Europees stoffenbeleid laat productmengels ongemoeid, Arena

Europees stoffenbeleid laat productmengsels ongemoeid
Arena, sept 2004, nr5
Chemicaliengevaar niet aan banden.
Bijna eenderde van alle ziektegevallen is te wijten aan milieufactoren, zo leert een schatting
van de World Health Organization (WHO). Het tegengaan van deze gezondheidseffecten
verdient daarom alle aandacht. Wat betreft het veiliger maken van chemicalien schiet het
nieuwe Europese stoffenbeleid helaas tekort. Met als triest gevolg dat het aantal dodelijke
chemieslachtoffers slechts met een schamele 10% zal dalen.
De gezondheidsproblemen veroorzaakt door
chemische stoffen in onze leefomgeving zijn
divers. Voorbeelden zijn kanker,
mesothelioma, huidafwijkingen, ademhalingsziekten, oogziekten, astma, COPD
(chronic obstructive pulmonary disease) en
allergieen. Van bepaalde stoffen is aangetoond dat de hersenontwikkeling van
kinderen wordt aangetast en dit leidt tot een
vermindering van hun intelligentie. Een
aantal ziekten, zoals testiskanker bij jonge
mannen, allergieen en astma
komen steeds meer voor. Andere chemische stoffen bootsen natuurlijke hormonen
na. Deze hormoonontregelaars kun
nen de werking van organen beinvloeden. De
fundamentele oorzaken hiervan zijn
weliswaar nog niet opgehelderd, maar er is
voldoende reden om aan te nemen dat
bepaalde chemische stoffen bij het ontstaan
een rol spelen.
Informatie ontbreekt
Van het grootste gedeelte van de chemische
stoffen zijn onvoldoende gegevens bekend.
Het schort met name aan informatie over
chronische- en neurotoxiciteit. Slechts van
3% van de nieuwe stoffen die de afgelopen
vijfentwintigjaar op de markt zijn gekomen
kennen we de gegeyens wel. Een analyse
van deze stoffen leert dat maar liefst 70%
een of meer gevaarlijke eigenschappen heeft.
Veel van de problemen worden veroorzaakt
in de werkomgeving, het gebied van 'arbeid
en gelOndheid'. Volgens de World Bank kan
aangenomen worden dat 0,6 - 2,5 % van
ziekten veroorzaakt wordt door chemi
..-
16
Milieutijdschrift ArenA
sche verontreiniging afkomstig van diffuse
bronnen en landbouwchemicalien. Gegevens
van de Noorse arbeidsinspectie laten zien
dat door blootstelling aan gevaarlijke stoffen
in dit Scandinavische land per jaar 1300
mensen sterven en 1600 personen in het
ziekenhuis worden opgenomen. Tevens
levert de expositie aan gevaarlijke stoffen
1,6 miljoen verzuimdagen op. Dergelijke
gegevens zijn voor Nederland niet
beschikbaar.
Nieuwe strategie
In dit licht is reikhalzend uitgekeken naar het
nieuwe Europese stoffenbeleid. Afgelopen
najaar presenteerde de Europese Commissie
de ontwerpverordening hiervoor onder de
naam 'Reach': registration, evaluation,
authorization, chemicals. Het nieuwe beleid
is waarschijnlijk begin 2006 in de wetboeken
verankerd en pretendeert de risico's voor de
gelOndheid te verminderen. Producerende
bedrijven en gebruikers van chemische
stoffen zijn straks verplicht de
eigenschappen van de stoffen te beoordelen,
vast te leggen en aan te geven hoe de stoffen
veilig gebruikt kunnen worden. De
belangrijkste doelen van het nieuwe stoffenbeleid zijn de verbetering van de
bescherming van de gelOndheid en het
milieu tegen de gevaren van chemicalien.
Ook de versterking van de Europese chemicalienindustrie en het stimuleren van
innovatie is een doel. Dit is belangrijk omdat
aan de 'oude chemische stoffen' weinig eisen
worden gesteld. Hierdoor wordt de industrie
niet geprikkeld andere, minder belastende
stoffen te ontwikkelen.
Reach verplicht de industrie om stoffen
met een productievolume van een ton of
hoger te registreren in een centra le database. Evaluatie van deze informatie vindt
enkel plaats van de stoffen waarvan meer
dan honderd ton per jaar worden geproduceerd of indien vooraf al het vermoe
den bestaat dat deze informatie gegevens
oplevert die kunnen leiden tot de veronderstelling dat een stof een risico is voor
de mens en/of het milieu. Autorisatie is nodig
voor stoffen die aanleiding geven tot grote
lOrg. Hieronder vallen bijvoorbeeld de
kankerverwekkende stoffen. De risico's, die
het gevolg zijn van het gebruik van deze
stoffen, moeten adequaat worden vastgelegd.
Het zal helaas nog minimaal elf jaar duren
voordat alle betreffende chemicalien aan de
beurt zijn geweest. Reach maakt het verder
mogelijk om aan stoffen met een
onacceptabel risico beperkingen op te leggen.
De verwachting is dat door het nieuwe
stoffenbeleid de risico's voor de volksgelOndheid zullen verminderen. Primair
worden de voordelen van Reach bepaald
door de verbeterde informatie over productie en gebruik van chemische stoffen en
de mogelijkheid een aantal chemische
stoffen van de markt te halen. Dit laatste is
mogelijk voor de meest schadelijke stoffen,
lOals de kankerverwekkende, giftige stoffen
die niet afbreken in het milieu en van
bepaalde stoffen in consumententoepassingen. Verder wordt gestart
met het systematisch vastleggen van de
eigenschappen van stoffen.
Kosten en baten
De Europese Commissie schat de kosten
van Reach op maximaal € 5,2 miljard. De
kostenvermindering op dit gebied wordt
geschat op € 50 miljard over dertig jaar (tien
jaar latentie en twintigjaar profijt). Deze
schattingen zijn gebaseerd op een
vermindering van het aantal doden door
chemicalien met 10%. Een rapport van de
WWF-UK (World Wide Fund for Nature,
2003) schat de kosten van Reach op
€ 23,6 miljard en de baten, afhankelijk van
het gebruikte model, tussen de € 4,8 en €
283,5 miljard.
Tekortkomingen
Volgens Reach moeten de risico's van producten door de leveranciers bekend worden
gemaakt. Dit klinkt mooi, maar helaas is
de nieuwe Europese regelgeving op het
gebied van milieu en gezondheid vooral
gericht op specifieke, zuivere stoffen. Stoffen
in onze omgeving komen echter zelden
alleen voor, vrijwel altijd hebben we te
maken met een mengsel. Terwijl de kennis
over zuivere stoffen al
beperkt is, is de kennis over het gecombineerde effect op de gezondheid van alle
gezamenlijke stoffen aanwezig in ons
leefmilieu meestal afwezig. Een voorbeeld
hiervan is een spray voor leer. Veel gebruikers werden direct onwel na het gebruik,
hetgeen niet verklaard kon worden uit de
stoffen waaruit dit product was samengesteld.
Veel van het succes van Reach zal verder
afhangen van hoe met de gegevens van
stoffen wordt omgegaan en hoe deze worden
verspreid en gecontroleerd. Aan de huidige
praktijk moet dan het nodige veranderen. De
kwaliteit van de actuele veiligheidsbladen met
informatie over de gevaren van producten is
veelal slecht. Belangrijke informatie ontbreekt
of is foutief. Een ander tekort is dat Reach
zich te weinig op consumentenbelangen richt.
Dit onderdeel is wel beschreven in het
Witboek 'Strategie voor een toekomstig beleid
voor chemische stoffen' van de Europese
Commissie. Echter Reach richt zich vooral op
de industrie en stoffen geproduceerd in
grotere volumes. Daarnaast blijft veel
gezondheidsproblematiek bestaan
veroorzaakt door stoffen in ons leefmilieu,
bijvoorbeeld door uitstoot van auto's.
Aanbevelingen
Reach is een goede start voor de stoffenproblematiek, alhoewellaat aangepakt. De
schatting dat als zichtbaar beleidseffect de
mortaliteit door chemicalien met 10%
vermindert, is teleurstellend en kan
Consumenten hebben recht
op informatie omtrent
de gevaren van producten.
alleen als een begin worden gezien. Een
uitgangspunt van de nieuwe chemicalienpolitiek, beschreven in het Witboek, was
immers "bescherming van de gezondheid van
de mensen en het milieu op een hoog
niveau". Een bredere analyse van de problematiek veroorzaakt door stoffen zou het
resultaat van Reach op de gezondheid
aanmerkelijk kunnen verbeteren. Het
actieprogramma 'Gezondheid en Milieu' van
de Gezondheidsraad (2003) biedt hiervoor een
goede start, bijvoorbeeld de aanbeveling om
een methodologisch kader uit te testen voor
de risicobeoordeling van mengsels. In het
verlengde hiervan is een analyse nodig van
de kennisontwikkeling in de ketens van
geproduceerde chemische stoffen tot
samengesteld product,. Veel verkoop van
zowel
chemicalien als van samengestelde producten vindt namelijk plaats door kleine
handelskantoren met weinig kennis van
deze materie. Daarnaast is het voor pro
ducenten vaak lastig inzicht te krijgen in de
toepassingen van hun producten en waar
ze terecht komen.
Buiten kijf staat dat consumenten recht
hebben op informatie omtrent de gevaren van
producten veroorzaakt door stoffen. Hierbij
kan etikettering van producten een hulpmiddel
zijn, mits intensieve controle plaatsvindt op
juistheid. Tot slot is scholing en bijscholing op
het gebied van gevaarlijke stoffen een 'must'.
Niet alleen van handhavers en
vergunningverleners (milieu, arbo en
veiligheid), maar ook van artsen en
specialisten. De arts is immers
bij uitstek de persoon die effecten van
gevaarlijke stoffen op de gezondheid vaststelt,
onderzoekt en oplossingen aandraagt ter
voorkoming van schade. Daarnaast spelen
artsen een rol in de preventie en
bewustwording van schadelijke effecten van
deze stoffen op de bevolking als geheel. Een
inventarisatie naar de opleidingseisen op dit
gebied wordt momenteel uitgevoerd.
Conclusie
Op papier klinkt Reach misschien solide,
maar de maatregelen schieten te kort om alle
problemen rond 'stoffen en gezondheid' op te
lossen.lntegendeel. Uit een schatting blijkt dat
maar ongeveer 20% van de stoffen 'door dit
Reach proces zullen gaan'. Deze stoffen
kunnen ook geneesmiddelen of cosmetica
zijn, mits deze niet vallen onder andere EUregelgeving. Verder hangt de uitvoering van
Reach en wat daarmee samenhangt om de
opbrengst voor het milieu, arbeidsmilieu,
veiligheid en gezondheid te verhogen vooral
af van de erkenning dat integrale beoordeling
nodig is van alle effecten van gevaarlijke
stoffen. Dit vergt een veel nauwere
samenwerking tussen de diverse betrokken
ministeries en afdelingen. En dan nog is
helaas het aantal dodelijke slachtoffers van de
chemicaliencocktail die de Europese industrie
brouwt met maar 10% verminderd.
Atie Verschoor