 621 meldingen van lawaaidoofheid (10% op een
totaal van 5.794 meldingen). In 2008 ging het om 700 meldingen (10% van 6.952 meldingen) en 2012
telde er 796 (13% op 6.295 meldingen). Conclusie: zowel in aantallen als procentueel is het aantal
werknemers met lawaaidoofheid de afgelopen jaren gestegen.
Lawaaidoofheid, wat is dat eigenlijk?
Met het ouder worden gaat het gehoor fysiek achteruit, de zogenaamde ouderdomsdoofheid. Dat is
een natuurlijk proces en het gaat geleidelijk. Lawaaidoofheid daarentegen ontstaat door langdurige
blootstelling aan te hoge lawaainiveaus. De gehoorcellen (haarcellen) worden overbelast en worden
op termijn onherstelbaar beschadigd waardoor een blijvend tekort aan gehoorscherpte optreedt.
Lawaaidoofheid heeft enorme gevolgen voor de levenskwaliteit: bij een gehoorverlies van 30 dB
tussen de frequenties 1000 en 4000 Hz is het verstaan van de spraak zo verminderd, dat er sprake is
van een sociale handicap. Die grens wordt internationaal beschouwd als gehoorschade bij
lawaaidoofheid.
Wanneer is lawaaidoofheid een erkende beroepsziekte?
In België wordt het gehoorverlies zowel voor het linker als rechter oor gemeten voor de verschillende
frequentiegebieden. Het verlies – gemeten voor het beste oor – op de frequenties 1000 Hz, 2000 Hz
en 3000 HZ wordt opgeteld en gedeeld door 3. Vanaf een verlies van 50 dB kan men aanspraak
maken op schadevergoeding na aangifte bij het Fonds voor Beroepsziekten.
Ook in Nederland kan je vanaf een verlies van 50 dB aanspraak maken op schadevergoeding wegens
arbeidsongeschiktheid.
Gehoorverlies
van 50 tot 55 dB
van 55 tot 65 dB
van 65 tot 75 dB
van 75 tot 85 dB
van 85 tot 100 dB
% Arbeidsongeschiktheid
1 tot 5%
5 tot 10%
10 tot 30%
30 tot 55%
55 tot 80%
© 3M 2014. All Rights Reserved
2. Gehoorbescherming, goed gebruik(t)?
Gehoorbeschermingsprogramma
Bent u preventieadviseur? Dan hebt u waarschijnlijk een Risico- inventarisatie & evaluatie (RI&E)
uitgevoerd en op basis van de resultaten een gehoorbeschermingsprogramma geïmplementeerd.
Andere preventieadviseurs hebben hetzelfde gedaan. En toch is het, gezien de genoemde statistische
gegevens, niet overal gelukt de werknemers afdoende tegen de gevolgen van lawaai te beschermen.
Daarvoor zijn verschillende oorzaken te noemen:
•
•
•
Er is geen gehoorbeschermingsprogramma
Er is wel een gehoorbeschermingsprogramma, maar het is niet of onvoldoende geïmplementeerd
Er is wel een gehoorbeschermingsprogramma maar de ter beschikking gestelde
gehoorbescherming wordt niet of niet correct gebruikt. Hier gaat deze paper dieper op in.
‘Gemiddelde demping (SNR) – juiste meetmethode?
Stel, u hebt een gehoorbeschermingsprogramma geïmplementeerd. En u hebt gehoorbescherming
ter beschikking gesteld. Dan is het nu de vraag of uw werknemers de juiste bescherming hebben
gekregen.
In de meeste gevallen wordt er bij gehoorbescherming gekeken naar de SNR-waarde (Single number
rating). Het SNR-label op de verpakking geeft informatie over de gemiddelde demping voor de gehele
octaafband. Die waarde wordt echter vastgelegd onder ideale testcondities: 16 testpersonen worden
eerst opgeleid in het correct aanbrengen van gehoorbescherming; wanneer ze de techniek
beheersen worden ze onderworpen aan een gehoortest in een geluidsarme kamer.
De praktijk – voldoende bescherming?
Is die ‘gemiddelde dempingswaarde’ dan ook de demping die de betreffende werknemers in hun
specifieke werksituaties zullen krijgen? Kortom, gebruiken uw medewerkers de juiste bescherming,
gebruiken ze die op de juiste manier en consequent (genoeg)?
Verder in deze paper, het antwoord op de volgende vragen:
•
•
•
Wat is geluid eigenlijk? En wanneer is het te veel?
Wat kunnen – en moeten – we tegen te veel geluid doen?
Wat kán er misgaan bij gehoorbescherming?
© 3M 2014. All Rights Reserved
3. Wat is (te veel) geluid?
Geluid is een trilling die door de lucht heen gaat. Vergelijkbaar met de kringen in het water, wanneer
er een steen in wordt gegooid. Er zijn twee zaken belangrijk:
1. De geluidssterkte - of geluidsdruk - is afhankelijk van de grootte van de amplitude van de trilling.
Geluid wordt uitgedrukt in dB of decibel
2. De toonhoogte of frequentie is het aantal trillingen per seconde en wordt uitgedrukt in Hz of
hertz. Een lage toon herken je aan een bromtoon, een hoge frequentie aan een pieptoon.
Voor een goed beeld van de geluidssituatie moeten beide parameters gemeten worden.
Wat kunnen we horen?
Het menselijk oor detecteert frequenties tussen de 20 Hz en 20 kHz. Het frequentiebereik van de
spraak ligt tussen de 100 Hz en de 5 kHz. Frequenties tussen 1 en 20 Hz (zeer lage tonen) noemen we
infrasoon geluid. Die frequenties kunnen niet door het menselijk oor worden waargenomen.
Ultrasoon geluid, > 20 kHz, ligt boven de menselijke hoorcapaciteit. Honden en vleermuizen kunnen
wel ultrasone geluiden waarnemen. De gevoeligheid van ons gehoor is niet voor alle frequenties
gelijk. De grootste gevoeligheid van ons gehoor ligt rond de 1000 Hz. Lagere en hogere tonen worden
minder goed waargenomen.
Wanneer is geluid schadelijk?
Wanneer het geluid boven het niveau van 80 dB(A) komt, spreken we van schadelijk geluid. De kans
op gehoorbeschadiging varieert van mens tot mens en is afhankelijk van de sterkte van het
gehoororgaan.
Volgens de wetgeving (België: KB 16/01/2006 en Nederland: Arbobesluit 2006) is de werkgever
verplicht om naargelang het vastgestelde geluidsniveau preventiemaatregelen toe te passen:
•
Lex, 8h >= 80 dB(A) en/of Ppiek 135 dB(C) – onderste actiewaarde
Werknemers informeren en trainen omtrent gevaren van lawaai.
Ter beschikking stellen van gehoorbescherming
Werknemers facultatief onderwerpen aan periodieke gehoortest
© 3M 2014. All Rights Reserved
•
Lex, 8h >= 85 dB(A) en/of Ppiek 137 dB(C) – bovenste actiewaarde:
Maatregelen treffen om blootstelling aan geluid te verminderen
Werkzone voorzien van pictogram gehoorsbescherming
Werknemers inlichten omtrent gevaren lawaai.
Werknemers VERPLICHT gehoorbescherming laten dragen
Werknemers verplicht onderwerpen aan een periodieke gehoortest
•
Lex, 8h: 87 dB(A) en/of Ppiek 140 dB(C)– GRENSWAARDE:
Deze waarde mag nooit overschreden worden, - rekening houdend met dempend effect van
gehoorbescherming. De werkgever is verplicht onmiddellijk maatregelen van technische aard te
treffen.
© 3M 2014. All Rights Reserved
4. Maatregelen tegen te veel geluid
Wettelijk verplichte stappen
Elke werkgever is wettelijk verplicht om een RI&E uit te voeren. Op basis van de resultaten voert hij
maatregelen in rekening houdend met de preventiehiërarchie.
Die maatregelen moeten opeenvolgend worden genomen:
1. Voorkomen van het risico (bijv. door gebruik van geluidsarme apparatuur)
2. Het verkleinen van het restrisico
a. Door implementatie van technische maatregelen (bijv. het omkasten van machines)
b. Door collectieve of organisatorische maatregelen (bijv. werknemersrotatie om de
blootstellingstijd aan lawaai te beperken)
c. Door het in gebruik nemen van gehoorbescherming
Gehoorbescherming: vele soorten en maten
Er zijn veel verschillende soorten gehoorbescherming, al dan niet met communicatie, op de markt.
1. Oordoppen
• Samenrolbare (schuim)oordoppen
• Oordoppen met steel
• Voorgevormde oordoppen
• Otoplastieken
2. Gehoorbeugels
3. Gehoorkappen
Stap voor stap de juiste keuze
1. Meet de geluidsblootstelling op de werkvloer
2. Bepaal het gewenste dempingsniveau en kijk welke producten daarvoor in aanmerking komen.
3. Meet de reële persoonlijke dempingswaarde van de producten die geselecteerd werden voor de
praktijktest. Hoe? Lees meer over dat soort metingen in de paper Hoe weet je dat je de juiste
gehoorbescherming correct gebruikt? (beschikbaar vanaf september 2014)
Schrijf je in via www.3Msafety.be/gehoorbescherming om die automatisch te ontvangen.
4. Blijken meerdere producten geschikt te zijn? Kies dan op basis van persoonlijke voorkeur van de
medewerker.
De safety coaches van 3M staan uiteraard steeds tot uw dienst om, samen met u, deze selectie te
maken! Maak hier een afspraak www.3Msafety.be/contact.
© 3M 2014. All Rights Reserved
5. Gehoorbescherming in het dagelijks gebruik. Wat kán er misgaan?
Begrip voor het oor
Het gehoor bestaat uit drie delen: het buitenoor, het
middenoor en het binnenoor. Het geluid, een trilling
door de lucht, wordt opgevangen door het buitenoor,
de oorschelp. Via het gehoorkanaal en het trommelvlies
wordt de trilling doorgegeven aan de gehoorbeentjes in
het middenoor.
Het binnenoor
bevat
het
evenwichtsorgaan (labyrint) en het slakkenhuis. Het
slakkenhuis bevat een membraan met trilhaartjes. Het is
gevuld met een speciale vloeistof die door de
gehoorbeentjes via het ovale venster in trilling wordt gebracht. De daardoor in beweging gebrachte
trilhaartjes geven een elektrisch signaal af. Dat gaat via de gehoorzenuw naar de hersenen en daar
vindt de geluidservaring plaats.
Geluid kan ook waargenomen worden via vibratie van de schedel. Dat noemen we beenbotgeleiding.
Gehoorbescherming in of op. Hoe dringt geluid dan toch door in het oor?
Bij gebruik van gehoorbescherming zijn er 4 manieren waarop geluid toch kan doordringen: (zie
tekening)
1. Luchtlekkage. Voor een maximale demping m.b.v. oordoppen moet er een strakke afdichting in
het gehoorkanaal zijn, die de contouren van het gehoorkanaal volgt. Bij gehoorkappen moeten
de afdichtingskussens van de gehoorkap rond het oor precies en strak aansluiten op het hoofd.
Luchtlekkage kan de demping met 5 – 15 dB verminderen over een breed frequentiegebied.
2. Vibratie van de gehoorbescherming. Door het externe omgevingsgeluid kan de gehoorkap
tegen het hoofd vibreren als een groot springkussen. Ook de oordoppen in het gehoorkanaal
kunnen mee vibreren met het omgevingsgeluid. Dat kan de demping gevoelig beperken.
3. Transmissie door het materiaal van de gehoorbescherming. Dat is meegenomen bij het bepalen
van de dempingswaarden tijdens het certificatieproces.
4. Via been- botgeleiding, nl. vibratie van de schedel.
© 3M 2014. All Rights Reserved
6. Conclusie
Door langdurige blootstelling aan te hoge lawaainiveaus worden de gehoorcellen of haarcellen
overbelast. Op termijn worden ze onherstelbaar beschadigd waardoor een blijvend tekort aan
gehoorscherpte.
Oorzaak 1 is het niet (continu) dragen van gehoorbescherming.
Oorzaak 2 is het slecht dragen van gehoorbescherming.
De juiste aanwendingstechniek is o.a. van essentieel belang om luchtlekkage langs de rand van de
bescherming te vermijden.
Meer daarover in de paper Gehoorbescherming in de praktijk. Wat gaat er mis en waardoor?
Schrijf je in via www.3Msafety.be/gehoorbescherming om die automatisch te ontvangen.
Meer weten? Schrijf je in via www.3Msafety.be/gehoorbescherming voor een seminar ‘4 stappen
voor een gehoorbeschermingsprogramma’ van 3M. Klik hier www.3Msafety.be/contact om
contact met ons op te nemen of contacteer ons op 0032 2 722 52 96.
© 3M 2014. All Rights Reserved
Referentielijst
1.
NCvB - centrum voor Beroepsziekten
2.
www.gezondheid.be
3.
Daniell et al. 2006
4.
Berger, E.H. - The EARLog series is available upon request from Aearo Company
5.
Gorman, A. G. (1980). New Design Concepts in Personal Hearing Protectors presented at the International Symposium on
Personal HearingProtection in Industry, Toronto, Canada
6.
Maas, R.B. (1972). Industrial Noise and Hearing Conservation in Handbook of Clinical Audiology (1st Edition), Williams
and Wilkins Co., Baltimore,MD
7.
Ohlin, D. (1975). Personal Hearing Protective Devices: Fitting, Care and Use. U.S. Army Environmental Hygiene Agency,
Report No. ADAO21 408, Aberdeen Proving Ground, MD
8.
Riko, K., and Alberti, P.W. (1980). How Ear Protectors Fail: A Practical Guide presented at the International Symposium of
Personal Hearing Protection in Industry, Toronto, Ontario
9.
Royster, L.H., and Holder, S.R. (1980). Personal Hearing Protectors: Problems Associated with the Hearing Protection
Phase of the Hearing Conservation Program presented at the International Symposium on Personal Hearing Protection in
Industry, Toronto, Ontario
10. Mellard, J.M., Doyle, T.J., and Miller, M.H. (1978). Employee Education - The Key to Effective HearingConservation.
Sound and Vibration, Vol. 12, No. 1, p. 24-29
11. Rapport Kerncijfers beroepsziekten 2013, NCvB
12. Earlog 5, ELLIOTT H. BERGER
© 3M 2014. All Rights Reserved