KNGF-richtlijn Ziekte van Parkinson

V-19/2006
KNGF-richtlijn
Ziekte van Parkinson
Diagnostisch proces
Werkkaart 1: Anamnese
Hulpvraag en motivatie
van de patiënt
Aard en beloop van de
ziekte
aanvang klachten; duur sinds diagnosestelling; beloop in ernst en soort; resultaat eerdere diagnostiek
Participatieproblemen
problemen met relaties; beroep en werk; maatschappelijk leven (onder andere recreatie en vrije tijd)
Stoornissen in functies
en beperkingen in
activiteiten
transfers
gaan zitten; opstaan van vloer of stoel; in en uit bed stappen; omrollen in bed (slaapproblemen); in en uit auto stappen; op- en
afstappen fiets
lichaamshouding
mogelijkheid tot actieve houdingscorrectie; pijn door houdingsproblemen; problemen met reiken, grijpen en verplaatsen van
voorwerpen
balans
gevoel van verminderde balans in stand en tijdens activiteiten; orthostatische hypotensie; moeite met dubbeltaken (motorisch,
cognitief)
reiken en grijpen
huishoudelijke activiteiten (kleine reparaties, schoonmaken en koken, snijden van voedsel, vasthouden van glas of kopje zonder
te morsen); zelfverzorging (zich wassen, aan- en uitkleden, knopen dichtmaken, schoenveters strikken)
lopen
gebruik van hulp(middelen); rondlopen in huis; traplopen; korte afstanden buiten (100 m); lange afstanden buiten (> 1 km);
starten; stoppen; draaien; snelheid; optreden van festinatie; optreden van freezing (gebruik de Freezing Of Gait questionnaire);
relatie tot vallen en het gebruik van cues
invloed van vermoeidheid en het tijdstip op de dag op de uitvoering van activiteiten; invloed van tremor op de uitvoering van activiteiten
Lichamelijke activiteit
frequentie en duur per week in vergelijking tot Nederlandse Norm Gezond Bewegen; bij twijfel: gebruik de
Valrisico
valincidenten en bijna valincidenten (gebruik de Vragenlijst valgeschiedenis); angst om te vallen; indien patiënten het afgelopen jaar (bijna) gevallen
zijn: gebruik de Falls Efficacy Scale
Comorbiditeit
decubitus; osteoporose en mobiliteitbeperkende aandoeningen zoals artrose, reuma, hartfalen en
Behandeling
huidige behandeling (onder andere medicatie en effect) en eerdere (para)medische behandeling (soort en effect)
Overige factoren
mentale factoren
concentratievermogen; geheugen; depressiviteit; geïsoleerd en eenzaam gevoel; huilerigheid; boosheid; bezorgdheid over de
toekomst
persoonsgebonden
factoren
ziekte-inzicht; sociaal-culturele achtergrond; attitude (onder andere ten aanzien van werk); coping (onder andere beleving van
beperkingen en mogelijkheden, door de patiënt bedachte oplossingen met betrekking tot beperkingen)
externe factoren
attitudes van de omgeving; ondersteuning en relaties (onder andere door partner, huisarts, werkgever); huisvesting (onder
andere inrichting, soort woning); arbeid (inhoud, omstandigheden, voorwaarden en verhoudingen)
Verwachtingen
Physical Activity Questionnaire
COPD
verwachtingen van de patiënt ten aanzien van prognose; doel en verloop behandeling; behandelresultaat; behoefte aan informatie, adviezen en coaching
Werkkaart 2: Onderzoek
Onderzoek
LASA
Fysieke capaciteit
▼
Transfers
▼
Zich uitend in verminderde:
Problemen met:
❑ gaan zitten (stoel)
❑ opstaan van stoel
❑ opstaan van vloer
❑ in en uit bed
komen
❑ omrollen in bed
❑ in en uit de auto
stappen
beweeglijkheid gewrichten
❑ thoracale wervelkolom
❑ cervicale wervelkolom
❑ andere gewrichten, nl.
……………………....................................
spierlengte
❑ kuitspieren
❑ hamstrings
❑ andere musculatuur, nl.
Lichaamshouding,
reiken en grijpen
▼
Zich uitend in:
❑ gegeneraliseerde
flexie in zit
❑ gegeneraliseerde
flexie in stand
❑ gegeneraliseerde
flexie tijdens lopen
❑ gegeneraliseerde
flexie in lig
❑ geen mogelijkheid tot
actieve houdingscorrectie
❑ pijn (met name in
nek, rug)
……………………....................................
spiersterkte
❑
❑
❑
❑
❑
rompextensoren
knie-extensoren
knieflexoren
enkel plantair flexoren
andere musculatuur, nl.
Balans
▼
Lopen
▼
Tijdens:
❑ staan (ogen open/dicht)
❑ opstaan uit stoel
❑ draaien in stand
❑ lopen
❑ voorover buigen
❑ dubbeltaak: 2x motorisch
❑ dubbeltaak: cognitief +
motorisch
❑ freezing
❑ reiken en grijpen
Zich uitend in:
❑ problemen met starten
❑ problemen met stoppen
❑ verkorte paslengte
❑ vergrote pasbreedte
❑ verminderde pasbreedte
❑ verminderde snelheid
❑ verminderde romprotatie
❑ verminderde armzwaai
❑ optreden van freezing
❑ optreden van festinatie
Zich eventueel uitend in:
❑ vallen
Freezing uit te lokken:
❑ bij start van lopen
❑ tijdens lopen
Problemen met:
❑ reiken
❑ grijpen
❑ verplaatsen van
voorwerpen
……………………....................................
Oorzaak:
❑ dubbeltaak: cognitief +
motorisch
❑ deuropening
❑ obstakels (bijv. stoelen)
❑ anders, nl.
❑ controle ademhaling
❑ conditie
Inventarisatie
en evaluatie
❑ Patiënt Specifieke Klachten
Eventueel
aanvullende
inventarisatie
en evaluatie
❑
Physical Activity
Questionnaire
❑ Zes minuten-looptest
LASA
...............................................................
❑ Globaal ervaren effect
❑ Parkinson
Activiteiten Schaal
❑ Timed up and gotest
Geen specifiek meetinstrument geadviseerd
❑
❑
❑
❑
❑
Timed up and go-test
Retropulsietest
Falls Efficacy Scale
Valagenda
Vragenlijst valgeschiedenis
❑ Parkinson Activiteiten Schaal
❑ Timed up and go-test
❑ Freezing Of Gait
questionnaire
❑ Tien meter-looptest
KNGF-richtlijn
Ziekte van Parkinson
V-19/2006
Therapeutisch proces
Werkkaart 3: Aangrijpingspunten
Diagnosestelling
Start medicatie
Chirurgie (-tomie of stimulatie)
Neurologische behandeling
vroege symptomen
optreden eerste
beperkingen
Tijd
Fysiotherapeutische behandeling
Vroege fase
Hoehn en Yahr-stadium 1 t/m 2,5
Middenfase
Hoehn en Yahr-stadium 2 t/m 4
Late fase
Hoehn en Yahr-stadium 5
Doel van de therapie:
• preventie inactiviteit
• preventie van de angst voor bewegen
• preventie van de angst voor vallen
• bevorderen van de conditie
Doel van de therapie:
• als vroege fase, tevens:
• behouden of verbeteren activiteiten,
met name:
- transfers
- lichaamshouding
- reiken en grijpen
- balans
- lopen
Doel van de therapie:
• als middenfase, tevens:
• behouden vitale functies
• preventie decubitus
• preventie contracturen
Werkkaart 4: Behandelstrategieën
Bevorderen activiteiten
Doel
Strategie
Transfers
een zelfstandige(r) uitvoering van transfers
oefenen van transfers met gebruik van cognitieve bewegingsstrategieën en cues
ter initiatie van beweging
Lichaamshouding
bewuste normalisering van de lichaamshouding
oefenen van ontspannen en gecoördineerd bewegen; geven van feedback en
voorlichting
Reiken en grijpen
bevorderen van reiken en grijpen, en het manipuleren en
verplaatsen van voorwerpen
oefenen met gebruik van cues en cognitieve bewegingsstrategieën
Balans
bevorderen van de balans bij de uitvoering van
activiteiten
oefenen van balans, trainen van spierkracht (zie verder bij preventie van vallen)
Lopen
verbeteren van het (zelfstandig) lopen; verhogen van
de (comfortabele) snelheid is hierbij een doel, maar de
veiligheid staat voorop
oefenen van lopen met gebruik van cues en cognitieve bewegingsstrategieën
(starten van lopen), geven van instructies en trainen van spierkracht en
beweeglijkheid van de romp
Doel
Strategie
onderhouden dan wel verbeteren van de conditie
geven van informatie over het belang van bewegen en/of sporten, trainen van
de conditie, spierkracht (met de nadruk op romp- en beenmusculatuur) en
beweeglijkheid van gewrichten (onder andere thoracale kyfose) en spierlengte
(onder andere kuitspieren, hamstrings)
preventie van decubitus
adviseren en aanpassen van de houding van patiënten in bed of rolstoel (eventueel
in overleg met ergotherapeut); (geleid) actief oefenen ter bevordering van de
cardiovasculaire conditie en preventie van contracturen
verminderen of voorkomen van valincidenten
inventariseren van mogelijke valoorzaken met valagenda; geven van informatie en
voorlichting, trainen van kracht, lichaamshouding, coördinatie en balans, afgestemd
op de oorzaak van de balansproblemen en het verhoogde valrisico; verminderen van
angst om te vallen, patiënt (eventueel) voorzien van heupbeschermers
Preventie
Inactiviteit
Decubitus
Vallen