Hoofdstuk 9 Toerisme is lokale economie

Hoofdstuk 9
Toerisme is lokale economie
Toerisme is niet enkel een belangrijke en steeds groeiende economische sector. Toerisme heeft voor
de ganse lokale gemeenschap afgeleide economische effecten. Niet alleen de toeristische sector zélf
moet daarom aandacht hebben voor, en de belangen verdedigen van het toerisme. Ook ondernemers
en vertegenwoordigers uit andere sectoren hebben er, zeker op lokaal niveau, alle belang bij actief
mee te denken over en te werken aan de toeristische kwaliteiten en aantrekkingskracht van hun
omgeving. Een gemeente, een streek wordt slechts interessant voor de bezoeker als de
verblijfskwaliteit er in de eerste plaats voor de bewoners zelf hoog is. In die zin is het evalueren van de
toeristische kwaliteiten van een gemeente meteen ook te beschouwen als een ‘test’ voor de mate
waarin andere beleidsdomeinen zoals cultuur, natuur, evenementen, lokale economie, ruimtelijke
ordening en mobiliteit harmonieus op elkaar zijn afgestemd en met elkaar zijn verweven tot een
kwalitatief hoogstaand product.
Toch blijkt het onderkennen van die economische dimensie nog steeds niet vanzelfsprekend bij het
ontwikkelen van toeristische initiatieven op gemeentelijk of regionaal niveau. Nog vaak worden megaevenementen in de culturele sector opgezet, zonder de koppeling te maken met de economische
bedrijvigheid. Of wordt een toeristische infrastructuur opgezet zonder voorafgaandelijk de mogelijke
synergie met het zelfstandig ondernemen te onderzoeken. Dit is een belangrijk taak voor de dienst
economie.
Een speciale plaats in dit kader neemt het hoevetoerisme in. Diverse provincies werken een beleid uit
rond hoevetoerisme en dit in het kader van een plattelandsbeleid.
9.1. Horeca en horecabeleid
De horeca heeft de afgelopen decennia een onafgebroken groei gekend en draagt in belangrijke mate
bij tot de economische ontwikkeling van de stad of gemeente.
Om de ontwikkeling van de horeca vanuit de gemeente te ondersteunen is het opstellen van een
horecabeleidsplan noodzakelijk. Dit betekent dat de huidige situatie van de horeca in de stad of de
gemeente in kaart moet gebracht worden en afgetoetst aan kansen en bedreigingen in de externe
omgeving.
In de eerste plaats dient onderzocht te worden welke horeca-activiteiten in de gemeente
vertegenwoordigd zijn en op welke locaties. Op basis hiervan kan men oordelen of de horeca
voldoende aansluit bij andere functies zoals wonen, winkelen, toerisme en cultuur. Verder dient ook
de kwaliteit van het horeca-aanbod in ruime zin te worden beoordeeld.
Het is aangewezen om eveneens de vraagzijde te onderzoeken: wat verwachten particulieren en
bedrijven van de horeca?
Deze omgevingsanalyse moet toelaten om een duidelijke toekomstvisie uit te tekenen, en dit in nauwe
samenwerking met de horeca zelf.
De toekomstvisie geeft aan waar de horecakerngebieden zullen gevestigd zijn en waar bij voorkeur
nieuwe horecalocaties kunnen ontwikkeld worden.
9.2.
Inspiratie voor gemeenten
Toerisme Vlaanderen
Steden en gemeenten kunnen steun aanvragen voor toeristisch-recreatieve projecten bij de
regiocoördinatoren van Toerisme Vlaanderen. Een overzicht van alle regiocoördinatoren in
Vlaanderen
en
de
adressen
van
de
provinciale
toeristische
diensten
staan
op
www.toerismevlaanderen.be.
Plattelands- en hoevetoerisme
Het is voor een gemeente belangrijk om logementmogelijkheden aan te kunnen bieden. De stap van
ééndagstoerisme naar verblijfstoerisme wordt op die manier gemaakt, en de effecten op de lokale
economie komen daarmee in een hogere versnelling terecht. Een interessante opstap voor
gemeenten zonder of met een beperkt verblijfsaanbod wordt gevormd door het plattelands- of
hoevetoerisme. U vindt alle nuttige informatie op www.plattelandstoerisme.be.
Brugge als shoppingstad (www.brugge.be)
De stad Brugge heeft een onderzoek laten uitvoeren naar haar imago als shoppingstad. Brugge is
vooral bekend omwille van het toerisme en de cultuur, de link met de handelsactiviteiten diende beter
gepromoot te worden. Om Brugge in al zijn winkelfacetten te etaleren, lanceerde de stad Brugge
vanaf september 2005 een nationale campagne ‘Bijzonder Brugge, een winkelstad vol souvenirs’ met
tal van voordelen voor de winkelende bezoeker.
Er zijn voor de winkelende klanten winkelrouteplannetjes voorzien met daarop alle deelnemende
handelaars die ingedeeld zijn per categorie. De plannetjes liggen ter beschikking in de deelnemende
winkels, de deelnemende horecazaken, de parkings, de dienst voor toerisme, musea... Die
winkelrouteplannen laten de winkelende klant zéér gemakkelijk toe zijn favoriete winkel terug te vinden
tussen de grote variatie winkels. Er moet geen uren rondgereden worden om een parkeerplaats te
zoeken. Er zijn voldoende parkings met democratische tarieven rond de winkelstraten gelegen.
De winkelende klant krijgt bij zijn aankoop bij een deelnemende handelszaak een speciaal bedrukte
winkelzak, opgebouwd rond drie thema’s:
- De schoonste KANT van Brugge;
- De VLAAMSE PRIMITIEVEN die zien we straks wel;
- HISTORISCHE juweeltjes, hier zie.
De binnenkant van de zakken is voorzien van een afscheurbare strook met waardebons met
algemene voordelen voor de klant (bezoek aan Dolfinarium, bezoek aan museum...).
Om de zichtbaarheid van de campagne in het straatbeeld te vergroten kregen de deelnemende
handelaars posters en raamstickers. Zo weet de winkelende klant wie meedoet met de campagne,
brengt dit de campagnebeelden onder de mensen en wordt het herkenningseffect vergroot.
In het totaal werden 54 600 zakken verdeeld.
De internationale week in Roeselare
De internationale week in Roeselare is uniek omdat het een voorbeeld is van verregaande
projectmatige samenwerking tussen diverse actoren in de stad. Het is een jaarlijks evenement dat
einde september doorgaat en waarbij één land als thema wordt gekozen. In 2005 bijvoorbeeld was
Spanje aan de beurt. Gedurende tien dagen werden de centrumstraten ondergedompeld in een
Spaanse sfeer en maakten straatacts het verrassend leuk winkelen. De handelaars kleedden hun
etalages Spaans aan en trachtten in hun gamma Spaanse producten in de verf te zetten.
Verschillende restaurants presenteerden aangepaste menu’s. Her en der waren degustaties mee te
pikken en op de markt werden tapas aangeboden.
Dit geheel werd omkaderd met tal van Spaanse evenementen: optreden flamencodansen, workshop
flamencodansen, een Spaanse paardenshow, een causerie met Bagamontes, de grote wielervedette
van weleer.
Het is duidelijk dat een dergelijk gecombineerd evenement massale opkomst genereert. Een dergelijk
initiatief is alleen mogelijk indien de dienst economie én de betrokken actoren nauw en projectmatig
samenwerken om dit te realiseren. De individuele handelaars moeten bijvoorbeeld mee ondersteund
worden in een zoektocht naar een Spaanse invalshoek.
Kunst+ Zaken in Arendonk
Arendonk is een gemeente in de Antwerpse Kempen. KUNST+ZAKEN is een samenwerkingsproject
tussen de handelaars en het bedrijfsleven, de Gemeentelijke Academie voor Schone Kunsten en de
gemeentelijke overheid, waarbij kunstwerken in winkels en op het openbaar domein gedurende bijna
een maand tentoon werden gesteld. De aanleiding van het project was een bespreking van een
bevraging van klanten door de handelaars. Volgens de bevraagden en de handelaars is een van de
zwakten van Arendonk dat er te weinig evenementen plaats vinden.
Het project speelt in op een vraag (meer evenementen in Arendonk, kansen om met de kunstwerken
van de academie naar buiten te komen) en een aanbod (expositieruimte in handelszaken en op het
openbaar domein).
De leerlingen van de academie werkten in vijftig deelnemende handelszaken kunstwerken uit die naar
de zaak verwijzen. Daarnaast werden zestien kunstwerken op pleinen en langsheen de openbare weg
geplaatst. UNIZO-Arendonk coördineerde het project bij de handelaars. De deelnemende handelaars
stelden een budget of materiaal ter beschikking voor de aanmaak van het kunstwerk dat in hun
handelszaak werd tentoongesteld. Arendonkse KMO's stelden personeel, materiaal en knowhow ter
beschikking voor de kunstwerken op het openbaar domein. UNIZO-Arendonk werkte een fietstocht
langsheen de ondernemingen en kunstwerken uit. Ook andere verenigingen werden in de uitvoering
van het project betrokken.
De gemeente verleende aan het project haar medewerking omwille van twee doelstellingen. De eerste
doelstelling is Arendonk in de kijker te plaatsen, ook als economisch en handelscentrum. De tweede
doelstelling van het project is de (niet voor de handliggende) samenwerking tussen verschillende
verenigingen en instellingen te bevorderen, ook voor de verdere samenwerking voor het lokaal
economiebeleid. Concreet werkte zij als volwaardige partner mee als inrichtende macht van de
academie en door het inzetten van personeel, logistiek, publicitaire ondersteuning. Tijdens deze
periode werden verschillende evenementen georganiseerd waardoor in het totaal enkele
tienduizenden mensen Arendonk bezochten.
Versterking van de toeristische sociaaleconomische structuur in Baarle-Hertog
De sectoren toerisme en recreatie vormen zeer belangrijke pijlers voor de lokale economie van
Baarle-Hertog (Vlaanderen) en Baarle-Nassau (Nederland). De beide gemeenten willen door het
voeren van een eenduidig ruimtelijk, economisch, toeristisch-recreatief beleid de toeristische troeven
van Baarle versterken. Dit beleid is op zijn beurt ingebed in het ruimtelijk-economisch kaderplan.
Voor de uitwerking van dit beleid kiezen de beide gemeenten voor een partnership met
vertegenwoordigers van de belangrijkste toeristische en economische belangengroepen van de beide
Baarles. Zij vormen samen de stuurgroep toerisme en recreatie. De stuurgroep adviseert de beide
gemeentebesturen inzake beleidsvisie en de te nemen maatregelen op korte, middellange en lange
termijn met betrekking tot recreatie en toerisme.
Er is een beleidsplan Toerisme en Recreatie en een uitvoeringsplan ‘versterking toeristisch
sociaaleconomische structuur’ opgesteld. Uitgangspunt is een upgrading van de kern van de
gemeenten in zijn geheel en van de unieke enclavesituatie als unique selling position in het bijzonder.
Volgende actiepunten werden geconcretiseerd:
-
visualiseren van de enclavesituatie door het visualiseren van de grenzen in het straatbeeld, het
aanbrengen van anekdotebordjes aan gebouwen, het zichtbaar maken van de enclavegrenzen op
een maquette op een openbare plaats;
-
verbetering van de kwaliteit van de buitenruimte van de kern door bebloeming en het aanbrengen
van straatmeubilair;
-
ondersteunende maatregelen voor het verhogen van de toegankelijkheid van voorzieningen en
spreiden van de recreatiedruk door heraanleg kerkplein, door bewegwijzering van een
winkelwandelroute, door het optimaliseren van de autowegbewijzering en routing;
-
promotionele ondersteuning door het ontwikkelen van een algemene toeristische wervingsfolder;
een wandelfolder, een enclavefolder, een gezamenlijke website van de beide Baarles met
vermelding van de bedrijven.
Een dag Kruishoutem
Kruishoutem kan zowat worden beschouwd als de voorpoort van de Vlaamse Ardennen. De regio is
mooi, maar onbekend maakt onbemind.
Eendagstoerisme zit in de lift. Kruishoutem heeft heel wat troeven, zowel op toeristisch, economisch
als op culinair vlak. ‘Een dag Kruishoutem’ is een ideaal concept om toeristen er kennis mee te laten
maken.
Op de kaart werd een route uitgestippeld geschikt voor wagens en autobussen. De tocht voert langs
de voornaamste bezienswaardigheden, deelnemende bedrijven en horeca: zes kastelen, authentieke
hoeves, geklasseerde gebouwen, een uitkijktoren, een pas gerestaureerde molen, kruidenkwekerijen,
antiekzaken… De wandelaars, fietsers, ruiters worden aangemoedigd: fietsverhuur, routes, plannen…
Horecabeleidsplan van de stad Gent
Het is opvallend dat weinig steden en gemeenten een uitgewerkte visie hebben op de ontwikkeling
van de horeca in hun stad of gemeente. De stad Gent heeft een uitgewerkt horecabeleidsplan, dat
eveneens terug te vinden is op de website van de stad (www.gent.be).
Lommel: Hertog Jan-site en het Glasmuseum
De ontwikkeling van de stad Lommel is de laatste jaren in een stroomversnelling gekomen op alle
maatschappelijke terreinen: demografisch, economisch, toeristisch, cultureel…
Het stadsbestuur wenst deze ontwikkelingen verder te stimuleren en is van start gegaan met een
ambitieus project. De Hertog Jan-site ligt midden in het centrum van de stad en wordt tot op heden
enkel als parking gebruikt. Deze open ruimte zal worden ontwikkeld tot een kwalitatief hoogstaande
mix van voorzieningen in het kader van zowel administratieve diensten als zorgdiensten, van
privéwoongelegenheden en van een ruim aanbod aan handel en horeca.
Verder is er de bouw van het Glascentrum. Met het Glascentrum in Lommel openen zich nieuwe
perspectieven en groeikansen voor de ontplooiing van het lokale en regionale toerisme. Het gebouw
én het ondergebrachte atelier zullen niet alleen uitgroeien als trekpleister maar ook als startlocatie
voor allerhande arrangementen.
Met de bouw van een glascentrum worden de meest herkende en unieke toeristische
speerpuntinitiatieven geaccentueerd: zand en glas. Tegelijkertijd is het gebouw een pareltje van
hedendaagse architectuur en techniek waardoor het naadloos aansluit op een andere promotionele
stedelijke
ontwikkelingssector
(architectuur)
en
ontegensprekelijk
een
gewestelijke
bezienswaardigheid zal worden. De duidelijke zichtbaarheid draagt bij tot de identiteit van de stad.
9.3. Checklist toerisme en lokale economie
Kruisbestuiving met toerisme en cultuur

Is de dienst lokale economie betrokken in de werking van de gemeentelijke toeristische
dienst?

Welke projecten en evenementen worden gezamenlijk ingericht?

Zijn er themagerichte evenementen in de gemeente die een rechtstreekse invloed hebben op
de economische activiteit van de gemeente?
Horeca

Hoe is de huidige samenstelling van het horeca-aanbod in de gemeente (cafés, brasseries,
tavernes, hotels, restaurants, kleine restauraties, snackbars…)?

Is dit aanbod voldoende afgestemd op de vraag van de consument?

Is er onderscheid tussen daghoreca en avondhoreca in de gemeente?

Is de horeca betrokken bij het evenementenbeleid van de gemeente?

Zijn er gebieden in de gemeente waar verdere ontwikkeling van de horeca wenselijk is?

Hoe is de aansluiting van de winkelgebieden op de horeca-infrastructuur?

Zijn er gebieden waar horeca eerder ontmoedigd moet worden?

Zijn er horecaverenigingen in de gemeente?

Is er voldoende en gestructureerd overleg met de horecasector?

Zijn er horecazaken die dringend aan renovatie toe zijn? Zo ja, waar zijn deze gelegen en
hebben ze een negatief belevingseffect op de omgeving?

Zijn er horecazaken met een bovenlokale aantrekkingskracht? Zo ja, waar zijn deze gelegen
en waarom trekken ze bovenlokaal aan?