Kruisvaarders overwinnen ondanks gebrekkige logistiek

Canon van de supply chain
Deel 6: de Kruistochten, 1095-1271
Het had eenvoudig anders kunnen lopen. Dat de eerste Kruistocht in 1099 eindigde met de inname van Jeruzalem
stond geenszins bij voorbaat vast. De overwinning was in ieder geval niet te danken aan een goede voorbereiding van
de expeditie, de eerste grote gewapende confrontatie tussen christendom en islam. En het onverwachte succes van
de Eerste Kruistocht zou in latere versies ook niet meer herhaald worden, ondanks dat de baanbrekende eerste tocht
de logistiek van latere expedities fors vereenvoudigde.
Door Marco van der Hoeven
S U P P LY C H A I N M A G A Z I N E
11 200 8
62
Kruisvaarders overwinnen
ondanks gebrekkige logistiek
D
e geschiedenis van de kruistochten
is een verhaal vol verrassingen en
onverwachte wendingen. Achteraf is
het verleidelijk om tussen de gebeurtenissen die vanaf het einde van de elfde eeuw
plaatsvonden causale verbanden te leggen
die een grotere mate van orde suggereren
dan er daadwerkelijk is geweest. Dat geldt
zowel voor het ontstaan van de Kruistochten als de logistiek van de gewapende pelgrims die naar het Heilige Land trokken.
De eerste verrassing was de geestdrift
waarmee grote groepen mannen uit alle
geledingen van de maatschappij besloten
om naar Jeruzalem te trekken. De initiatiefnemers van militaire actie tegen de
islam hadden vooraf een veel beperkter
doel voor ogen. Alles begon in 1095 met
een verzoek van de Byzantijnse keizer
Alexius Comnenus aan paus Urbanus
II. Hij vroeg de paus om te bemiddelen
bij het werven van huurtroepen voor het
Byzantijnse leger, dat in oorlog was met
de Seldsjoeken in Turkije.
De oproep die Urbanus II daarop deed in
Clermont had echter een veel verdergaand
effect. Hoewel de verslagen verschillen
over wat hij nu precies heeft gezegd, trok
hij het conflict tussen de Byzantijnen en
de Seldsjoeken in ieder geval breder, en
veroordeelde hij de vermeende schending
van christelijke heiligdommen door de
Turken. De kroniekschrijvers zijn het er
wel over eens dat zijn toespraak gevolgd
werd door de kreet Deus lo vult (God wil
het), drie woorden die een massale tocht
in gang zetten vanuit Europa naar Palestina.
Overal in Europa verzamelden ridders
De term die het meest past bij de inrichting van de supply
chain tijdens de kruistochten is improvisatie
zich met hun soldaten om Jeruzalem
te veroveren voor het christendom. De
deelnemers aan de Eerste Kruistocht
vormden uiteindelijk vijf legers die zich
over verschillende routes begaven naar
Constantinopel. De belangrijkste leiders
tijdens de eerste kruistocht waren – naast
de pauselijke gezant Adhémar, bisschop
van le Puy – Raymond van Toulouse,
Bohemund van Tarente, Robrecht II van
Vlaanderen en Godfried van Bouillon.
Geen van hen had duidelijk de leiding,
wat in toenemende mate tot spanningen
zou leiden. Bovendien was er niet één
strateeg of organisator om de expeditie
in goede banen te leiden. Het waren allemaal ervaren militairen, maar een tocht
als deze, waarbij in totaal ongeveer 60.000
tot 100.000 (de schattingen lopen uiteen)
mensen betrokken waren, had geen van
hen ooit ondernomen. Overigens was de
weg naar Jeruzalem wel goed bekend, al
was het maar omdat christelijke pelgrims
al zes eeuwen naar Jeruzalem trokken.
Meestal werden ze daarbij niet gehinderd
door de moslimheersers, die goed konden verdienen aan deze toeristen.
ste tocht van arme pelgrims was die van
Peter de Kluizenaar. Hij vertrok ruim
vóór de eerste riddercontingenten in de
richting van Jeruzalem. Tijdens zijn tocht
vonden, nog steeds in Europa, de eerste
pogroms tegen Joden plaats.
Het eerste, Europese, gedeelte van de
route leverde weinig logistieke problemen op. De tocht voerde door min of
meer bevriende landen en gebieden,
zodat voedsel gewoon gekocht kon worden. Water was binnen Europa ook voldoende voorhanden. Slechts op enkele
plaatsen, waar de bevolking weigerde
voedsel af te staan, gingen de ridders
over tot plundering. Maar de meeste
kruisvaarders bereikten zonder veel problemen Constantinopel. Hier vormden
de afzonderlijke eenheden zich in 1097
tot één grote massa kruisvaarders.
Over de logistiek van middeleeuwse
legers is weinig bekend, en dat geldt ook
voor de bevoorrading van de kruistochten. De gegevens die in bronnen te vinden zijn lijken er echter op te duiden dat
er niet een strak bevoorradingssysteem
bestond, en dat de logistieke inzichten
van de betrokken bevelhebbers niet te
vergelijken zijn met die van legeraanvoerders als Alexander de Grote, of de
commandanten van de Romeinse legers.
Voor een deel heeft dat te maken met de
beperkte omvang van de middeleeuwse
legers, maar de massa die op kruistocht
ging vormde daarop een uitzondering.
De term die het meest past bij de inrich-
Pogroms
De Kruistochten waren in de eerste
plaats een zaak van edelen en ridders,
de “beroepsmilitairen” uit de Middeleeuwen. Maar er vonden parallel aan de
militaire inspanningen ook andere initiatieven plaats, waarbij vooral arme boeren
en burgers zich aansloten. De bekend-
Schildknaap
Verzorger
Drie lastdieren
Drie soldaten
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
200
Aantal kilo’s
1 1 2 0 08
Ridder
Bron: ‘Logistics of warfare in the age of the crusades’ (John H. Pryor, 2006)
* Meegedragen door een gemiddelde riddereenheid
ting van de supply chain tijdens de kruistochten is improvisatie.
Het was voor een ridderleger in ieder
geval essentieel dat de paarden konden
grazen. Daarom waren campagnes in de
winter uitgesloten, en kon een veldtocht
op zijn vroegst in de lente beginnen. De
maand maart, afgeleid van de oorlogsgod
Mars, heeft daar zijn naam aan te danken, omdat vanaf die maand ongeveer de
legers verzameld konden worden.
De gewapende pelgrims die op pad gingen vormden eigenlijk niet één leger,
maar een los verband van groepen die
enorm varieerden in omvang, vaak al
naar gelang het geld dat de ridder, die
de kern vormde van zo’n eenheid, bezat.
Een ridder werd in de regel vergezeld
door een schildknaap en een verzorger,
en een aantal soldaten te voet. Als enige
van hen bereed hij een rijpaard, terwijl
zijn kostbare oorlogspaard apart werd
meegevoerd. Die bereed hij alleen tijdens
het gevecht. Daarnaast werden tenten,
kookgerei en andere uitrusting gedragen
door lastdieren. Zo’n gemiddelde riddereenheid kon in totaal 395 kilo meevoeren, wat voldoende was voor ruim twee
weken overleven zonder herbevoorrading
(zie kader).
Eenmaal voorbij Constantinopel werd de
tocht een echte veldtocht, op vijandelijk
terrein. De eersten die daar mee te maken
kregen, waren de militair ongetrainde en
ongeorganiseerde pelgrims van Peter de
S U P P LY C H A I N M A G A Z I N E
MOGELIJKE HOEVEELHEID PROVIAND*
Kingdom
of Heaven
schetst het
avontuurlijke
leven van een
gewone smid,
Balian (Orlando
Bloom), die
door het noodlot terechtkomt
in een groep
kruisvaarders
op weg naar
het Heilige
Land.
63
Uiteindelijk bereikte slechts eenderde
van de kruisvaarders in 1099 Jeruzalem
Gevolgde routes naar Jeruzalem door de bekendste Kruisvaarders.
Kluizenaar in 1096. Terwijl hun leider in
Constantinopel op de hoofdmacht bleef
wachten, besloten zij alvast de Bosporus
over te steken en de Turken aan te vallen.
Ze waren echter geen partij voor de goed
georganiseerde Seldsjoeken, en werden
tot de laatste man gedood.
Uitdroging en tyfus
De Kruisvaarders vormden een meer
geduchte tegenstander, en na een zwaar
beleg viel de stad Nicaea in handen van
de Christenen. Daarop volgde veruit
S U P P LY C H A I N M A G A Z I N E
1 1 2 0 08
64
Adhémar de Monteil (met mijter) draagt de Heilige
Lans in de Eerste Kruistocht.
het zwaarste gedeelte van de route, van
Nicaea naar Antiochië, een afstand van
1.200 kilometer door het meest onherbergzame terrein van Klein Azië. De
Kruisvaarders van de eerste kruistocht
hebben hier bijna vier maanden over
gedaan. Dat is een gemiddelde snelheid
van tien kilometer per dag, al werd er
regelmatig gerust, en waren er dagen dat
de ridders 30 kilometer aflegden.
Een belangrijk deel van die tocht verliep
overigens over een bekende route die al
sinds de Romeinse Oudheid gebruikt
werd. Maar dat leverde slechts beperkt
voordeel op. Dit was vijandelijk gebied,
de gemiddelde temperatuur gedurende
de gehele tocht was dertig graden, en
tot overmaat van ramp doorkruisten de
kruisvaarders deze streek in het droge
seizoen (Pryor, 43)
Vooral dit zware traject van de tocht
kostte naar schatting enkele duizenden kruisvaarders het leven. Ze stierven
door uitdroging, tyfus en andere ziekten,
veelal veroorzaakt doordat het voedsel
bedorven raakte. Hier wreekte zich het
ontbreken van een logistieke organisatie.
De kruistocht verwerd in de steppen van
Klein Azië tot een uitgehongerde, uitgedroogde en vaak zieke massa die in leven
bleef door wat ze toevallig vonden of kregen. Een deel van de kruisvaarders bleef
in leven, omdat het christelijke deel van
de lokale bevolking ze leerde hoe ze water
mee moesten voeren in dierenhuiden.
Paarden en ossen stierven van uitputting,
zodat de kruisvaarders schapen, geiten,
honden en varkens als lastdier gebruikten. Een deel van hen liet zijn uitrusting
achter in de woestijn.
Pas toen de kruisvaarders weer in de
buurt van de zee kwamen, bij Antiochië, konden ze nieuwe voorraden kopen
van Genuese kooplieden. Maar hiermee waren de logistieke problemen niet
achter de rug, want ook die voorraden
raakten op. Uiteindelijk bereikte slechts
eenderde van de kruisvaarders in 1099
Jeruzalem. De belegering duurde weken,
en de gouverneur van Jeruzalem speelde
op de voortdurende voedseltekorten in
door de christelijke bewoners uit de stad
te drijven, zodat zij de spoeling voor de
belegeraars nog dunner zouden maken.
Uiteindelijk, na zware gevechten, veroverden de kruisvaarders tegen alle
verwachtingen in Jeruzalem. Dit onverwachte succes van de Eerste Kruistocht
is nooit geëvenaard. Er volgden nog acht
‘officiële’ kruistochten, plus de beruchte
kinderkruistocht. In totaal zijn er de eeuwen daarna zelfs 45 initiatieven geweest
die het predicaat kruistocht claimden. En
hoewel de grootste legers die onder deze
vlag naar Palestina trokken ook te maken
hadden met logistieke problemen, was
vooral door de vorming van de Kruisvaardersstaten en de bouw van kruisvaardersburchten langs de route de bevoorrading
beter geregeld dan bij de eerste tocht. Na
1099 namen reguliere pleisterplaatsen
langs de route en bevoorrading over zee
vanuit Italië de plaats in van het improvisatievermogen en het vertrouwen op de
goddelijke voorzienigheid dat de eerste
kruisvaarders zo verrassend tot in Jeruzalem had gebracht.
Meer lezen?
- H.P.H. Jansen, Geschiedenis van de
Middeleeuwen (1988)
- John H. Pryor ed,. Logistics of warfare
in the age of the crusades (2006)