Kruistochten - lingua mondo

Kruistochten
Kruistochten zijn hot. Binnenkort komt de dvd van Kingdom of Heaven uit, over niet al te
lange tijd kunnen we Kruistocht in Spijkerbroek in de bioscoop verwachten, het
Catharijneconvent in Utrecht organiseert momenteel een tentoonstelling over de kruistochten,
en Bush doet het allemaal nog eens dunnetjes over in Afghanistan en Irak. Een fascinerend
onderwerp, maar hoe zat het nou allemaal ook alweer precies?
Geloof en politiek
In Ridley Scotts epische film Kingdom of Heaven wordt het verhaal verteld van Balian van
Ibelin, een jonge smid die de bastaardzoon van een edelman blijkt te zijn en uiteindelijk de
stad Jeruzalem verdedigt tegen de oprukkende Saracenen. Historisch allemaal niet zo
verantwoord, maar de film geeft wel een mooi beeld van de twee tegenover elkaar staande
kampen en laat zien dat niet alle slechterikken aan één kant zitten; integendeel, beide kampen
hebben zowel hun intelligente, nobele helden als hun doortrapte schurken. Zo was het ook in
de geschiedenis. Tijdens de Albigenzische kruistocht, gericht tegen de Katharen, werd aan één
van de leiders gevraagd hoe de kruisvaarders de ketterse Katharen moesten onderscheiden van
de goede Katholieken. De man, abt Arnaud Amaury van Cîteaux, antwoordde: “Dood ze
allemaal, God herkent de zijnen wel!” Een bloedbad was het gevolg. De Albigenzische
kruistocht was gericht tegen een christelijke sekte, maar de meeste kruistochten hadden
natuurlijk als doel het Heilige Land te bevrijden van de heidense Saracenen, zoals de
Islamitische bevolking van dat gebied in de Middeleeuwen genoemd werd. Waren de
kruisridders edele helden die een onderdrukt volk probeerden te redden, of brute moordenaars
die alleen uit waren op rijkdom en roem? Hoe ingewikkeld de situatie eigenlijk is, komt al
naar voren bij de verschillende visies op het begin van de kruistochten. Volgens sommigen
waren de martelingen van Christelijke pelgrims op weg naar het Heilige Land de aanleiding
voor de eerste tocht, volgens anderen was dit slechts een excuus en lag er een politieke reden
aan ten grondslag. Hoe het ook zij, in 1096 gaf Europa massaal gehoor aan de oproep van
paus Urbanus II en de Byzantijnse keizer Alexios Comnenus en ging de eerste officiele
kruistocht van start.
Moord en martelingen
Alexios, de keizer van het Byzantijnse rijk, had echter niet voorzien dat de buitenlandse hulp
die hij zelf gevraagd had hem zo duur zou komen te staan. De kruisvaarders, die een
pelgrimsgelofte aflegden voordat ze op weg gingen en dus bekend stonden als pelgrims,
gedroegen zich allesbehalve beschaafd. Zoals vaak gebeurt met grote legers, waren ze
moeilijk onder controle te houden. Anna, de dochter van Alexios, beschrijft hoe elke groep
pelgrims voorafgegaan werd door een sprinkhanenplaag en hoe de legers zich te buiten gingen
aan moorden en plunderen: “Zuigelingen werden de ledematen afgehakt of ze werden aan
spiesen geregen en boven een vuur geroosterd, ouden van dagen werden op alle mogelijke
manieren gefolterd.” Eén van de leiders van de eerste kruistocht was Godfried van Bouillon,
de latere koning van Jeruzalem. Hij bleef met zijn pauselijke leger van pakweg tachtigduizend
man in Constantinopel hangen in plaats van verder te trekken naar het Heilige Land. Toen
keizer Alexios in overleg was met Godfried en de andere leiders, ontstond het gerucht dat
deze door Alexios werden vastgehouden. Als gevolg hiervan bestormden de kruisvaarders
Constantinopel en richtten grote vernielingen aan. Vaak gedroegen de kruisvaarders zich zelfs
tegenover de Byzantijnen, die toch hun bondgenoten waren, onbeleefd en agressief. Ook met
andere bondgenoten ontstonden regelmatig problemen: tijdens de vierde kruistocht hadden de
pelgrims geen geld om de stad Venetië te betalen voor de levensmiddelen en andere dingen
die ze ontvangen hadden. Om hun schuld toch in te lossen, besloot het leger de Venetiërs te
helpen de christelijke stad Zara in te nemen. Toen deze stad echter in hun handen was,
ontstond onderlinge verdeeldheid en raakten de Venetiërs slaags met het oorspronkelijke
kruisvaarderleger. De kruisvaarders kenmerkten zich vaak dus al niet door een fatsoenlijke
behandeling van bondgenoten en medechristenen, maar met hun tegenstanders sprongen ze
helemaal niet zachtzinnig om.