De Raad - Regelingen en voorzieningen

DD-NR 0911-1173
Regelingen en voorzieningen
CODE 6.2.3.65
vervallen:
het bericht 'Wijzigingsverdrag in plaats van Europese Grondwet', datumnr 0708-674
Verdrag van Lissabon treedt per 1.12.2009 in werking
bronnen
http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_nl.htm, 13.11.2009
Verdrag van Lissabon kan in werking treden
Nu Tsjechië de akte van bekrachtiging in Rome heeft ingediend, is de laatste formele horde voor
invoering van het Verdrag van Lissabon genomen. Het Verdrag zal op 1 december 2009 in werking
treden. Op 19 november wordt een buitengewone informele top georganiseerd om de personen aan te
wijzen die de nieuwe EU-topfuncties gaan bekleden, te weten de Voorzitter van de Europese Raad (de
"president van de EU") en de Hoge Vertegenwoordiger van de Unie voor Buitenlandse Zaken en
Veiligheidsbeleid.
Algemene informatie over het verdrag van Lissabon
Op 13 december 2007 hebben de EU-leiders het Verdrag van Lissabon ondertekend. Daarmee kwam
een einde aan jaren van onderhandelingen over bestuurskwesties.
Het Verdrag van Lissabon is een aanpassing, geen vervanging van de huidige EU- en EG-verdragen.
De EU beschikt nu over een wettelijk raamwerk en rechtsinstrumenten waarmee zij kan inspelen op de
toekomst en de behoeften van de bevolking.
1.





2.

Een democratischer en transparanter Europa, met meer zeggenschap voor het Europees
Parlement en de nationale parlementen, meer inspraak voor de burger en meer duidelijkheid over
wat Europa en wat de EU-landen moeten doen.
Een grotere rol voor het Europees Parlement: Het Europees Parlement, dat rechtstreeks
door de EU-bevolking wordt gekozen, krijgt veel meer te zeggen over de wetgeving, de begroting
en de internationale overeenkomsten van de EU. Vooral omdat de Raad op meer gebieden dan
vroeger samen met het Europees Parlement moet beslissen, komt het parlement bij het gros van
de wetsvoorstellen op gelijke voet te staan met de Raad, die de nationale regeringen
vertegenwoordigt.
Meer zeggenschap voor de nationale parlementen: De nationale parlementen worden
nauwer betrokken bij het werk van de EU. Dat is vooral te danken aan nieuwe regels om ervoor te
zorgen dat de EU alleen daar actie onderneemt waar zij dat beter kan dan alle lidstaten
afzonderlijk (het "subsidiariteitsbeginsel"). Samen met de belangrijkere rol van het Europees
Parlement versterkt dit het democratisch karakter en de legitimiteit van de EU-werkzaamheden.
Meer inspraak voor de burger: Als tenminste één miljoen mensen uit een aantal lidstaten
daarom vraagt, moet de Commissie een voorstel over de betrokken kwestie indienen (recht van
initiatief voor de burger).
Wie doet wat? De verhouding tussen de lidstaten en de Europese Unie zal aan
duidelijkheid winnen door een preciezere afbakening van de bevoegdheden.
Het lidmaatschap opzeggen: Het Verdrag van Lissabon biedt een lidstaat eindelijk de
mogelijkheid om het EU-lidmaatschap op te zeggen.
Een efficiënter Europa, met vereenvoudigde werkmethodes en stemprocedures, soepeler
functionerende instellingen die zijn berekend op 27 leden en meer mogelijkheden om actie te
ondernemen op gebieden die vandaag de dag voor de EU van belang zijn.
Doeltreffende en efficiënte besluitvorming: In de Raad zal op meer beleidsterreinen
worden gestemd "bij gekwalificeerde meerderheid" om de besluitvorming sneller en efficiënter te
maken. Vanaf 2014 zal de "gekwalificeerde meerderheid" worden berekend op basis van een
"dubbele meerderheid": zowel het aantal lidstaten als het aantal inwoners tellen. Een besluit wordt
goedgekeurd als het wordt gedragen door minstens 55% van de lidstaten die minstens 65% van
de EU-bevolking vertegenwoordigen.
1
CODE 6.2.3.65


3.





Regelingen en voorzieningen
DD-NR 0911-1173
Een stabieler en gestroomlijnd bestuur: Het Verdrag van Lissabon schept de functie van
voorzitter van de Europese Raad, die voor tweeënhalf jaar wordt gekozen. Er wordt een directe
link gelegd tussen de verkiezing van de voorzitter van de Commissie en de resultaten van de
Europese verkiezingen. Er komen nieuwe regels voor de samenstelling van het Europees Parlement
en een kleinere commissie. Bovendien zijn de regels voor de samenwerking en de financiën
verduidelijkt.
Een beter leven voor de burger: Dankzij het Verdrag van Lissabon kan de EU actie
ondernemen op meer terreinen die voor de EU en de EU-bevolking tegenwoordig van belang zijn.
Denk met name aan de terreur- en criminaliteitsbestrijding, die onder "vrijheid, veiligheid en
justitie" valt. Maar tot op zekere hoogte geldt dit ook op andere gebieden zoals energie,
volksgezondheid, civiele bescherming, klimaatverandering, diensten van algemeen belang,
onderzoek, ruimtevaart, territoriale samenhang, handel, humanitaire hulp, toerisme en
bestuurlijke samenwerking.
Een Europa van rechten en waarden, vrijheid, solidariteit en veiligheid, dat de waarden
van de EU uitdraagt, het Handvest van de grondrechten in Europese wetgeving omzet, nieuwe
solidariteitsmechanismen invoert en de Europese bevolking beter beschermt.
Democratische waarden: Het Verdrag van Lissabon verduidelijkt en versterkt de waarden
en doelstellingen die aan de EU ten grondslag liggen. Deze waarden vormen een houvast voor de
Europese burger en maken duidelijk wat Europa zijn partners in de rest van de wereld te bieden
heeft.
Burgerrechten en het Handvest van de grondrechten: Het Verdrag van Lissabon voegt
nieuwe rechten toe aan de al bestaande. Zo garandeert het de vrijheden en beginselen die in het
Handvest van de grondrechten zijn opgenomen en maakt het de bepalingen ervan bindend. Het
gaat zowel om burgerrechten als om politieke en economische rechten.
Vrijheden van de Europese burger: Het Verdrag van Lissabon garandeert en versterkt de
vier vrijheden (van personen, goederen, diensten en kapitaal) en de politieke, economische en
sociale vrijheid van de Europese burger.
Solidariteit tussen de lidstaten: Het Verdrag van Lissabon bepaalt dat de EU en de EUlanden samenwerken in een geest van solidariteit, bijvoorbeeld wanneer een lidstaat het
slachtoffer wordt van een terroristische aanslag, natuurramp of andere calamiteit. Ook belangrijk
is de solidariteit op energiegebied.
Meer veiligheid voor iedereen: De EU krijgt meer taken op het gebied van vrijheid,
veiligheid en justitie. Dat levert directe voordelen op bij de bestrijding van misdaad en terrorisme.
Dankzij nieuwe bepalingen op het gebied van civiele bescherming, humanitaire hulp en
volksgezondheid kan de EU meer doen om de veiligheid en gezondheid van de Europese bevolking
te waarborgen.
4.
Europa's rol op het wereldtoneel wordt versterkt door de instrumenten van het
buitenlandbeleid te bundelen, zowel bij de uitwerking als bij de vaststelling van nieuw beleid. Het
Verdrag van Lissabon zal Europa een krachtiger stem geven in zijn betrekkingen met partners in
de rest van de wereld. Het nieuwe verdrag geeft Europa meer economische, humanitaire, politieke
en diplomatieke kracht om zijn belangen en waarden overal in de wereld te beschermen, zonder
dat de specifieke belangen van de lidstaten in de externe betrekkingen in het gedrang komen.

Er komt een nieuwe Hoge Vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en
veiligheidsbeleid, tevens vicevoorzitter van de Commissie, zodat de EU naar buiten toe meer
gewicht, samenhang en zichtbaarheid krijgt.

De hoge vertegenwoordiger wordt gesteund door een nieuwe Europese Dienst voor
extern optreden.

De EU krijgt één enkele rechtspersoonlijkheid waardoor haar onderhandelingspositie
wordt versterkt. Bovendien zal zij zo wereldwijd doeltreffender kunnen optreden en een meer
zichtbare partner zijn voor derde landen en internationale organisaties.

Bij het Europese veiligheids- en defensiebeleid worden de speciale
besluitvormingsprocedures weliswaar gehandhaafd, maar wordt ook de weg geëffend voor
een betere samenwerking tussen een kleinere groep lidstaten.
2
DD-NR 0911-1173
Regelingen en voorzieningen
CODE 6.2.3.65
Een democratischere en transparantere EU
Aan de basis van de EU liggen drie democratische beginselen: democratische gelijkheid,
representatieve democratie en participatieve democratie.
Het Verdrag van Lissabon bevestigt het principe van democratische gelijkheid: alle burgers zijn voor
de instellingen gelijk. Het verdrag verstevigt ook de representatieve democratie door een grotere rol
voor het Europees Parlement en de nationale parlementen. Ten slotte wordt de participatie vergroot
door nieuwe vormen van interactie tussen burgers en instellingen, zoals het initiatiefrecht voor de
burger.
Ook brengt het Verdrag van Lissabon meer duidelijkheid in de betrekkingen tussen de lidstaten en de
Europese Unie.
Meer invloed voor het Europees Parlement
Het Europees Parlement, waarvan de leden rechtstreeks worden gekozen voor vijf jaar,
vertegenwoordigt de burgers van de lidstaten. Bij elk nieuw verdrag heeft het Europees Parlement er
bevoegdheden bij gekregen. Het Verdrag van Lissabon breekt niet met deze traditie. Ditmaal krijgt het
Parlement meer invloed op wetgeving, begroting en internationale overeenkomsten.
Bij de wetgeving wordt de medebeslissingsprocedure (die voortaan gewone wetgevingsprocedure
wordt genoemd) uitgebreid naar nieuwe terreinen. Concreet betekent dit dat de rol van het Europees
Parlement als wetgever even belangrijk wordt als die van de Raad voor bepaalde onderwerpen waarbij
het parlement tot nu toe niet werd betrokken of waarover het alleen werd geraadpleegd. Dat geldt
bijvoorbeeld voor legale immigratie, samenwerking op strafrechtgebied (Eurojust, misdaadpreventie,
onderlinge afstemming van de strafmaat, inbreuken en sancties), politiesamenwerking (Europol) en
sommige onderdelen van het EU-handels- en landbouwbeleid. In feite wordt het Europees Parlement
bij praktisch alle wetgevingsvoorstellen betrokken.
Wat de begroting betreft, bepaalt het Verdrag van Lissabon dat het gebruikelijke "meerjarig financieel
kader" voortaan ook door het Parlement moet worden goedgekeurd. Voorts moeten het Parlement en
de Raad alle uitgaven in het vervolg gezamenlijk vaststellen. Het huidige onderscheid tussen de
zogenaamde verplichte uitgaven (zoals inkomensondersteuning voor de boeren) en niet-verplichte
uitgaven komt te vervallen. Deze vernieuwing zorgt voor een evenwichtigere rolverdeling tussen beide
instellingen bij de goedkeuring van de EU-begroting.
Ten slotte bepaalt het Verdrag van Lissabon dat het Europees Parlement om goedkeuring moet worden
gevraagd voor alle internationale overeenkomsten die uit de gewone wetgevingsprocedure
voortvloeien.
Een grotere rol voor de nationale parlementen
Het Verdrag van Lissabon verstevigt de rol van de nationale parlementen, die meer bij de EUwerkzaamheden worden betrokken, zonder dat dit ten koste gaat van de Europese instellingen. In een
nieuwe bepaling worden de rechten en plichten van de nationale parlementen ten opzichte van de EU
duidelijk geregeld. Het gaat om inlichting van de nationale parlementen, controle op het
"subsidiariteitsbeginsel", de evaluatie van maatregelen in de sfeer van vrijheid, veiligheid en justitie,
en de herziening van de verdragen.
Vooral waar het gaat om de controle op de zogenaamde subsidiariteit, is het Verdrag van Lissabon
een echte vernieuwing. Volgens dit beginsel komt de EU alleen in actie als Europese samenwerking
doeltreffender is dan eigen initiatieven van de afzonderlijke lidstaten, behalve als het gaat om
onderwerpen waarvoor de EU exclusief bevoegd is. Elk nationaal parlement kan te kennen geven of en
waarom het een bepaald voorstel in strijd vindt met dit beginsel. In dat geval treedt een tweeledig
mechanisme in werking:
 Als één derde van de nationale parlementen het voorstel strijdig vindt met het
subsidiariteitsbeginsel, moet de Commissie het opnieuw in overweging nemen. Zij kan het
voorstel dan handhaven, wijzigen of intrekken.
 Als een meerderheid van de nationale parlementen het voorstel strijdig vindt maar de Commissie
voet bij stuk houdt, treedt een bijzondere procedure in werking. De Commissie moet duidelijk
maken waarom, maar het Europees Parlement en de Raad besluiten uiteindelijk of zij de
wetgevingsprocedure willen voortzetten of niet.
3
CODE 6.2.3.65
Regelingen en voorzieningen
DD-NR 0911-1173
Meer openheid binnen de Raad van ministers
Zowel de nationale parlementen als de burgers kunnen voortaan rechtstreeks volgen hoe de ministers
van elk land stemmen in de Raad. Alle debatten en beraadslagingen van de Raad over wetgeving
worden namelijk openbaar.
Meer democratische participatie
De Europese burger beschikt nu al over talloze manieren om informatie te krijgen en aan de Europese
besluitvorming deel te nemen. Daar komt een nieuwe mogelijkheid bij, namelijk het initiatiefrecht
van de burger. Dat houdt in dat één miljoen burgers uit verschillende EU-landen de Commissie
kunnen vragen een voorstel te doen, als het tenminste om een bevoegdheid van de EU gaat. Dit
initiatiefrecht zal na de inwerkingtreding van het nieuwe verdrag worden uitgewerkt in bijzondere
wetgeving.
Het Verdrag van Lissabon wijst ook op het belang van de publieke raadplegingen en van overleg met
verenigingen, het maatschappelijk middenveld, de sociale partners, de kerken en niet-confessionele
organisaties.
Betrekkingen tussen de EU en de lidstaten
Het Verdrag van Lissabon bepaalt voor elk gebied wie daarvoor bevoegd is: de EU of de lidstaten. Het
geeft dus een antwoord op de vraag die ook menig burger zich stelt, namelijk "wíe doet eigenlijk
wát?". Het verdrag geeft een algemene indeling van bevoegdheden in drie categorieën:
 Exclusieve bevoegdheden: alleen de EU mag wetgeving opstellen op gebieden zoals de douaneunie, het gemeenschappelijk handelsbeleid of concurrentie.
 Ondersteunende, coördinerende en aanvullende werkzaamheden: op gebieden zoals cultuur,
onderwijs en industrie mag de EU de eigen activiteiten van de lidstaten alleen ondersteunen,
bijvoorbeeld met subsidies.
 Op andere gebieden, zoals milieu, vervoer en consumentenbescherming, worden de
bevoegdheden gedeeld. De EU en de lidstaten zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor nieuwe
wetgeving, met inachtneming van het al genoemde subsidiariteitsbeginsel.
De EU-landen beslissen zelf of zij lid blijven van de Europese Unie. Het Verdrag van Lissabon bevat
een bepaling over opzegging van het lidmaatschap. De EU-landen hebben dus altijd de
mogelijkheid om de EU te verlaten.
Meer over dit onderwerp
Wat voor Europa zou u willen?
4
DD-NR 0911-1173
Regelingen en voorzieningen
CODE 6.2.3.65
Moderne en efficiënte instellingen
Het Verdrag van Lissabon verandert niets wezenlijks aan de structuur van de Europese Unie. Die blijft
gebaseerd op de drie grote instellingen, Parlement, Raad en Commissie. Toch komen er een paar
nieuwe elementen bij die moeten zorgen voor meer efficiëntie, samenhang en transparantie van de
instellingen, wat ook in het belang van de Europese burger is.
Er zijn nu in totaal zeven EU-instellingen: het Europees Parlement, de Europese Raad, de Raad van
ministers, de Europese Commissie, het Hof van Justitie, de Europese Centrale Bank en de
Rekenkamer. Maar waarin zit hem dan de vernieuwing bij het Verdrag van Lissabon?
Het Europees Parlement
Het Europees Parlement vertegenwoordigt de burgers van de EU-landen. Het Verdrag van Lissabon
geeft het Parlement meer wettelijke en budgettaire bevoegdheden, en meer inspraak bij internationale
overeenkomsten. Ook de samenstelling verandert: het aantal Europese Parlementsleden wordt beperkt
tot 751 (750 plus de voorzitter) en de zetels worden "degressief proportioneel" over de EU-landen
verdeeld. Dit betekent dat een parlementslid uit een land met veel inwoners meer burgers zal
vertegenwoordigen dan een verkozene uit een land met een kleiner aantal inwoners. In het verdrag
staat nu ook dat een land nooit minder dan 6 of meer dan 96 volksvertegenwoordigers mag hebben.
De Europese Raad
De Europese Raad, die een stimulerende politieke rol heeft, wordt een volwaardige instelling van de
EU, al komen er geen bevoegdheden bij. Er wordt wel een nieuwe functie ingevoerd, die van voorzitter
van de Europese Raad. Die voorzitter van de Europese Raad wordt steeds voor tweeënhalf jaar
benoemd en moet vooral het werk van de Raad voorbereiden en in goede banen leiden, en zoveel
mogelijk bijdragen tot een consensus. Hij kan niet tegelijkertijd ook een nationale functie hebben.
De Raad
De Raad van ministers, kortweg de Raad, vertegenwoordigt de regeringen van de lidstaten. Zijn rol
blijft grotendeels ongewijzigd. Hij blijft, samen met het Parlement, verantwoordelijk voor de wetgeving
en de begroting en behoudt zijn centrale rol in het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid
en in de coördinatie van het economisch beleid.
De belangrijkste verandering die het Verdrag van Lissabon brengt, zit in de besluitvorming. Om te
beginnen zal de Raad voortaan altijd stemmen met gekwalificeerde meerderheid, tenzij er uitdrukkelijk
een andere procedure geldt, bijvoorbeeld met unanimiteit. In de praktijk zal voortaan op erg veel
terreinen met gekwalificeerde meerderheid worden gestemd, ook voor immigratie en cultuur om er
maar een paar te noemen.
Verder is vanaf 2014 voor alle besluiten een dubbele meerderheid vereist van landen (55%) en
bevolking (65%). Dat versterkt de legitimiteit van de EU en tegelijkertijd de transparantie en
efficiëntie. Naast die nieuwe berekeningsmethode komt er een mechanisme dat is geïnspireerd op het
"compromis van Ioannina", waardoor een kleine groep landen (in de buurt van de blokkerende
minderheid) hun bezwaren tegen een besluit kenbaar kunnen maken.In zo'n geval moet de Raad alles
doen wat in zijn vermogen ligt om binnen een redelijke termijn een voor alle partijen bevredigende
oplossing te vinden.
De Europese Commissie
De Commissie zet zich in voor het Europees algemeen belang. Het Lissabonverdrag zorgt ervoor dat
elke lidstaat een eurocommissaris kan blijven sturen. Met de huidige verdragen zou dat op termijn niet
meer mogelijk zijn.
Nog een belangrijke vernieuwing: het Verdrag van Lissabon legt een rechtstreeks verband tussen de
resultaten van de verkiezingen voor het Europees Parlement en de keuze van een kandidaat-voorzitter
van de Commissie.
Opmerkelijk is ook dat de rol van Commissievoorzitter wordt versterkt. De voorzitter kan voortaan
namelijk afzonderlijke leden van de Commissie ontslaan.
De hoge vertegenwoordiger voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid, tevens
vicevoorzitter van de Europese Commissie
Een van de grootste institutionele vernieuwingen van het Verdrag van Lissabon is het nieuwe ambt van
hoge vertegenwoordiger voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid. Dit moet de samenhang in het
buitenlands optreden van de EU flink ten goede komen.
Die hoge vertegenwoordiger krijgt trouwens twee petten:hij is namens de Raad belast met het
5
CODE 6.2.3.65
Regelingen en voorzieningen
DD-NR 0911-1173
gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid, en tegelijkertijd vicevoorzitter van de Commissie
met verantwoordelijkheid voor de buitenlandse betrekkingen. Met zijn bevoegdheden voor zowel het
buitenlands beleid als het gemeenschappelijk defensiebeleid, is hij ook voorzitter van de vergaderingen
van de Raad van ministers voor buitenlandse zaken. Bovendien is hij het gezicht van de EU op het
internationale toneel als het gaat om het buitenlands en veiligheidsbeleid en daarin krijgt hij
ondersteuning van een nieuwe Europese dienst voor extern optreden. Die bestaat uit ambtenaren van
de Raad en de Commissie en diplomaten uit de EU-landen.
De overige instellingen
De bepalingen van de huidige verdragen over de Europese Centrale Bank en de Europese Rekenkamer
worden niet noemenswaardig gewijzigd. Het Hof van Justitie krijgt door het Verdrag van Lissabon iets
meer bevoegdheden, met name op het gebied van de samenwerking tussen justitie- en
politiediensten, en de procedures worden licht gewijzigd.
De nationale parlementen
De nationale parlementen maken natuurlijk geen deel uit van de EU-instellingen, maar spelen wel een
belangrijke rol bij de werking van de EU. Het verdrag onderkent dit belang en versterkt de rol van de
nationale parlementen. Als voldoende nationale parlementen vinden dat een wetgevingsinitiatief beter
op lokaal, regionaal of nationaal niveau genomen kan worden, dan dient de Commissie haar voorstel in
te trekken, of afdoende te verklaren waarom haar initiatief niet in strijd is met het
subsidiariteitsbeginsel.
Meer over dit onderwerp
Hoe is de EU georganiseerd?
Hoe werkt de Europese Unie?
Een Europa van rechten en waarden
Gemeenschappelijke waarden en rechten vormen een belangrijk onderdeel van de Europese identiteit.
Het Verdrag van Lissabon zorgt voor een betere bescherming van uw rechten en voert er ook nieuwe
in.
Menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, de rechtsstaat en de eerbiediging van de
rechten van de mens: dit zijn fundamentele waarden van de EU waar het Verdrag van Lissabon mee
begint. Zij worden door alle EU-landen gedeeld en ieder kandidaat-land moet ze eerbiedigen.
Het bevorderen van deze waarden is nu, samen met vrede en welvaart voor de volkeren uit de landen
van de Unie, het belangrijkste streven van de EU. Deze algemene doelstellingen worden aangevuld
met een lijst van meer gedetailleerde, waaronder de bevordering van sociale rechtvaardigheid en
bescherming, en de bestrijding van sociale uitsluiting en discriminatie.
Het Verdrag van Lissabon betekent een grote vooruitgang voor de bescherming van de grondrechten.
Het effent de weg voor de toetreding van de Unie tot het Europees Verdrag tot bescherming van de
rechten van de mens en de fundamentele vrijheden.
Verder waarborgt het Verdrag van Lissabon dat iedereen in de EU het Handvest van de grondrechten
naleeft. De EU beschikt hierdoor over een lange reeks burgerlijke, politieke, economische en sociale
rechten, die juridisch bindend zijn voor de Unie en haar instellingen, maar ook voor de EU-landen bij
de tenuitvoerlegging van het Gemeenschapsrecht. Het Handvest omschrijft de grondrechten in zes
rubrieken: waardigheid, vrijheden, gelijkheid, solidariteit, burgerschap en rechtspleging. Het vermeldt
ook rechten die niet in het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens voorkomen,
zoals de bescherming van persoonsgegevens, rechten inzake bio-ethiek en het recht op behoorlijk
bestuur. Het benadrukt nogmaals dat discriminatie op grond van geslacht, ras of huidskleur
krachtdadig moet worden bestreden. Het wijst ook op de sociale rechten binnen ondernemingen, zoals
het recht van werknemers op voorlichting, collectieve onderhandelingen en collectieve actie (het
stakingsrecht).
Het Verdrag van Lissabon geeft iedereen ten slotte via een nieuw recht inspraak in Europese
aangelegenheden: door middel van een petitie met ten minste een miljoen handtekeningen uit
verschillende EU-landen kan de Commissie worden gevraagd een wetgevingsvoorstel te doen.
6
DD-NR 0911-1173
Regelingen en voorzieningen
CODE 6.2.3.65
Meer over dit onderwerp
Een Europa van de burgers
Handvest van de grondrechten
Uw rechten
De EU in de wereld
De EU is niet alleen wereldwijd actief om haar waarden te promoten en haar belangen te
behartigen, maar is ook de grootste handelspartner van en hulpverlener voor ontwikkelingslanden.
Het Verdrag van Lissabon geeft Europa een duidelijke stem in haar buitenlandse betrekkingen.
Om de vrijheid, veiligheid en welvaart in Europa te bewaren, moet Europa zijn rol als speler op het
wereldtoneel optimaal benutten. In de geglobaliseerde wereld kan geen enkel land zaken als
energieschaarste, klimaatverandering, duurzame ontwikkeling, concurrentievermogen en terrorisme
in zijn eentje aanpakken. Hiervoor zijn oplossingen nodig die de EU-landen alleen gezamenlijk
kunnen vinden.
Het Verdrag van Lissabon bevat twee belangrijke institutionele vernieuwingen met grote gevolgen voor
het buitenlands beleid van de EU: er wordt een "permanente" voorzitter van de Europese Raad benoemt,
steeds voor tweeëneenhalf jaar, en er komt een nieuwe hoge vertegenwoordiger voor buitenlandse zaken
en veiligheidsbeleid (die ook vice-voorzitter van de Europese Commissie wordt) om te waken over de
samenhang in het buitenlands optreden van de EU. Dankzij het Verdrag van Lissabon kan de EU over de
hele wereld doeltreffender en gecoördineerder optreden. Verschillende aspecten van het buitenlands
beleid van de EU worden gebundeld: diplomatie, veiligheid, handel, ontwikkeling, humanitaire hulp en
internationale onderhandelingen. Daardoor krijgt de EU een duidelijkere stem in de betrekkingen met
partnerlanden en organisaties over de hele wereld.
Het optreden van de EU krijgt ook meer impact door een nieuwe Europese dienst voor extern optreden,
die de hoge vertegenwoordiger moet bijstaan met de middelen die de instellingen en landen van de EU te
bieden hebben.
Het Verdrag geeft de EU voor het eerst een eigen rechtspersoonlijkheid om internationale
overeenkomsten te ondertekenen en toe te treden tot internationale organisaties. Zo kan de EU met één
stem spreken en als één entiteit handelen.
Het Verdrag van Lissabon onderstreept de beginselen waarnaar de EU altijd heeft gehandeld: democratie,
de rechtsstaat, mensenrechten en de fundamentele vrijheden, eerbiediging van de menselijke
waardigheid en gelijkheid en solidariteit. Voor het eerst komt er nu een specifieke rechtsgrond bij voor
humanitaire hulp en de mogelijkheid om een Europees vrijwilligerskorps voor humanitaire hulp op te
richten.
Het nieuwe Verdrag bepaalt dus de rol van de EU in de wereld, maar zorgt ook voor een
gemeenschappelijk veiligheids- en defensiebeleid, onmisbaar in een gemeenschappelijk buitenlands en
veiligheidsbeleid. Met een "solidariteitsclausule" maken de EU-landen duidelijk dat zij de handen ineen
zullen slaan als een van hen wordt getroffen door terroristisch geweld.
7
CODE 6.2.3.65
Regelingen en voorzieningen
DD-NR 0911-1173
Meer vrijheid, veiligheid en rechtvaardigheid
De EU als gebied van vrijheid, veiligheid en rechtvaardigheid heeft hoge prioriteit voor de Europese
Unie.
Het Verdrag van Lissabon zal van grote invloed zijn op de EU-regels op dat gebied. EU-acties zullen
breder, legitiemer, efficiënter, transparanter en democratischer worden.
Tot nog toe moesten belangrijke besluiten over dit onderwerp unaniem door de Raad worden
genomen, met slechts een beperkte rol voor het Europees Parlement en het Europees Hof van Justitie.
Met het Verdrag van Lissabon wordt de procedure democratischer en transparanter dankzij een reeks
uniforme wetten waardoor het Europees Parlement een grotere rol krijgt als medewetgever
(medebeslissingsprocedure) en waardoor de Raad vaker met gekwalificeerde meerderheid zal
stemmen.
EU-acties worden vergemakkelijkt doordat politie en justitiële samenwerking niet langer tot
verschillende beleidsgebieden (de huidige "pijlers") zullen behoren.
Het blijft voor de EU-landen mogelijk het initiatief te nemen tot EU-wetgeving op het gebied van
operationele politiesamenwerking, strafrechtelijke samenwerking en bestuurlijke samenwerking, als dit
initiatief gesteund wordt door een kwart van de EU-landen. De Europese Commissie vervolledigt haar
rol als hoedster van de verdragen en zal samen met het Europees Hof van Justitie toezien op de juiste
toepassing van de besluiten.
De nationale parlementen krijgen ook een actievere rol bij de controle op en het doorgeven van
adviezen over justitie, vrijheid en veiligheid.
Het Verdrag van Lissabon garandeert de vrijheden en beginselen die in het Handvest van de
grondrechten van de Europese Unie zijn opgenomen en maakt de bepalingen ervan bindend. Het Hof
van Justitie zal op dit vlak ook meer mogelijkheden krijgen om erop toe te zien dat het Handvest juist
wordt toegepast.
Deze voordelen maken de besluitvorming rondom de gemeenschappelijke ruimte van vrijheid,
veiligheid en rechtvaardigheid breder, legitiemer, efficiënter, transparanter en democratischer doordat
het unanimiteitsbeginsel geen obstakel meer zal vormen.
Op grond van speciale nationale regelingen gelden voor drie EU-landen echter speciale regelingen voor
specifieke onderdelen van de ruimte van vrijheid, veiligheid en rechtvaardigheid.
Meer over dit onderwerp
Eurojust (EU-agentschap voor justitiële samenwerking)
Europol (Europese politiedienst)
OLAF (Europees Bureau voor fraudebestrijding)
8
DD-NR 0911-1173
Regelingen en voorzieningen
CODE 6.2.3.65
Beleid voor een prettiger leven
Vooroplopen in de strijd tegen klimaatverandering, het ontwikkelen van een ambitieus
ruimtevaartbeleid en het veiligstellen van de energievoorziening: dit zijn enkele voorbeelden van wat
de EU kan doen dankzij het Verdrag van Lissabon.
De uiteenlopende activiteiten van de Europese Unie hebben direct invloed op ons dagelijks leven, maar
de uitdagingen zijn ingewikkeld en divers. Dankzij het nieuwe Verdrag kan Europa vooruit in deze
wereld van concurrentie en veranderende bevolkingssamenstelling. Hier zullen we later de vruchten
van plukken, niet alleen op het gebied van groei en concurrentie, maar ook op het vlak van sociale
zekerheid. In al het EU-beleid moet voortaan rekening worden gehouden met de werkgelegenheid,
sociale bescherming en de strijd tegen sociale uitsluiting.
Klimaatverandering en milieu
Klimaatverandering is een van de grootste uitdagingen waar wij nu voor staan: het heeft sociale en
economische invloed op ons dagelijks leven en beïnvloedt het milieu. Een internationale aanpak staat
centraal in het milieubeleid van de EU, naast duurzame ontwikkeling. Hoewel duurzame ontwikkeling
en milieubescherming al in eerdere Verdragen waren opgenomen, bevat het Verdrag van Lissabon
duidelijke definities die maatregelen op deze terreinen versterken.
Energie
De energievoorziening is essentieel voor ons allemaal: bijna alle Europeanen voelen de stijgende
energieprijzen van de afgelopen jaren in hun portemonnee. Het Verdrag van Lissabon helpt te zorgen
voor een stabiele energievoorziening en stimuleert het gebruik van duurzame en concurrerende
energiesoorten.
Het Verdrag bevat een speciaal hoofdstuk over energie waarin de belangrijkste doelstellingen van het
energiebeleid worden omschreven: goede werking van de energiemarkten, gegarandeerde
energievoorziening, zuinig en efficiënt omgaan met energie en het op elkaar aansluiten van
energienetwerken. Voor het eerst wordt er een solidariteitsbeginsel in opgenomen, waardoor een land
dat ernstige problemen met de energievoorziening heeft door andere EU-landen zal worden geholpen.
Civiele bescherming
Door het Verdrag van Lissabon wordt het voorkomen van en beschermen tegen door de mens
veroorzaakte rampen in de EU gemakkelijker. Dankzij een nieuwe wettelijke basis kunnen de EUlanden met subsidie maatregelen nemen, en wordt operationele samenwerking gestimuleerd. Nu de
eerste tekenen van klimaatverandering, zoals overstromingen en bosbranden, zichtbaar worden in
Europa, wordt samenwerking tussen de EU-landen des te noodzakelijker.
Volksgezondheid
Het welzijn van de inwoners van Europa staat centraal in het Verdrag van Lissabon, waardoor het
volksgezondheidsbeleid verder ontwikkeld kan worden. Het Verdrag voorziet in maatregelen die tot
doel hebben de volksgezondheid te beschermen, zoals de bestrijding van tabaks- en alcoholverslaving.
Om patiënten beter te beschermen kan de EU voortaan normen stellen voor medische producten en
apparatuur. Ten slotte zal het Verdrag de lidstaten helpen de eerste tekenen van ernstige
grensoverschrijdende gevaren, zoals de vogelgriep, in de gaten te houden. Als dergelijke ziekten echt
toeslaan, kunnen de EU-landen dankzij het Verdrag al hun middelen bundelen tot een efficiënt en
coherent geheel.
Overheidsdiensten
Het Verdrag van Lissabon erkent de rol die overheidsdiensten spelen bij de sociale en regionale
samenhang: vervoer, onderwijs en gezondheidszorg houden ons allemaal gaande. Er is een speciaal
protocol bij het Verdrag met de belangrijkste manieren om algemene overheidsdiensten effectief en
relevant te laten werken.
Regionaal beleid
In het Verdrag wordt de economische, sociale en territoriale samenhang in de Unie bevestigd. Het is
de eerste keer dat de territoriale samenhang in de doelstellingen van de EU voorkomt. Met het
Verdrag van Lissabon krijgen de regio's een grotere rol en de nieuwe definitie van het
subsidiariteitsbeginsel (op grond waarvan de EU alleen maar in actie komt als zo betere resultaten
geboekt worden dan wanneer de individuele lidstaten maatregelen nemen) verwijst nu naar zowel
gemeenten als regio's.
9
CODE 6.2.3.65
Regelingen en voorzieningen
DD-NR 0911-1173
Onderzoek
Het Verdrag van Lissabon zet de oprichting van een Europese onderzoekruimte centraal in het
onderzoeksbeleid. In deze ruimte is er vrij verkeer van onderzoekers, wetenschappelijke kennis en
technologie. In deze tijd waarin nieuwe wereldmachten opkomen die ook graag de ruimte in willen,
legt het Verdrag ook een nieuwe juridische basis voor een coherent ruimtevaartbeleid: een duidelijke
erkenning van het feit dat Europa inziet dat een goed ruimtevaartbeleid economische en strategische
voordelen heeft.
Handelsbeleid
Eerlijke en vrije handel komt iedereen ten goede. Met het Verdrag van Lissabon wordt de reikwijdte
van het handelsbeleid van de EU uitgebreid met directe buitenlandse investeringen. De werktuigen van
intellectuele eigendom zoals merknamen, ontwerpen, patenten en copyright zijn een drijvende kracht
achter innovatie, groei en concurrentievermogen. Dankzij het Verdrag kan in de hele Unie
gemakkelijker dezelfde bescherming geboden worden.
Sport
Het Verdrag van Lissabon maakt de weg vrij voor een echte Europese dimensie in de sport. Dankzij
nieuwe bepalingen kan de EU de maatregelen van de EU-landen steunen, coördineren en aanvullen. Zo
promoot zij neutraliteit en transparantie bij sportwedstrijden en samenwerking tussen
sportorganisaties. Ook wordt de fysieke en morele integriteit van sporters, en vooral jongeren,
beschermd.
Economie
De eurozone, die bestaat uit de landen die de euro gebruiken, zal dankzij het Verdrag van Lissabon
ook beter functioneren. De Commissie kan nu een directe waarschuwing geven aan een lidstaat die
door te weinig begrotingsdiscipline het functioneren van de eurozone in gevaar brengt.
Gegevensbescherming
In het Verdrag van Lissabon staat duidelijk dat iedereen recht heeft op bescherming van zijn of haar
persoonsgegevens. Dit recht is ook opgenomen in het Handvest van de grondrechten.
Toerisme
Het Verdrag van Lissabon legt een volledig nieuwe wettelijke basis voor toerisme, om van de EU de
belangrijkste toeristische bestemming ter wereld te maken.
Meer over dit onderwerp
What do we do?
What does the EU do?
Europe on the move
10