vijf eeuwen psalmen op muziek

&
psalters kelen
zingen
spelen
vijf eeuwen psalmen op muziek
Christelijk vocaal ensemble Cantare | Leo Rijkaart - dirigent | Christiaan Ingelse - orgel
De afgelopen tijd is van verschillende kanten
bij Cantare de vraag gekomen weer eens een cd
op te nemen. Twee keer eerder namen we een cd
op. Dat is een heel traject en moet zorgvuldig
worden gepland. Dit jaar deed zich een gelegenheid voor. We hebben die graag aangegrepen.
Een cd-opname is een spannend en confronterend project. Gewoon goed is niet goed genoeg,
het koor moet op de toppen van het kunnen
presteren. We hopen dat u van deze cd kunt genieten.
Dat psalters en kelen
Nu zingen en spelen
Onzen God en Heer’
2 n Op deze cd staan de psalmen centraal. Cantare
heeft eerder een cd opgenomen met de psalmen
als thema, toen onder de titel ‘Psalmen onderweg
naar Jeruzalem’. De thematiek van de psalmen past
bij Cantare en biedt veel mogelijkheden voor een
gevarieerd programma. Bij psalmen denken veel
mensen direct aan al dan niet statige kerkliederen
die door de gemeente in de kerkdienst gezongen
worden. Het spectrum van de psalmen in de Westerse muziek is echter veel groter. Daar willen wij
op de cd graag iets van laten horen. Er is door de
dirigent Leo Rijkaart een prachtige selectie gemaakt van de muziek uit de periode van de Renaissance tot de twintigste Eeuw van onder andere de
volgende componisten: Byrd, Lassus, Monteverdi,
Sweelinck, Goudimel, Hammerschmidt, Vaughan
psalters & kelen
Williams, Britten en Rutter. Voor de selectie van
de muziek is leidend geweest dat het voor een groot
publiek toegankelijk, maar tegelijk kwalitatief van
hoog niveau moest zijn; niet te ingewikkeld, soms
herkenbaar en aangenaam om naar te luisteren!
De keuze laat zien hoe in alle eeuwen de psalmteksten voor grote componisten een bron
van inspiratie zijn geweest. Wie kent niet een
Misere mei, De profundis, Aus der Tiefe of Jubilate Deo? Allemaal psalmteksten die juist door
de menselijke emotie en diepgang een bron zijn
geworden voor de muzikale verbeelding. Deze cd
beweegt zich dan ook tussen Misere en Jubilate.
Het is een variatie geworden van muziek die gecomponeerd is voor grote kathedralen tot intieme
muziek voor de huiskamer. Ook de psalm als protestants kerklied ontbreekt niet. Het Geneefse
Psalter komt terug in kunstige composities van
Sweelinck en Goudimel, maar ook als lied van de
kerkelijke gemeente in een drietal verschillende
Nederlandse berijmingen. Aan de berijming van
Datheen (16e eeuw) is de titel van deze cd ontleent.
Zijn eerste vers van psalm 33 eindigt met de woorden: ‘dat psalters en kelen/nu zingen en spelen/
onze God en Heer’. Dat wordt naar hartelust op
deze cd gedaan!
zingen & spelen
De organist Christiaan Ingelse nam de orgelbegeleidingen en enkele orgelsolo’s voor zijn rekening, daarbij geassisteerd door Anneke Ingelse als
registrant. Bij drie stukken met het koor waar het
orgel een continuo-functie heeft wordt een kistorgel bespeeld (orgelbouwer Klop, eigendom van
Hans Houtman). Bij de overige stukken wordt het
prachtige Moreau-orgel (1736) van de St.-Janskerk
bespeeld.
De opnamen vonden plaats op de avonden van 19
en 20 april in de St.-Janskerk in Gouda. Deze cd
is in samenwerking met het Gouds Orgelcomité
uitgegeven n
mei 2010
n 3
Cantare
Het Christelijk Vocaal Ensemble Cantare is opgericht op 31 oktober 1981 als een kamerkoor van ongeveer 24 leden. Vanaf de oprichting tot 1998 stond
het koor onder leiding van Ruud Buitink, die opgevolgd werd door de huidige dirigent Leo Rijkaart.
Het koor heeft een breed repertoire van muziek uit
Middeleeuwen tot eigentijdse muziek. Het koor
heeft zich met hoogstaande uitvoeringen een eigen plaats in het Goudse muziekleven verworven.
Het koor zingt veel geestelijke werken, maar van
tijd tot tijd staat ook wereldlijke muziek op het
programma. Veel uitvoeringen vinden plaats in de
St.-Janskerk in Gouda en worden begeleid door de
hoofdorganist van deze kerk, Christiaan Ingelse.
In de St.-Janskerk zong het koor al vier keer de
Messiah van G.F. Händel. Verder zijn de afgelopen
jaren o.a. het Weihnachtsoratorium en de Johannes Passion van J.S. Bach en de Musikalischen
Exequien van H. Schütz uitgevoerd.
Het koor heeft zich gespecialiseerd in het zingen
van Engelse koormuziek, speciaal de muziek die
geschreven is voor de koren in de Engelse kathedralen. Cantare heeft al verschillende koorreizen
naar Engeland gemaakt. Het heeft de laatste jaren
gezongen in de kathedralen van Gloucester, Worcester, Hereford, York, Ripon en Durham. Bijzonder is dat Cantare de afgelopen jaren verschillende
keren het koor van de Kathedraal van Canterbury
een week heeft vervangen.
De samenstelling van Cantare is als volgt:
Sopraan: Toos van der Gaarden, Marian Steenwoerd, Emmy Korporaal, Nelly van der Gaarden,
Corine van Pelt, Hennie Stoetman, Stella Stubbs
en Hellen Scholten;
Alt: Marjan Rijkaart, Metty Smink, Evalien de
Haan, Anke Schouten, Martha Postma, Jacqueline Boersma, en Lies van der Oord;
Tenor: Gerrit van der Gaarden, Gillis Bolier, Bert
Plaizier, Joop Speijer en Jeroen Blok;
Bas: Wim Bosland, Piet Vlok, Wim Vermeulen,
André Dingemanse en Paul van Hooft n
www.cantare.nl
4 n psalters & kelen
zingen & spelen
Leo Rijkaart Leo Rijkaart studeerde koor- en orkestdirectie aan het Koninklijk Conservatorium te
Den Haag bij Frans Moonen, Jan Boogaarts en Lucas Vis. In 1991 nam hij deel aan een, door het Nederlands Kamerkoor georganiseerde, masterclass
onder leiding van Uwe Gronostay en hij dirigeerde
dit koor gedurende een aansluitende concerttour n 5
nee in Nederland. In september 2004 richtte hij,
samen met zijn zakelijke partner Arjan van der
Veer, het Randstedelijk Zanginstituut in Gouda
op. Vanuit dit instituut worden allerlei opleidingen, workshops, evenementen en reizen op vocaal
gebied verzorgd. Als docent is hij verbonden aan
Hogeschool Bourdon, waar hij het hoofdvak koordirectie doceert. Als dirigent is Leo Rijkaart verbonden aan Toonkunst Gouda, Toonkunst Plus
Gouda, kamerkoor Cantare en het Gouds Mannenvocaal. Hij wordt regelmatig gevraagd als gastdirigent, o.a. door de Leidse Scratchdagen. Sinds
augustus 2005 heeft hij met Cantare regelmatig
een week lang de Evensongs in de kathedraal van
Canterbury verzorgd. Zijn repertoire beslaat werken uit alle stijlperiodes met een voorkeur voor de
Barok en de Romantiek. In 1998 dirigeerde hij in
Delft de eerste geënsceneerde uitvoering van de
Matthäus Passion in Nederland n
Christiaan Ingelse
Christiaan Ingelse, geboren in 1948 in Haarlem,
studeerde orgel en kerkmuziek aan het Koninklijk
Conservatorium in Den Haag en aan de Hochschule für Musik und darstellende Kunst in Wenen.
Bij het behalen van zijn solodiploma werden hem
6 n psalters & kelen
de zilveren Fockmedaille en de Nicolaiprijs toegekend. Hij bekroonde zijn orgelstudie met het behalen van de Prix d’Excellence.
Christiaan Ingelse is hoofdorganist van de Groteof St.-Janskerk in Gouda.
Christiaan Ingelse geeft regelmatig orgelconcerten in binnen- en buitenland.
Hij maakte vele cd’s, waaronder een integrale opname op dubbel cd van het ‘Dritter Theil der Clavier Übung’ van Johann Sebastian Bach en een cdproductie getiteld: ‘Orgelmuziek uit Gouda’s St.-Jan
en andere Nederlandse orgelmuziek’.
In het kader van het Haydn, Händel en Mendelssohnjaar 2009 maakte Christiaan Ingelse twee
cd’s: een Mendelssohn-cd met o.a. een aantal bewerkingen voor orgel van Mendelssohn’s ‘Lieder
ohene Worte’ (deze door Ingelse bewerkte composities zijn ook als bladmuziek uit gegeven door
Boeijenga) en een cd met vrijwel alle Flötenuhrmuziek van Haydn, aangevuld met Flötenuhrmuziek van Händel en Mozart: ‘Pieces for a musical
clock’.
Christiaan Ingelse werkte als redacteur en auteur
mee aan het ‘Nieuw Handboek voor de Kerkorganist’. Verder is hij actief als componist van koraalmuziek. Diverse bundels met zijn koraalcomposities zijn in druk verschenen. Bij Den Hertog
(Houten) verscheen een cd waarin Ingelse zijn
zingen & spelen
eigen psalmbewerkingen speelt: Canticum Novum.
Christiaan Ingelse werkt momenteel aan een
nieuwe lesmethode voor kerkorgel: Organo Pleno,
waarvan de eerste vijf delen inmiddels bij Uitgeverij Willemsen zijn verschenen n
www.christiaaningelse.nl
n 7
[01] Miserere mei
Orlando di Lasso (1532-1594)
Miserere mei is een tekst die vele componisten
heeft geïnspireerd tot het schrijven van prachtige
muziek. Het beroemdst is waarschijnlijk de toonzetting van Allegri die het stuk voor de Sixtijnse
kapel in Rome schreef. De versie van Orlando di
Lasso (ook wel Lassus), een bekende componist,
zanger en kapelmeester uit de zuidelijke Nederlanden, is een prachtig voorbeeld van polyfone renaissancemuziek. De schoonheid van de ingetogen
samenklanken doet bijna vergeten dat we met een
boetepsalm te maken hebben.
Misere mei Domine
secundum magnam
misericordiam tuam
dele Domine
iniquitatem meam
(naar ps. 51)
Wees mij genadig, o God,
delg mijn overtredingen uit
naar uw grote barmhartigheid
[02] Teach me, O Lord
William Byrd (1542-1623)
William Byrd was in zijn tijd een belangrijke Engelse organist en componist en geldt als één van de
belangrijkste vertegenwoordigers van de Engelse
renaissancemuziek. Hij schreef naast veel kerkmuziek, onder andere ook veel muziek voor virginaal
(een soort klavecimbel). Zijn toonzetting van een
klein deel van psalm 119 is een subtiel samenspel
tussen orgel, sopraanstemmen en het koor, afsloten met de traditionele doxologie.
Teach me, O Lord, the way of thy statutes:
and I shall keep it unto the end.
Give me understanding, and I shall keep thy law:
yea, I shall keep it with my whole heart.
Make me to go in the path of thy commandements:
for therein is my desire.
Incline my heart unto thy testimonies:
and not to covetousness.
O turn away mine eyes, lest they behold vanity:
and quicken thou me in thy way.
1831161009
O stablish thy word in thy servant:
that I may fear thee, may fear thee.
Glory be to the Father, and to the Son,
and to the Holy Ghost;
As it was in the beginning, and is now,
and ever shall be; world without end. Amen.
(ps. 119: 33-38)
Wijs mij, HEER, de weg van uw wetten,
dan volg ik die tot het einde toe.
Geef mij inzicht, en ik zal uw wet volgen,
hem onderhouden met heel mijn hart.
Laat mij het pad gaan van uw geboden,
dat is mij het liefst.
Neig mijn hart naar uw richtlijnen
en niet naar winstbejag.
Houd mijn ogen af van wat leeg is,
laat mij uw wegen gaan, en leven.
Kom uw belofte aan uw dienaar na,
dan zal ik van ontzag voor u vervuld zijn.
[03] Geneefs psalter, psalm 33 vers 1
Berijming: Petrus Datheen (1531-1588)
De psalmmelodieën zoals die in de Nederlandse
protestantse kerken nog steeds worden gezongen
vinden voornamelijk hun oorsprong in het Genève uit de tijd van Calvijn. In 1562 werd daar de
zingen & spelen
eerste bundel met alle berijmde psalmen uitgegeven. De melodieën waren van de hand van onder
andere Louis Bourgeois en Maistre Pierre, veelal
speciaal voor de gelegenheid gecomponeerd, maar
soms ook ontleend aan bestaande liederen. In Nederland zijn er door de eeuwen heen vele psalmberijmingen gemaakt. Marnix van St. Aldegonde
rondde in 1580 een complete berijming van alle
psalmen af. Die berijming heeft ondanks de door
literatuurcritici geroemde kwaliteit nooit echt ingang gevonden in de Nederlandse kerken. Dit in
tegenstelling tot de berijming van de hand van Petrus Datheen. Ondanks de al snel opkomende kritiek op de kwaliteit van de berijming, heeft die een
belangrijke plaats gehad in protestant Nederland.
Pas vanaf een nieuwe berijming in 1773 raakte deze
berijming meer en meer uit beeld, maar er zijn zelfs
nu nog kerken waar deze berijming gebruikt wordt.
Kenmerkend voor deze berijming is de directe vertaling uit het Frans van de Geneefse psalmen. Dat
zorgt vaak voor vreemde zinsconstructies en een
klemtoon die niet spoort met de muziek. Dat is
ook in deze berijming van psalm 33 te horen. Waarschijnlijk werd al in de tijd van Datheen zijn berijming niet-ritmisch – alle noten hebben dezelfde
lengte – gezongen. Men spreekt wel van zingen op
hele noten. Er zijn nu nog veel kerken in Nederland
waar de psalmen op die manier worden gezongen.
n 9
U hoort nu deze manier van zingen.
Weest nu verheucht, al ghy oprechten,
In Godt den Heer u al verblijt;
Dat lof inden mont Zijner knechten,
Is heerlijck en schoon taller tijt
Met harpen vol snaren
Wilt nu openbaren.
Sijnen prijs en eer.
Dat Psalters en kelen
Nu singhen en spelen
Onsen Godt en Heer.
En la bouche de l’homme droit:
Sur la douce harpe,
Pendue en escharpe,
Le seigneur louez;
de luts d’espinettes
Sainctes chansonnettes
A ton nom jouez
[04] Pseaume 33
Claude Goudimel (ca 1500-1572)
Goudimel is vooral bekend van zijn successieve
edities van de Geneefse psalmen: eenvoudige
vierstemmige zettingen; versies in versierd contrapunt en versies in de vorm van motetten. Omdat zijn eenvoudige zettingen zo beroemd en wijd
verspreid zijn, heeft hij lange tijd – abusievelijk – te
boek gestaan als de componist van de psalmen. In
deze zwierige bewerking van psalm 33 heeft de sopraanpartij de melodie.
[05] Psalm 36: Des boosdoenders wille seer
quaet (orgel)
Jan Pieterszoon Sweelinck (1562 – 1621)
Sweelinck was organist van de Oude Kerk te Amsterdam. In die hoedanigheid improviseerde hij
tijdens zijn orgelbespelingen regelmatig over de
psalmen. Sweelinck was wijd en zijd befaamd als
componist, organist en pedagoog. Met name uit
Duitsland kwamen vele organisten van naam, zoals Scheidemann, Scheidt en Jacob Praetorius om
zich bij Sweelinck in de kunst van het orgelspel te
bekwamen, wat hem de eretitel ‘Organistenmacher’ opleverde. De hier opgenomen psalm 36 heeft
drie variaties en is van uitzonderlijke schoonheid,
mede door de fraaie registratiemogelijkheden van
het Moreau-orgel van de St.-Janskerk.
Resveillez-vous chacun fidele,
Menez en Dieu joye orendroit,:
Louange est tresseante et belle
[06] Call to remembrance
Richard Farrant (ca. 1525-1580)
Richard Farrant wordt als een belangrijke verte-
10 n psalters & kelen
genwoordiger van de Engelse oude muziek gezien.
Hij is als zanger en hoofd verbonden geweest aan
verschillende belangrijke Chapels, waaronder de
Chapel Royal. Hij had grote belangstelling voor
theater en schreef ook theaterstukken. De belangstelling voor drama werkte ook door in zijn liturgische composities. Zijn bewerking van psalm 25
is een van de weinige bewaard gebleven werken.
De tekst wordt per zin muzikaal uitgeschreven en
eindigt met een door de toonsoort en homofonie
haast dwingend ‘for thy goodness’.
Call to remembrance, O Lord
Thy tender mercy en thy loving kindness
which hath been ever of old
O, remember not the sins and offences of my
youth
but according to thy mercy
think thou on me, O Lord
for thy goodness
(ps. 25: 5-6)
Denk aan uw barmhartigheid, HEER,
aan uw liefde door de eeuwen heen.
Denk niet aan de zonden uit mijn jeugd,
maar denk met liefde aan mij
en laat uw goedheid spreken, HEER.
zingen & spelen
[07] Psaume I
Paschal de l’Estocart (ca. 1540-1585)
De Geneefse psalmen hebben vanaf het begin een
belangrijke plaats gehad in de protestantse muziek. In Frankrijk bewerkten de bekende Claude
Goudimel en de veel minder bekende Paschal de l’
Estocart alle 150 psalmen tot kunstige composities
met de psalmmelodie als muzikaal thema. In deze
bewerking van psalm 1 zingt de tenor de melodie.
Kenmerkend voor de stijl is dat elke regel muzikaal
wordt uitgesponnen, waarbij alle stemmen wel een
stukje van de melodie zingen.
Qui au conseil des malins n’a esté,
Qui n’est au trac des pecheurs arresté,
Qui des moqueurs au banc place n’a prise,
Mais nuict & iour la Loy contemple & prise
De l’Eternel & en est desireux
Certainement cestuy-la est heureux
Gelukkig de mens
die niet meegaat met wie kwaad doen,
die de weg van zondaars niet betreedt,
bij spotters niet aan tafel zit,
maar vreugde vindt in de wet van de HEER
en zich verdiept in zijn wet, dag en nacht
n 11
[08] Chaconne over psalm 139
Christiaan Ingelse (g. 1948)
De Chaconne over psalm 139 heeft als thema de eerste
regel van deze psalm. Een chaconne is, evenals een
passacaglia een variatievorm in een driedelige maatsoort, waarbij het thema in de bas ligt. Bij de chaconne
horen we het thema echter ook in andere stemmen
dan alleen de bas. Deze Chaconne over psalm 139 begint rustig en sober, wordt allengs levendiger om uiteindelijk via een sterk chromatisch gedeelte weer in
de rust te eindigen.
[09] Geneefs psalter, psalm 137 vers 1
zetting: Claude Goudimel
Berijming: Liedboek voor de Kerken, 1973
Na de berijming van Datheen en de opvolgende berijming van 1773 is nu de berijming in het Liedboek
voor de Kerken uit 1973 de belangrijkste berijming
in Nederland. Ruim 20 jaar is er door een groep belangrijke Nederlandse dichters aan deze berijming
gewerkt.
Aan Babels stromen zaten wij gevangen
Daar weenden wij van weemoed en verlangen
Hoe trok ons hart naar huis, wij treurden om
Jeruzalem, des Heren heiligdom
O dagen van weleer, o heilge stede,
wie er van Sion leeft, is zonder vrede.
12 n [10] Pseaume 137
Jan Pieterszoon Sweelinck (1562-1621)
Sweelinck, Nederlands beroemdste componist,
heeft zich ook veel met de Geneefse psalmen bezig gehouden. Hij werd geboren in Deventer, maar
verhuisde als snel naar Amsterdam, waar hij al op
jonge leeftijd organist werd van de Oude Kerk. Hij
heeft een indrukwekkend oeuvre voor met name
klavier (orgel) en koor nagelaten. Hij maakte voor
alle 150 psalmen composities in een motetachtige
stijl. Deze vaak moeilijke composities waren niet
bestemd voor liturgisch gebruik, maar vonden
vooral ingang in de muzikale bijeenkomsten van
de rijke burgers. Deze psalm 137 is een vijfstemmige compositie, met soms effecten van dubbelkorigheid. De melodie gaat in stukjes door de verschillende partijen heen. Een prachtig voorbeeld van
polyfoon componeren, een kunst die Sweelinck als
geen ander verstond.
Estans assis aux rives aquatiques
De Babylon, plorions mélancholiques,
Nous souvenans du pays de Sion;
Et au milieu de l’habitation,
Où de regrets tant de pleurs espandismes,
Aux saules verds nos harpes nous pendismes.
psalters & kelen
[11] Cantate Domino
Claudio Monteverdi (1567-1643)
Claudio Monteverdi geldt als de componist van
de overgang van de renaissance naar de barok. In
hem kwamen alle oude wegen samen en ontsproten de nieuwe ideeën van de barokmuziek. Vele
grote componisten na hem zijn door door zijn muziek gevormd. Hij schreef zeer veel muziek, zowel
wereldlijk als religieus. Van zijn Cantate Domino
spat de vrolijkheid af. In dit korte zesstemmige
stuk kunnen vier thematische blokken met een
eigen karakter worden onderscheiden. Opvallend
zijn de maatwisselingen en het dubbelkorige effect
waarbij de verschillende kanten elkaar aanmoedigen in de lofzang. De orgelpartij heeft het karakter
van een continuo-begeleiding.
Cantate Domino canticum novum
Cantate Domino et benedicite nomine eius
quia mirabilia fecit.
Cantate et exultate
et psallite in cithara
et voce in cithara et voce psalmi quia mirabilia
fecit. (naar Ps. 96 & 98)
Zing voor de Heer een nieuw lied
Zing voor de Heer en prijs zijn naam
Wonderen heeft hij verricht
Zing en verheugt u
zingen & spelen
Zing voor de Heer bij de lier,
laat bij de lier uw lied weerklinken
[12] Wie lieblich Sind deine Wohnungen
Andreas Hammerschmidt (1612-1675)
Hammerschmidt is een belangrijke componist uit
de Duitse vroegbarok. Hij was organist en heeft
met name veel religieuze muziek geschreven. In
de Lutherse traditie in Duitsland had de muziek in
de eredienst een belangrijke plaats. Zijn religieuze
muziek vervulde dan ook een functie in de liturgie.
Zo ook zijn motetten, waaronder dit mooie motet
waarvan de tekst is ontleend aan psalm 84. Het
karakter van de tekst is treffend muzikaal vertaald
(bijvoorbeeld het verlangen en de vreugde)
Wie lieblich sind deine Wohnungen,
Herr Zebaoth!
Meine Seele verlanget und sehnet sich nach den
Vorhöfen des Herrn;
mein Leib und Seele freuet sich in dem lebendigen
Gott. (Ps. 84: 2-3)
Hoe lieflijk is uw woning, HEER van de
hemelse machten.
Van verlangen smacht mijn ziel
naar de voorhoven van de HEER.
Mijn hart en mijn lijf roepen
om de levende God.
n 13
Twee koraalvoorspelen op. 67 (orgel):
[13] ‘Straf mich nicht in deinem Zorn’
[14] ‘Jauchz, Erd’, und Himmel, juble!’
Max Reger (1873-1916)
Het ingetogen Straf mich nicht in deinem Zorn is
een prachtige, romantische verklanking van psalm
6 terwijl het voorspel Jauchz, Erd’, und Himmel,
juble! (Melodie psalm 68) één en al uitbundige virtuositeit is. Wonderlijk eigenlijk dat een, van huis
uit Rooms Katholieke orgelcomponist als Max
Reger zo ongelofelijk veel protestantse koraalmuziek heeft gecomponeerd en dat in een tijd dat
zijn protestantse collegae het er bij lieten zitten.
Terecht was in zijn tijd dan ook Reger’s uitspraak:
“Die Protestanten wissen garnicht, welch musikalischen Schatz sie an ihren Chorälen besitzen”.
[15] Psalm 85
Psalmodie, O Heer, toon ons uw genade
Adriaan Schuurman (1904-1998)
Adriaan Schuurman, een belangrijke Nederlandse
organist en kerkmusicus, heeft geïnspireerd door
de Engelse chant een aantal psalmodieën gecomponeerd. Deze werden gepubliceerd ter gelegenheid
van zijn afscheid als cantor-organist van de Hervormde Maranathakerk in Den Haag in 1973. Op
mild-moderne wijze heeft Schuurman de psalmen
getoonzet. Iedere psalmvers wordt gevolgd door
14 n een refrein dat door de gemeente overgenomen
kan worden (antifoon = tegenstem). De tekst van
deze psalm 85 betreft een vertaling van de hand
van Th. Obbink.
antifoon (A):
O Heer, toon ons uw genade, schenk ons uw heil.
Gij hebt uw land begenadigd o Heer, Jacobs lot
hebt gij gewend; Gij hebt de schuld van uw volk al
hun zonden bedekt; gij hebt afgelaten van uw verbolgenheid, uw brandende toorn laten varen.(A)
Herstel ons, o God van ons heil, laat af van uw
wrevel tegen ons; zult gij eeuwig tegen ons toornen, uw toorn bestendigen tot in verre geslachten;
zult gij ons niet doen herleven, dat uw volk zich u
verheuge? (A)
Ik wil horen wat God de Here spreekt, wat hij
spreekt van heil, tot zijn volk en zijn vromen tot
wie hun hart naar hem wenden. (A)
Ja, zijn heil is nabij degenen die hem vrezen, zodat
zijn heerlijkheid woont in ons land; zodat genade en
trouw elkander ontmoeten, gerechtigheid en vrede
elkander kussen, trouw uit de aarde opspruit en
gerechtigheid van de hemel nederziet (A)
psalters & kelen
De Here geeft zegen, ons land brengt zijn vrucht
voort; gerechtigheid gaat voor hem uit, recht volgt
het spoor van zijn schreden. (A) (Ps. 85)
[16] The Lord is my shepherd
Charles Hylton Stewart (1884-1932) (Ps. 23)
In de Anglicaanse traditie worden de psalmen onberijmd gezongen volgens een vast patroon waarbij alle 150 psalmen elke maand aan bod komen.
Bij de zogeheten Engelse chant wordt de psalm
vierstemmig reciterend gezongen op akkoordformules, vaak met orgelbegeleiding. Van dit soort
chants zijn er talloze geschreven. Deze versie van
Hylton Stewart, een kathedraalorganist, is in een
romantisch idioom geschreven en wordt volgens
de traditie afgesloten met de doxologie.
The lord is my shepherd:
therefore can I lack nothing.
He shall feed me in a green pasture:
and lead me forth beside the waters of comfort.
He shall convert my soul:
and bring me forth in the paths of righteousness,
for his Name’s sake.
Yea, though I walk through the valley of the
shadow of death,
I will fear no evil:
for thou art with me;
zingen & spelen
thy rod and thy staff comfort me.
Thou shalt prepare a table before me against them
that trouble me:
thou hast anointed my head with oil,
and my cup shall be full.
But thy loving-kindness and mercy shall follow
me
all the days of my life:
and I will dwell in the house of the Lord for ever.
Glory be to the Father, and to the Son,
and to the Holy Ghost;
As it was in the beginning, and is now,
and ever shall be; world without end. Amen.
(Ps. 23)
De HEER is mijn herder,
het ontbreekt mij aan niets.
Hij laat mij rusten in groene weiden
en voert mij naar vredig water,
hij geeft mij nieuwe kracht
hij geeft mij nieuwe kracht
en leidt mij langs veilige paden
tot eer van zijn naam.
Al gaat mijn weg
door een donker dal,
ik vrees geen gevaar,
want u bent bij mij,
n 15
uw stok en uw staf,
zij geven mij moed.
U nodigt mij aan tafel
voor het oog van de vijand,
u zalft mijn hoofd met olie,
mijn beker vloeit over.
Geluk en genade volgen mij
alle dagen van mijn leven,
ik keer terug in het huis van de HEER
tot in lengte van dagen.
[17] O how amiable are thy dwellings
Ralph Vaughan Williams (1872-1958)
Vaughan Williams was één van de toonaangevende Engelse componisten van het begin van de
twintigste eeuw. Hij is onder andere geschoold
door Max Bruch en Maurice Ravel. Naast zijn
actieve muziekleven, besteedde hij ook veel tijd
aan musicologisch onderzoek naar volksmuziek.
Verder leverde hij belangrijke bijdragen aan de
Engelse kerkmuziek. Hij componeerde veel gebruiksmuziek; toegankelijke en vrij eenvoudige
muziek, maar toch van hoge kwaliteit. In die categorie valt ook zijn bewerking van psalm 84. Het is
typisch Engelse koormuziek met het eigen accent
van Vaughans Williams, voorzien van een prachtige orgelpartij. Het stuk eindigt met een zowel in
Engeland als Nederland bekend kerklied.
16 n O how amiable are thy dwellings;
Thou Lord of hosts!
My soul hath a desire and longing
to enter in to the courts of the Lord:
My heart and my flesh rejoice in the living God.
Yea, the sparrow hath found her a house
and the swallow a nest
where she may lay her young:
Even thy altars O Lord of hosts, my King and my
God. Blessed are they that dwell in thy house:
They will be always praising thee.
Zelfs de mus vindt een huis
en de zwaluw een nest
waarin ze haar jongen neerlegt,
bij uw altaren, HEER van de hemelse machten,
mijn koning en mijn God.
Gelukkig wie wonen in uw huis,
gedurig mogen zij u loven.
The glorious majesty of the Lord our God be upon
us: prosper thou the work of our hands upon us. o
prosper thou our handy work, o prosper thou our
handy work.
O God die droeg ons voorggeslacht
Door nacht en stormgebruis
bewijs ook ons uw trouw en macht
wees eeuwig ons tehuis.
O God, our help in ages past, our hope for years to
come, our shelter from the stormy blast, and our
eternal home.
(naar ps. 84 en 90)
[18] Like as the hart desireth the waterbrooks
Herbert Howells (1892-1983)
Howells is gedurende zijn leven aan verschillende
Engelse kathedralen als organist verbonden geweest en bekleedde posities als docent. Hij was
bevriend met Ralph Vaughan Williams. Hij is
met name bekend geworden door zijn liturgische
muziek. Zo schreef hij maar liefst twintig zettingen van het Magnificat en Nunc dimittis voor
de Evensong. Zijn muziek zit vaak heel knap in
elkaar, maar vraagt soms wat geduld om toegang
Hoe lieflijk is uw woning,
HEER van de hemelse machten.
Van verlangen smacht mijn ziel
naar de voorhoven van de HEER.
Mijn hart en mijn lijf roepen
om de levende God.
psalters & kelen
Laat ons uw genade zien, Heer, onze God.
Bevestig het werk van onze handen,
het werk van onze handen, bevestig dat
zingen & spelen
te krijgen tot haar schoonheid. Die ervaring zult
u wellicht ook hebben bij deze compositie over
psalm 42. Hij schildert hier als een impressionist
met klankkleuren om zo de tekst van deze psalm
recht te doen. Het orgel vervult daarin een onmisbare rol.
Like as the hart desireth the waterbrooks, so
longeth my soul after thee, O God.
My soul is a thirst for God,
yea, even for the living God:
when shall I come to appear before the
presence of God?
My tears have been my meat day and night, while
they daily say unto me, Where, where is now thy
God?
Ps. 42:1-3
Zoals een hinde smacht
naar stromend water,
zo smacht mijn ziel
naar u, o God.
Mijn ziel dorst naar God,
naar de levende God,
wanneer mag ik nader komen
en Gods gelaat aanschouwen
Tranen zijn mijn brood,
bij dag en bij nacht,
n 17
want heel de dag hoor ik zeggen:
‘Waar is dan je God?
[19] Jubilate Deo
Benjamin Britten (1913-1976)
Benjamin Britten wordt in Engeland gezien als de
belangrijkste componist van de 20e eeuw; een titel
waar hij gelet op zijn grote productie en eigen stijl
best aanspraak op kan maken. Hij schreef voor vele
bezettingen, waaronder ook veel vocale muziek,
zowel wereldlijk als religieus. De stijl van de avantgarde is niet geheel aan hem voorbij gegaan, maar
hij nam er de waardevolle elementen uit en combineerde dit met oude elementen tot een geheel
eigen stijl. In veel van zijn composities speelt een
sterke ritmiek een belangrijke rol. Zo ook in zijn
versie van psalm 100. De verrassende en prikkelende orgelpartij zorgt voor een uitbundige sfeer.
O be joyful in the Lord, all ye lands;
Serve the Lord with gladness and come before his
presence with a song.
Be ye sure that the Lord he is God:
It is he that hath made us and not we ourselves;
We are his people, and the sheep of his pasture.
O go your way into his gates with thanksgiving,
And into his courts with praise.
Be thankful unto him and speak good of his name.
18 n For the Lord is gracious, His mercy is everlasting;
And his truth endureth from generation to generation. (Ps. 100)
Gij ganse aarde juicht de Heer.
Dient de Heer met blijdschap, komt voor zijn aanschijn met vrolijk gezang.
Weet dat de Heer God is;
Hij heeft ons gemaakt (en niet wij),
zijn volk en de schapen van zijn weide.
Gaat in tot zijne poorten met lof
in zijn voorhoven met lofzang
Looft hem, prijst zijn naam, want de Heer is goed,
Zijn goedertierenheid is tot in eeuwigheid
En zijn getrouwheid van geslacht tot geslacht.
[20] The Lord is my shepherd
John Rutter (geb. 1945)
Rutter is een nog actieve Engelse componist,
organist en dirigent. Hij heeft veel kerkmuziek
gecomponeerd. Hij heeft een eigen harmonische
stijl waarin uit tal van stijlperiodes elementen zijn
overgenomen. In veel van zijn stukken zijn in de
ritmiek sporen van de pop- en jazzmuziek te horen. Zijn compositie over psalm 23 is een bekend
en geliefd werk.
[21] Koraalvoorspel over psalm 81
Christiaan Ingelse (g. 1948)
Het voorspel over psalm 81 is een uitbundig, in
driedelige A-B-A vorm geschreven werk.
Deel 1 heeft een eenvoudig, aanstekelijk ritme,
waarin we de tamboerijn uit de psalmtekst kunnen
horen: ‘… heft een zang aan, laat de tamboerijn horen’. In het tweede deel horen we een akkoordenspel: ‘… de liefelijke citer met de harp ...’ Het derde
deel is een uitbundige variant van het eerste deel.
Inmiddels hebben zich ook de bazuinen in het pedaal bij het ensemble gevoegd: ‘Blaast de bazuin ...
Want dit is voor Israël een inzetting, een verordening
van Jakobs God’.
De algehele stijl van deze driedelige psalmbewerking is klassiek en harmonisch eenvoudig, goed
passend bij de krachtige eenvoud van de psalmmelodie n
Opnamelocatie
St.-Janskerk - Gouda
Opnamedata
19 & 20 april 2010
Voorzijde & achterzijde booklet
fragment uit het altaarstuk ‘het Lam Gods’ van de
gebroeders van Eyck (1432), St.-Baafs kathedraal
Gent.
Opname
Aad van der Waal - Krimpen aan den IJssel
Recording
24bit/88,2 kHz
Editing & mastering
Jaco van Housselt, STH Records - Nijkerk
Fotografie
René Koster
Grafisch ontwerp
Gérard van Betlehem - Scherpenzeel (Gld)n
Tekst idem als nr. 16.
psalters & kelen
zingen & spelen
n 19
sgo 100543