Osteoporose

Interne Geneeskunde
Osteoporose
Informatie voor de oncologische patiënt
Inleiding
In overleg met uw specialist heeft u besloten tot een behandeling met chemotherapie
en/of hormoontherapie. Door deze behandeling(en) kan er bij u eerder osteoporose
ontstaan.
Wat is osteoporose?
Osteoporose wordt ook wel botontkalking genoemd. ‘Osteon’ betekent bot en ‘porose’
betekent opening. Ongeveer tot het 35ste jaar wordt meer bot aangemaakt dan
afgebroken. De botten worden daardoor zwaarder en steviger en de botmassa neemt
toe. Na het 45ste levensjaar verandert het evenwicht tussen opbouw en afbraak; er wordt
in deze fase meer bot afgebroken dan aangemaakt, met als gevolg een afname van de
botmassa. Bij het ouder worden is het dus normaal dat er meer bot wordt afgebroken en
de botten brozer worden. Men spreekt pas van osteo-porose als er bovenmatige afbraak
plaatsvindt. Het bot is dan zo verzwakt dat het gemakkelijk kan breken. De botdichtheid
(d.w.z. de sterkte van het bot) kan worden gemeten met behulp van een zogenaamde
DEXA (Dual Energy X-ray Absorbtiometry). Er worden opnames gemaakt van uw heup
en ruggenwervels, die vergelijkbaar zijn met röntgenfoto’s.
Wie heeft een verhoogd risico op osteoporose?
Het risico op osteoporose is groter bij patiënten die een tengere bouw hebben, weinig
beweging nemen, roken of veel alcohol drinken of vrouwen die te vroeg in de overgang
komen. Ook patiënten die lang last hebben gehad van anorexia of bij wie osteoporose in
de familie voorkomt, lopen een grotere kans op osteoporose. Vroegtijdige overgang kan
onder andere veroorzaakt worden door chemotherapie, hormoontherapie of een
eierstokoperatie.
Er zijn ook medicijnen die het risico op osteoporose vergroten. Ondermeer het langdurig
gebruik van corticosteroïden (prednison, dexamethason etcetera) en de
aromataseremmers (anastrozl=Arimidex®, exemestane=Aromasin® en
letrozol=Femara®).
1
Osteoporose preventie
De voorzorgsmaatregelen bij osteoporose berusten op drie pijlers:
 Lichaamsbeweging
 Calcium en vitamine D
 Medicamenteuze behandeling
 Lichaamsbeweging
Elke vorm van lichaamsbeweging, waarbij het lichaam met zijn eigen gewicht wordt
belast, is zinvol. Zeer geschikt zijn dus wandelen, traplopen, tuinieren, joggen, tennissen
en onder andere dansen. Ook fietsen is een geschikte bezigheid.
Zwemmen is minder effectief, omdat het lichaam dan niet echt belast wordt.
Belangrijk is dat u iedere dag, maar minstens drie maal per week, gedurende vijftien
minuten per dag beweegt. Het is beter enkele malen per week enkele minuten te
bewegen, dan één keer per week een uur.
Tijdens de chemotherapie kunnen er dagen bestaan waarbij het niet lukt om iets aan
lichaamsbeweging te doen. Daar hoeft u zich geen zorgen over te maken, het
ontwikkelen van osteoporose is een langdurig proces, dat niet binnen enkele dagen of
zelfs weken ontstaat. Zodra u wel weer energie heeft pakt u de draad op.
 Calcium en vitamine D
Calcium
Voor het gezond houden van de botten is het van belang dat u voldoende calcium
binnenkrijgt. Bij een volwassen persoon betekent dit 1000-1200 mg per dag. Calcium zit
vooral in zuivelproducten zoals melk, yoghurt, vla en kaas, waarbij geldt dat magere
producten evenveel calcium bevatten als volle zuivelproducten. Vier porties per dag zijn
voldoende
Verder zit er calcium in groene bladgroente, broccoli en noten.
Meer nemen dan de dagelijks aanbevolen hoeveelheid heeft geen verbetering op de
osteoporose laten zien en is dus niet nodig. Teveel calcium (meer dan 2500 mg per dag)
kan zelfs ongewenste effecten geven.
Vitamine D
Ook vitamine D is van belang bij het gezond houden van de botten. Het zorgt ervoor dat
calcium uit de voeding beter wordt opgenomen in het bloed en dat calcium in de botten
wordt ‘vastgelegd’.
Met behulp van zonlicht maakt het lichaam de hoeveelheid vitamine D die nodig is, voor
het overgrote deel zelf aan. Vijftien minuten buiten - zelfs in Nederland - staat gelijk aan
2,5 microgram vitamine D.
Ook voeding is een leverancier van vitamine D. Aan halvarine, margarine en bak- en
braadproducten wordt vitamine D door de fabrikant toegevoegd. Verder bevatten vlees,
eieren, kaas en vette vis ook vitamine D.
 Behandeling met medicijnen
Om osteoporose te voorkomen worden de volgende medicijnen gebruikt.
 Calcium. Zogenaamde kalktabletten worden voorgeschreven indien de
aanbevolen hoeveelheid van 1000-1200 mg niet wordt gehaald.
 Vitamine D. Vitamine D wordt voorgeschreven als er een tekort is aangetoond in
het bloed.
 Bisfosfonaten. Bisfosfonaten zoals alendronaat (Fosamax®) en risedronaat
(Actonel®) worden uit voorzorg voorgeschreven bij patiënten die langer dan drie
tot zes maanden prednison gaan gebruiken.
2
Therapie bij osteoporose
Soms bestaat bij het eerste onderzoek al osteoporose en soms ontwikkelt iemand
osteoporose ondanks de voorzorgsmaatregelen. Dan wordt een behandeling ingesteld
met bisfosfanaten. Dit kan met tabletten gebeuren zoals alendronaat (Fosamax®) en
risedronaat (Actonel®). Bij patiënten met slikklachten of bijwerkingen op de tabletten kan
ook gekozen worden voor een infuus dat, afhankelijk van de samenstelling, eenmaal per
4 weken of eenmaal per drie maanden wordt toegediend in het ziekenhuis.
De tabletten moeten met een glas water ingenomen worden op en lege maag. Voor de
juiste werking is het belangrijk dat de patiënt precies de aanwijzingen in de bijsluiter volgt
wat betreft het innemen van de medicijnen. Het wordt afgeraden binnen ½ uur na
inname van een tablet te gaan liggen.
Als de inname van calcium en vitamine D niet voldoende is dan wordt dit ook
toegevoegd in tabletvorm.
Andere medicatie komt meestal niet in aanmerking bij patiënten die borstkanker hebben
of hebben gehad. De suggestie om (overmatig) plantaardige oestrogenen (fytooestrogenen) te eten wordt zelfs ontraden. Plantaardige oestrogenen zitten onder andere
in uien, appels, rode wijn en soja.
Samenvatting
Door de bij u ingestelde behandeling heeft u een verhoogde kans op osteoporose. Om
het risico op osteoporose te verkleinen is het belangrijk om voldoende lichaamsbeweging
te hebben, vier eenheden met zuivel per dag te nuttigen en dagelijks buiten te komen.
Vragen
Heeft u na het lezen van deze brochure nog vragen, bespreek deze dan met de
verpleegkundige, de arts of arts-assistent.
Zij kunnen u vertellen wat er in bepaalde situaties moet/kan gebeuren
VieCuri Medisch Centrum
Locatie Venlo
Locatie Venray
Tegelseweg 210
Merseloseweg 130
5912 BL Venlo
5801 CE Venray
(077) 320 55 55  (0478) 52 22 22
internet: www.viecuri.nl
© VieCuri Patiëntenservicebureau
januari 2016 bestelnummer 10107
3