SekSuele differentiatie reaCtivatie van neurOnen BiJ - Nin

Neuropsychiatrische Aandoeningen
Nederlands Instituut voor
Neurowetenschappen
Dick Swaab, Michel Hofman, Ronald Verwer
www.nin.knaw.nl
INLEIDING
De hersenen reguleren en integreren een grote verscheidenheid
aan endocriene-, autonome- en gedragsprocessen die essentieel
zijn voor het overleven van het organisme en voortplanting. De
hypothese die de leiddraad voor ons onderzoek vormt is dat
verstoringen van de functionele activiteit van het menselijk
brein leiden tot neurologische, psychiatrische of neuroendocriene
aandoeningen. Onze aandacht richt zich op veroudering,
hypertensie, depressie, multipele sclerose, eetstoornissen, de
ziekte van Alzheimer, schizofrenie en schildklieraandoeningen.
Seksuele differentiatie van de hersenen en de wisselwerking
tussen geslachtshormonen en het volwassen brein worden ook
onderzocht in relatie met de bovengenoemde aandoeningen en
transsexualiteit. Het doel is om mogelijke aangrijpingspunten
voor therapeutische strategieën te vinden.
parietale
cortex
frontale
occipitale
cortex
cortex
e
l
a
r
o
p
temrtex
co
m
u
l
l
e
eb
r
ce
Cerebrale schors en cerebellum
KNAW
200 jaar
SeksuElE differentiatiE
Structurele en functionele geslachtsverschillen worden onderzocht
in relatie tot gender-identiteit (het gevoel man of vrouw te zijn) en
hetero- en homoseksualiteit. Omkering van geslachtsverschillen is
gevonden bij trans-seksuelen. De grootte van het centrale deel
van de bed nucleus van de stria terminalis is onafhankelijk van de
seksuele orientatie en is bij heteroseksuele- (A) en homoseksuele
(C) mannen even groot. Dit gebied is kleiner bij heteroseksuele
vrouwen (B) en heeft de vrouwelijke grootte bij een XY man-naarvrouw trans-seksueel (D). (Zhou, Hofman, Gooren, Swaab, Nature 378: 68-70, 1995).
ReactivatIE VAN neuronEN BIJ de ziekte van Alzheimer
Voordat er pathologische veranderingen optreden in de hersenen
van Alzheimer patienten is er reeds een verminderde metabole
activiteit, die tot krimping van de neuronen leidt.
Hypothalamus
biologische klok en veroudering
Gekrompen neuronen van de
nucleus basalis in Alzheimer
brein.
(samenwerking met K. Bossers and J. Verhaagen)
1.0
0.5
0.0
Microarray analyse toont aan dat een
groot aantal genen wordt geactiveerd
in de frontale schors nog voordat er
enig klinisch teken van de ziekte van
Alzheimer is (Braak stadia 0-II). De
betrokken genen worden onderzocht om
nieuwe aangrijpingspunten te vinden
voor reactivatie van neuronen.
Activation before clinical onset of Alzheimer
−0.5
Normale neuronen van de
nucleus basalis in controle
brein.
−1.0
Bij mensen zijn veranderingen in hormonale ritmes, lichaamstemperatuur, slaap-waakritme en verschillende andere gedragscycli
beschreven. Verstoring van het circadiane ritme en verhoogd
voorkomen van slaapstoornissen gedurende veroudering gaan
gepaard met degeneratie van belangrijke onderdelen van de
biologische klok [de suprachiasmatische kern (SCN) en de
epifyse (pineal)]. Schade aan deze klok vormt het neurale
substraat voor circadiane ritme stoornissen bij depressie en de
ziekte van Alzheimer.
0
I
II
III
IV
V
VI
Braak Stage
Pineal
PVN
SCN
Eye
SCG
Spinal cord
Neurale baan waarlangs de lichtinformatie de SCN en de epifyse bereikt.
Hypothalamus Bank
Effect van veroudering en de ziekte van
Alzheimer op de hoeveelheid melatonine
in de epifyse gedurende de nacht.
Onze groep onderhoudt een collectie goed
gedocumenteerd ingebed weefsel van meer dan 2000
hypothalami die gebruikt kunnen worden voor het
onderzoek aan neuropsychiatrische aandoeningen (o.a.
depressie en vetzucht).
Gebruik makend van hersenweefselkweken hebben wij laten zien
dat neurale stamcellen factoren uitscheiden die de overleving
van menselijke neuronen kunnen verbeteren (B). Onbehandelde
neuronen (A) of neuronen die als controle met fibroblasten (C)
zijn behandeld werden niet gereactiveerd. Pijlen geven levende
neuronen aan.