VTV ziekten en aandoeningen - Regionaal Kompas Volksgezondheid

deelrapport
Ziekten en
aandoeningen
Regionale Volksgezondheid
Toekomstverkenning Zeeland 2012
Inhoud
Kernboodschappen
3
En ze leefden nog lang en gelukkig...
4
Ziekten en aandoeningen in Zeeland
5
Toekomst
10
Beleidsaanbevelingen
11
Literatuur en websites
12
Gegevensbronnen
12
Lijst met afkortingen
12
L.M. de Bruijne, GGD Zeeland
Goes, mei 2012
2
Kernboodschappen
Meeste ziektelast door coronaire hartziekten, beroerte, angst, depressie en
diabetes mellitus
De grootste bedreiging voor de Nederlandse
volksgezondheid op basis van de totale ziektelast wordt gevormd door coronaire hartziekten,
beroerte, angststoornissen, depressie en diabetes mellitus.
Driekwart van de Zeeuwse ouderen heeft
ten minste een chronische aandoening
Het percentage mensen met een chronische aandoening
neemt sterk toe met de leeftijd. Van de Zeeuwse 14- en 15jarigen heeft 27% een of meerdere chronische aandoeningen vastgesteld door een arts. Bij volwassenen is dat
40% en bij de ouderen 75%. Zowel bij volwassenen als bij
ouderen is een hoge bloeddruk de meest gerapporteerde chronische aandoening. Bij jongeren is
dat astma/ bronchitis. Vanaf ongeveer 55 jaar
neemt de kans op het hebben van meer dan één
ziekte tegelijk (multimorbiditeit) sterk toe. Dit gelijktijdig optreden van meerdere ziekten bij één patiënt
stelt de nodige eisen aan de zorgverlening.
Minder participatie en grotere zorgvraag
van chronisch zieken
Gezondheid is van invloed op arbeidsparticipatie. Mensen
met een chronische ziekte of een slechtere ervaren gezondheid hebben minder vaak werk en een lager inkomen dan
mensen zonder chronische ziekte of lichamelijke beperking.
Dit geldt nog sterker voor mensen met een lagere sociaaleconomische status. Zo werkt de helft van de chronisch
zieken in Zeeland met een lage opleiding, terwijl dit onder
hoogopgeleide chronisch zieken 80% is. Daarnaast gaan
chronisch zieken vaker naar de huisarts of specialist, gebruiken ze meer medicijnen en maken ze ook meer gebruik van
andere zorgvoorzieningen.
Forse toename chronische ziekten in Zeeland
Op basis van demografische projecties (waarbij we veronderstellen dat het vóórkomen van de ziekte naar leeftijd en geslacht in de tijd niet verandert) stijgt het aantal patiënten,
voor de meeste veelvoorkomende chronische ziekten tussen
2007 en 2030, naar verwachting met bijna 40%. Het aantal
patiënten in de toekomst is echter niet alleen afhankelijk van
toekomstige bevolkingsaantallen en de verwachte bevolkingsopbouw, maar ook van ontwikkelingen in de determinanten van de ziekten (bijvoorbeeld overgewicht en leefstijl)
en van ontwikkelingen in preventie en zorg (betere opsporing en/of betere overleving van patiënten). Zo zal het aantal
mensen met diabetes mogelijk nog groter zijn (meer dan
100%) als het percentage mensen met overgewicht blijft
stijgen.
Van ziekte en zorg naar
gezondheid en gedrag
In eerste instantie moet worden voorkomen dat mensen ziek worden. Maar als
mensen toch ziek zijn, willen we een zo hoog mogelijke kwaliteit van leven voor
chronisch zieken. Een programmatische aanpak die voorziet in een sluitende
keten van preventie, vroegsignalering, vroegtijdige onderkenning, zelfmanagement en beter afgestemde multidisciplinaire zorg is een veelbelovend concept.
De vergrijzing en het afnemen van het aantal hulpverleners in de toekomst benadrukken het belang van het stimuleren van de eigen verantwoordelijkheid van
mensen in ziekte ontwikkeling en ervaren beperkingen. De omslag binnen de
gezondheidszorg van ziekte en zorg naar gezondheid en gedrag moet gemaakt
worden!
3
En ze leefden nog
lang en gelukkig...
Uiteindelijk willen we allemaal hetzelfde: lang en
gezond leven. Met het ouder worden neemt de
kans op het ontwikkelen van ziekte en beperkingen toe. In Zeeland worden we al ouder dan
gemiddeld in Nederland en er zullen ook meer
ouderen bij komen (zie deelrapport Levensverwachting en sterfte). Uitdaging zal zijn om
iedereen zo gezond mogelijk te houden en actief
deel te laten nemen aan de samenleving.
Dit deelrapport beschrijft hoeveel en hoe vaak ziekten in de
Zeeuwse bevolking voorkomen en hoe dit is verdeeld over de
bevolking. Ook wordt ingegaan op de gevolgen van het hebben van één of meerdere ziekten op het kunnen meedoen in
de maatschappij en het zorggebruik van chronisch zieken.
Ten slotte maken we een schatting van het aantal chronisch
zieken in Zeeland in de toekomst en welke gevolgen dit voor
Zeeland met zich meebrengt.
Overzicht van gehanteerde gezondheidsmaten
Wat is prevalentie?
De prevalentie is het aantal personen met een bepaalde
ziekte op een bepaald moment (puntprevalentie), of het
aantal personen dat een bepaalde ziekte heeft gehad in
een bepaald jaar (jaarprevalentie).
Wat is incidentie?
De incidentie geeft het aantal nieuwe gevallen van of
nieuwe personen met een bepaalde ziekte in een bepaalde periode.
Wat is ziektelast?
De ziektelast is de hoeveelheid gezondheidsverlies in een
populatie die veroorzaakt wordt door ziekten. De ziektelast wordt uitgedrukt in DALY’s (Disability Adjusted LifeYears). De DALY is opgebouwd uit twee componenten: de
jaren verloren door vroegtijdige sterfte en de jaren geleefd
met ziekte, gewogen voor de ernst van de ziekte. Het totale verlies aan gezondheid kan hierdoor toegeschreven
worden aan specifieke ziekten. Het gaat bij de berekening
van ziektelast vooral om de gevolgen van ziekten die dicht
bij de patiënt zelf blijven (pijn, beperkingen, geestelijke
gesteldheid).
Bron: www.nationaalkompas.nl.
Nationaal Kompas Volksgezondheid (RIVM).
4
Ziekten en aandoeningen in Zeeland
Meeste ziektelast door coronaire hartziekten, beroerte,
angst, depressie en diabetes mellitus
De grootste bedreiging voor de Nederlandse volksgezondheid op basis van de totale ziektelast wordt gevormd door
coronaire hartziekten, beroerte, angststoornissen, depressie
en diabetes mellitus (Hoeymans et al., 2010). Informatie over
ziektelast is niet op regionaal niveau beschikbaar.
Artrose, diabetes mellitus en coronaire hartziekten
zijn de meest voorkomende chronische ziekten in
Nederland
Op basis van zorgregistraties zijn artrose, diabetes mellitus
en coronaire hartziekten de meest voorkomende chronische
ziekten in Nederland. De meest voorkomende (sub)acute
aandoeningen zijn luchtweginfecties, nek- en rugklachten en
urineweginfecties (Hoeymans et al., 2010). Ook deze cijfers
zijn niet op regionaal niveau beschikbaar, maar de nationale
cijfers kunnen worden vertaald naar regionaal niveau op
basis van de regionale bevolkingsopbouw. Hierbij wordt verondersteld dat het aantal mensen met een bepaalde ziekte
(per 1000 mannen of vrouwen in een bepaalde leeftijdsgroep) regionaal hetzelfde is als in Nederland (tabel 1). Op
basis hiervan zijn coronaire hartziekten, artrose en diabetes
mellitus de meest voorkomende ziekten in Zeeland.
Tabel 1. Schatting van het aantal patiënten in Zeeland in
2010 (puntprevalentie per 1 januari 2007) voor de top 5 van
de meest voorkomende chronische ziekten
Coronaire hartziekten totaal: 18.900
mannen: 12.000
Artrose totaal: 18.700
mannen: 6.800
vrouwen: 11.800
Diabetes mellitus totaal: 18.600
mannen: 9.100
vrouwen: 9.500
Ouderdoms- en lawaaidoofheid totaal: 17.500
mannen: 9.700
Coronaire hartziekten, longkanker en beroerte zijn de meest
voorkomende doodsoorzaken in Nederland. Zeeland scoort
voor de meeste aandoeningen lager dan Nederland. De
sterfte aan hartfalen ligt in Zeeland echter hoger dan in Nederland.
vrouwen: 7.000
vrouwen: 7.800
Gezichtsstoornissen totaal: 16.300
mannen: 6.600
vrouwen: 9.700
Lees verder in deelrapport Levensverwachting en sterfte
Driekwart van de ouderen heeft ten minste één
chronische aandoening
Van de Zeeuwse 14- en 15-jarigen heeft 27% één of meerdere chronische aandoeningen vastgesteld door een arts. Bij
volwassenen is dat 40% en bij de ouderen 75%. Het percentage mensen met een chronische aandoening neemt sterk
toe met de leeftijd (figuur 1).
Bij jongeren (14- en 15-jarigen) is astma/bronchitis de meest
gerapporteerde aandoening (tabel 2). Zowel bij volwassenen
als bij ouderen is dat hoge bloeddruk (zie tabel 3 en 4). Ten
opzichte van 2007 is het aantal ouderen in Zeeland met diabetes mellitus toegenomen (zie tabel 4). Ook het aantal ouderen met astma, chronische bronchitis, longemfyseem,
CARA/COPD is toegenomen van 8% in 2007 naar 11% in
2010.
5
Bron VTV-2010, gegevens bewerkt door GGD Zeeland.
Figuur 1. Chronische aandoeningen in Zeeland per leeftijdscategorie (Bron: Volwassenenmonitor 2009, Ouderenmonitor 2010, GGD Zeeland).
Tabel 2. Top 5 van zelfgerapporteerde, door een arts vastgestelde aandoeningen
bij jongeren (14-15 jaar) in Zeeland in 2007 en 2011 (Bron: Jeugdmonitor klas 3 VO 2007
en 2011)
14-15 jr%
2007
Astma, chronische bronchitis, longemfyseem, CARA/COPD
2011
11,1
11,4
Chronisch eczeem
7,9
7,3
Migraine of regelmatige ernstige hoofdpijn
5,9
5,3
Buikklachten > 3mnd
3,5
4,1
Chronische vermoeidheid
3,1
3,1
Tabel 3. Top 5 van zelfgerapporteerde, door een arts vastgestelde aandoeningen bij
volwassenen (19 t/m 64 jaar) in Zeeland (Bron: Volwassenenmonitor 2009,
GGD Zeeland)
19-64 jr%
2009
Hoge bloeddruk
10,5
Gewrichtsslijtage van heupen en knieën
8,5
Ernstige of hardnekkige aandoeningen van rug
8,4
Astma, chronische bronchitis, longemfyseem, CARA/COPD
7,5
Andere ernstige aandoening van nek of schouders
6,4
Tabel 4. Top 5 van zelfgerapporteerde, door een arts vastgestelde aandoeningen bij
ouderen (65+ jaar) in Zeeland in 2007 en 2010 (Bron: Ouderenmonitor 2007 en 2010,
GGD Zeeland)
65+ jr%
2007
23,9
Gewrichtsslijtage van heupen en knieën
28,5
28,4
Diabetis mellitus
12,3
14,1*
-
12,6
Botontkalking (osteoporose)
Ernstige of hardnekkige aandoeningen van rug
34,4
11,1
11,3
*significant verschil met voorgaande periode
Ontwikkeling diabetes mellitus in Zeeland ongunstig
Met gegevens van de landelijke gezondheidsenquêtes van
het Centraal Bureau van de Statistiek (CBS) kunnen we de
gezondheid van inwoners in Zeeland vergelijken met de gemiddelde gezondheid in Nederland. Het vóórkomen van de
aandoeningen in tabel 5 is in Zeeland voor migraine of ernstige hoofdpijn en gewrichtsslijtage anders dan in Nederland.
Migraine of ernstige hoofdpijn komt in Zeeland minder voor
en gewrichtsslijtage komt meer voor in Zeeland dan Neder-
6
2010
Hoge bloeddruk
land. Landelijk zien we dat diabetes mellitus en het krijgen
van een beroerte is toegenomen ten opzichte van 20012004. Migraine of ernstige hoofdpijn komt minder voor. Ook
in Zeeland zien we een stijging van het aantal mensen met
diabetes mellitus van 2,3% in 2001-2004 naar 2,9% in
2005-2008. Uit recente cijfers van de GGD enquête (zoals
hierboven beschreven) blijkt dat diabetes mellitus bij ouderen
is toegenomen van 12% in 2007 tot 14% in 2010.
Tabel 5. Gerapporteerde aandoeningen in Zeeland en Nederland
Zeeland
Nederland
12,9
9,5**
13,3
12,0**
10,4
12,6**
9,0
9,8
Rugaandoening
6,8
8,5
8,3
8,7
Chronische
7,3
7,8
7,3
7,7
Diabetes mellitus
2,3
2,9
2,8
3,7*
Hartinfarct (ooit)
1,9
2,1
2,2
2,2
Beroerte (ooit)
1,9
1,7
1,5
1,9*
Migraine of ernstige
hoofdpijn
Gewrichtsslijtage
aandoening
luchtwegen
Bron: Zorgatlas, op basis van CBS enquêtes (bevolking 0 jaar en ouder)
* significant verschil met eerdere periode
** significant verschil met Nederland
Gezondheid ook in Zeeland ongelijk verdeeld
Evenals in Nederland zijn in Zeeland veel indicatoren voor gezondheid en determinanten van de gezondheid gerelateerd
aan het opleidingsniveau (zie figuur 2). Uit de monitorgegevens van de GGD komt naar voren dat 61% van de laag opgeleiden tenminste één chronische aandoening heeft in
tegenstelling tot 32% van de hoogst opgeleide volwassenen.
Als we kijken naar twee belangrijke leefstijlfactoren, in verband met een verhoogde kans op het krijgen van chronische
aandoeningen (roken en overgewicht), dan zien we bij laagopgeleiden een percentage met ernstig overgewicht van
25% en bij hoogopgeleiden het percentage van 8%. Voor
roken zijn de percentages respectievelijk 39% en 16%.
Veel mensen met een ziekte voelen zichzelf
toch gezond
De ervaren gezondheid hangt onder andere samen met de
leeftijd en met de aan- of afwezigheid van chronische ziekten. Dit betekent echter niet dat iedereen met een ziekte of
aandoening de eigen gezondheid als niet goed beoordeelt
(Van der Lucht & Polder, 2010). Dit hangt niet alleen af van
de ernst en gevolgen van de ziekte of beperking, maar ook
van de persoon zelf en zijn of haar omgeving. Van de
Zeeuwse volwassenen met een chronische aandoening beoordeelt 78% de eigen gezondheid als goed in vergelijking
met 96% van de volwassenen zonder chronische aandoening.
Lees verder in deelrapport Effectieve preventie
Figuur 2. Leefstijl en gezondheid in relatie tot opleiding bij volwassenen in Zeeland (Bron: Volwassenenmonitor 2009, GGD Zeeland).
70
60
50
40
30
20
10
0
%
Rokers
Obesitas
Diabetes
mellitus
Chronische
ziekte
Hoog risico op
angststoornis/
depressie
Matig/slecht
ervaren
gezondheid
Hoog
Midden 2
Midden 1
Laag
7
Minder participatie van chronisch zieken
Gezondheid is van invloed op arbeidsparticipatie. Van de
mensen met een lichamelijke chronische ziekte of lichamelijke beperking heeft 37% in 2007 in Nederland een betaalde baan van ten minste 12 uur per week. Ter vergelijking;
in dat jaar was dat 66% onder de algemene bevolking (Post
et al., 2010). Ook blijkt dat bij mensen met lichamelijke beperkingen gezondheidsproblemen een belangrijke reden is
om te stoppen met werken. Uit de nationale VTV blijkt dat
mensen met een chronische ziekte minder vaak werken en
een lager inkomen hebben dan mensen zonder chronische
ziekte of lichamelijke beperking. Dit geldt nog sterker voor
mensen met een lagere sociaaleconomische status. Zo werkt
de helft van de chronisch zieken met een lage opleiding, terwijl dit onder hoogopgeleide chronisch zieken 80% is (Hoeymans et al., 2010). Ook in Zeeland zien we een vergelijkbaar
beeld onder volwassenen (figuur 3).
Naast de aanwezigheid van ziekte heeft ook de ervaren gezondheid een grote invloed op de arbeidsparticipatie (figuur
4). Mensen die hun gezondheid als slechter ervaren, hebben
minder vaak betaald werk. Ook hier zien we dat dit nog sterker geldt voor mensen met een lager opleidingsniveau.
Grotere zorgvraag chronisch zieken
Mensen met een chronische ziekte gebruiken veel en langdurig zorg: ze bezoeken regelmatig de huisarts of een medisch specialist, ze gebruiken veel geneesmiddelen en maken
geregeld gebruik van bijvoorbeeld paramedische zorg, thuiszorg of hulpmiddelen (Schellevis, 2011). In figuur 5 en 6 is te
zien dat ook in Zeeland het gebruik van zorg samenhangt
met de aanwezigheid van chronische ziekten.
Figuur 3. Arbeidsparticipatie in relatie tot opleidingsniveau voor volwassenen (19-64 jaar) met en
zonder chronische ziekte(n) in Zeeland (Bron: Volwassenenmonitor 2009, GGD Zeeland).
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
%
Laag
Midden laag
Chronische ziekte
Midden hoog
Hoog
Zonder Chronische ziekte
Figuur 4. Arbeidsparticipatie in relatie tot opleidingsniveau voor volwassenen (19-64 jaar) met
een goede of minder goede ervaren gezondheid in Zeeland (Bron: Volwassenenmonitor 2009,
GGD Zeeland).
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
%
8
Laag
Midden laag
Matig/slechte ervaren gezondheid
Midden hoog
Goede ervaren gezondheid
Hoog
Figuur 5. Zorggebruik van volwassenen in Zeeland in relatie tot de aanwezigheid van
(tenminste één) chronische ziekte(n) (Bron: Volwassenenmonitor 2009, GGD Zeeland).
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
%
Huisarts bezocht in
afgelopen 2 maanden
Medische specialist
bezocht afgelopen
jaar
Chronische ziekte
Medicijnen op
recept afgelopen
jaar
Zonder chronische ziekte
Figuur 6. Zorggebruik van ouderen in Zeeland in relatie tot de aanwezigheid van
(tenminste een) chronische ziekte(n) (Bron: Ouderenmonitor 2010, GGD Zeeland).
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
%
Huisarts bezocht in
afgelopen 2 maanden
Chronische ziekte
9
Krijgt momenteel
mantelzorg
Heeft gebruik gemaakt
van wmo- voorzieningen
in afgelopen jaar
Zonder chronische ziekte
Toekomst
Forse toename chronische ziekten in Zeeland
Bevolkingsprognoses van de Provincie Zeeland (PRIMOS,
2012) laten zien dat de bevolking in Zeeland in de periode
2010-2030 zal krimpen met -1,7%. Echter, doordat het aantal ouderen wel sterk toeneemt en we ook steeds ouder
worden, zal het aantal patiënten met chronische ziekten fors
toenemen. Ziekten worden ook eerder opgespoord en door
betere zorg blijven mensen met een ziekte langer in leven
(Van der Lucht & Polder, 2010). Daarnaast kent het begrip
ziekte een verbreding. Alledaagse klachten zoals schimmelnagels of een overactieve blaas veranderen door de ‘medica-
Sterke toename van diabetes mellitus in Nederland
en Zeeland
Bij veel ziekten is de veronderstelling, dat de prevalentie per
leeftijdsgroep niet verandert over de tijd, niet terecht. Bij diabetes mellitus bijvoorbeeld zullen meer patiënten bijkomen
door een toename van overgewicht en een betere opsporing
en zal de uitstroom van patiënten lager zijn, omdat de overlevingskansen beter zijn. Op basis van demografische projecties, berekende het RIVM dat het aantal mensen met
diabetes mellitus in Nederland tussen 2005 en 2025 naar
verwachting met 30% zal toenemen. In Zeeland zal het per-
Tabel 6. Geschatte puntprevalentie van chronische ziekten (top 5) voor Zeeland in 2030 op basis van demografische
projecties (Bron VTV-2010, gegevens bewerkt door RIVM en GGD)
Absoluut aantal patiënten in Zeeland in 2030
Mannen
Vrouwen
Totaal
17000
9500
26500
40%
9100
15700
24800
33%
Diabetes mellitus
11500
11900
23400
26%
Ouderdoms- en lawaaidoofheid
13700
10100
23900
36%
Gezichtsstoornissen
10800
13900
24600
51%
Coronaire hartziekten
Artrose
lisering’ in behandelbare aandoeningen. Kinderen die
vroeger als druk werden getypeerd, hebben nu ADHD (Van
der Lucht & Polder, 2010). Op basis van demografische projecties (waarbij we veronderstellen dat het vóórkomen van
de ziekte naar leeftijd en geslacht in de tijd niet verandert)
stijgt het aantal patiënten, voor de meeste veelvoorkomende
chronische ziekten tussen 2010 en 2030, naar verwachting
met bijna 40%. Het geschatte aantal patiënten in Zeeland in
2030 voor de top vijf van de meest voorkomende ziekten in
2010 staat weergegeven in tabel 6.
Toename afhankelijk van meerdere factoren
Het aantal patiënten in de toekomst is echter niet alleen afhankelijk van toekomstige bevolkingsaantallen en de verwachte bevolkingsopbouw, maar ook van ontwikkelingen in
de determinanten van de ziekten (bijvoorbeeld overgewicht
en leefstijl) en van ontwikkelingen in preventie en zorg (betere opsporing en/of betere overleving van patiënten). Zeker
in Zeeland blijft er in de toekomst ook altijd de dreiging van
(nieuwe uitbraken van) infectieziekten, zoals bijvoorbeeld
mazelen. Door de lage vaccinatiegraad in de zogenaamde
‘bible-belt’ en de internationale havens in Terneuzen en Vlissingen ligt het gevaar van verspreiding van infectieziekten op
de loer. Het verwachte aantal mensen met bepaalde infectieziekten is echter niet (goed) te kwantificeren.
Lees verder in deelrapport Ziektepreventie
10
Stijging ten opzichte van 2010
centage mensen met diabetes mellitus in 2030 met 26%
toenemen (zie tabel 6). De stijging is naar verwachting nog
groter (ruim 100%) als het percentage Nederlanders met
overgewicht blijft stijgen (Baan et al., 2009). In Zeeland zien
we nog geen stijging in het percentage overgewicht bij ouderen in vergelijking met 2007. Bij volwassenen in de Oosterschelderegio is het percentage volwassenen met overgewicht
toegenomen van 45% in 2005 naar 49% in 2009. Bij de
Zeeuwse jeugd zien we dat bij 10-jarigen het percentage
overgewicht is gestegen van 14% in 2006 naar 19% in
2010. Bij de andere leeftijdsgroepen in de jeugd is dit stabiel
gebleven.
Forse toename aantal mensen met dementie
Als gevolg van de snelle vergrijzing zal het aantal mensen
met dementie in Nederland naar verwachting stijgen tot
meer dan een half miljoen patiënten in 2050 (Alzheimer Nederland, 2010). Op basis van demografische prognoses stijgt
het aantal mensen met dementie (geregistreerd bij huisartsen en in verpleeghuizen) in Zeeland van 2.360 in 2007 tot
4.100 in 2030 (toename van 74%) (gegevens VTV2010, bewerkt door RIVM en GGD). TNO Kwaliteit van leven heeft
berekend dat er in de meeste gemeenten tussen 2010 en
2030 sprake zal zijn van een verdubbeling van het aantal patiënten (Horizonline, 2009). De verwachtingen per gemeente
zijn te vinden op de website: www.horizonline.nl.
Beleidsaanbevelingen
Beïnvloeding van leefstijlfactoren voorkomt
chronische ziekten
De ontwikkeling van (on)gezondheid is afhankelijk van vele
persoonlijke factoren (zoals erfelijke aanleg en leefstijl) en
overige factoren zoals bijvoorbeeld milieufactoren, de sociale
omgeving en de kwaliteit van zorg. Ziekte kan het gevolg
zijn van meerdere factoren, waarvan de effecten zich pas op
latere leeftijd manifesteren. De kans op lichamelijke beperkingen neemt toe met de leeftijd, terwijl de kans op herstel
juist afneemt. Vele chronische ziekten zijn gerelateerd aan
leefstijlfactoren. Door het beïnvloeden van deze factoren
vroeg in het leven van de mens, kunnen we het optreden
van chronisch ziekte (voor een deel) voorkomen of uitstellen.
De toenemende zorgvraag van de vergrijzende populatie en
het geringe aantal mensen dat beschikbaar zal zijn om aan
deze zorgvraag tegemoet te komen, is een extra impuls hiertoe. De gezondheidszorg zal de komende tien jaren een
grote veranderingsslag moeten gaan maken: van ziekte en
zorg naar gezondheid en gedrag.
Lees verder in deelrapport Effectieve preventie
Programmatische (integrale) aanpak van chronische
ziekten een veelbelovend concept
Zoals eerder gezegd wil het hebben van één of meerdere
chronische ziekten, nog niet zeggen dat mensen zich ongezond voelen en dat zij hun dagen in afhankelijkheid en met
voortdurend lijden slijten. Driekwart van de Zeeuwse volwassenen en tweederde van de Zeeuwse ouderen met een chronische aandoening ervaart een goede gezondheid. Om ook
de mensen met een chronische ziekte de kans te geven om
een zo hoog mogelijke kwaliteit van leven te bereiken is een
programmatische (integrale) aanpak van chronische ziekten
een veelbelovend concept. Hierbij staat de patiënt centraal.
Een dergelijke aanpak wordt gezien als middel om de toename van het aantal mensen met chronische ziekten af te
remmen en de leeftijd waarop de chronische ziekte zich
manifesteert uit te stellen. Ook verwacht men dat complicaties, als gevolg van de ziekte, beter voorkomen of uitgesteld
kunnen worden.
In internationale termen wordt de programmatische (integrale) aanpak aangeduid met ‘disease management’. Een
programmatische aanpak voorziet in een sluitende keten
van preventie, vroegsignalering, vroegtijdige onderkenning,
zelfmanagement en beter afgestemde multidisciplinaire zorg
(Luijben & Kommer, 2010). De uitwerking ervan is nog het
verst gevorderd voor diabetes mellitus patiënten in Nederland.
11
Meer aandacht voor multimorbiditeit
Veel mensen hebben meer dan één ziekte tegelijk (multimorbiditeit). Als voorbeeld: een persoon lijdt zowel aan
coronaire hartziekte, als aan diabetes als aan artrose van
het heupgewricht. Tot ongeveer de leeftijd van 55 jaar is
multimorbiditeit nog relatief zeldzaam. Maar één op de drie
75-plussers in Nederland heeft meer dan één chronische
ziekte (Polder & Lucht van der, 2011). Door de vergrijzing
neemt dit aantal toe, en daarmee is multimorbiditeit een
belangrijk thema voor de toekomst van de volksgezondheid
en de gezondheidszorg. Het gelijktijdig optreden van meerdere ziekten bij één patiënt stelt namelijk de nodige eisen
aan de zorgverlening. Multimorbiditeit vraagt om multidisciplinaire en patiëntgerichte zorg. De huisarts vervult daarin
een belangrijke rol en financieringssystemen moeten daarop
worden afgestemd (Luijben & Kommer, 2010).
Stimuleer de eigen verantwoordelijkheid
Het stimuleren van eigen verantwoordelijkheid voor ziekte
ontwikkeling en ervaren beperkingen wordt bij een toenemend aantal chronisch zieken en een afnemend aanbod aan
hulpverleners steeds belangrijker. Programma’s en middelen
die deze ontwikkeling bevorderen, dienen geëxploreerd en
op grote schaal ingezet te worden.
Literatuur en websites
Alzheimer Nederland. Cijfers en feiten over dementie. www.alzheimer-nederland.nl/media/
38133/feiten%20en%20cijfers.pdf (geraadpleegd april 2012). Bunnik: Alzheimer Nederland,
2010.
Baan CA, van Baal PHM, Jacobs-van der Bruggen MAM, Verkleij H, Poos MJJC, Hoogeveen RT, Schoemaker CG. Diabetes
mellitus in Nederland: schatting van de huidige ziektelast en prognose voor 2025. Nederlands tijdschrift voor geneeskunde
2009; 153: A580.
Hoeymans N, Melse JM, Schoemaker CG. Gezondheid en determinanten. Deelrapport van de VTV 2010 Van gezond naar
beter. RIVM-rapport nr. 270061006. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum, 2010.
Horizonline, Grip op wonen, zorg en welzijn in uw gemeente. www.horizonline.nl (geraadpleegd
april 2012). Delft: TNO, 2009.
Lucht van der F, Polder JJ. Van gezond naar beter. Kernrapport van de Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010 Van gezond naar beter. RIVM-rapport 270061005. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum, 2010.
Luijben AHP, Kommer GJ. Tijd en toekomst. Deelrapport van de VTV 2010 Van gezond naar beter. RIVM-rapport 270061008.
Houten: Bohn Stafleu Van Loghum, 2010.
Polder JJ, Lucht F van der (RIVM). Hoofdstuk 7 Gezondheid, preventie en zorg. De sociale staat van Nederland 2011. Sociaal
en Cultureel Planbureau (SCP), Den Haag, november 2011.
Post NAM, Zwakhals SLN, Polder JJ. Maatschappelijke baten. Deelrapport van de VTV 2010 Van gezond naar beter. RIVMrapport 270061009. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum, 2010.
PRIMOS, bevolkingsprognose Zeeland. Provincie Zeeland, 2012. Middelburg: PRIMOS, 2012.
Schellevis FC (NIVEL), Hoeymans N (RIVM). Wat zijn de gevolgen van multimorbiditeit voor de zorg? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, www.nationaalkompas.nl Nationaal Kompas Volksgezondheid\Gezondheid en ziekte\Ziekten en aandoeningen\Chronische ziekten en multimorbiditeit, 22 september 2011.
12
Lijst met afkortingen
Gegevensbronnen
ADHD Attention-Deficit Hyperactivity Disorder;
aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit
CARA Chronische Aspecifieke Respiratoire Aandoeningen
CBS
Centraal Bureau voor de Statistiek
COPD Chronic Obstructive Pulmonary Disease;
chronische obstructieve longziekten
DALY Disability-Adjusted Life Year
GGD
Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst
RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu
TNO
Nederlandse organisatie voor
toegepast-natuurwetenschappelijk onderzoek
VTV
Volksgezondheid Toekomst Verkenning
CBS StatLine
De elektronische databank van het CBS;
statistieken gezondheidstoestand
CBS-POLS
Periodiek Onderzoek Leef Situatie van het
Centraal Bureau voor de Statistiek
GGD Zeeland Monitor Gezondheid 12 t/m 18 jarigen (2010),
Volwassenenmonitor 19 t/m 64 jarigen (2009) en
Ouderenmonitor 65 jaar en ouder (2010)
PRIMOS
Bevolkingsprognose Zeeland van de Provincie
Zeeland
SCOOP
Jeugdmonitor klas 3 voortgezet onderwijs (2011)
burgers
jeugd
omgeving
jongeren
alcohol
weerbaarheid
vergrijzing
water
visie
overgewicht
teek
lyme
kwetsbaar
krimp
vergrijzing
participatie
ziek
parel
roken
gemeente
zorgverzekeraars
ouderen
provincie
Zeeuw
groen
lokaal
havens
weerbaar
integraal
ses
wmo
gezond
buurt
werk
gedrag
beleid
volwassenen
preventie
signaleren
ketenzorg
transitie
Zeeland
bewegen
zorg wijk
sociaaleconomische status
school
risicogebied
innovatie