HOOFDSTUK 6 De kruistochten
advertisement
HOOFDSTUK 6 6 HOOFDSTUK 92 De kruistochten De kruistochten De kruistochten HOOFDSTUK 6 GESTRIPT a Duid op de tijdlijn aan wanneer deze strip plaatsvindt. De kruistochten 1100 1200 1300 b Kruis op de kaart aan waar Bernardus opriep om deel te nemen aan de kruistocht. c Welke plaatsnamen vind je nog terug in de tekst? 1 Noteer de plaatsnamen, hun huidige naam en het land waarin ze zich nu bevinden. - ________________________________________ ________________________________________ _________________________________________ - ________________________________________ ________________________________________ _________________________________________ - ________________________________________ ________________________________________ _________________________________________ - ________________________________________ ________________________________________ _________________________________________ 2 Duid de plaatsen aan op de kaart en teken de route die de kruisvaarders waarschijnlijk aflegden. d Open Google Maps. Plan de route langs de drie steden uit de strip. Selecteer de wandelaar. 1 Hoeveel uur neemt de tocht in beslag? ___________________________________________________________________________________________________________________________________ 2 Als de kruisvaarders acht uur per dag zouden stappen, hoe lang zouden ze dan onderweg zijn? ___________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________ 3 Hoe lang zijn ze onderweg als ze elke zondag uitrusten? ___________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________ e Waarom bereikte slechts een handvol kruisvaarders Jeruzalem? Geef minstens drie redenen. _______________________________________________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________________________________________ 93 HOOFDSTUK 6 De kruistochten ONTRAFELD 1 Zoek de verschillen! Paus Urbanus II deed op het Concilie van Clermont in 1095 op een groot veld een oproep om deel te nemen aan de kruistochten. Afbeelding uit een schoolboek van 1960 Livre des Passages d’Outre-mer (1490) a Hoeveel tijd ligt er tussen het Concilie van Clermont en elk van de afbeeldingen? _______________________________________________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________________________________________ b Welke tekening geeft het best de werkelijkheid weer? Waarom? _______________________________________________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________________________________________ c Doorstreep wat fout is: de oudste afbeelding is altijd / niet altijd / nooit de meest betrouwbare. Van de oproep van Urbanus is geen tekst bewaard gebleven. We kunnen de oproep slechts reconstrueren aan de hand van latere verslagen. Twee van de auteurs, Fulcher van Chartres en Robert de Monnik, waren vermoedelijk ooggetuigen. Toch is het niet waarschijnlijk dat ze de woorden van Urbanus letterlijk weergaven. ‘Laat de daden van uw voorouders u bewegen en uw geest opwekken tot mannelijke prestaties; net als de glorie van Karel de Grote, diens zoon Lodewijk en de andere koningen die de koninkrijken van de heidenen verwoestten en in deze landen het grondgebied van de Heilige Kerk hebben uitgebreid. Laat vooral het Heilige Graf van de Heer, Onze Verlosser, u bewegen, dat in handen is van onreine volken, en zo ook de heilige plaatsen, die nu schandelijk worden behandeld en respectloos verontreinigd met vuil. O, allerdapperste soldaten en nakomelingen van onoverwinnelijke voorouders, wees niet ontaard, maar denk aan de moed van uw voorvaders.’ (Robert de Monnik (van Reims), Historia Hierosolimitana, ca. 1122) ‘Het is hoognodig onze broeders dringend de zo dikwijls beloofde en noodzakelijke hulp te bieden. De Turken en Arabieren hebben hen aangevallen en zijn in het gebied van Romanië doorgestoten tot dat gedeelte van de Middellandse Zee, dat men de Arm van Sint-Joris noemt. Ze zijn immer verder opgerukt in het land van deze christenen en hebben hen tot zeven keer toe verslagen. Ze hebben een groot aantal lieden gedood en gevangen genomen, ze hebben de kerken vernield en het land verwoest. Indien jullie hen thans geen weerstand bieden, zullen de trouwe dienaren van God in het oosten niet langer tegen hen zijn opgewassen.’ (Fulcher van Chartres, Historia Hierosolymitana, ca. 1100-1106) 94 De kruistochten HOOFDSTUK 6 d Zijn de verslagen gelijkluidend? Leg uit. _______________________________________________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________________________________________ e Welk verslag beschouw jij als het meest betrouwbare? Waarom? _______________________________________________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________________________________________ f Wat zou Urbanus II werkelijk gezegd hebben volgens jou? Schrijf jouw versie neer alsof je zelf een ooggetuige was. Clermont-Ferrand, 27 november 1095 ________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________ 95 HOOFDSTUK 6 De kruistochten 2 Wat voorafging Het schisma De bisschop van Rome kreeg steeds meer gezag, terwijl in het Oosten de keizer aan het hoofd van de Kerk en van de staat stond. Dit leidde, samen met enkele liturgische en theologische verschillen, tot het Grote Schisma van 1054. De oostelijke, Griekse kerk scheurde zich los van de westerse, Latijnse kerk. middeleeuwen 476 570 ° Mohammed 600 732 Slag bij Poitiers 800 1071 Slag bij Manzikert 1000 1054 Oosters Schisma 1095 Oproep Urbanus II 1200 1122 Concordaat van Worms Europa in de elfde eeuw Poitiers ClermontFerrand Manzikert Mekka 96 1400 1492 De kruistochten HOOFDSTUK 6 a In de geschiedenis van de kruistochten spelen drie partijen de hoofdrol. Groepeer de namen door de passende bijnamen met de hoofdnaam te verbinden. Latijnen Franken Grieken moslims ongelovigen Turken barbaren Byzantijnen Muzulmannen Kelten heidenen kruisvaarders Roem Romeinen Saracenen b Noteer de namen van de volgende steden op de kaart: Medina, Rome, Constantinopel, Jeruzalem. Noteer bij elke stad ook de naam van de bijbehorende ‘partij’. c Welke naam hoort bij Jeruzalem? Waarom? _______________________________________________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________________________________________ d Schrijf naast elk jaartal wat er toen gebeurde. Schrijf elk jaartal bij de juiste stad op de kaart. 622: ___________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________ 732: ___________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________ 1071: ___________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________ 1095: ___________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________ 97 HOOFDSTUK 6 De kruistochten De brief van de keizer Constantinopel, 1095 Beste Urbanus Sinds de Turken heer en meester zijn in het patriarchaat van Jeruzalem, hebben wij hier in het Oosten geen rust meer. Zoals u weet, is het voor pelgrims zeer gevaarlijk geworden om de heilige plaatsen te gaan bezoeken. Maar dat is niet alles. Ons christelijke rijk zelf wordt in zijn voortbestaan bedreigd. De Turken hebben zich namelijk tot doel gesteld Constantinopel in te nemen. Als hen dat lukt, is het met ons gedaan. En denk maar niet dat het Westen de dans zal ontspringen! Daarom verzoek ik u dringend om steun. Met voldoende militaire bijstand kunnen we het tij nog keren. Ik reken erop dat onze hulpkreet deze keer niet in dovemansoren valt! Met vriendelijke groeten Alexius De hier afgedrukte brief is natuurlijk pure fictie. De echte brief van keizer Alexius aan paus Urbanus is namelijk verloren gegaan. Uit andere bronnen kunnen we echter afleiden wat de inhoud ervan was. a Verwoord de vraag van Alexius in één zin. _______________________________________________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________________________________________ b Is zijn vraag in hoofdzaak politiek of religieus? _______________________________________________________________________________________________________________________________________ c Lees opnieuw de oproep van paus Urbanus op blz. 118. Verwoord zijn antwoord in één zin. _______________________________________________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________________________________________ d Is het antwoord in hoofdzaak politiek of religieus? _______________________________________________________________________________________________________________________________________ 98 De kruistochten HOOFDSTUK 6 Jeruzalem! Jeruzalem! Hoewel de middeleeuwers wel degelijk wisten dat de aarde rond was, ziet ze er op deze wereldkaart plat uit. a Bovenaan, in het oosten, staat Jezus. Welke stad ligt in het midden? __________________________________________________ b Wat zegt dit over het belang van die stad voor de middeleeuwse mens? __________________________________________________ __________________________________________________ c Welke continenten kun je onderscheiden? __________________________________________________ __________________________________________________ dWelke continenten Waarom? ontbreken? __________________________________________________ __________________________________________________ __________________________________________________ Adamnanus, abt van de abdij Iona in Schotland, schreef over de pelgrimsreis van monnik Arculf naar het Heilig Land. ‘Op de twaalfde dag van de maand september vindt een jaarlijks gebruik plaats: een grote massa mensen van diverse volkeren stroomt dan samen in Jeruzalem om zaken te doen door te kopen en te verkopen. Daar hoort onvermijdelijk bij dat massa’s grote groepen mensen van verschillende volkeren gedurende enkele dagen in de stad verblijven. Zij hebben een groot aantal kamelen, paarden, ezels en ossen bij zich, die allemaal goederen vervoeren. Maar hierdoor verspreidt het vuil van hun uitwerpselen zich overal in de straten van de stad. De stank bezorgt de inwoners heel wat last en het lopen wordt fel gehinderd. Het is wonderlijk om te vertellen, maar de nacht die volgt op de dag waarop de hierboven vermelde groepen met hun lastdieren vertrekken, valt er uit de wolken een gigantische regenbui die op de stad neerkomt en haar weer netjes maakt door al dat ellendige vuil uit de straten weg te spoelen. De stroom hemelwater vloeit door de poorten in het oosten, voert al het vuil en de overlast met zich mee, stroomt de vallei van de Josaphat in en doet de Cedron aanzwellen. Na dit doopsel van Jeruzalem houdt de overvloedige regenval onmiddellijk op. Bemerk bijgevolg de grootsheid en de aard van de eer die deze uitverkoren en befaamde stad geniet in de ogen van de eeuwige vader. Die staat niet toe dat ze lange tijd vervuild blijft liggen, maar hij maakt haar snel weer proper, uit eerbied voor zijn eengeboren zoon van wie de heilige plaatsen van het heilig kruis en de verrijzenis zich binnen haar muren bevinden.’ (Adamnus, De Locis sanctis, eind 7e eeuw) e Waarom vindt Adamnanus het zo belangrijk dat er geen vuil in de straten van Jeruzalem ligt? _______________________________________________________________________________________________________________________________________ f Herlees het verslag van Robert van Reims over de toespraak van Urbanus. Over welke verontreiniging heeft hij het? _______________________________________________________________________________________________________________________________________ 99 HOOFDSTUK 6 De kruistochten 3 De eerste kruistocht East meets West Anna Komnena, dochter van Byzantijnse keizer Alexios I schreef vijftig jaar na de gebeurtenissen de ‘Alexiade’. ‘De keizer had nog geen tijd gehad om even op adem te komen, toen hij te horen kreeg dat ontelbare legers Franken in aantocht waren. Hun komst boezemde hem angst in omdat hij hun ontembare strijdlust kende, hun grillige en wispelturige manier van doen en allerlei eigenaardigheden die bij de Kelten ingeschapen en onverbeterlijk zijn. Hij wist ook dat ze altijd honger naar geld hadden en al te gauw bij de eerste de beste aanleiding hun toezeggingen vergaten.’ (Anna Komnena, Alexiade, ca. 1148) Het ongeregelde volksleger was nu niet bepaald wat keizer Alexius had verwacht. Hij zette de ongewenste bende zo snel mogelijk de Bosporus over. Daar waren ze in vijandelijk gebied. In geen tijd werd vrijwel iedereen afgeslacht. Slechts een paar mensen, waaronder Pieter de Kluizenaar, konden ontkomen. Van wie is dit standbeeld in Amiens en waarom staat het daar? ___________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________ Wist je dat ... … de kroniekschrijver Albert van Aken de vernietiging van het volksleger als een straf zag voor hun begane wandaden tegen het Joodse volk? 100 De kruistochten HOOFDSTUK 6 Ten oorlog Immokrant Romantisch gelegen eigendom met prachtig vergezicht over het dal van de Semois, omvattende: voorhof met stallen, schuren, werkplaatsen en aanhorigheden, aansluitend poort­ gebouw met wachtlokaal, binnenhof, ridderzaal, wapenzaal, kapel, vrouwen­ kamer, privévertrek, droge kelders met geïntegreerde vergeetput, mogelijkheid tot het maken van bijkomende toren­ kamers. ger: Blikvan ltje Dit pare zien ge moet u en! hebb • verwarming op hout • gedeeltelijk gerenoveerde verdedigingswerken • van voldoende gemakken voorzien Nu verlaagd in prijs! Voor de snelle beslissers! Elke week zet Immokrant een bijzondere woning in de kijker. Deze keer laten we de eigenaar van het kasteel van Bouillon aan het woord. - I(mmokrant): Het kasteel van Bouillon is al generaties lang familiebezit. U verkoopt het niet, maar wilt het wel verpanden. U wilt het dus niet definitief kwijt? - G(odfried van Bouillon): Neen. Ik ben erg gehecht ben aan het voorvaderlijke slot. - I: Toch zult u het binnenkort verlaten. - G: Dat klopt. Na zorgvuldig overleg met mijn moeder en na veel gebed, hebben mijn broers en ik besloten een pelgrimage naar Jeruzalem te maken. - I: Is het waar dat de paus u dat zelf is komen vragen? - G: Niet helemaal. Er is wel een afgezant van de paus naar Bouillon gekomen. Als telg uit een godvruchtige familie, kon ik mijn verantwoordelijkheid in deze zaak uiteraard niet zomaar naast me neerleggen. We zijn nu volop met de voorbereidingen bezig. Als getrainde legeraanvoerder ken ik het klappen van de zweep. - I: Begrijp ik het goed dat u met een aanzienlijke krijgsmacht vertrekt? Zoiets is niet goedkoop. Speelde dat mee in uw beslissing om het kasteel te verpanden? - G: (glimlacht) Uiteraard! Het is zelfs de hoofdreden, hoewel ik met de opbrengst waarschijnlijk niet alle kosten zal kunnen dekken. Maar voor onze familie is een schat in de hemel meer waard dan alle schatten op aarde. - I: Tot slot: wanneer denkt u terug te komen? - G: Zodra het Heilig Graf bevrijd is. Of niet, als ik sneuvel. Dat zou dan voor de nieuwe kasteelheer wel een meevaller zijn. (lacht) De reis naar het Oosten kostte een ridder vier tot zes jaarinkomens. Voor een belangrijk heer zoals Godfried van Bouillon was het nog veel duurder. Vele graven en hertogen staken zich dan ook diep in de schulden. Vaak legde een familie alle middelen bij elkaar om een verwant de tocht te laten maken. 101 HOOFDSTUK 6 De kruistochten Bizar Byzantium Zonnige g Hoge mu ren ! Di kk e toren s! n! Ri jke pa lei ze n! Ma ch tige ke rke Als je he t ni et me t eigen oge n zie t, ku n je he t ni et gel ove n! Groetjes ui t Con sta ntin ope l, Godfried va n Vi lle ha rdoui n roetjes ui tC ons tantin opel Aa n m ijn lie ve vrou we en m ijn ed ele ki nd ere n LA FRANCE Raymond van Aguilers vertelt: ‘We bereikten Durazzo. We meenden ons in een bevriend land te bevinden, in de overtuiging dat keizer Alexios en zijn onderdanen onze broeders en bondgenoten waren. Maar die dienaars van de keizer raasden als leeuwen en vielen vreedzame bedevaarders aan, die aan alles behalve oorlog dachten. In afgezonderde plaatsen werden de onzen afgeslacht. ’s Nachts, in de bossen, op plaatsen die van het kamp verwijderd waren, stalen ze alles wat niet te heet of te zwaar was.’ (Raymond van Aguilers, Historia Francorum qui ceperunt Iherusalem, ca. 1100) Er gaapte een brede kloof tussen Oost en West. Het Oost-Romeinse Rijk had feitelijk nooit opgehouden te bestaan. De verfijnde hellenistische cultuur was in westerse ogen verwijfd en decadent. Omgekeerd vonden de Byzantijnen de westerlingen maar onbeschaafd en barbaars. Aan beide kanten heerste wantrouwen. Keizer Alexios zond slechts een klein aantal soldaten met de kruisvaarders mee. 102 De kruistochten HOOFDSTUK 6 Teken de route van het verenigde leger vanaf Constantinopel uit met behulp van je historische atlas. … Westers christendom Oosters christendom Islam Routes Hugo I van Vermandois Godfried van Bouillon Bohemond I van Antiochië Raymond IV van Toulouse Robert II van Normandië gemeenschappelijke weg De tel kwijt Na een reis van drie jaar vol ontberingen, ziekte, veldslagen en hongersnood kwam het leger eindelijk in Jeruzalem aan. De stad viel op vrijdag 15 juli 1099 na een belegering van veertig dagen. De inname ging gepaard met een bloedbad, dat zowel in islamitische als christelijke kronieken wreed bleef naklinken. ‘De bevolking van de heilige stad werd aan het zwaard geregen en de Franken brachten een week lang de moslims massaal om het leven. In de al-Aksamoskee doodden ze meer dan 70 000 mensen.’ (...) ‘Heel wat mensen werden gedood. De Joden werden samengebracht in hun synagoge, waar ze levend door de Franken verbrand werden.’ (Ibn al-Athir, Al-Kamil fi ’l Tarikh, ca. 1231) ‘Het volstaat te vertellen dat in de Tempel van Salomo (de al-Aksamoskee) en de zuilengang de kruisvaarders tot hun knieën en het hoofdtuig van hun paarden door het bloed reden.’ (...) ‘Sommige heidenen werden genadevol onthoofd, andere werden met pijlen doorboord en stortten van torens naar beneden, en weer andere werden langdurig gemarteld en vervolgens verbrand in verzengende vlammen. Hoofden, handen en voeten lagen opeengehoopt in de huizen en straten, en soldaten en ridders renden letterlijk over de lijken heen.’ (Raymond van Aguilers, Historia Francorum qui ceperunt Iherusalem, ca. 1100) 103 HOOFDSTUK 6 De kruistochten Middeleeuwse cijfers zijn niet exact. ‘Duizenden’ betekende ‘veel’. Hoeveel mensen er precies omkwamen, weten we dus niet. ‘Naar onze schatting waren er 60 000 vijandelijke soldaten in de stad. In dat getal zijn de vrouwen en deze die ongeschikt zijn om wapens te dragen niet inbegrepen, maar die waren niet met velen. Wij beschikten hooguit over niet meer dan 12 000 gewapende lieden. Er waren in ons midden vele arme bedelaars en vele zieken. Ik schat dat er in ons leger niet meer dan 1200 of 1300 ridders waren overgebleven.’ (Raymond van Aguilers, Historia Francoram qui ceperunt Iherusalem, ca. 1100) a Waarom leggen de overwinnaars de nadruk op het kleine aantal ridders die ze nog hadden? _______________________________________________________________________________________________________________________________________ b Om welke reden overdreven de overwinnaars de getalssterkte van hun vijanden? _______________________________________________________________________________________________________________________________________ ‘Toen wierp de engel zijn sikkel op de aarde, en hij oogstte de druiven in de wijngaard op de aarde en gooide ze in de grote perskuip van Gods woede. De wijnpers werd buiten de stad getreden. Er kwam een grote stroom bloed uit, zestienhonderd stadie lang en zo hoog als het bit bij een paard.’ (Johannes van Patmos (betwist), Openbaring van Johannes (Bijbel), ca. 70) c Welke uitdrukking uit het verslag van Raymond van Aguilers is op dit visioen gebaseerd? _______________________________________________________________________________________________________________________________________ d Wat wilde Raymond van Aguilers daarmee duidelijk maken? _______________________________________________________________________________________________________________________________________ Wist je dat ... … de kruisvaarders zichzelf zagen als pelgrims? De woorden ‘kruisvaarder’ en ‘kruistocht’ kwamen pas eeuwen later in gebruik. Ook in moslimgeschriften duikt een equivalent van deze woorden pas op bij christenen die op een veel later tijdstip in het Arabisch schreven. 104 De kruistochten Leven en laten leven De Levant in de twaalfde eeuw ____________________________________ De meeste kruisvaarders beschouwden na de inname van Jeruzalem hun taak als volbracht en keerden na een bezoek aan het Heilig Graf naar huis terug. Een klein deel bleef achter en bouwde in ‘Outremer’ of ‘de Levant’ een nieuw leven op. Er werden vier christelijke staten gesticht. ____________________________________ Konya ____________________________________ Edessa Sis ____________________________________ Tarsus Antiochië Aleppo HARRAN 1104 Tripoli a Vul de legende aan. b Noteer de namen van de kruisvaarders­ staten op de kaart. Damascus Ondanks het telkens opflakkerende oorlogsgeweld ging het leven in de vier kruisvaardersstaten zijn gewone gang. De bevolking bestond slechts voor een klein deel uit westerlingen. Dat waren niet alleen ridders en edelen met hun gezin, maar ook boeren. Jeruzalem De Levant in de twaalfde eeuw ____________________________________ ASHKELON 1099 ____________________________________ Kalifaat van de Fatimiden ____________________________________ ____________________________________ 1102 Graafschap Tripoli 1288 1099 Koninkrijk Jeruzalem 1291 1258 1204 1100 1270 zevende kruistocht zesde kruistocht 1200 1147 1099 1228 vierde kruistocht derde kruistocht eerste kruistocht tweede kruistocht 1202 1229 vijfde kruistocht 1098 1144 Graafschap Edessa achtste kruistocht negende kruistocht 1098 Vorstendom Antiochië 1096 HOOFDSTUK 6 1189 1149 1300 1213 1192 1248 1221 1271 1254 1272 c Bestudeer de tijdlijn en bereken voor elk van de vier kruisvaardersstaten hoe lang ze stand hebben gehouden. _______________________________________________________________________________________________________________________________________ d Vergelijk met België. Rangschik de periode dat België bestaat en de periodes die de vier kruisvaardersstaten bestonden volgens lengte. 1 ___________________________________________________________________________________ = ____________________________________ jaar. 2 ___________________________________________________________________________________ = ____________________________________ jaar. 3 ___________________________________________________________________________________ = ____________________________________ jaar. 4 ___________________________________________________________________________________ = ____________________________________ jaar. 5 ___________________________________________________________________________________ = ____________________________________ jaar. 105 HOOFDSTUK 6 De kruistochten 4 Tempeliers, johannieters en Co 494. Drinken (of zuipen) als een Tempelier, d.w.z. overmatig drinken. Men beweert, dat deze spreekwijze haar ontstaan te danken heeft aan het overdadig en ongebonden leven dier riddermonniken. Zie Huygens, VII, 170: Ick bend’er by geweest, ‘t is waer, daer Dronckaerts saten, En sopen als Templiers, en vloecten als Croaten. Rond het jaar 1120 stichtte een handvol Franse ridders een broederschap met de bedoeling pelgrims naar Jeruzalem te beschermen. Ze legden kloostergeloften af. Als hoofdkwartier hadden ze de ‘Tempel van Salomo’, zoals christenen de veroverde al-Aksamoskee noemden. Deze strijdende monniken kregen de openlijke goedkeuring van Bernardus van Clairvaux. Hoewel de orde officieel de naam droeg van ‘Arme Ridderschap van Christus’, werd ze al gauw rijk door giften van adellijke weldoeners. Door hun uitgebreide netwerk fungeerden ze ook als bankiers. Hun rijkdom en macht spreekt ook nu nog tot de verbeelding. Maar in de eerste plaats waren deze monniken gedisciplineerde vechtjassen die op het slagveld allesbehalve in luxe leefden. Het hospitaal van Sint-Jan in Jeruzalem was het beste medische centrum van die tijd. Het was al in 1023 gesticht om zieke pelgrims op te vangen. Benedictijnen verpleegden er iedereen ongeacht afkomst of geloof. In 1113 maakten de broeders zich los van de benedictijnen en werden als aparte orde erkend. Later kregen ze naast de verplegende, ook een beschermende en dus militaire taak. De leden van deze Orde van Sint-Jan van Jeruzalem werden johannieters genoemd. Deze ridderordes waren enorm populair en kregen veel navolging. Zo ontstond zelfs een orde van uitsluitend melaatse monniken, de Orde van Sint-Lazarus. a Van welke ridderorde was dit landgoed? _______________________________________________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________________________________________ 106 107 vrouwen trokken trouwens met hun mannen mee. kuisheidsgordel om deden? Maar de kuisheidsgordel is een verzinsel uit latere eeuwen. Veel … veel mensen geloven dat de kruisridders hun echtgenotes, die in Europa achterbleven, een Wist je dat ... Oplossing 1 Door hun internationale connecties konden de tempeliers optreden als bankiers voor de adel. Veel mensen snapten niet dat je daarmee veel geld kon vergaren. Daarom zochten een verklaring in een zogenaamde geheime schat. 2 Van de johannieters bestaan zelfs verschillende takken. De leden zijn geen vechtjassen of monniken meer. Ze zetten zich in voor het goede doel. 3 Al lang voor de Vlaamse graaf Diederik van den Elzas op kruistocht trok, had zijn familie een leeuw, of liever een liebaerd (luipaard) in het wapenschild. Later ontstond het verhaal dat het embleem van een verslagen moslim was overgenomen, wellicht om Diederiks heldhaftigheid als kruisvaarder in de verf te zetten. 4 In 1174 werd de piepjonge Boudewijn IV tot koning van Jeruzalem gekroond. Door melaatsheid raakte hij verminkt en werd hij blind. Toch regeerde hij tot zijn dood in 1186. 5 Zowel christelijke als islamitische bronnen vermelden dat de kruisvaarders tijdens een hongersnood bij het beleg van de stad Marat het vlees van gesneuvelde Saracenen aten. 5 Kruisvaarders aten mensenvlees. 4 Koning Boudewijn IV was melaats. 3 De Vlaamse Leeuw is Arabisch van oorsprong. 2 Ridderordes bestaan nog steeds. 1 De tempeliers hadden een schat die nooit gevonden is. ✔✘ ✔✘ ✔✘ ✔✘ ✔✘ b Waar of niet waar? aangedikt en verfraaid. met een sisser af, maar al halverwege de dertiende eeuw werd het verhaal daarop verder naar Keulen en van daaruit naar Genua. Het avontuur liep kruistocht uit te roepen. De koning weigerde. Een deel van de groep trok van Chartres naar de koning gegaan zijn om hem te vragen een nieuwe kinderkruistocht? In 1212 zou een groep herders en boeren uit de buurt … historici met elkaar van mening verschillen over het bestaan van een Wist je dat ... De kruistochten HOOFDSTUK 6 HOOFDSTUK 6 De kruistochten 5 Wordt vervolgd ... De eerste kruistocht was de meest succesvolle. Daarna volgden er nog vier grote en verschillende kleinere. Er bleven immers te weinig weerbare mannen achter om de grenzen van de nieuwgestichte staatjes te verdedigen. Aanvankelijk trokken de kruisvaarders profijt van de verdeeldheid onder de moslims, maar eenmaal verenigd, gingen die in het tegenoffensief. Een aaneenschakeling van oorlogen was het gevolg. Doel: Jeruzalem veroveren Middelen: wapens, list, diplomatie Kruistocht: ☾ † I 0 1 1099: inname van Jeruzalem II 0 0 1149: einde kruistocht bij Damascus 1187: Saladin verovert Jeruzalem III 1 0 1192: vredesverdrag met Saladin IV 1 0 1204: einde kruistocht bij Constantinopel VI 0 1 1229: Egyptische sultan geeft Jeruzalem aan christenen Teken een tijdlijn van de kruistochten. Bepaal zelf een logisch begin- en eindpunt van je tijdlijn en beargumenteer. Plaats de data van het scorebord op de tijdlijn. _______________________________________________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________________________________________ In het begin van de dertiende eeuw leek het gelijkspel te worden. Maar de moslims kregen het overwicht. Ondanks verschillende pogingen van de Europese vorsten om op kruistocht te gaan, ging Jeruzalem in 1244 definitief verloren voor de christenen. In 1291 viel Akko, het laatste steunpunt in het heilig land. 108 De kruistochten HOOFDSTUK 6 6 En de winnaar is … a Wat was de vraag van de Byzantijnse keizer Alexius aan paus Gregorius II? _______________________________________________________________________________________________________________________________________ De kruisvaarders hebben Constantinopel niet kunnen redden, integendeel. In 1204 plunderden ze zelfs de stad omdat de Byzantijnse keizer een belofte niet zou nagekomen zijn. Daardoor droegen ze bij tot haar ondergang. Op 29 mei 1453 valt de stad na een beleg van 53 dagen in handen van de Ottomaanse Turken. Ondanks vele noodkreten was het Westen niet meer te hulp gekomen. Vierduizend Byzantijnen kwamen om tijdens het beleg en dertigduizend inwoners van de stad werden als slaven verkocht. Het ooit zo machtige Byzantijnse Rijk werd de grote verliezer van de kruistochten. b Hebben de Byzantijnen gekregen wat ze wilden? _______________________________________________________________________________________________________________________________________ Wist je dat ... … de Turken hun nieuwe hoofdstad Konstantiniyye noemden? Pas in 1930 werd de naam officieel veranderd in Istanbul. De Aya Sofia, nu museum en voorheen moskee, was oorspronkelijk een kerk toegewijd aan de Heilige Sofia, ‘Hagia Sofia’ in het Grieks. c Wie zou je waar zetten? Waarom? De kruisvaarder op nummer _______________ omdat________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________ De moslim op nummer _______________ omdat_______________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________ De Byzantijn op nummer _______________ omdat____________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________ 3 1 2 109 HOOFDSTUK 6 De kruistochten KERN Grote Schisma van 1054 De bisschop van Rome kreeg steeds meer gezag, terwijl in het Oosten de keizer aan het hoofd van de Kerk en van de staat stond. Dit leidde, samen met enkele liturgische en theologische verschillen, tot het Grote Schisma van 1054. De oostelijke, Griekse kerk en de westerse, Latijnse kerk scheurden zich van elkaar los. Aanleiding tot de kruistochten In 1095 vroeg de Oost-Romeinse – of Byzantijnse – keizer Alexius I Comnenus aan paus Urbanus II om hulp tegen de Turken, die zijn rijk bedreigden. Urbanus gaf gevolg aan die hulpvraag door in Clermont de aanwezige adel op te roepen tot een expeditie naar het oosten. Zijn oproep vond massaal gehoor. Op 15 juli 1099 viel Jeruzalem in christelijke handen. Verloop van de kruistochten In de daaropvolgende twee eeuwen volgden nog meerdere kruistochten die geen van alle het succes van de eerste evenaarden. Wel ontstonden er in het Midden-Oosten vier Latijnschristelijke koninkrijkjes, die in voortdurende staat van oorlog waren. In die gewapende strijd tegen de moslims speelden de tempeliers een belangrijke rol. Christelijke en islamitische overwinningen en nederlagen wisselden elkaar af. Desondanks leefden moslims en christenen vaak vreedzaam met elkaar. Met de val van Akko in 1291 kwam er een einde aan de permanente aanwezigheid van westerse christenen in het Midden-Oosten, maar ook voor de Byzantijnen was dit gebied definitief aan de islam verloren gegaan. Gevolgen van de kruistochten Constantinopel, dat tijdens de vierde kruistocht in 1204 door westerse troepen geplunderd was, viel bijna 250 jaar later, in 1453, in handen van de Ottomaanse Turken. Het tijdperk van de kruisvaarders was al lang voorbij, dat van de Ottomaanse heerschappij kon beginnen. 1102 Graafschap Tripoli 1288 1099 Koninkrijk Jeruzalem 1291 1258 1204 110 1099 Val van Jeruzalem 1270 zesde kruistocht zevende kruistocht 1228 vierde kruistocht derde kruistocht tweede kruistocht eerste kruistocht 1054 1095 1100 Oosters Concilie van Schisma Clermont 1096 1202 1229 vijfde kruistocht 1098 1144 Graafschap Edessa achtste kruistocht negende kruistocht 1098 Vorstendom Antiochië 1200 1147 1189 1149 1213 1192 1204 1221 Val van Constantinopel 1300 1248 1271 1254 1272 1291 Val van Akko De kruistochten HOOFDSTUK 6 HISTORISCH SPEUR- EN DENKWERK EEN HISTORISCHE REKENOEFENING ‘Wie heeft ooit zoveel talen horen spreken in één leger? Want er waren Fransen, Vlamingen, Friezen, Galliërs, Allobrogren, Lotharingers, Alemannen, Beieren, Normandiërs, Engelsen, Schotten, Aquitaniërs, Italianen, Denen, Apuliërs, Iberiërs en Bretonnen.’ (Fulcher van Chartres, Historia Hierosolymitana, ca. 1100-1106) a Wat kun je uit dit citaat afleiden over de herkomst van de kruisvaarders? ____________________________________________________________________________________________________________________________________ Schattingen over het aantal deelnemers aan de eerste kruistocht lopen uiteen. - Middeleeuwse kroniekschrijvers keken niet op een paar duizend meer of minder. - Veel deelnemers bedachten zich en keerden terug voor het einddoel was bereikt. - Onderweg sloten zich nieuwe mensen aan. Men veronderstelt dat er zich zo’n 60 000 tot 100 000 mensen in de herfst van 1096 verzamelden voor het vertrek. Ongeveer 7000 daarvan waren ridders. Er waren ook gezinnen bij. West-Europa had toen vermoedelijk twintig miljoen inwoners. b Over welke percentage van de bevolking gaat het dan? ____________________________________________________________________________________________________________________________________ c Bereken hoeveel mensen van jouw dorp of stad dat zouden zijn. ____________________________________________________________________________________________________________________________________ d Bereken met een routeplanner de afstand tussen jouw woonplaats en Jeruzalem. ____________________________________________________________________________________________________________________________________ 1 Hoe lang zou je erover doen met de auto? _______________________________________________________________________________________________________________________________ 2 En te voet? _______________________________________________________________________________________________________________________________ 3 Welke obstakels moet je zien te overwinnen? _______________________________________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________________________________ 4 Zoek een alternatieve route op en noteer die hier. _______________________________________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________________________________ 111
