les1 Een dief met vleugels

les
1 Een dief met vleugels
1 Leonardo had uren achtereen gewerkt aan de
opdracht voor de koning. Wat moest hij voor de
koning maken?
een schilderij
een toneelstuk
een draaibrug
x dat staat niet in de les
2 Camille wil een toneelstuk opvoeren op zijn
moeders naamdag. Wat is je naamdag? Gebruik
eventueel je woordenboek.
In de tijd van Leonardo is dat de naam voor
‘verjaardag’.
De dag waarop je voor het eerst je naam kunt
zeggen.
De dag waarop je viert dat een baby zijn naam
krijgt.
x De dag waarop je de heilige eert van wie je de
naam draagt.
3 Welke zinnen passen bij de wijze waarop
Leonardo naar een manier zoekt waarop mensen
kunnen vliegen?
Hij leest heel veel boeken waarin dat uitgelegd
wordt.
x Hij denkt goed na over het probleem.
Hij bidt veel en vraagt God in zijn gebeden om
een oplossing.
x Hij kijkt in de natuur goed naar vogels en
vleermuizen hoe zij vliegen.
x Hij bestudeert hoe vleugels van dieren in
elkaar zitten.
x Hij bouwt vleugels na en probeert daarmee te
vliegen.
Hij zoekt naar voorbeelden in de bibliotheek.
❀5 Leg uit wat Leonardo hier aan Mathurine
wil uitleggen.
Daar gaat het nou net
om, Mathurine. God heeft
ons geen vleugels gegeven,
maar wel hersens!
Als God gewild had dat mensen konden
vliegen had hij ze vleugels gegeven. Als
God de mensen hersens heeft gegeven,
is het dus de bedoeling dat hij die
gebruikt. Anders had hij de mens geen
hersens gegeven!
6 Leonardo had een maquette van een draaibrug
in zijn atelier. Wat was het nadeel van deze brug?
Er moeten altijd mensen of schepen
wachten.
Teken de oplossing ervoor in het lege vak.
4 ‘Misschien kan de dief wel degelijk vliegen,’
zegt Leonardo. ‘Als hij maar goede vleugels heeft.’
Wat vindt Mathurine van die uitspraak? Waarom
vindt ze dat?
Mathurine vindt het een goddeloze
uitspraak. Want als God gewild had dat
de mens vliegen kon dan had hij de mens
wel vleugels gegeven.
9
Bij de tijd groep 7, kopieerblad bij blok 3
© Malmberg, ‘s-Hertogenbosch
les
1 Een dief met vleugels
7 Jules kijkt zijn ogen uit in de werkkamer van Leonardo. Waaraan ziet
hij dat Leonardo schilder, beeldhouwer, wetenschapper en uitvinder is?
Trek lijnen van de tekeningen naar de zinnen en het beroep dat erbij past.
beeldhouwer
Waarom onderzoek je al die botjes?
wetenschapper
Je kunt toch niet iemand laten vliegen!
schilder
Van wat voor steen ga je dat maken?
uitvinder
Is dat schilderij bijna af, Leonardo?
8 Mathurine waarschuwt Leonardo dat de koning komt. Kijk naar de
reacties van Leonardo. Leg uit welke reactie jij normaal vindt in deze
situatie. Leg ook uit waarom je dat vindt.
Ja, die wil ook dat ik iets
voor hem doe. Hij moet
maar even wachten!
Pech gehad, de koning gaat
natuurlijk voor!
10
Bij de tijd groep 7, kopieerblad bij blok 3
© Malmberg, ‘s-Hertogenbosch
les
2 Boekdrukkunst
BLOK 3
12
Lees in je boek de stukjes Met de hand overschrijven en
Een uitvinding, en bekijk de illustraties goed.
Maak daarna vraag 1 t/m 6.
1 Wat weet je van een boek uit het jaar 1250?
Streep bij de twee zinnen het verkeerde woord
door.
Het boek is met de hand geschreven/gedrukt.
Van het boek zijn veel/weinig exemplaren
gemaakt.
2 Vóór de uitvinding van het boekdrukken
werden boeken met de hand overgeschreven.
Wie deden dat meestal?
Zet een kruisje voor het goede antwoord.
geleerden
x monniken
scholieren
kooplieden
3 Vergelijk de boekpagina’s op blz. 37 en 38
linksboven. Wat valt je op aan de drukletters?
De drukletters lijken precies op de
schrijfletters.
❀4 Waarom zou Gutenberg deze drukletter
gekozen hebben?
Hij kende geen andere letters, hij was
de eerste die een bladzijde drukte.
6 Waar of niet waar?
Zet een kring om de goede letters.
waar niet waar
S
K
Het drukken van boeken is
uitgevonden door monniken.
T
U
Tijdens de middeleeuwen waren
handgeschreven boeken volop te
koop.
R
L
Geleerden schreven hun boeken in
het Latijn.
D
E
Gutenbergs eerste boek was een
bijbel.
T
K
Geleerden waren niet blij met de
uitvinding van het boekdrukken.
E
R
Na 1500 wilden mensen zelf
ontdekken hoe de wereld in elkaar
zat.
E
R
Gedrukte boeken waren veel
duurder dan handgeschreven
boeken.
Welk woord kun je maken van de omcirkelde
letters?
DRUKKER
Welk woord kun je maken van de andere
letters?
LETTERS
5 Verbind de woorden met de juiste
voorwerpen. Kies uit:
drukpers –
losse letters –
net gedrukte bladzijden –
stempel met letters –
drukker –
-3000
-50
1
500
13
Lees het stukje Kaarten en atlassen.
Maak daarna vraag 7 t/m 9.
7 Zeelieden en kooplieden hebben belang bij
goede kaarten. Waarom?
Maak de zinnen in de spreekwolken hieronder
af.
10 Kijk naar de wereldkaart op blz. 39. Waarom
zou Plancius het gebied ten zuiden van Afrika
en Zuid-Amerika niet in zijn kaart getekend
hebben?
Kooplieden gingen er toch niet heen,
omdat er niets te halen was.
x Er waren nog geen ontdekkingsreizigers
in die gebieden geweest.
Hij vond het gebied veel te gevaarlijk voor
zeilschepen.
De Nederlandse regering wilde niet dat
daar iemand kwam.
Lees de stukjes De Nederlandse opstand tegen Spanje en
Oude boeken en geschiedenis. Maak dan vraag 11 t/m 13.
... zo vinden we makkelijker de volgende
haven.
... de kortste en minst gevaarlijke route
is daarop te vinden.
8 Wie was Gerardus Mercator? Kruis de juiste
zinnen aan.
Een beroemde zeeman die onbekende landen
ontdekte.
x Een beroemde tekenaar van aardrijkskundige
kaarten.
De burgemeester van Antwerpen tussen 1512
en 1594.
x Een kaartenmaker die hielp de eerste atlas te
maken.
❀ 9 Waarom vonden mensen die veel kaarten
nodig hadden een atlas een handige uitvinding?
Losse kaarten werden vroeger opgerold.
In een atlas staan kaarten samen in één
boek. Dat was veel handiger dan al die
losse rollen.
❀11 Kijk naar de tekening rechts op blz. 39.
Wie zouden deze prent hebben laten drukken?
x de aanhangers van Willem van Oranje
de aanhangers van Filips II
Waarom denk je dat?
De Spanjaarden komen er erg slecht af op
deze prent.
12 Waarom zijn er meer gedrukte dan
handgeschreven boeken van lang geleden
overgebleven?
Handgeschreven boeken zijn weggegooid,
omdat mensen ze niet meer konden lezen.
Gedrukte boeken zijn door de mensen langer
bewaard, omdat ze kostbaarder waren.
x Van handgeschreven boeken zijn er veel
minder gemaakt dan van gedrukte.
Gedrukte boeken konden vanwege het betere
papier langer bewaard worden.
❀13 Op de prent van Zutphen worden een aantal
gruwelijkheden gepleegd. Welke?
1 Mensen worden met vastgebonden
handen naakt in het water gegooid.
2 Mensen zijn opgehangen.
3 Iemand is aan één voet opgehangen.
1000
1500
1600
1700
1800
1900
1950
nu
les
3 Ruzie in de Kerk
1 In welke periode leefde Luther? Schrijf zijn
naam op de juiste plaats op de tijdlijn.
ontdekkingsreiziger Columbus. Geef deze
gebeurtenis ook een plaats op de tijdlijn.
3 Luther zag dat veel priesters niet leefden zoals
Jezus dat volgens de bijbel bedoeld had. Wat
deden al die priesters verkeerd volgens hem?
Zet een kruisje voor het goede antwoord.
x Ze zorgden ervoor dat ze rijk werden en in luxe
konden leven.
Ze maakten ruzie met priesters van andere
kerken.
Ze zorgden er niet voor dat er genoeg
kerkgebouwen waren.
Ze probeerden mensen met geweld lid te maken
van hun Kerk.
Wat heeft deze gebeurtenis te maken met het
onderwerp van deze les?
4 Luther had grote bezwaren tegen het verkopen
van aflaten. Wat waren aflaten?
In die tijd gingen mensen zelf dingen
uitzoeken. Ze geloofden niet meer wat
er eeuwenlang beweerd was.
Dat waren brieven die de gelovigen van de
Kerk konden kopen. Volgens de Kerk
kwamen ze dan na hun dood in de hemel.
5 Wat moest je volgens Luther doen om in de
hemel te komen?
Luther zei: ‘ Je kunt alleen in de hemel komen
6 Wie heeft wat gezegd? Maak de praatwolken
aan de goede personen vast. Bij enkele personen
horen twee praatwolken.
Maarten Luther
Columbus ontdekt Amerika
❀ 2 In 1492 werd Amerika ontdekt door de
door goed
te leven.
11
Bij de tijd groep 7, kopieerblad bij blok 3
© Malmberg, ‘s-Hertogenbosch
les
3 Ruzie in de Kerk
7 Waarom stichtte Luther een eigen Kerk?
Zet een kruisje voor het goede antwoord.
Hij wilde zelf graag de baas van een Kerk zijn.
x Hij begreep dat hij de bestaande Kerk niet kon
veranderen.
Hij wilde zelf geld verdienen aan de verkoop
van aflaten.
Hij dacht dat de paus en de keizer hem dan
niet konden straffen.
9 Waarom werden de volgelingen van Luther en
Calvijn protestanten genoemd?
Ze protesteerden tegen de katholieke
Kerk.
10 Waar of niet waar?
Zet een kring om de goede letter.
waar niet
waar
8 Luther vertaalde de bijbel in het Duits.
In welke taal was de bijbel eerst alleen
geschreven?
F
E
K
A
In het Latijn.
R
T
Wie waren de enige mensen die toen de bijbel
konden lezen?
T
A
A
E
L
T
Geestelijken, dus monniken, priesters en
bisschoppen.
Waarom wilde Luther de bijbel vertalen in de taal
van zijn landgenoten?
Dan konden de gelovigen zelf lezen hoe ze
moesten leven.
Calvijn wilde de mensen aflaten
verkopen.
Vóór de tijd van Luther konden
gewone mensen de bijbel niet lezen.
Ketters werden dikwijls op de
brandstapel gedood.
Calvijn wilde dat de mensen
eenvoudig leefden en hard werkten.
De protestanten noemden de paus
een ketter.
Karel V hielp Luther bij de
hervorming van de Kerk.
Welk woord kun je maken van de letters die een
cirkel hebben gekregen?
KETTER
Welk woord kun je maken van de letters die over
zijn?
AFLAAT
❀11 Luther en Calvijn hebben veel gehad aan de
uitvinding van de boekdrukkunst.
Waarom hadden ze daar zoveel aan?
Omdat hun ideeën op papier gedrukt
konden worden, konden veel mensen
erover lezen. Zo kregen Luther en
Calvijn in korte tijd veel volgelingen.
12
Bij de tijd groep 7, kopieerblad bij blok 3
© Malmberg, ‘s-Hertogenbosch
les
4 En toch draait ze …
BLOK 3
14
Lees eerst het stukje Miljoenen sterren in het heelal en
De zon draait om de aarde.
Maak daarna vraag 1 t/m 5.
1 Wat is goed, wat is fout?
Zet steeds een kruisje in het juiste vakje.
goed fout
x De zon is een planeet die om de aarde
draait.
x
Het heelal telt miljoenen sterren.
x De maan staat dichter bij de zon dan
bij de aarde.
x
De aarde is een planeet die om de zon
draait.
x De zon is tien keer groter dan de
aarde.
x
De maan staat 347.000 km van de
aarde af.
2 Misschien kunnen mensen in de toekomst met
vakantie naar de maan.
❀ 3 Bekijk de twee tekeningen.
Welke conclusie trokken de mensen in de
middeleeuwen hieruit?
Dat de aarde rond was; je kon dat namelijk
zien!
4 Lees het stukje ‘De zon draait om de aarde’ nog
eens goed. Vul daarna de goede woorden in de
zinnen in.
Kies uit: koepel – zien – niets – middeleeuwen –
zon – rond – aarde.
middeleeuwen
rond was.
de aarde
In de
wisten de mensen dat
koepel was.
zien .
Dat kon je namelijk gewoon
niets ,
Buiten die koepel met sterren is er
Ze dachten dat de hemel een
dachten ze.
zon
Binnen die koepel draait de
een rondje om de
aarde
iedere dag
.
5 Niemand twijfelde eraan dat het heelal eruitzag
zoals je bij vraag 4 kunt lezen. Geef twee redenen
hoe het kwam dat iedereen daar zo zeker van was.
Wat zal ongeveer de reistijd zijn die nodig is om
met een ruimteveer de afstand tussen aarde en
maan af te leggen?
x een dag
een week
een maand
een jaar
-3000
-50
1
1 Je hoefde niet te twijfelen aan wat je
met je eigen ogen zien kon.
2 In de Bijbel stond ook dat de zon om de
aarde draaide en de aarde zelf stilstond.
500
Lees eerst het stukje Nee, de aarde draait om de zon.
Maak daarna vraag 6 t/m 8.
6 Copernicus dacht ook na over het heelal.
Kruis de uitspraken aan die bij hem horen.
De zon draait om de aarde en de aarde staat
zelf stil.
x De zon is het middelpunt van het heelal.
Alle planeten behalve de aarde draaien om de
zon.
x De aarde en de andere planeten draaien om de
zon.
x De zon zelf staat stil.
15
1 Dat het heelal oneindig veel groter was
dan iedereen gedacht had.
2 Dat de aarde rondjes draaide om de zon.
10 Sommige toevallige ontdekkingen hebben
grote gevolgen! Zet deze plaatjes in de juiste
volgorde, wat het eerst komt geef je een 1, en dan
een 2 en een 3.
❀7 Copernicus had wel goed nagedacht over zijn
uitspraken over het heelal, maar bewijzen kon hij
het niet.
Teken het apparaat waarmee dat wel had gekund.
Hoe heet dit apparaat? Zet de naam onder je
tekening.
3
1
2
telescoop
8 Copernicus durfde zijn ideeën ook niet op te
schrijven. De leiders van de Kerk zouden boos
worden dacht hij.
Waarom zouden zij boos worden? Kruis het goede
antwoord aan.
Alle schoolboekjes moesten dan aangepast
worden.
Zij waren bang dat de mensen daarvan in de
war zouden raken.
Ze wilden niet dat Copernicus belangrijker zou
worden dan de paus.
x In de Bijbel stond het tegendeel van wat
Copernicus beweerde.
Lees eerst de stukjes De eerste telescoop en Ruzie met de
Kerk. Maak daarna de vragen af.
9 In 1610 keek Galileo Galilei door een telescoop
naar de nachtelijke hemel.
Hij kon nu ineens twee dingen bewijzen. Welke?
1000
11 De leiders van de kerk hoorden van de
ontdekkingen van Galilei. De paus liet Galilei bij
zich komen. Hij gaf Galilei een opdracht. Welke
opdracht kreeg Galilei?
Galilei moest overal over zijn ontdekkingen
vertellen.
Galilei moest een boek schrijven over zijn
ontdekkingen.
x Galilei moest toegeven dat hij zich vergist had.
Galilei moest vooral doorgaan met zijn
onderzoekingen.
12 Galilei zei braaf wat de paus wilde dat hij zei.
Maar zodra hij zich omdraaide, zei hij: ‘En toch
draait ze…’
Wie of wat bedoelde Galilei met het woordje ‘ze’?
de zon
de maan
x de aarde
de hemel
1500
1600
1700
1800
1900
1950
nu