economisch actieprogramma heemstede 2016-2020

Rapport
ECONOMISCH
ACTIEPROGRAMMA
HEEMSTEDE 2016-2020
Economische foto, SWOT-analyse en actieprogramma
November 2015
www.ioresearch.nl
COLOFON
Uitgave
I&O Research
Zuiderval 70
Postbus 563
7500 AN Enschede
Rapportnummer
2015/concept
Datum
November 2015
Opdrachtgever
Gemeente Heemstede
Auteur(s)
Thijs Lenderink
Jon Severijn
Bestellingen
Exemplaren zijn verkrijgbaar bij de opdrachtgever.
Het overnemen uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron duidelijk wordt vermeld.
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Colofon
INHOUDSOPGAVE
1.
2.
Inleiding ...................................................................................................................... 5
1.1
Aanleiding ............................................................................................................. 5
1.2
Werkwijze ............................................................................................................. 6
Economische foto ........................................................................................................ 9
2.1
Inleiding................................................................................................................ 9
2.2
Bevolking .............................................................................................................. 9
2.3
Inkomen en sociale zekerheid ................................................................................ 14
2.4
Beroepsbevolking ................................................................................................. 15
2.5
Werkgelegenheid.................................................................................................. 20
2.6
Verdieping ........................................................................................................... 25
2.9 Samenvattend ........................................................................................................ 28
3.
4.
SWOT......................................................................................................................... 32
3.1
Inleiding.............................................................................................................. 32
3.2
Economische ontwikkeling ..................................................................................... 32
3.3
Sectorale trends ................................................................................................... 33
3.4
SWOT ................................................................................................................. 35
Economisch actieprogramma ..................................................................................... 39
4.1
Inleiding.............................................................................................................. 39
4.2
Hoogwaardig woon- en leefklimaat met regionale aantrekkingskracht ......................... 39
4.3
Een gezond ondernemersklimaat gericht op behoud van werkgelegenheid ................... 40
4.4
Een intensiever en structureler contact met het bedrijfsleven in Heemstede ................ 41
Bijlage 1. Geraadpleegde bronnen .................................................................................... 43
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Inhoudsopgave
1
HOOFDSTUK
Inleiding
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Inleiding
4
1. Inleiding
1.1 Aanleiding
Begin 2015 heeft de gemeente Heemstede de uitgangspunten voor haar economisch beleid voor de
komende jaren vastgesteld in een startnotitie1. In de startnotitie staat een aantal ambities
benoemd, namelijk:
 het behoud van een aantrekkelijk winkelbestand voor de bewoners van Heemstede en de directe
omgeving daarvan;
 een gezond ondernemersklimaat;
 intensivering en structurering van de relatie tussen gemeente en bedrijfsleven/ondernemers.
Vervolgens is gedurende 2015 gewerkt aan een nieuw economisch actieprogramma 2016-2020.
Uitgangspunt economisch actieprogramma
“Een duurzame lokale economie van Heemstede die bijdraagt aan de levendigheid en sociale
samenhang van de Heemsteedse samenleving, waarbij het groene karakter niet uit het oog wordt
verloren. En het nastreven van een economische structuur waarbij de gemeente zorg draagt voor
de voorzieningen en activiteiten die bijdragen aan de hoogwaardige werk- en woonomgeving van
Heemstede. Juist de hoogwaardige, goed bereikbare, woonomgeving in de nabijheid van grote
economische centra en de nabijheid van strand en duinen, is de kracht van Heemstede en dat is
wat ons onderscheid van andere gemeenten en is de onderscheidende kracht van Heemstede”.
Bron: Startnotitie Economisch Programma 2015-2019
Het economisch actieprogramma 2016-2020 bestaat uit een drietal bouwstenen, namelijk:
 Een nieuwe economische foto van Heemstede: Wat kenmerkt momenteel de lokale economie
van Heemstede?
 Een SWOT-analyse2 van de economie van Heemstede: Wat zijn op dit moment de sterke en
minder sterke kenmerken van de economie in Heemstede en wat zijn externe kansen en externe
bedreigingen voor die economie?
 Actieprogramma 2016-2020.
Dit rapport beschrijft deze drie bouwstenen in de hoofdstukken 2 (economische foto), 3 (SWOT) en
4 (actieprogramma)3.
1
Startnotitie Economisch Programma 2015-2019.
2
De Engelse term SWOT-analysis wordt ook vaak in het Nederlands gebruikt en bevat de vier elementen: Strengths,
Weaknesses, Opportunities & Threats. Ook de Engelse term dekt echter niet de gehele lading, aangezien het doel een strategie
voor de toekomst is en niet alleen een analyse van de huidige stand van zaken. SWOT wordt ook wel uitgebreid tot SWOTI,
waarbij de I staat voor Issues (Kwesties): de kwesties vormen een belangrijk onderdeel van het model, aangezien ze de
verbinding zijn tussen de interne en externe analyse.
3
Het beleid en de acties aangaand het behoud van een aantrekkelijk winkelbestand staan vooralsnog elders beschreven
http://www.heemstede.nl/actueel/plannen-en-projecten/visie-winkelcentra-heemstede/
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Inleiding
5
1.2 Werkwijze
Economische foto
Voor het opstellen van de economische foto zijn cijfers verzameld over verschillende elementen
van de economie van Heemstede (zie kader). Naast de beschrijving van deze elementen wordt kort
ingezoomd (‘verdieping’) op de sector gezondheids- en welzijnszorg, de sector detailhandel en op
de positie van ZZP’ers4 in Heemstede.
Elementen Economische foto
Bevolking
 Stand en ontwikkeling aantal inwoners (incl. prognose)
 Stand en ontwikkeling aantal huishoudens
 Stand en ontwikkeling bevolking naar leeftijd
 Migratiesaldo en natuurlijke aanwas
 Woningbezit en WOZ-waarde woningen
Inkomen en sociale zekerheid
 Inkomensverdeling huishoudens
 Aantal uitkeringsgerechtigden
Beroepsbevolking
 Stand en ontwikkeling beroepsbevolking naar leeftijd en opleidingsniveau
 Arbeidsparticipatie, netto en bruto
 Werkzoekenden
 Pendel werkenden van en naar Heemstede
 Aantal expats werkzaam in Heemstede
Werkgelegenheid
 Stand en ontwikkeling aantal bedrijven, naar (SBI-) sectie en naar grootteklasse
 Stand en ontwikkeling aantal banen, naar (SBI-) sectie en naar grootteklasse
 Specialisatie index en werkgelegenheidsgraad
Verdieping
 Gezondheids- en welzijnszorg sector
 Detailhandel
 ZZP’ers
 Werkgelegenheid op bedrijventerreinen
De cijfers voor Heemstede zijn in perspectief gezet door ze (waar mogelijk) te vergelijken met:
 cijfers van andere gemeenten in de agglomeratie Haarlem (Bloemendaal, Haarlem,
Haarlemmerliede en Spaarnwoude en Zandvoort), de agglomeratie Haarlem als geheel en het
Nederlands gemiddelde;
 cijfers van een aantal ‘benchmark gemeenten’: gemeenten met een (deels) vergelijkbaar profiel:
middelgroot, aanwezigheid zorginstellingen, nabijheid van stad en in het groen. Het gaat om de
gemeenten Blaricum, Ermelo, Heiloo, Renkum en Vught.
4
Een persoon met als (hoofd)baan het verrichten van arbeid voor eigen rekening of risico in een eigen bedrijf of praktijk, of in
een zelfstandig uitgeoefend beroep en die daarbij geen personeel in dienst heeft (CBS). Hoofdbanen zijn banen van 12 uur en
meer (LISA).
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Inleiding
6
SWOT-analyse
Voor het opstellen van de SWOT-analyse is eerst de ontwikkeling van de landelijke en regionale
economie beschreven alsmede de trends in een aantal sectoren. Vervolgens zijn elementen
benoemd van de economie in Heemstede die sterker en zwakker zijn (de interne elementen). Ook
zijn externe ontwikkelingen beschreven die een kans bieden voor de economie van Heemstede of
die bedreigend zijn voor de economie van Heemstede (de externe elementen).
Actielijnen en actieprogramma 2016-2020
De uitkomsten van de SWOT-analyse zijn vertaald naar een aantal actielijnen waar de gemeente
op wil inzetten. Die lijnen zijn gecombineerd met een evaluatie van het vigerende actieprogramma
(wat blijven we doen, waar stoppen we mee en wat gaan we nieuw doen) vertaald naar een
actieprogramma.
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Inleiding
7
HOOFDSTUK
2
Economische foto
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Economische foto
8
2. Economische foto
2.1 Inleiding
Dit hoofdstuk beschrijft –conform de lijst met indicatoren uit hoofdstuk 1- de demografische en
economische basisgegevens van Heemstede. Daarbij komen de bevolking, inkomen en sociale
zekerheid, beroepsbevolking en werkgelegenheid aan de orde en wordt kort ingezoomd op de
sector gezondheids- en welzijnszorg, en de detailhandel, de positie van ZZP’ers en de
werkgelegenheid op bedrijventerreinen. De cijfers worden daarna (kwalitatief) samengevat.
2.2 Bevolking
Bevolkingsontwikkeling
Op 1 januari 2015 telt Heemstede 26.480 inwoners. De omvang van de bevolking is de afgelopen
vijf jaar met 2% toegenomen (figuur 2.1.).
Figuur 2.1
Bevolkingsontwikkeling Heemstede
2,0%
1,5%
bevolkingsaantal
2011
2012
26.200
26.000
0,4%
0,2%
25.600
25.400
-0,2%
2010
26.400
25.800
0,3%
-0,5%
2009
26.480
25.680
0,0%
26.317
26.242
26.297
26.058
0,5%
0,9%
26.364
1,5%
1,0%
26.600
% ontw.
25.200
2013
2014
2015
Bron: CBS Statline
De bevolkingsontwikkeling van Heemstede loopt de laatste jaren redelijk parallel aan de
ontwikkeling van Nederland als geheel (figuur 2.2). In de regio groeit alleen de bevolking van
Haarlem relatief sterker (met 6%). De bevolking in Heemstede is sterker gegroeid dan in de
meeste referentiegemeenten.
Figuur 2.2
Geïndexeerde bevolkingsontwikkeling (2009 = 100)
106
104
102
100
98
2009
Heemstede
Blaricum
Renkum
2010
2011
Haarlem
Ermelo
Vught
2012
2013
2014
2015
Haarlemmerliede en Spaarnwoude
Heiloo
Nederland
Bron: CBS Statline, bewerking I&O Research
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Economische foto
9
Migratiesaldo en natuurlijke aanwas
Het migratiesaldo (het verschil tussen verhuizingen naar en uit Heemstede) over de periode 20092014 is positief, met een jaargemiddelde van circa 220. Ten opzichte van de agglomeratie Haarlem
was er in 2013 sprake van een positief saldo dat 72 bedroeg. Ten opzichte van de coropregio Groot
Amsterdam was dit 108. De natuurlijke aanwas in de periode 2009-2014 bedraagt voor Heemstede
gemiddeld -90, en is dus negatief. Heemstede groeit dus door migratie van buiten.
Bevolkingsprognose
De bevolkingsomvang van Heemstede blijft afgaande op de regionale bevolkings- en
huishoudensprognose 2013-2040 van het PBL/CBS de komende jaren vrij stabiel (tabel 2.1). In
Nederland als geheel is sprake van een bescheiden groei, in (de agglomeratie) Haarlem is die groei
nog wat groter5. N.B. Eventuele (grootschalige) toevoeging, dan wel onttrekking van woningen aan
de woningvoorraad van Heemstede zal effect hebben op de voorspelde bevolkingsontwikkeling.
Tabel 2.1
Geïndexeerde bevolkingsprognose 2015, 2020, 2030, 2040 (prognose 2015 = 100)
2015
2020
2030
2040
Heemstede
100
100
99
100
Bloemendaal
100
101
104
109
Haarlem
100
105
112
114
Haarlemmerliede en Spaarnwoude
100
102
107
111
Zandvoort
100
101
104
104
Agglomeratie Haarlem
100
104
109
111
Blaricum
100
107
122
135
Ermelo
100
99
100
98
Heiloo
100
101
102
105
Renkum
100
99
98
101
Vught
100
97
92
86
Nederland
100
102
104
106
Bron: PBL/CBS, bewerking I&O Research
5
In buurgemeente Haarlemmermeer stagneerde de groei van de bevolking tussen van 2012-205. De verwachting is dat de
bevolkingsontwikkeling in deze gemeente de komende twee decennia weer zal ‘aantrekken’.
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Economische foto
10
Huishoudens
Heemstede telde op 1 januari 2014 11.662 huishoudens (een kleine 500 meer dan in 2009). De
huishoudenssamenstelling van Heemstede wijkt weinig af van het Nederlands gemiddelde (zie tabel
2.2.). In Haarlem zijn net als in andere grote steden veel meer eenpersoonshuishoudens en minder
huishoudens met kinderen (al groeit dat laatste aandeel in Haarlem de laatste jaren duidelijk). De
meeste andere buur- en referentiegemeenten laten dezelfde kenmerken als Heemstede zien. De
onderlinge verhouding tussen deze drie typen huishoudens is de afgelopen vijf jaar in Heemstede
niet veranderd. In Nederland als geheel neemt het aandeel eenpersoonshuishoudens toe, net als in
enkele referentiegemeenten.
Tabel 2.2
Bevolking naar huishoudensgrootte (2014)
EENPERSOONSHUISHOUDENS
HUISHOUDENS
ZONDER
KINDEREN
HUISHOUDENS
MET KINDEREN
GEMIDDELDE
HUISHOUDENSGROOTTE
Heemstede
35%
31%
34%
2,2
Bloemendaal
33%
33%
34%
2,3
Haarlem
44%
25%
31%
2,0
Haarlemmerliede en Spaarnwoude
29%
31%
40%
2,4
Zandvoort
43%
29%
28%
2,0
Agglomeratie Haarlem
42%
27%
31%
2,1
Blaricum
32%
36%
32%
2,2
Ermelo
32%
33%
35%
2,3
Heiloo
32%
34%
34%
2,3
Renkum
35%
34%
31%
2,1
Vught
33%
31%
37%
2,3
Nederland
37%
29%
34%
2,2
Bron: CBS Statline
Prognose huishoudens
De komende decennia stijgt het aantal huishoudens in Heemstede naar verwachting met zo’n 10%
tot 12.900 in 2040. Oorzaak is voornamelijk verdunning (huishoudens worden gemiddeld nog
steeds kleiner). Voor Haarlem wordt een stijging van 15% verwacht. In Nederland als geheel gaat
het om een stijging van 12%.
Bron: PBL/CBS Regionale bevolkingsprognose 2013-2040.
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Economische foto
11
Leeftijdsverdeling bevolking
Nederland vergrijst de komende jaren in een hoog tempo; in 2014 was 17% van de bevolking 65
jaar of ouder, in 2025 zal dit aandeel zijn opgelopen tot 22%6. Heemstede heeft een hoger
vergrijzingscijfer dan landelijk; in 2014 was exact een kwart van de inwoners 65 jaar of ouder
(tabel 2.3). Bovendien groeit het aantal inwoners in de leeftijdscategorie 65+, terwijl de andere
leeftijdscategorieën in Heemstede krimpen. Het beeld in Heemstede lijkt op dat in
referentiegemeenten en andere gemeenten in de regio, met uitzondering van Haarlem.
Tabel 2.3
Verdeling naar leeftijdsklasse
AANDEEL JONGER DAN 20 JAAR
AANDEEL 65+
2009
2014
2009
2014
Heemstede
24%
24%
23%
25%
Bloemendaal
25%
24%
23%
26%
Haarlem
22%
22%
15%
16%
Haarlemmerliede en Spaarnwoude
26%
23%
15%
17%
Zandvoort
19%
18%
20%
24%
Agglomeratie Haarlem
22%
22%
17%
19%
Blaricum
23%
22%
20%
26%
Ermelo
24%
23%
18%
21%
Heiloo
24%
23%
21%
24%
Renkum
22%
21%
23%
25%
Vught
25%
23%
17%
19%
Nederland
24%
23%
15%
17%
Bron: CBS Statline
6
Aandeel 65-plus naar regio, CBS/PBL,2013.
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Economische foto
12
Er wonen in Heemstede veel jongeren (vooral 5 tot 15 jaar) en ouderen (65 jaar en ouder) in
verhouding tot het landelijk gemiddelde (figuur 2.3). De leeftijdscategorie tussen 20 en 40 jaar
(het jonge deel van de beroepsbevolking) is in Heemstede (duidelijk) ondervertegenwoordigd ten
opzichte van het landelijk gemiddelde7.
Figuur 2.3
Aandeel 5-jaarsgroepen in Heemstede en Nederland per 1 januari 2015
Jonger dan 5 jaar
5 tot 10 jaar
10 tot 15 jaar
15 tot 20 jaar
20 tot 25 jaar
25 tot 30 jaar
30 tot 35 jaar
35 tot 40 jaar
40 tot 45 jaar
45 tot 50 jaar
50 tot 55 jaar
55 tot 60 jaar
60 tot 65 jaar
65 tot 70 jaar
70 tot 75 jaar
75 tot 80 jaar
80 tot 85 jaar
85 tot 90 jaar
Heemstede
90 tot 95 jaar
Nederland
95 jaar of ouder
0%
2%
4%
6%
8%
10%
Bron: CBS Statline
7
De gemeente Heemstede zou op basis van de Basis Registratie Personen (BRP) kunnen analyseren wat de leeftijd en
huishoudenssituatie is van vertrekkers uit en vestigers.
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Economische foto
13
Woningbezit en woningwaarde
Het woningbezit in Heemstede is onderverdeeld in 63% bezit woningeigenaren, 22% van
woningcorporaties, en 15% particuliere huur. De gemiddelde woningwaarde (WOZ) in Heemstede
(€ 370.000 in 2014) is relatief hoog in vergelijking tot het Nederlands gemiddelde en het
gemiddelde van de agglomeratie Haarlem (maar bijvoorbeeld wel lager dan in referentiegemeenten
Blaricum en buurgemeente Bloemendaal). In de periode 2009-2014 daalde de gemiddelde
woningwaarde in Heemstede met 14%.
Tabel 2.4
Gemiddelde woningwaarde, 2009-2014 (x € 1.000)
2009
2014
ONTW.
Heemstede
431
370
-14%
Bloemendaal
668
549
-18%
Haarlem
252
229
-9%
Haarlemmerliede en Spaarnwoude
294
267
-9%
Zandvoort
308
255
-17%
Agglomeratie Haarlem
316
277
-12%
Blaricum
636
536
-16%
Ermelo
298
262
-12%
Heiloo
341
288
-16%
Renkum
295
253
-14%
Vught
365
324
-11%
Nederland
241
211
-12%
Bron: CBS Statline
2.3 Inkomen en sociale zekerheid
Besteedbaar inkomen
Heemstede is een vrij welvarende gemeente. Het gemiddeld besteedbaar inkomen van
huishoudens in Heemstede bedraagt in 2012 € 47.600 per huishouden (figuur 2.4). Dat is 38%
hoger dan gemiddeld in Nederland, met een gemiddeld besteedbaar inkomen van € 34.500 per
huishouden. Alleen in referentiegemeenten Blaricum en Bloemendaal is het gemiddeld besteedbaar
inkomen van huishoudens in 2012 (nog) hoger dan in Heemstede.
Figuur 2.4
Inkomensniveau (besteedbaar inkomen huishoudens 2012, x1.000 euro)
Heemstede
€ 47,60
Bloemendaal
€ 55,60
Haarlem
€ 34,30
Haarlemmerliede en Spaarnwoude
€ 40,30
Zandvoort
€ 33,70
Agglomeratie Haarlem
€ 37,80
Blaricum
€ 51,60
Ermelo
€ 36,30
Heiloo
€ 40,20
Renkum
€ 38,20
Vught
€ 40,30
Nederland
€ 34,50
€-
€ 10
€ 20
€ 30
€ 40
€ 50
€ 60
Bron: CBS Statline
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Economische foto
14
Bijstand
Het aantal bijstandsuitkeringen in Heemstede ligt beduidend lager dan het landelijk gemiddelde en
het gemiddelde niveau in de regio (tabel 2.5). Alleen in de buurgemeenten Bloemendaal en
Haarlemmerliede en Spaarnwoude worden nog minder bijstandsuitkeringen uitgegeven.
Tabel 2.5
Bijstandsuitkeringen per 1.000 inwoners 20-65 jaar
2014
Heemstede
15,7
Bloemendaal
14,6
Haarlem
30,2
Haarlemmerliede en Spaarnwoude
14,9
Zandvoort
36,9
Agglomeratie Haarlem
27,6
Nederland
36,1
Bron: CBS Statline
2.4 Beroepsbevolking
Omvang
De beroepsbevolking in Heemstede omvatte in 2014 12.530 personen. De beroepsbevolking is de
afgelopen jaren gegroeid, maar uitsluitend in de leeftijdscategorie 45-75 jaar. De beroepsbevolking
is in afgelopen vijf jaar ouder geworden: in 2009 was 50% 45-75 jaar, in 2014 is dat 54%. In
vergelijking met het landelijk gemiddelde is de beroepsbevolking tot 25 jaar in Heemstede
verhoudingsgewijs iets sterker afgenomen, en die in de leeftijdscategorie tussen 25 en 45 jaar iets
minder sterk afgenomen (tabel 2.6).
Tabel 2.6
Ontwikkeling beroepsbevolking naar leeftijd (%), 2009-2014
TOT 25 JAAR
25 TOT 45 JAAR
45 TOT 75 JAAR
TOTAAL
-4%
-5%
11%
3%
Bloemendaal
7%
-20%
10%
-1%
Haarlem
-6%
0%
13%
4%
Haarlemmerliede en Spaarnwoude
4%
-6%
14%
5%
Zandvoort
0%
-13%
10%
-1%
Agglomeratie Haarlem
-4%
-3%
12%
3%
Blaricum
-6%
-11%
5%
-2%
Ermelo
-7%
-9%
11%
0%
Heiloo
7%
-13%
15%
2%
Renkum
2%
-14%
12%
0%
Vught
1%
-8%
14%
3%
-2%
-7%
12%
2%
Heemstede
Nederland
Bron: CBS Statline
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Economische foto
15
Omvang beroepsbevolking in de toekomst waarschijnlijk stabiel
De potentiële beroepsbevolking betreft het cohort tussen 15 en 75 jaar. Gelet op de
leeftijdsopbouw van de bevolking (zie figuur 2.3) en de eerder beschreven bevolkingsprognose is
de verwachting dat de beroepsbevolking in Heemstede de komende jaren een vrij stabiele omvang
kent. Uiteraard kan een wijziging in de aard en omvang van de binnenlandse migratie richting
Heemstede dit beeld (enigszins) beïnvloeden.
De beroepsbevolking in Heemstede is vrij hoog opgeleid in vergelijking met het landelijk
gemiddelde, de agglomeratie Haarlem en de referentiegemeenten (figuur 2.5). De helft van de
beroepsbevolking in Heemstede heeft een hoog opleidingsniveau en 17% is laag opgeleid.
Figuur 2.5
Beroepsbevolking naar opleidingsniveau (%), 2014
Heemstede
17%
Bloemendaal
33%
20%
Haarlem
16%
Haarlemmerliede en Spaarnwoude
50%
30%
50%
39%
45%
33%
Zandvoort
33%
22%
Agglomeratie Haarlem
17%
Blaricum
44%
40%
23%
Heiloo
18%
Renkum
19%
Vught
10%
31%
36%
45%
38%
44%
36%
23%
0%
40%
46%
21%
Nederland
33%
39%
20%
Ermelo
33%
44%
43%
43%
20%
30%
laag
midden
40%
50%
34%
60%
70%
80%
90%
100%
hoog
Bron: CBS Statline
Veel HAVO/VWO adviezen in primair onderwijs
Ook de aankomende beroepsbevolking van Heemstede is hoogstwaarschijnlijk relatief hoog
opgeleid. In 2013 kreeg 76% van de leerlingen in groep 8 in Heemstede een HAVO/VWO advies.
Landelijk was dat in 2013 45%. In Haarlem lag het aandeel op 52%.
Bron: Open data DUO, bewerking O&S Gemeente Zaanstad.
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Economische foto
16
Participatiegraad
Het aandeel van de bevolking dat beschikbaar is voor de arbeidsmarkt is de particpatiegraad. De
bruto participatiegraad geeft het aandeel van de beroepsbevolking in de totale bevolking tussen 15
en 75 jaar (beroepsgeschikte bevolking) weer. De netto participatiegraad is het aandeel van de
werkzame beroepsbevolking in de totale bevolking tussen 15 en 75 jaar. De participatiegraad in
Heemstede (64% netto, 68% bruto) is iets lager dan gemiddeld in Agglomeratie Haarlem en in
Nederland (figuur 2.6). Mogelijk ligt de verklaring voor het verschil in de leeftijdsopbouw van
Heemstede (een groter aandeel 65-75 jarigen dat niet meer werkt/hoeft te werken).
Figuur 2.6
Participatiegraad (bruto en netto, %), 2014
64%
Heemstede
68%
63%
Bloemendaal
67%
67%
Haarlem
72%
69%
Haarlemmerliede en Spaarnwoude
73%
62%
Zandvoort
67%
66%
Agglomeratie Haarlem
71%
bruto
64%
66%
Ermelo
70%
66%
Heiloo
69%
63%
Renkum
68%
68%
Vught
73%
65%
Nederland
50%
netto
60%
Blaricum
70%
55%
60%
65%
70%
75%
Bron: CBS Statline
Relatief veel inwoners werkzaam als zelfstandige
Van de werkzame beroepsbevolking in Heemstede (12.000 afgerond door het CBS op 1.000-tallen)
werken er 9.000 in loondienst en 3.000 als zelfstandige (één op de vier). In Haarlem is 18%
zelfstandig werkzaam, in Nederland als geheel is dat 16%.
Bron: CBS Positie in de werkkring
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Economische foto
17
Werkzoekenden
Het aantal ingeschreven niet-werkende werkzoekenden is relatief gering in Heemstede. In 2014
was 4,4% van de beroepsbevolking werkzoekend. In Nederland en de regio was dit aandeel
respectievelijk 6,7% en 5,7%. Ook hier speelt de leeftijdsopbouw van Heemstede (minder 20-45
jarigen) mogelijk een rol.
Figuur 2.7
Gemiddeld aandeel niet- werkende werkzoekenden (NWW) op beroepsbevolking, 2014
Heemstede
4,4%
Bloemendaal
3,6%
Haarlem
6,2%
Haarlemmerliede en Spaarnwoude
4,6%
Zandvoort
5,9%
Agglomeratie Haarlem
5,7%
Nederland
6,7%
0%
1%
2%
3%
4%
5%
6%
7%
Bron: UWV, bewerking I&O Research
Pendel
Inwoners van Heemstede werken voornamelijk in de gemeente Amsterdam, Haarlem, Haarlemmermeer
en in Heemstede zelf. Ten opzichte van 2008 is het aandeel forensen naar Amsterdam toegenomen,
terwijl het aantal werknemers dat in Haarlem werkt in dezelfde periode is afgenomen (tabel 2.7). In
totaal werken in 2013 1.800 van de 10.000 werkzame personen uit Heemstede in Heemstede zelf en zijn
er 8.200 personen buiten de gemeentegrenzen werkzaam (82%).
Tabel 2.7
Banen werknemers, woongemeente Heemstede (x 1.000, werkend in Noord-Holland)
WERKGEMEENTE
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Heemstede
1,8
1,9
2,0
2,1
1,9
1,8
Amsterdam
1,6
1,6
1,6
1,7
1,7
1,9
Haarlem
2,3
2,4
2,2
2,2
2,0
1,9
Haarlemmermeer
1,8
1,8
1,9
2,0
1,9
1,9
Bloemendaal
0,2
0,2
0,4
0,4
0,4
0,4
Amstelveen
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
‘s-Gravenhage
0,3
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
Leiden
0,1
0,1
0,1
0,1
0,2
0,2
Velsen
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
Beverwijk
0
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
Hillegom
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
Rotterdam
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
Utrecht (gemeente)
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
Zaanstad
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
Zandvoort
0,1
0,2
0,1
0,1
0,2
0,1
TOTAAL WERKZAME PERSONEN
AFKOMSTIG UIT HEEMSTEDE
10,2
10,1
10,4
10,6
10,2
10,0
TOTAAL UITGAAND
8,4
8,2
8,4
8,5
8,3
8,2
PERCENTAGE UITGAAND
82%
81%
81%
80%
81%
82%
Bron: CBS Statline (minimaal 100 werknemers per 2015)
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Economische foto
18
De banen in Heemstede worden vooral ingevuld door inwoners van Heemstede en daarnaast door
inwoners van Haarlem en Haarlemmermeer. Ten opzichte van 2008 werken minder inwoners uit
Haarlem in Heemstede (tabel 2.8). Er werken 6.800 personen in Heemstede, waarvan er 5.000
buiten Heemstede woonachtig zijn (74%).
Tabel 2.8
Banen werknemers, werkgemeente Heemstede (x 1.000)
WOONGEMEENTE
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Heemstede
1,8
1,9
2,0
2,1
1,9
1,8
Haarlem
1,7
1,4
1,5
1,4
1,4
1,2
Haarlemmermeer
1,2
1,2
1,3
1,3
1,2
1,2
Velsen
0,3
0,6
0,5
0,6
0,6
0,5
Bloemendaal
0,2
0,4
0,6
0,5
0,5
0,4
Amsterdam
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
Beverwijk
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,2
Zandvoort
0,4
0,3
0,3
0,3
0,2
0,2
Heemskerk
0,1
0,1
0
0,1
0,1
0,1
TOTAAL WERKZAAM IN HEEMSTEDE
7,7
7,7
8,1
7,9
7,8
6,8
TOTAAL BINNENKOMEND
5,9
5,8
6,1
5,8
5,9
5,0
PERCENTAGE BINNENKOMEND
77%
75%
75%
73%
76%
74%
PENDELSALDO HEEMSTEDE
-2,5
-2,4
-2,3
-2,7
-2,4
-3,2
Bron: CBS Statline (minimaal 100 werknemers per 2015)
In totaal betekent dit voor Heemstede in 2013 een negatief pendelsaldo van 3.200 werkzame personen.
ZZP’ers in de pendel
ZZP’ers in Heemstede staan met hun eenmansbedrijf met vestigingsplaats Heemstede in het
werkgelegenheidsregister. Dat hoeft niet te betekenen dat ze enkel in Heemstede werkzaam zijn,
ofschoon dat in de pendel wel vaak zo zal zijn geregistreerd. Ook betekent het niet automatisch dat
ze in Heemstede wonen, al zal dat voor het overgrote deel wel gelden.
Expats en niet westers allochtonen
Beide maten zijn hier opgenomen omdat ze een indicatie beiden voor de woonaantrekkelijkheid
van Heemstede. Van alle werknemers die in de gemeente Heemstede werken is 1,21% een expat8
(tabel 2.9). Dat is een relatief hoger aandeel ten opzichte van Nederland en de buurgemeenten
(behalve Haarlem).
Tabel 2.9
Aandeel expats ten opzichte van totaal aantal werknemers (%)
2011
Heemstede
1,21
Bloemendaal
1,13
Haarlem
1,70
Haarlemmerliede en Spaarnwoude
0,61
Zandvoort
0,82
Nederland
0,93
Bron: CBS Statline, maatwerk I&O Research
8
Aandeel in het buitenland geboren werknemers met een hoog loon. Bron: Expat, wanneer ben je het? Een afbakening van in
het buitenland geboren werknemers op basis van loon. CBS, 2015.
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Economische foto
19
Het aantal expats dat in Heemstede woont, is niet direct uit openbare bronnen af te leiden. Een
mogelijke indicatie biedt het aandeel westers allochtonen dat in Heemstede woont. Dat aandeel is
met 12,5% hoger dan gemiddeld in Nederland en hoger dan in de meeste referentiegemeenten in
het land.
Tabel 2.10
Aandeel westers allochtonen in de bevolking (%), 1 januari 2014.
2014
Heemstede
12,5
Bloemendaal
13,1
Haarlem
12,0
Haarlemmerliede en Spaarnwoude
8,5
Zandvoort
13,4
Agglomeratie Haarlem
n.b.
Blaricum
11,5
Ermelo
5,7
Heiloo
7,6
Renkum
9,6
Vught
9,2
Nederland
9,5
Bron: CBS Statline
2.5 Werkgelegenheid
Bedrijven
In 2014 telt Heemstede 2.141 bedrijven. Ten opzichte van 2009 is het aantal bedrijven met 6%
gestegen (vooral door groei van het aantal ZZP’ers). De groei van het aantal bedrijven is lager dan
het Nederlandse gemiddelde (zie figuur 2.8). In Nederland is het totaal aantal bedrijven met 15%
gestegen.
Figuur: 2.8
Geïndexeerde ontwikkeling aantal bedrijven
120
Heemstede
Bloemendaal
Haarlem
Haarlemmerliede en Spaarnwoude
Zandvoort
Nederland
115
110
105
100
95
90
2009
2010
2011
2012
2013
2014
Bron: LISA (peildatum 1 april), bewerking I&O Research
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Economische foto
20
Sectorale verdeling
Gemeten naar het aantal bedrijven is de totale zakelijke dienstverlening de grootste sector in
Heemstede, met een aandeel van 40%9. Dit belang is de afgelopen jaren nog toegenomen; in 2009
was dit aandeel 37%. Een andere grote sector in Heemstede, de detail- en groothandel neemt in
belang iets af, van 22% in 2009 naar 19% in 2014.
Figuur: 2.9
Aandeel bedrijven naar sector Heemstede, 2014
Specialistische zakelijke dienstverlening
33%
Handel
19%
Zorg (Gezondheids- en welzijnszorg)
10%
Bouwnijverheid
6%
Roerende goederen, overige zakelijke…
5%
Informatie en communicatie
5%
Cultuur, sport en recreatie
5%
Overige dienstverlening
Onderwijs
Horeca
4%
3%
2%
Onroerend goed
2%
Industrie
2%
Financiële instellingen
Vervoer en opslag
Landbouw, bosbouw en visserij
1%
1%
0%
Winning/distributie van water
0%
Overheid
0%
Nutsbedrijven
0%
Winning van delfstoffen
0%
0%
10%
20%
30%
40%
Bron: LISA (peildatum 1 april)
Banen
Het aantal banen10 in Heemstede is sinds 2009 gedaald. In 2014 komt het aantal banen uit op
8.108. Ten opzichte van 2009 is dat een daling van 7%. In de gehele regio is er de afgelopen jaren
sprake van een flink banenverlies (dat ook groter is dan het landelijk gemiddelde, zie figuur 2.10).
9
De som van specialistische zakelijke dienstverlening en overige zakelijke dienstverlening en overige dienstverlening.
1010
Minimaal 12 uur in de week – ZZP’ers zitten hier ook in. .
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Economische foto
21
Figuur 2.10
Geïndexeerde ontwikkeling aantal banen
101
99
97
95
93
91
89
87
Heemstede
Haarlem
Zandvoort
85
2009
2010
Bloemendaal
Haarlemmerliede en Spaarnwoude
Nederland
2011
2012
2013
2014
Bron: LISA (peildatum 1 april), bewerking I&O Research
In de zorgsector is het aantal banen gedaald, maar de sector heeft nog steeds een groot aandeel in
het aantal banen in Heemstede (zie figuur 2.11). Andere grote sectoren in Heemstede qua banen
gezien zijn: (groot- en detail-) handel (23%) en de zakelijke dienstverlening (13% specialistisch en
4% overige).
Figuur 2.11
Aandeel banen naar sector Heemstede, 2014
Zorg (Gezondheids- en welzijnszorg)
26%
Handel
23%
Specialistische zakelijke dienstverlening
13%
Onderwijs
6%
Bouwnijverheid
5%
Horeca
4%
Overige dienstverlening
4%
Overheid
4%
Roerende goederen, overige zakelijke…
3%
Cultuur, sport en recreatie
3%
Informatie en communicatie
2%
Industrie
Vervoer en opslag
Winning/distributie van water
2%
2%
2%
Financiële instellingen
1%
Onroerend goed
1%
Landbouw, bosbouw en visserij
0%
Nutsbedrijven
0%
Winning van delfstoffen
0%
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
Bron: LISA (peildatum 1 april)
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Economische foto
22
Ontwikkeling banen en bedrijven gecombineerd
In de afgelopen jaren (2009-2014) is de werkgelegenheid in Heemstede met 10% of meer gedaald
in de sectoren landbouw, industrie, bouwnijverheid, vervoer en opslag, horeca, financiële
instellingen, onroerend goed en de zorg (zie tabel 2.11). Daar tegenover staat een stijging van
10% of meer in de sectoren water, informatie en communicatie en roerende goederen (maar dit
zijn geen hele grote sectoren).
Tabel 2.11
Overzichtstabel aantal banen en bedrijven per sector in Heemstede, voor 2009, 2013 en 2014.
BANEN
BEDRIJVEN
2009
2013
2014
ontw.
09-14
ontw.
13-14
2009
2013
2014
ontw
09-14
ontw.
13-14
45
35
30
-33%
-14%
7
9
9
29%
0%
0
0
0
-
-
0
0
0
-
-
228
179
169
-26%
-6%
46
44
42
-9%
-5%
0
0
0
-
-
0
0
0
-
-
Winning/distributie van water
106
114
128
21%
12%
6
5
5
-17%
0%
Bouwnijverheid
409
351
369
-10%
5%
113
138
132
17%
-4%
2.016
1.802
1.860
-8%
3%
446
415
412
-8%
-1%
Vervoer en opslag
207
170
149
-28%
-12%
21
16
14
-33%
-13%
Horeca
356
321
294
-17%
-8%
46
52
51
11%
-2%
Informatie en communicatie
131
194
201
53%
4%
80
105
112
40%
7%
Financiële instellingen
149
136
118
-21%
-13%
40
25
23
-43%
-8%
Onroerend goed
118
106
104
-12%
-2%
50
49
49
-2%
0%
1.029
1.186
1.045
2%
-12%
600
711
700
17%
-2%
Roerende goederen, overige zak. dienstverl.
207
242
244
18%
1%
88
110
115
31%
5%
Overheid
293
285
292
0%
2%
3
3
3
0%
0%
Landbouw, bosbouw en visserij
Winning van delfstoffen
Industrie
Nutsbedrijven
Handel
Specialistische zakelijke dienstverlening
Onderwijs
518
483
483
-7%
0%
63
68
66
5%
-3%
2.421
2.201
2.121
-12%
-4%
206
202
208
1%
3%
Cultuur, sport en recreatie
192
212
208
8%
-2%
105
113
108
3%
-4%
Overige dienstverlening
292
290
293
0%
1%
91
90
92
1%
2%
8.717
8.307
8.108
-7%
-2%
2.011
2.155
2.141
6%
-1%
Zorg (Gezondheids- en welzijnszorg)
totaal
Bron: LISA (peildatum 1 april)
Bedrijven en banen naar grootteklasse
De meeste bedrijven in Heemstede zijn klein, 95% telt minder dan 10 werkzame personen. Het
aantal en aandeel kleine bedrijven steeg door de groei van het aantal ZZP’ers; inmiddels is 65%
van de 2.141 bedrijven in Heemstede een eenmanszaak.
Naast het aandeel banen bij eenmansbedrijven/ZZP’ers (17% van de banen) is ook het aandeel
banen bij bedrijven in de grootteklasse van 2 tot 9 werkzame personen (30%) duidelijk groter dan
gemiddeld in Nederland (tabel 2.12). Het aandeel banen bij middelgrote bedrijven (10 t/m 49
banen en 50 t/m 99 banen) blijft achter bij het Nederlandse gemiddelde. In Heemstede is er ten
slotte in verhouding ook duidelijk minder werkgelegenheid bij grote bedrijven (50 werkzame
personen of meer).
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Economische foto
23
Tabel 2.12
Procentuele verdeling werkgelegenheid naar grootteklasse bedrijven
HEEMSTEDE
NEDERLAND
2009
2013
2014
2009
2013
2014
1 wp (ZZP)
14%
17%
17%
7%
10%
10%
2-9 wp
31%
29%
30%
19%
18%
18%
10-49 wp
26%
23%
24%
24%
23%
23%
50-249 wp
21%
21%
19%
26%
25%
25%
9%
10%
10%
24%
24%
24%
100%
100%
100%
100%
100%
100%
250 wp en meer
TOTAAL
Bron: LISA
Werkgelegenheidsgraad
De werkgelegenheidsgraad in Heemstede is in 2014 65%. Dat wil zeggen dat het aantal banen in
Heemstede 65% is van de beroepsbevolking. In 2009 was dit 72%. In de agglomeratie Haarlem is
de werkgelegenheidsgraad 71% (dat was 79% in 2009). Heemstede heeft minder banen
(gerelateerd aan de beroepsbevolking) dan Haarlem en meer banen (gerelateerd aan de
beroepsbevolking) dan Bloemendaal, Haarlemmerliede en Spaarnwoude en Zandvoort.
Specialisatiegraad
Figuur 2.12 toont de specialisatie-index per sector in Heemstede. Deze index geeft aan hoe het
aantal banen in een bepaalde sector in Heemstede zich verhoudt tot het aantal banen in dezelfde
sector op landelijk niveau. Een uitkomst boven 100 geeft aan dat een sector relatief sterk
vertegenwoordigd is in Heemstede en een uitkomst onder 100 geeft een relatieve
ondervertegenwoordiging aan.
Vergeleken met Nederland als geheel is er in Heemstede weinig werkgelegenheid in de primaire
sector. Relatief veel werkgelegenheid is er in de zorg (hoewel de 'voorsprong' terugloopt) en in de
zakelijke dienstverlening. De grootste oververtegenwoordiging is er in de sector waterwinning en –
distributie (Waternet). Ook de detailhandel is in Heemstede relatief sterk vertegenwoordigd en past
bij het karakter van Heemstede als woongemeente: waar deze sector in Nederland 10% van de
bedrijven en banen levert, is dit in Heemstede 11% van de bedrijven en 16% van de banen.
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Economische foto
24
Figuur: 2.12
Specialisatieindex naar sector in Heemstede, 2014
Bron: LISA (peildatum 1 april), bewerking I&O Research
2.6 Verdieping
Gezondheids- en welzijnzorg
De sector gezondheids- en welzijnszorg zorgt voor een groot deel van de werkgelegenheid in
Heemstede. Tabel 2.13 geeft een overzicht van het aantal banen en bedrijven (vestigingen) in de
zorgsector in Heemstede in 2014, uitgesplitst naar de drie hoofdafdelingen; gezondheidszorg,
verpleging en maatschappelijke dienstverlening, die vervolgens verder zijn uitgesplitst. Het
merendeel van de bedrijven in de zorgsector in Heemstede bestaat uit praktijken die vallen onder
de gezondheidszorg (69%). De gezondheidszorg zorgt voor 29% van de werkgelegenheid binnen
de zorgsector in Heemstede. Qua werkgelegenheid is de verpleging de grootste afdeling in de zorg
(57%). Binnen de verpleging zorgen vooral de huizen en dagverblijven voor verstandelijk
gehandicapten voor veel banen.
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Economische foto
25
Tabel: 2.13
Aantal en aandeel bedrijven en banen en in de gezondheids- en welzijnszorg in Heemstede, uitgesplitst naar
afdeling (2014).
BEDRIJVEN
BANEN
aantal
%
aantal
%
145
70%
622
29%
1
0%
181
9%
Medische en tandheelkundige praktijken
79
38%
249
12%
Paramedische praktijken en overige gezondsheidszorg
65
31%
192
9%
Verpleging
10
5%
1.202
57%
Verpleeghuizen
1
0%
129
6%
Huizen en dagverblijven voor verstandelijk gehandicapten
6
3%
902
43%
Huizen, dagverblijven voor niet-verstandelijk gehandicapten
2
1%
150
7%
Jeugdzorg en maatschappelijke opvang met overnachting
1
0%
21
1%
53
25%
297
14%
6
3%
70
3%
47
23%
227
11%
208
100%
2.121
100%
Gezondheidszorg
Ziekenhuizen
Maatschappelijke dienstverlening
Maatschap. dienstverl. zonder overnachting (ouderen/gehand.)
Maatschap. dienstverl. zonder overnachting (overige)
TOTAAL GEZONDHEIDS- EN WELZIJNSZORG
Bron: LISA (peildatum 1 april)
Figuur 2.13 toont vervolgens de ontwikkeling van het aantal bedrijven en banen in de zorgsector in
Heemstede tussen 2009 en 2014, uitgesplitst naar afdeling. In de afgelopen vijf jaar is het aantal
bedrijven in de totale zorgsector in Heemstede per saldo met 1% toegenomen terwijl het aantal
banen met 12% is gedaald. Het aantal bedrijven in de (overige) maatschappelijke dienstverlening
zonder overnachting is in verhouding het meest toegenomen. Daarnaast zijn er ook meer medische
en tandheelkundige praktijken bijgekomen. Het relatief grootste banenverlies heeft plaatsgevonden
bij de verblijven voor niet-verstandelijk gehandicapten en in de ziekenhuizen.
Bij de maatschappelijke dienstverlening zonder overnachting voor ouderen of gehandicapten zijn er
relatief de meeste banen bijgekomen.
Figuur: 2.13
Ontwikkeling bedrijven en banen in de sector Gezondheids- en welzijnszorg in Heemstede 2009 - 2014
Ziekenhuizen
-50%
-36%
Medische en tandheelkundige praktijken
Paramedische praktijken en overige gezondsheidszorg
-7%
Totaal Gezondheidszorg
-11%
Verpleeghuizen
Verblijven voor verstandelijk gehandicapten
Verblijven voor niet-verstandelijk gehandicapten
-33%
-41%
-12%
0%
Jeugdzorg en maatschappelijke opvang met overnachting
-33%
Totaal Verpleging
24%
-17%
0%
Maatschap. dienstverl. zonder overnachting…
59%
18%
1%
15%
11%
Maatschap. dienstverl. zonder overnachting (overige)
Totaal Maatschappelijke Dienstverlening
Totaal Zorgsector
-60%
2%
0%
0%
-20%
-40%
8%
8%
-12%
-40%
-20%
vestigingen
banen
1%
0%
20%
40%
60%
Bron: LISA (peildatum 1 april)
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Economische foto
26
Detailhandel
Onlangs heeft DTNP op verzoek van gemeente Heemstede een verkenning gepubliceerd van de
winkelstructuur in Heemstede. Uit het rapport wordt duidelijk dat Heemstede een (zowel
kwantitatief als kwalitatief) bovengemiddeld aanbod heeft van publieksgerichte bedrijven
(‘verkooppunten’ inclusief horeca) in vergelijking tot kernen met een vergelijkbare omvang. De
leegstand is beperkt. Vooral de omvang van de dagelijkse sector buiten de supermarkten en de
hoeveelheid winkels in de mode branche vallen op. DTNP signaleert ook een aantal zwakten en
(toekomstige) bedreigingen: toenemende leegstand (o.a. door pensionering), vooral Noordelijk
deel Binnenweg en de langgerekte structuur van het centrum.
Koopstromen Heemstede centrum
De totale detailhandelsomzet van het centrum van Heemstede in winkels was in 2011 11 €85
miljoen en kwam toen in meerderheid (62%) van dagelijkse artikelen. De niet-dagelijkse sector
droeg 38% bij aan de omzet. Inwoners van Heemstede gaven 61% van hun bestedingen in de
dagelijkse sector en 29% van hun bestedingen in de niet dagelijkse sector uit in het centrum van
Heemstede. Van de totale omzet in het centrum van Heemstede kwam 20% (dagelijks) en 40%
(niet-dagelijks) van buiten de gemeente (vooral agglomeratie Haarlem en Haarlemmermeer).
ZZP’ers
Met 65% ligt het aandeel eenmansbedrijven in Heemstede iets hoger dan het landelijk gemiddelde
en gelijk met het gemiddelde niveau in de agglomeratie Haarlem. Buurgemeente Bloemendaal en
referentiegemeenten Renkum, Blaricum en Heiloo kennen een nog hoger aandeel
eenmansbedrijven. Het aandeel banen bij eenmansbedrijven in Heemstede ligt relatief wel hoger.
Waar in Heemstede 17% van de banen bij een eenmansbedrijf is ondergebracht, is dat aandeel
gemiddeld lager in Nederland (10%) en in de agglomeratie Haarlem (14%) (tabel 2.14). Alleen in
buurgemeente Bloemendaal is het aandeel banen bij eenmansbedrijven hoger.
Tabel 2.14
Aandeel eenmansbedrijven in aantal bedrijven en aantal banen (2014)
BEDRIJVEN
BANEN
Heemstede
65%
17%
Bloemendaal
73%
23%
Haarlem
63%
12%
Haarlemmerliede en Spaarnwoude
62%
15%
Zandvoort
65%
17%
Agglomeratie Haarlem
65%
14%
Blaricum
68%
15%
Ermelo
61%
9%
Heiloo
67%
18%
Renkum
71%
18%
Vught
65%
10%
Nederland
61%
10%
Bron: LISA
Meer dan de helft van de ZZP’ers is actief in de zakelijke dienstverlening (57%). Daarnaast zijn
ZZP’ers met name actief in groot- en detailhandel (12%), bouwnijverheid (8%) en de gezondheidsen welzijnszorg (7%).
11
Randstad Koopstromenonderzoek 2011. In 2016 wordt er waarschijnlijk weer een Koopstromenonderzoek gehouden.
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Economische foto
27
Wanneer nog wat verder wordt ingezoomd blijkt dat men met name werkzaam is in de
specialistische zakelijke dienstverlening (advisering, onderzoek) (42%) en de groot- en
detailhandel (13%). Het aandeel ZZP’ers in de specialistische zakelijke dienstverlening is veel
groter dan in Nederland (24%). ZZP’ers zijn in Heemstede relatief minder actief in de bouw,
landbouw en overige dienstverlening. Overigens zijn er ook verschillen tussen ZZP’ers, bijvoorbeeld
wat betreft de gerealiseerde omzet. Het belang van ZZP’ers voor de gehele economie van
Heemstede kan gezien de oververtegenwoordiging van de (specialistische) zakelijke
dienstverlening groter zijn dan op basis van louter aantallen zou worden ingeschat.
Werkgelegenheid op de bedrijventerreinen
Heemstede kent een aantal bedrijventerreinen (die in principe volledig uitgegeven zijn):
Nijverheidsweg-Cruquiusweg, Industrieweg-Nijverheidsweg (samen ook wel Cruquius of Haven e.o.
genoemd) en Leidsevaartweg (ook wel gesplitst in Leidsevaart-Zuid en Leidsevaart-Noord). De
omvang van de werkgelegenheid op de bedrijventerreinen is afgeleid uit een publicatie van de
Provincie Noord-Holland12 en op gebaseerd op een eigen rekenexercitie.
De provincie beperkt zich tot het bedrijventerrein Haven e.o. (3 ha) en komt voor 2014 uit op
7,5% van het aantal banen in Heemstede. 92,5% van de banen bevindt zich dus op overige
locaties. Ter vergelijking: in de totale MRA bevindt 21,7% van de werkgelegenheid zich op
bedrijventerreinen, 19,2% op kantoorlocaties en 59,2% op overige locaties. Het aantal banen op
het (gecombineerde) bedrijventerrein Haven e.o. is sinds 2009 iets afgenomen.
De rekenexercitie komt uit op 9% werkgelegenheid op alle bedrijventerreinen samen 13 in 2014.
Ook het aantal banen op alle bedrijventerreinen samen is sinds 2009 iets afgenomen.
2.9 Samenvattend
Heemstede is een middelgrote gemeente met een ligging in de buurt van sterke en grote
economische centra (vooral Amsterdam), nabij belangrijke recreatiegebieden en bij gemeenten die
een belangrijke woon- en verzorgingsfunctie hebben (vooral Haarlem). Deze in principe
uitstekende ligging heeft als consequentie dat er een sterke verwevenheid is tussen Heemstede en
de onmiddellijke regio (Agglomeratie Haarlem) en de grotere regio (Metropoolregio Amsterdam).
Deze verwevenheid en de nabijheid van grote steden en voorzieningen levert enerzijds op dat
Heemstede een uitstekende plaats is om te wonen. Anderzijds wordt de mogelijkheid om zelf
(economische) ontwikkelingen in gang te zetten, beperkt. Demografische en economische
basisgegevens ondersteunen dit beeld.
De bevolking van Heemstede is de afgelopen jaren ligt gegroeid met name door migratie, de
natuurlijke aanwas is namelijk licht negatief. De bevolkingsomvang blijft volgens de
bevolkingsprognose stabiel de komende decennia. Ook het aantal huishoudens is de afgelopen
jaren licht gegroeid en zal naar verwachting door verdunning nog met zo’n 10% stijgen.
Heemstede heeft een hoger vergrijzingscijfer dan het landelijk vergrijzingscijfer; in 2014 was exact
een kwart van de inwoners 65 jaar of ouder.
Er wonen in Heemstede relatief ook veel jongeren (tot 20 jaar). De leeftijdscategorie tussen 20 en
40 jaar is in Heemstede ondervertegenwoordigd ten opzichte van het landelijk gemiddelde.
12
Monitor werklocaties Noord-Holland, Provincie Noord-Holland 2015.
13
N.B. in beide berekeningen is de vestiging van POST-NL op Cruquius wel meegenomen. Uit opgave van de KvK blijkt dat deze
vestiging inmiddels is opgeheven.
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Economische foto
28
Het woningbezit in Heemstede is onderverdeeld in 63% bezit woningeigenaren, 22% van
woningcorporaties, en 15% particuliere huur. De gemiddelde woningwaarde in Heemstede is
relatief hoog. In de periode 2009-2014 daalde de gemiddelde woningwaarde in Heemstede met
14%.
Ook het besteedbaar inkomen is in Heemstede relatief hoog te noemen.
De uitkeringsafhankelijkheid is juist vrij laag.
De beroepsbevolking is de afgelopen jaren gegroeid, maar uitsluitend in de leeftijdscategorie 45-75
jaar. De helft van de beroepsbevolking in Heemstede heeft een hoog opleidingsniveau, hetgeen
bovengemiddeld is. Ook het aandeel schooladviezen voor HAVO/VWO is in het primair onderwijs in
Heemstede duidelijk hoger dan elders.
De participatiegraad van de beroepsbevolking is zowel bruto (beschikbaar voor de arbeidsmarkt)
als netto (werkzaam) relatief iets lager dan gemiddeld in Agglomeratie Haarlem en in Nederland.
Van de werkende beroepsbevolking is een opvallend groot deel (een kwart) werkzaam als
zelfstandige.
In 2014 was slechts 4,4% van de beroepsbevolking werkzoekend.
Heemstede kent een negatief pendelsaldo van 3.200 werkzame personen. 82% van de werkzame
beroepsbevolking werkt buiten Heemstede, voornamelijk in de gemeente Amsterdam (toenemend),
in de gemeente Haarlem (afnemend), en in de gemeente Haarlemmermeer. 74% van de banen in
Heemstede wordt ingevuld door werknemers van buiten de gemeente – vooral vanuit gemeente
Haarlem (afnemend) en gemeente Haarlemmermeer. 1,21% van de werkenden in Heemstede valt
onder de expat-definitie.
Het aantal bedrijven in Heemstede groeide sinds 2009 met 6% tot 2.141 bedrijven in 2014 (vooral
door groei van het aantal ZZP’ers). De groei van het aantal bedrijven is wel lager dan het
Nederlandse gemiddelde. 40% van de bedrijven betreft zakelijke dienstverlening, 19%
detailhandel.
Het aantal banen is sinds 2009 –net als elders in de agglomeratie Haarlem- gedaald. In Heemstede
met 7% tot 8.108. Bijvoorbeeld in de zorgsector, al heeft die sector nog steeds meer dan een
kwart van het aantal banen in Heemstede. Andere grote (en vrij stabiele) sectoren in Heemstede
qua banen gezien zijn: (groot- en detail) handel en de zakelijke dienstverlening. Relatieve groei
van banen was er in de sectoren water, informatie en communicatie en roerende goederen.
De meeste bedrijven in Heemstede zijn klein, 95% telt minder dan 10 werkzame personen. Naast
het aandeel banen bij eenmansbedrijven/ZZP’ers (17% van de banen) is ook het aandeel banen bij
bedrijven in de grootteklasse van 2 tot 9 werkzame personen (30%) duidelijk groter dan gemiddeld
in Nederland. Het aandeel banen bij middelgrote bedrijven en grote bedrijven is duidelijk lager dan
gemiddeld.
De werkgelegenheidsgraad in Heemstede is in 2014 65% (2009 72%). Heemstede heeft minder
banen (gerelateerd aan de beroepsbevolking) dan Haarlem en meer banen (gerelateerd aan de
beroepsbevolking) dan Bloemendaal, Haarlemmerliede en Spaarnwoude en Zandvoort.
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Economische foto
29
Vergeleken met Nederland als geheel is er in Heemstede weinig werkgelegenheid in de primaire
sector.
Relatief veel werkgelegenheid is er in de zorg (hoewel de 'voorsprong' terugloopt) en in de
zakelijke dienstverlening. De grootste oververtegenwoordiging is er in de sector waterwinning en –
distributie (Waternet). Ook de detailhandel is in Heemstede relatief sterk vertegenwoordigd: waar
deze sector in Nederland 10% van de bedrijven en de banen levert, is dit in Heemstede 11% van
de bedrijven en 16% van de banen.
Inzoomend op de sector gezondheids- en welzijnszorg blijkt dat het merendeel van de bedrijven in
de zorgsector bestaat uit praktijken die vallen onder de gezondheidszorg. Qua werkgelegenheid is
de verpleging de grootste afdeling in de zorg. Binnen de verpleging zorgen vooral de huizen en
dagverblijven voor verstandelijk gehandicapten voor veel banen. In de afgelopen vijf jaar is het
aantal bedrijven in de totale zorgsector in Heemstede per saldo met 1% toegenomen terwijl het
aantal banen met 12% is gedaald. Het aantal bedrijven in de (overige) maatschappelijke
dienstverlening zonder overnachting is in verhouding het meest toegenomen. Daarnaast zijn er ook
meer medische en tandheelkundige praktijken bijgekomen. Het relatief grootste banenverlies heeft
plaatsgevonden bij de verblijven voor niet-verstandelijk gehandicapten en in de ziekenhuizen. Bij
de maatschappelijke dienstverlening zonder overnachting voor ouderen of gehandicapten zijn er
relatief de meeste banen bijgekomen.
Heemstede kent een (zowel kwantitatief als kwalitatief) bovengemiddeld aanbod van
publieksgerichte bedrijven (‘verkooppunten’ inclusief horeca) in vergelijking tot kernen met een
vergelijkbare omvang. De leegstand is beperkt. Vooral de omvang van de dagelijkse sector buiten
de supermarkten en de hoeveelheid winkels in de mode branche vallen op. Op termijn dreigt
toenemende leegstand (o.a. door pensionering) en mogelijk te langgerekte winkelcentrum. Qua
koopstromen is Heemstede Centrum ook afhankelijk van de buurgemeenten.
Met 65% ligt het aandeel eenmansbedrijven in Heemstede iets hoger dan het landelijk gemiddelde
en gelijk met het gemiddelde niveau in de agglomeratie Haarlem. Het aandeel banen bij
eenmansbedrijven in Heemstede ligt relatief wel hoger. Meer dan de helft van de ZZP’ers is actief
in de zakelijke dienstverlening. Daarnaast zijn ZZP’ers met name actief in groot- en detailhandel,
bouwnijverheid en de gezondheids- en welzijnszorg. Wanneer nog wat verder wordt ingezoomd
blijkt dat men met name (en veel vaker dan in Nederland gemiddeld) werkzaam is in de
specialistische zakelijke dienstverlening.
De bestaande bedrijventerreinen in Heemstede zijn afhankelijk van de bron en de afbakening van
de terreinen goed voor 7,5-9% van de werkgelegenheid. Dit aandeel is de afgelopen jaren gedaald.
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Economische foto
30
3
HOOFDSTUK
SWOT
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  SWOT
31
3. SWOT
3.1 Inleiding
Met behulp van de verzamelde data die in het vorige hoofdstuk staan beschreven is een sterktezwakte analyse op te stellen. Daarbij wordt aanvullend eerst een beeld geschetst van landelijke en
regionale economische ontwikkelingen en trends in de voor Heemstede meest relevante sectoren.
3.2 Economische ontwikkeling
Nederland
Naar verwachting zet de economie in Nederland, na een aantal jaren van krimp, de groei van 2014
door. Landelijke economische groeicijfers voor 2015 variëren van 1,5 tot 1,8%. Vrijwel alle
sectoren profiteren van dit herstel van de economie. De export is een belangrijke aanjager, dus de
sectoren die het meest op het buitenland zijn gericht profiteren het meest. Tabel 3.1 toont een
overzicht van de verwachte landelijk economische groei naar sector volgens verschillende
economische bureaus.
Tabel 3.1
Verwachte volumemutaties naar sector (in %)
ING
Agrarische sector
2014
2015
RABO
2016
2014
2015
1
1,5
1
*
*
1,2
1,5
1,8
1,9
2,6
*
*
*
-4
2
2,5
3
2,5
1,8
3
Groothandel
1
2
2,5
2,5
3,1
Detailhandel
1
2,2
1
*
*
Detailhandel food
*
*
*
1,3
1,3
Detailhandel non-food
*
*
*
1
2
Horeca (en recreatie)
2
0
1,5
3
2
Transport en logistiek
1,6
2,5
2,3
1,8
2,5
Zakelijke dienstverlening
1,9
3
2,5
2
2,6
Overheid
-0,5
0,5
1,5
*
*
Onderwijs
0,5
0,5
1
*
*
Gezondheidszorg en welzijn
-0,5
-0,5
-1
0,4
0,4
Industrie
Automotive
Bouw
Bron: Rabobank Sectorprognose 2015, Kwartaalbericht sectoren ING Economisch Bureau, 2014, 2015
Vertaald naar Heemstede kunnen met name de (detail-)handel, de horeca en recreatie en de
zakelijke dienstverlening profiteren van de economische groei. Voor de zorg zijn de verwachtingen
vooralsnog niet rooskleurig. Vanwege het ontbreken van exportgerichte sectoren zal de groei naar
verwachting ‘geleidelijk’ op gang komen.
Agglomeratie Haarlem
Ook in de agglomeratie Haarlem is de economie in 2015 weer opgeleefd, met name door een
herstel in de zakelijke dienstverlening. De groei wordt enigszins geremd door een krimpende
overheid en zorgsector vanwege de budgetbeperkingen in beide sectoren. Het regionale
bedrijfsleven is overwegend gericht op de binnenlandse markt, waardoor het aanvankelijk minder
heeft kunnen profiteren van economische opleving.
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  SWOT
32
De agglomeratie Haarlem is in relatie tot de bevolkingsomvang ondernemender dan gemiddeld in
Nederland. Het aantal starters laat sinds 2013 een sterke groei zien (9% in 2015). De groei is
grotendeels toe te schrijven aan nieuwe initiatieven in de zakelijke dienstverlening, waaronder ook
veel ZZP’ers zijn te vinden. Ook in de zorgsector zijn er veel bedrijven opgericht, veel meer dan in
veel andere regio’s14.
Metropoolregio Amsterdam
Voor de gehele Metropoolregio Amsterdam wordt er in 2015 een economische groei van 3%
verwacht, mede door aantrekkende bedrijfsinvesteringen en een verdere toename van de
consumptie. De sectoren binnen de Metropoolregio reageren verschillend op de economische
ontwikkeling. Verwacht wordt dat de werkgelegenheid in de specialistische zakelijke
dienstverlening en informatie en communicatie zal toenemen. In alle andere sectoren staat de
werkgelegenheid onder druk15.
Veel inwoners van Heemstede werken in de Metropoolregio Amsterdam en werken in de zakelijke
dienstverlening en informatie en communicatie. Zij zullen profiteren van de relatief grote
economische groei in deze topregio.
3.3 Sectorale trends
In Heemstede zijn de sectoren zorg, (detail)handel en zakelijke dienstverlening sterk
vertegenwoordigd. Deze sectoren zullen daarom nader worden beschouwd.
Trends in de zorgsector
-
Minder gevoelig voor conjuncturele ontwikkelingen dan veel andere sectoren.
-
Groeiende vraag naar zorg door vergrijzing, technologische mogelijkheden en hogere
consumenteneisen.
-
Afnemende (collectieve) budgetten, waardoor er meer nadruk is komen te liggen op
kostenbeheersing. Vanaf 2012 zijn er veel beleidsmaatregelen genomen om de groeiende
zorgkosten te beheersen. Deze veranderingen hebben invloed gehad op het aantal banen.
Zorg was voorheen een banenmotor maar sindsdien is er sprake van krimp. Deze trend zet
vermoedelijk door, met name in de verpleging, verzorging en thuiszorg (VVT). De
ontwikkelingen voor de komende jaren zijn echter moeilijk in te schatten vanwege het
huidige transitieproces.
-
Concentratie van hoog complexe zorg, en decentralisatie van laag complexe zorg.
-
Focus op innovatie  meer kansen voor zorgondernemers.
-
Sterke verwachte groei van het aantal ZZP’ers in de zorg. Tussen 2014 en 2017 (+7%).
Vanwege flexibiliteit en specialistische kennis Het aantal vacatures in de zorg is in ZuidKennemerland en IJmond, tussen 2013 en 2014 afgenomen. Net als de meeste regio’s in
Nederland kent Zuid-Kennemerland en IJmond nog altijd een ruime arbeidsmarkt voor
(para)medische beroepen. Dit wil zeggen dat er substantieel meer kortdurend
werkzoekenden zijn dan openstaande vacatures16.
Voor Heemstede betekent dit mogelijk enerzijds kansen (concentratie van hoog complexe zorg,
zorginnovatie) en anderzijds bedreigingen (verdere afname budgetten, verzadiging aanbodzijde).
N.B. bekend is dat de banen in de zorg in Heemstede voor een groot deel door werknemers van
buiten Heemstede worden ingevuld.
14
ING 2015, Regio’s in 2015
15
Gemeente Amsterdam2015, Economische verkenningen
16
UWV, 2015, Sectorbeschrijving Zorg
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  SWOT
33
Trends in detailhandel
-
Landelijk verdringen de ‘grote spelers’ (winkelketens) de ‘kleintjes’ (zelfstandigen), met
schaalvergroting tot gevolg. Ook onder winkelgebieden is er sprake van schaalvergroting. Er
wordt (door winkelketens) steeds minder geïnvesteerd in kleinere winkelcentra.
-
Het totale areaal aan detailhandelsmeters zal –vanwege overcapaciteit- in de niet-dagelijkse
sector op termijn gaan krimpen. In de dagelijkse sector is vooralsnog sprake van groei.
-
Er is sprake van afnemende bestedingen (economie, vergrijzing) of een verschuiving van
bestedingen richting internet.
-
Het bestand van zelfstandige ondernemers vergrijst.
-
Er is toenemende vraag naar ‘blurring’: innovatieve combinaties van detailhandel en horeca.
-
Winkelcentra die zich weten te onderscheidende (aanbod, sfeer en beleving) presteren over
het algemeen het beste.
-
Voor de dagelijkse boodschappen heeft de consument behoefte aan gemak, efficiëntie en keus
(mix van budget en hogere segment).
Heemstede heeft vanwege het grote aandeel zelfstandige winkels niet direct te maken met
schaalvergroting. Het centrum heeft voldoende potentie om onderscheidend te zijn mits het
(relatief) compleet, compact en goed bereikbaar blijft/wordt. De regionale aantrekkingskracht
wordt –mede gelet op de vergrijzing (en daardoor afname van de bestedingen) in Heemstede zelfde komende jaren van toenemend belang. Zoals DTNP terecht opmerkt is de winkelstructuur van
Heemstede minder planmatig van opzet, waardoor transformatie naar andere functies (wonen,
leisure) waarschijnlijk minder ‘hobbels’ kent. De maatregelen die DTNP noemt:
- aanwijzen toekomstige functies en positie;
- stedenbouwkundige structuur en winkelroutes;
- positionering en locatie publiekstrekkers;
- verkeer en parkeren;
- relatie tot woonklimaat;
- sfeer en beleving;
- samenwerking en marketing.
Trends in zakelijke dienstverlening/ ZZP’ers
Het belang van de zakelijke dienstverlening in de totale economie neemt nog steeds toe. De
jongste voorspellingen laten zien dat er de komende jaren met name groei van banen en bedrijven
zal zijn in de dienstverlening, naast een voorspelde groei in de bouw.
Belangrijke ontwikkelingen de komen jaren zijn:
-
Het bedrijfsleven blijft flexibiliseren, waardoor kansen ontstaan voor de uitzend- en
detacheringsbranche.
-
Dienstverlening moet inspelen op verdergaande digitalisering maatschappij.
-
Zakelijke dienstverleners worden steeds meer verwacht strategisch partner van hun klant te
zijn.
Omdat de zakelijke dienstverlening in Heemstede zo groot is, zijn dit belangrijke (positieve)
ontwikkelingen (mits er sprake is van voldoende innovatieve kracht). Ofschoon de bouwsector in
Heemstede niet heel omvangrijk is, liggen er mogelijk kansen bij het verduurzamen van de
omvangrijke (vooroorlogse) eigen woningvoorraad. Onder het verzamelbegrip ZZP zijn personen
actief in heel verschillende sectoren en op verschillende niveaus. In Heemstede gaat het in
belangrijke mate om ZZP’ers die actief zijn in de zakelijke dienstverlening. Gezien de trends in de
zakelijke dienstverlening levert dit voor Heemstede een goede uitgangspositie op. Uitdagingen
liggen er in het aanbrengen van meer synergie tussen deze werknemers en in het lokaal
huisvesten van bedrijven die doorgroeien.
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  SWOT
34
Kansen in de vrijetijdseconomie?
De werkgelegenheid in de sector cultuur, sport en recreatie is in Heemstede relatief bescheiden.
Gelet op het aangename woon- en verblijfsklimaat in Heemstede zijn er mogelijk groeikansen voor
deze sector. De kanttekening die daarbij moet worden geplaatst is dat het om een sector gaat waar
de marges klein zijn, de concurrentie groot is en het belang van onderscheidend vermogen
toeneemt.
3.4 SWOT
De volgende sterkere en zwakkere interne elementen kenmerken de economie van Heemstede (zie
ook tabel 3.2):
Sterker
De ligging van Heemstede ten opzichte van economische hotspots en daarmee de bereikbaarheid
van banen is een duidelijk pluspunt. Heemstede kent daarnaast een aangenaam woon- en
leefklimaat (ook voor toekomstige inwoners). Naast deze ‘hardware’ is de waarde van het
aanwezige ‘human capital’ relatief hoog: (toekomstig) opleidingsniveau, inkomen, zelfredzaamheid.
Twee sectoren zijn bovengemiddeld aanwezig en hebben ook (boven-) regionale
aantrekkingskracht: de (gespecialiseerde) zorg en de detailhandel. Ten slotte is de bereikbaarheid
per OV een sterk punt.
Zwakker
De ontwikkeling van de werkgelegenheid in Heemstede is de laatste jaren minder gunstig.
Inwoners van Heemstede zijn steeds meer afhankelijk van banen buiten de gemeente en het
ontbreekt aan stuwende sectoren (binnen de gemeentegrenzen), die groei creëren voor
toeleverende bedrijven. Het vestigingsklimaat voor (grotere) bedrijven is niet optimaal
(aantrekkelijkheid bedrijventerreinen, uitbreidingsmogelijkheden, bereikbaarheid per auto). De
woningmarkt is niet heel ruim (ofschoon er nog steeds aanbod is en zeker ook vraag). De
beroepsbevolking is relatief eenzijdig samengesteld en vergrijsd. Gelet op de omvang van
(gemeente) Heemstede in een sterk groeiende metropoolregio is zij (mede) afhankelijk van
samenwerkingsverbanden om haar doelstellingen te realiseren.
Tabel 3.2
Sterke en zwakke kenmerken (economie) Heemstede
STERKER
ZWAKKER
Ligging, o.a. t.o.v. main- en brainports
(afname van) Werkgelegenheid
Aangenaam woon- en leefklimaat
Afhankelijkheid van banen elders (groeiend negatief pendelsaldo)
Kwaliteit en kwantiteit detailhandel
Stuwende sectoren
Gespecialiseerde zorg (b.v. epilepsie)
Uitbreidingsruimte/ vestigingsklimaat
Hoog opgeleide bevolking
(gesloten) Woningmarkt
Veel zelfredzaamheid (veel ZZP, weinig uitkeringsafhankelijkheid)
Samenstelling beroepsbevolking
Bovengemiddeld inkomensniveau
Bereikbaarheid per auto
Bereikbaarheid per OV
Afhankelijkheid van samenwerkingsverbanden
Wanneer de sterke(re) en zwakke(re) kenmerken van Heemstede naast elkaar worden
gepresenteerd, valt op dat de min of meer statische factoren zijn oververtegenwoordigd bij de
sterke punten en dat de zwakkere punten de mogelijkheden voor dynamiek beperken. Dat speelt
vanzelfsprekend een rol bij de waardering van kansen en bedreigingen.
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  SWOT
35
In ‘Trends in de regionale economie’17 beschrijft de auteur een aantal trends, die ook voor
Heemstede van belang zijn, deels omdat de gemeente er mee te maken krijgt, deels omdat de
omgeving van de gemeente er mee te maken krijgt. Zeer kort samengevat zegt het betoog dat de
verstedelijking de dominante trend is, dat de kracht van agglomeraties in Nederland niet altijd
voldoende is en dat de aanwezigheid van voorzieningen die uitnodigen tot consumptie steeds
belangrijker worden. Krimp en vergrijzing behoren uiteraard ook tot de trends. Een belangrijk
hoofdstuk gaat over de divergentie binnen regio’s. Dat een regio goed functioneert, betekent niet
automatisch dat de delen van de regio het goed doen (‘the winner takes it all’). De notitie eindigt
met het benoemen van de trend dat ‘de energieke samenleving’ in opkomst is: ‘een samenleving
van mondige burgers en met een ongekende reactiesnelheid, leervermogen en creativiteit. Juist
deze energie is cruciaal bij een transformatie naar een duurzamere samenleving. (…) De energieke
samenleving is gestoeld op een grotere betrokkenheid van burgers en bedrijven bij de
leefomgeving’.
Mede vanuit dit laatste perspectief kan een aantal kansen en bedreigingen voor Heemstede worden
benoemd. Belangrijk blijft om te bedenken dat Heemstede deel uit maakt van grotere verbanden,
wat zowel een grote kans betekent, maar ook ‘bedreiging’, afhankelijk van het zelf actief handelen
en het handelen van anderen. Onderstaand zijn kansen en bedreigingen voor Heemstede
opgenomen, waarbij het gaat om externe factoren.
Kansen
Kansen voor Heemstede liggen er in de voorziene groei in de zakelijke dienstverlening, de blijvende
behoefte aan hoogwaardige zorg en mogelijkheden voor (bescheiden) uitbreiding van de
leisuresector b.v. rondom de haven18 en de landgoederen. Ook de huidige en toekomstige
investeringen in de bereikbaarheid en in duurzaamheid komen Heemstede ten goede. De goede
vooruitzichten voor de economie van de MRA bieden kansen voor de (forenzende) inwoners van
Heemstede. Het winkelapparaat van Heemstede (centrum) kan/moet verder inspelen op de
behoefte aan meer onderscheidend vermogen. In het kader van de participatiemaatschappij kan
het ‘menselijk kapitaal’ onder de bevolking een asset zijn om het woon- en leefklimaat
aantrekkelijk te houden, ook wanneer de overheid een stapje terugzet. Ten slotte zouden meer
expats (die ruim voorhanden zijn in de regio) kunnen profiteren van het woonklimaat in Heemstede
en van voorzieningen die aan hun behoefte tegemoet komen (b.v. een internationale school).
Bedreigingen
Steden (Amsterdam, Haarlem) zijn bezig aan een revival en hebben zelf ook steeds meer
aantrekkelijke woonmilieus te bieden die concurreren met dat van Heemstede. Dat betekent
concurrentie voor Heemstede. Daarnaast is er sprake van een (toegenomen) concentratie van
voorzieningen en werkgelegenheid in steden. Getalsmatig (bevolking) zal het belang van
Heemstede binnen de MRA waarschijnlijk afnemen waardoor de afhankelijkheid van anderen
toeneemt en het de vraag is of Heemstede alle functionaliteiten of wensen overeind houden.
Toekomstige veranderingen op de arbeidsmarkt kunnen een bedreiging zijn voor de (eenzijdige en
vergrijzende) beroepsbevolking in Heemstede. Ofschoon de (dominante) zorgsector en detailhandel
kansen bieden staan beide sectoren wel onder druk en is de verwachting niet dat dat de komende
jaren veel beter zal worden.
17
Trends in de regionale economie, O. Raspe, PBL, 2014.
18
Waar zich in het najaar van 2015 een zeilmakerij vestigt.
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  SWOT
36
Tabel 3.3
Kansen en bedreigingen (economie) Heemstede
KANS
BEDREIGING
Groei zakelijke dienstverlening en hoogwaardige (kleinschalige) zorg
Groeiende woon-aantrekkelijkheid grote steden
Meer bestedingen in horeca en recreatieve sector, vrije tijd
Centralisatie voorzieningen
Investeringen in regionale bereikbaarheid
Positie binnen de metropoolregio
Duurzaamheidsinitiatieven woningvoorraad
Onvoorziene veranderingen op de arbeidsmarkt
Participatiemaatschappij
Bezuinigingen zorg, krimpende detailhandel
Groei van vrijetijdseconomie
Groei aantrekkingskracht regio Amsterdam
Behoefte aan authentiek winkelgebieden
Toename (regionale concentratie) aantal expats
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  SWOT
37
4
HOOFDSTUK
Actielijnen en uitvoeringsprogramma
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Actielijnen en actieprograamma
38
4. Economisch actieprogramma
4.1 Inleiding
Uit de SWOT komt naar voren dat Heemstede een goede (uitgangs-)positie heeft, maar dat de
mogelijkheden om snel veranderingen door te voeren, wanneer dat nodig is, beperkt zijn. Dat
betekent dat de focus zal moeten liggen op het bewaren en bewaken van de huidige positie door
permanent kleinere aanpassingen te plegen en te stimuleren (‘Wat hebben we, wat willen we
behouden en wat willen we verbeteren?’). Dat past ook bij de van nature relatief beperkte
mogelijkheden die een gemeente van de omvang van Heemstede heeft om de lokale economie te
bevorderen (zie het ook in de inleiding genoemde uitgangspunt dat hieronder nog een keer wordt
herhaald).
Uitgangspunt economisch actieprogramma
“Een duurzame lokale economie van Heemstede die bijdraagt aan de levendigheid en sociale
samenhang van de Heemsteedse samenleving, waarbij het groene karakter niet uit het oog wordt
verloren. En het nastreven van een economische structuur waarbij de gemeente zorg draagt voor
de voorzieningen en activiteiten die bijdragen aan de hoogwaardige werk- en woonomgeving van
Heemstede. Juist de hoogwaardige, goed bereikbare, woonomgeving in de nabijheid van grote
economische centra en de nabijheid van strand en duinen, is de kracht van Heemstede en dat is
wat ons onderscheid van andere gemeenten en is de onderscheidende kracht van Heemstede”.
Bron: Startnotitie Economisch Programma 2015-2019
Ten opzichte van de startnotitie hanteert het actieprogramma vergelijkbare, maar enigszins
geherformuleerde, pijlers. Het actieprogramma, dat in de volgende paragrafen wordt uitgewerkt in
actielijnen en concrete acties, richt zich op:
√ Een hoogwaardige woon- en leefklimaat met regionale aantrekkingskracht.
√ Een gezond ondernemersklimaat gericht op behoud van werkgelegenheid.
√ Een intensiever en structureler contact met het bedrijfsleven in Heemstede.
4.2 Hoogwaardig woon- en leefklimaat met regionale aantrekkingskracht
Het goede woonklimaat is een zeer waardevolle eigenschap van Heemstede en daarmee ook een
logische basis voor het economisch beleid. Een aandachtspunt daarbij is – zoals gezegd- dat de
(vooroorlogse) woningen niet altijd aan moderne duurzaamheidseisen voldoen. Het stimuleren van
aanpassingen aan die eisen kan er voor zorgen dat de kwaliteit van de woningen behouden blijft en
duurzaamheidsdoelen worden behaald. Het zou positief zijn als bouw- en installatiebedrijven uit
Heemstede in het bijzonder van deze (particuliere) investeringen kunnen profiteren. Natuurlijk
profiteren ook andere lokale bedrijven van het goede woonklimaat en de dienstverleningsbehoeften
van particulieren, waarbij gedacht kan worden aan tuinontwerp en –aanleg en –onderhoud,
schilders, zorg, detailhandel etc. Een tweede aandachtspunt –gelet op behoud van het woonklimaat
op de wat langere termijn- is de beschikbare ruimte op de woningmarkt in Heemstede. Die moet
voldoende groot blijven voor doorstroming binnen de gemeente (ook van jongeren) en voor
instroom van geïnteresseerden van buiten de gemeente.
De nabijheid van aantrekkelijke voorzieningen draagt bij aan het woonklimaat. Heemstede heeft
een goed winkelapparaat en dito voorzieningen op het gebied van onderwijs, sport, cultuur en zorg
in de gemeente zelf en in de nabije regio. Er is mogelijk ruimte voor verbetering van bestaande
voorzieningen of toevoeging van nieuwe voorzieningen.
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Actielijnen en actieprograamma
39
In dat kader is het, gelet op de groeiende groep oudere inwoners van Heemstede, van belang om
een goed beeld te hebben waaraan deze groep behoefte heeft. Het idee is om dat via een
kleinschalig onderzoek in kaart te laten brengen. Zonder daarop vooruit te willen lopen kan
bijvoorbeeld worden gedacht aan combinaties van gezondheidszorg en sport (‘leven lang fit’). Met
het oog op de (regionale) aanwezigheid van expats kan het lonen om te onderzoeken of de
vestiging van een internationale school realistisch en haalbaar is.
Voorzieningen dragen ook bij aan het optimaliseren van het verblijfsklimaat. Zo zou het verblijfsklimaat en daarmee ook de positie van de detailhandel kunnen worden versterkt door toevoeging
van daghoreca met ruimte om te werken. De bestaande aantrekkingskracht van kunst en cultuur
(podia, ateliers) kan mogelijk worden vergroot met een museum (b.v. over Adriaan Pauw).
Buiten het wonen zelf kan Heemstede ook een aantrekkelijk verblijfsklimaat bieden voor ‘mensen
van buiten’, inwoners van omliggende gemeenten of toeristen. Het ligt voor de hand dat
bekendheid belangrijk is, net als het uitlichten van unieke kenmerken. Het historische, enigszins
dorpse karakter en de landgoederen helpen hierbij. De gemeente ziet hernieuwde –mede gelet op
de gunstige economische ontwikkeling van de MRA- kansen voor de vestiging van een hotel en zou
ook de vestiging van een conferentieoord (‘Ted-talks Heemstede’) toejuichen. Bij dit alles geldt dat
de gemeente niet zelf ondernemer is en slechts kan faciliteren en op mogelijkheden kan wijzen.
Wat gaan we hier voor doen?
- We stimuleren particulieren hun woning te verduurzamen.
- We monitoren de woningmarkt en de in- en uitstroom van inwoners van Heemstede.
- We werken de winkelvisie verder uit om daarmee de detailhandel te versterken.
- We onderzoeken de voorzieningen en dienstenbehoefte van onze oudere inwoners.
- We stimuleren (bedrijfs-)combinaties gezondheidszorg en sport.
- We verkennen de haalbaarheid van een internationale school in Heemstede.
- We stimuleren de vestiging van (dag-)horeca, een museum, een hotel en een
vergader/conferentielocatie.
4.3 Een gezond ondernemersklimaat gericht op behoud van werkgelegenheid
Naast een goed woon- en verblijfsklimaat is behoud van werkgelegenheid van belang voor de
gemeente Heemstede. Daartoe blijft allereerst het bevorderen van de bereikbaarheid (zowel voor
inkomend als uitgaand werk- en pendelverkeer) een belangrijk speerpunt van de gemeente.
De specialistische zorg is een sector die in Heemstede (net als de detailhandel die hierboven is
genoemd) in sterke mate bijdraagt aan de werkgelegenheid. Het behoud van deze
werkgelegenheid is van strategisch belang voor Heemstede. In de contacten vanuit de gemeente
met de grote instellingen zal er overleg en afstemming plaatsvinden over gemeenschappelijke
belangen en gecombineerde voorzieningen (b.v. een zorgzwembad).
Ook het behoud van werkgelegenheid op de bedrijventerreinen is van belang. Met name het terrein
Nijverheidsweg/Industrieweg leent zich voor de vestiging van ambachtelijke bedrijven, nieuwe
maakindustrie en bedrijven met een (regionale) particuliere markt. De vraag voor de lange termijn
is, binnen de context van ruimtegebrek, of de bedrijventerreinen een rol kunnen spelen bij een
transitie naar andere functies voor Heemstede.
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Actielijnen en actieprograamma
40
Heemstede kent een groot aandeel ZZP’ers in de zakelijke dienstverlening. Zij kunnen profiteren
van de groei in de zakelijke dienstverlening. Ofschoon zeker niet alle ZZP’ers de ambitie hebben
om te groeien in de richting van een groter bedrijf willen we zij die dat wel willen graag in
Heemstede accommoderen. Ook hier zouden de bedrijventerreinen een rol kunnen spelen. Een
behoefteonderzoek onder de doelgroep kan hierbij van pas komen naast de bijeenkomsten die er
nu al voor deze groep worden georganiseerd.
Wat gaan we hier voor doen?19
- We continueren het verbeteren van de bereikbaarheid.
- We brengen het bedrijventerrein Nijverheidsweg/Industrieweg specifiek onder de aandacht van
ambachtelijke bedrijven, nieuwe maakindustrie en bedrijven met een (regionale) particuliere
markt.
- We houden een behoeftenonderzoek ondernemersklimaat onder ZZP’ers in Heemstede.
4.4 Een intensiever en structureler contact met het bedrijfsleven in Heemstede
De gemeente streeft een intensiever en structureler contract na met het bedrijfsleven in
Heemstede. Daar zijn in de laatste jaren al stappen in gezet zoals de oprichting van het Breed
Economisch Overleg (BREO) en het periodieke overleg met de winkeliersverenigingen en met de
ZZP’ers in Heemstede. Dat gaat de gemeente uitbreiden met overleg met OBT Heemstede dat de
bedrijventerreinen vertegenwoordigt, met makelaars en corporaties (monitoring woningmarkt) en
met de grote (zorg-) werkgevers in Heemstede. Ten slotte willen we ook meer afstemming met en
tussen ondernemers in de sector Toerisme & Recreatie. Bij de contacten met het bedrijfsleven
krijgt de interactie en wisselwerking tussen de verschillende sectoren en het gezamenlijk optrekken
specifieke aandacht. Dat laatste is mede van belang voor de juiste keuze van en de realisatie van
de eerdergenoemde wensen en actiepunten.
Wat gaan we hier voor doen?
- We starten overleg met OBT Heemstede.
- We intensiveren het overleg met professionals in de woningmarkt.
- We maken een ronde langs ondernemers in de T&R sector.
19
Los van de actiepunten die bij het woon- en leefklimaat zijn genoemd die voor een deel ook gericht zijn op het creëren van
werkgelegenheid.
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Actielijnen en actieprograamma
41
1
BIJLAGE
Geraadpleegde bronnen
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Bijlage: Geraadpleegde bronnen
42
Bijlage 1.
Geraadpleegde bronnen
CBS/PBL (2013) Aandeel 65-plus naar regio.
CBS Statline (2015).
DTNP (2015) Verkenning winkelstructuur Heemstede.
Ecorys (2012) Onderzoek vestigingsbeleid bedrijventerreinen.
Gemeente Amsterdam (2015) Economische verkenningen MRA 2015.
Gemeente Heemstede (2010) Heemstede, bedrijvig dorp in het groen: Notitie Economisch Beleid
Heemstede 2010-2015.
Gemeente Heemstede (2011) Actieprogramma Notitie Economisch Beleid Heemstede 2010-2015.
Gemeente Heemstede (2014) Stand van zaken economisch beleid Heemstede.
Gemeente Heemstede (2015) Startnotitie Economisch Programma 2015-2019.
ING Economisch Bureau (2014) Regio’s in 2015.
ING Economisch Bureau (2014, 2015) Kwartaalbericht sectoren.
I&O Research (2011) Koopstromenonderzoek Randstad
PBL/CBS (2013) Regionale huishoudensprognose 2013-2040.
Rabobank (2015) Trends en cijfers in de horeca en recreatiesector.
Rabobank (2015) Sectorprognose 2015.
Raspe, O. (2014) Trends in de regionale economie, PBL.
UWV (2015) Sectorbeschrijving zorg.
Economisch actieprogramma Heemstede 2016-2020  Bijlage
43