De ruimtelijke sector is weer in beweging!

De ruimtelijke sector is
weer in beweging!
Drie opgaven voor publieke organisaties
Tijdens de crisisjaren (2008-2015) kreeg het fysieke domein
steeds minder aandacht binnen gemeenten. Het voorzichtige
herstel van de economie, de veranderende rol van de overheid in de samenleving én de invoering van de omgevingswet, stelt het ruimtelijk domein voor nieuwe opgaven. De
ruimtelijke sector is weer in beweging!
Steeds meer aandacht gaat uit naar beheer. Daar is immers de
informatie te vinden over hoe de stad functioneert, en met
slim beheer kan stedelijke ontwikkeling een impuls krijgen. De
stad is al lang geen homogeen geheel meer: ze ontwikkelt zich
op verschillende snelheden. Een sterke stad is goed verbonden
met haar ommeland. Voor bereikbaarheid bijvoorbeeld betekent dit dat steeds meer het regionale
wegennet centraal
Door:
staat.
De ruimtelijke sector heeft van oudsher een planmatig karakter en is sterk financieel gedreven. Van de, veelal inhoudeRienk van Wingerden
lijk georiënteerde professionals in dit domein, worden nu en in Werken aan een beter klimaat wordt noodzaak…
Ralph Hanekamp
de toekomst meer procesmatige competenties gevraagd. Een
De grootste opgave in het ruimtelijk domein is misschien wel
transformatie is nodig. Die bestaat volgens ons uit:
Camps
het vraagstuk van duurzaamheid enSten
energie.
Na twee decen
Het benutten van kennis, investeringen en behoefte van part- nia klimaatbeleid is de wereldwijde CO2-uitstoot sinds 1990
ners als basis voor overheidsinvesteringen.
nog niet gedaald; een verontrustende constatering. Aan de
Mei 2015
gemaakte afspraken ligt het niet. De verdragen op nationaal

Vergroten van het eigen inzicht door slim gebruik van dataen Europees niveau zijn ambitieus: energie-emissie moet in
science.
2050 80-95% lager zijn dan in 1990. Maar daadwerkelijke re
Professionaliseren van de rollen in het ruimtelijk domein.
sultaten blijven uit. De onlangs verschenen Nationale Energie
Verkenning geeft aan dat we ook de Nederlandse ambities uit
Uitdagingen in het ruimtelijk domein
het Energieakkoord niet halen. Tijd om de vertaling te maken
De ruimtelijke opgave verandert…
van ambitie naar actie en resultaat.
De stad is terug op de agenda! De stad als plek om te wonen,
werken en recreëren is steeds meer in trek. Nu woont 50%
van de wereldbevolking in steden. In 2030 is dat 60%, in 2050:
72%. Het gevolg is dat er een grotere druk ontstaat op onze
hulpbronnen in die steden. Die druk zoekt vooral zijn weg in
de bestaande stad. Transformaties van woonwijken, bedrijventerreinen en binnensteden verlopen steeds stroperiger.
Hierdoor neemt ook de beleidsmatige aandacht voor duurzame stedelijke ontwikkeling toe. Vanuit de rijksoverheid worden steden in het programma ‘Agenda stad’ aangemoedigd de
Nederlandse steden concurrerender te maken. Daarnaast is er
sprake van toegenomen sociale tweedeling in Nederlandse
steden.
Gemeenten en provincies spelen in deze vertaalslag een essentiële rol. Niet alleen vervullen zij een sleutelfunctie wanneer het gaat om nutsvoorzieningen zoals de water- en energievoorziening en afvalverwerking. Ook zijn zij bij uitstek de
partij die samenwerking kan faciliteren: lokaal, regionaal en
nationaal. Informatietechnologie maakt het mogelijk zo lokaal
en circulair te werken.
Dat vraagt wendbaarheid van de lokale en regionale overheid…
Van oudsher is ruimtelijke ontwikkeling uitgegaan van planbaarheid en maakbaarheid. De crisis heeft laten zien dat
grootschalige plan– en projectontwikkeling niet meer aan de
1
orde is. Daarnaast vraagt de dynamiek waarin wij leven, om
een andere, meer organische manier van programmeren en
ontwikkelen. Waar mensen zich sneller door de stad bewegen
en sociale interactie niet langer gebonden is aan de fysieke
omgeving, liggen er andere type vragen op tafel. De opgave is
om de trage dynamiek van blijvende investeringen (zoals bijvoorbeeld woningen, winkels en infrastructuur) te koppelen
aan de snelle dynamiek van het gebruik ervan.
In een andere rol…
Nagenoeg iedere gemeente werkt volgens de principes van
vroegtijdige inspraak, co-creatie en samenwerking met partners in de stad. Al deze goede bedoelingen ten spijt zien wij
het besluitvormingsproces toch veelal klassiek ingericht. Coproductie blijft vaak raadpleging, waar veel gemeenten juist
op zoek zijn naar partnerschap. Het écht gelijkwaardig samenwerken met de stad vraagt een radicaal andere rolinvulling
van gemeenten. Niet langer primair sturend op (beleids)
doelstellingen, maar faciliterend aan burgers, bedrijven en
maatschappelijke organisaties. Dat verandert ook de lokale
democratie. Hoe vul je als lokaal bestuur representatie en legitimiteit nog betekenisvol in? En wat betekent dit voor de ambtelijke rollen op het stadhuis? Maar dit brengt ook operationele vragen met zich mee: hoe zet je als gemeente bijvoorbeeld
je ontwikkelbedrijf in?
Grote uitdagingen vragen om kleine oplossingen
De organisatorische vragen die deze ontwikkelingen met zich
meebrengen, zijn even voorspelbaar als ingewikkeld. De aandacht van de publieke organisatie en professionals in het ruimtelijk domein zou zich volgens ons de komende jaren moeten
focussen op de volgende drie thema’s:
Opgavegericht werken en samenwerking | Wat wij doen
Begeleiden opgavegericht werken | De gemeente
Zwolle wil meer richting geven aan de ontwikkeling
van de stad door te sturen vanuit een aantal strategische opgaven. Wij helpen hen focus aan te brengen in
deze opgaven en de ambities die ze daarin hebben. En daarnaast
vooral ook te bepalen wat er voor nodig is om dit te realiseren. Dit
doen we aan de hand van de scrum-methodiek: een actieve en
iteratieve werkwijze om in korte tijd resultaten te boeken.
SamenwerkingsScan | Wij gebruiken een scan om te weten
waarom en hoe je samenwerkt. Het biedt inzicht in de urgentie
die partners ervaren om samen te werken, hun intenties en belangen en het vertrouwen in elkaar. Op basis hiervan helpen we bij
het inrichten van succesvolle samenwerking. Deze scan hebben
wij onder andere succesvol ingezet voor de samenwerking bij het
doelgroepenvervoer in de regio’s IJmond, Zuid-Kennemerland en
Haarlemmermeer.
Tot stand brengen Energieakkoord | In
Maastricht werken we met de grootste
industriepartners aan wederzijdse afspraken om een bijdrage te leveren aan de klimaatambities van de
stad: Maastricht klimaatneutraal in 2030. We begeleiden publieke
en private partijen in deze samenwerking en zetten een organisatie neer die de industrie ondersteunt bij het treffen van concrete
maatregelen.
2. Vergroten van het eigen inzicht door slim gebruik van datascience
Het ruimtelijk domein wemelt van de waardevolle data om
beleid en inzet op te bepalen. Om in de toekomst adaptief
(opgave)gericht te kunnen werken is het nodig om meer inzicht te hebben in de feitelijke situatie. Of het nou gaat om de
verplaatsingen in een stad, het inzicht in de mate van afval1. Benutten kennis, investeringen en behoefte van partners als
scheiding per wijk of de energiezuinigheid van gebouwen. Dabasis voor overheidsinvesteringen
ta-science biedt mogelijkheden om opgaven in hun volle omDe huidige dynamiek vraagt veel meer snelheid en flexibiliteit vang in beeld te brengen. Door hier slim gebruik van te mavan overheidsinvesteringen. Dat vraagt niet alleen scherpere
ken, is het mogelijk om te voorspellen en daardoor slimmer te
strategische (beleids)afwegingen, maar ook gerichte tactisch- programmeren, te ontwikkelen en te investeren.
operationele inzet. Opgavegericht werken en datagedreven
3. Professionaliseren van de rollen in het ruimtelijk domein
sturing zijn hierin volgens ons kansrijke werkwijzen. Per opgaVoorgaande vraagt een andere rol van de publieke professiove is het de uitdaging om kennis, behoefte en investeringen
nal in het ruimtelijk domein. De ontwikkelingen nopen ambtevan partners, bedrijven en bewoners maximaal te benutten.
Inzicht door data | Wat wij doen
Opgaven in beeld | Om meer grip te krijgen op de ruimtelijke opgaven, leggen we in Zwolle de verbinding
met feitelijke trendinformatie. We verzamelen bijvoorbeeld cijfers over de woningopgave en koppelen dit aan
beleid: hoeveel jonge gezinnen vertrekken jaarlijks uit Zwolle? en uitgaande van de kenmerken van die nieuwe
woonplaatsen; wat is er nodig om de jonge gezinnen vast te houden in de stad? Met deze informatie komen we tot een scherper beeld
van de urgentie, de omvang van de opgave en wat er aan beleidsinzet nodig is.
Datagericht handhaven | Met Omgevingswet komt de nadruk te liggen op handhaving (i.p.v. vergunningverlening). Het is daarom van
belang dat handhavers gerichter worden ingezet. Samen met Ynformed ontwikkelden we een analyse– en visualisatietool om op basis
van meldingen en online berichten (klaagtweets) inzicht te bieden waar handhaving gewenst is.
2
naren om wendbaar te zijn naar de wensen van de stad. Het
vraagt van bestuurders hun politieke kaders flexiber te hanteren en van de gemeenteraad om anders om te gaan met hun
kaderstellende en controlerende taak. Dit is een proces van de
lange adem. Maar om het potentieel in de organisatie maximaal te ontsluiten is het nodig om deze rollen verder te ontwikkelen en om instrumenten te ontwikkelen die passen bij
opgavegerichte maatwerksturing aanvullend op en deels vervangend van politieke beleidssturing. Zo stellen we de ambtelijke professional in staat om zijn rol te pakken in de veranderende samenleving.
Professionaliseren rollen | Wat wij doen
Urban Professional | Wij ontwikkelen en begeleiden diverse leertrajecten. Een voorbeeld is de
leergang Urban Professional: een professional
die meer naar buiten treedt en in verbinding
staat met de praktijk. De leergang bestaat uit een combinatie
van persoonlijke ontwikkeling en vakinhoud. In zes modules gaan
groepen collega’s aan de slag met thema’s als jezelf in relatie tot
je partners, regie krijgen in gesprekken en technieken van cocreatie. Samen met de gemeente Utrecht hebben we de leergang op maat gemaakt voor de ruimtelijke keten.
Eigentijdse rolinvulling en samenwerking aan
de hand van Insights | Met Insights Discovery geven we inzicht in gedragsvoorkeuren van
teamleden en hoe dit te gebruiken in de samenwerking. Dit hebben we gedaan bij de afdeling Ruimte &
Economie bij de provincie Flevoland. Het heeft daar geholpen
om met elkaar in gesprek te gaan over welke veranderingen in
gedrag nodig zijn om de gewenste rol van de provincie waar te
maken (normerende, ondernemende, inspirerende en verbindende provincie).
Het moment is nu
Het moment om hiermee aan de slag te gaan is nu. Diverse
gemeenten gebruiken terecht de invoering van de Omgevingswet als aanleiding om het ruimtelijk domein te transformeren naar de eisen die de toekomst stelt. Onze boodschap is
ook: wacht niet tot ‘Den Haag’ je dwingt om anders te werken,
maar neem zelf het initiatief! Wij helpen je daar graag bij.
Omgevingswet | Wat wij doen
Aan de slag met de Omgevingswet |
In de Omgevingswet komen alle pijlers van de transformatie in het ruimtelijk domein samen. Dat vraag om en enorme inspanning van
publieke organisaties. Wij geloven dat het werkt om concreet in
de praktijk aan de slag te gaan, door bijvoorbeeld een pilotomgevingsplan op te stellen. Wij begeleiden de gemeente ’sHertogenbosch daarbij. Doel is te ervaren wat het vraagt van de
organisatie en medewerkers om te werken volgens de principes
van de Omgevingswet. Daarnaast levert het bouwstenen voor een
Meer weten?
Wil je met ons doorpraten over hoe je duurzaam, snel en
pragmatisch hierin stappen zou kunnen zetten, die passen
bij jullie organisatie. Neem dan contact op met:
Ward Deckers
[email protected]
06-12040468
Rienk van Wingerden
[email protected]
06-12368690
Frans Jorna
[email protected]
06-15037020
Sten Camps
[email protected]
06-22157503
3