Vroegsignalering van angst bij kanker

Vroegsignalering van angst bij kanker
Symposium juni 2016, Amsterdam
‘Hoe harder we angst bevechten, hoe meer ze ons verleidt en
verstikt. Hoe meer we de angst in de ogen zien, hoe sneller ze
vrijheid biedt.’
Damiaan Denys
(Filosoof en psychiater, Belgie 1965)
Vroegsignalering van angst bij kanker
-
Mw. Y. (Yvonne) de Rooij, Medisch Maatschappelijk Werker
mw. V. (Victoria) Skinner, Verpleegkundig Specialist Mammachirurgie
mw. J.A. (Jogien) Stoker, Gezondheidszorgpsycholoog
Programma
• Inleiding angst
• Casus
– Verpleegkundig Specialist
– Medisch Maatschappelijk Werk
– Medische Psychologie
• Vragen
Prevalentie verhoogde angst
Onderzoek Radboud UMC (Jose Custers):
• Borstkanker: 31% (curatief, operatie met evt. aanvullende behandeling)
• Prostaatkanker: 25% (curatief, gelokaliseerde ziekte waarvoor
prostatectomie met evt. aanvullend bestraling)
• Colorectaalkanker: 38% (curatief, operatie met evt. aanvullende
behandeling)
Angst bij kanker
• Door kanker
- organische beschadigingen / medicatie
• Al bestaand voor de kanker
- psychiatrische voorgeschiedenis
• Reactie op kanker
- coping / aanpassingsprocessen / aanpassingsproblemen
Reactieve angst
•
•
•
•
Existentiële angst / doodsangst
Eindigheidsbesef / verlies van zingeving
Gevreesde lijden / controleverlies
Voor behandelingen / bijwerkingen / pijn
Wat zie je?
•
•
•
•
•
•
Boosheid en agressie
Apathie en vermijding
Somberheid en depressie
Somatische presentatie
Ontkenning
Sociaal isolement
Voorspellers
Uitlokkers
Onderdiagnostiek / valkuilen
• Te vanzelfsprekend / invoelbaar
– Patiënten beginnen er niet over
– Hulpverleners gaan het gesprek niet aan
• Teveel focus op de somatiek
Tijdig signaleren van angst
•
•
•
•
•
Hoge lijdenslast
Negatieve invloed op kwaliteit van leven
Optimale therapietrouw
Delay voorkomen
Angst is goed te behandelen
Komt een vrouw op de mammapoli….
• Medische anamnese
• Speciele anamnese
Diagnose en behandelplan
Wanneer verwijzen naar
Medisch Maatschappelijk Werk?
Medisch Maatschappelijk Werk
Intake met daarin gerichte aandacht voor de angst
•
•
•
•
•
•
Frequentie en duur van angst
Aanwezigheid van gedrag om angst te verminderen
Verstoring op emotioneel functioneren
Verstoring op het dagelijks functioneren
Meten middels de HADS
Afnemen & bespreken van de Lastmeter
Frequentie en duur
Mevr. Venkel
“Ik voel mij angstig tijdens opname”
“Ik heb het gevoel mijzelf kwijt te
raken”
‘s avonds in bed lig ik te piekeren en
kan ik niet in slaap komen
Wat helpt?
“Ik zoek afleiding”
“Ik deel het met mijn oom”
“Ik weet dat schrijven mij helpt”
Angst
Emotioneel en functioneel
“Ik heb nergens zin in en voel mij somber”
“Ik heb een kort lontje naar mijn partner”
“Ik heb geen zin om iemand te zien”
“Ik wil niet dat mijn man mij knuffelt of
aanraakt”
“Het lukt mij niet om te werken”
HADS
Verhoogd op angst en
stemming
Lastmeter score op sociale en
emotionele thema’s
Van Angst naar Beter omgaan met de angst
Psycho- educatie
Psycho educatie door MMW
PE krijgt het karakter van een therapeutische interventie;
Hoe speelt de draagkracht van mevr. Venkel een rol in haar
reactie op een specifieke situatie?
Voorlichting
Wat maken patienten in vergelijkbare situaties mee?
Hoe reageren mensen in zo’n situatie?
Wat lijkt hen te helpen?
Exploratie
Het onderzoeken van de coping die de patient tot
dan toe heeft gehad
“Veel mensen in uw situatie hebben last van angst.
“Hoe is dat bij u?”
Positief bekrachtigen
Benoemen wat goed gaat, onderzoeken wat zou
kunnen helpen om het nog beter te laten gaan
De focus licht op veerkracht, niet op de zwakte waardoor je de
gevoelens van onmacht en controle verlies versterkt
Zelfmanagement
Op zoek naar beschikbare hulpbronnen;
gebruik maken van wat de patient zelf in huis heeft
Mindfulness
‘ Hoe harder we angst bevechten, hoe meer ze ons verleidt
en verstikt. Hoe meer we de angst in de ogen zien, hoe
sneller ze vrijheid biedt.’
• Observeren (zonder oordeel, niet verklaren of ontkennen) en
verwoorden van de angst, waardoor controle en regie
• Angst ebt weg als het wordt erkend
Verwijzing naar Medische Psychologie?
• Wat maakt dat ik besluit te verwijzen?
Medische psychologie: diagnostiek
• Anamnese
o.a. focus van de angst, frequentie, intensiteit, uitlokkende factoren,
andere psychische klachten, ziektegedrag, invloed op (sociaal)
functioneren, reacties van omgeving, coping
• DSM IV
Casus mw. Venkel
•
•
•
•
•
Ambivalentie m.b.t. medische behandeling
Panisch voor schadelijke effecten behandeling
Fixatie op gezonde life-style
Appelerend gedrag jegens behandelteam
Relationele- en gezinsproblematiek
+ aanwezigheid risicofactoren verhoogde angst!
Casus mw. Venkel
•
•
•
•
•
Diagnose: aanpassingsstoornis
Beleid: psychologisch behandeling tijdens medisch traject
Partner betrekken
Huisarts → thuissituatie
Verwijzing kinderen
Kernaspecten van Angst
• Paradoxale opdracht (controle en loslaten)
• Neiging om gevaar te overschatten
• Neiging om eigen mogelijkheden te onderschatten
• Angst, zich zorgen maken en piekeren
gaan vaak samen (kan obsessief worden)
Psychologische behandelvormen
• Acceptance and Commitment Therapy (ACT)
• ……
Take-home
Dank voor uw aandacht!