Geachte toehoorders in uw functies en

Veertig jaar Masereelfonds
rede door Gerlinda Swillen bij de herdenkingsactie
bij het graf van Frans Masereel
Geachte toehoorders in uw functies en hoedanigheden,
Vrienden,
Kameraden,
Toen we hier negen jaar geleden in de kapel bij diezelfde graftombe een kleine tentoonstelling
van het werk van Frans Masereel openden, citeerde ik volgende woorden van hem : “Voor mij
zal ik wellicht altijd een te bereiken doel zien zonder het ooit te bereiken, want het doel
verandert met het leven”. Dat geldt niet alleen voor een enkeling : het typeert ook een
vereniging als het Masereelfonds, dat het tot zijn taak maakte mensen in Vlaanderen en
daarbuiten te wekken zoals de man op ons logo.
Vandaag stel ik me voor hoe veertig jaar geleden onze stichters in Nice vóór die steeds
zoekende Masereel stonden, hem hun plannen uitlegden : een kritische culturele vereniging
oprichten in het door verzuiling verschraalde Vlaanderen, die de zuilen wou doorbreken. Zijn
antwoord klonk heel bescheiden : “… je suis très sensible et ému de cette idee de créer un
Frans Masereelfonds”.
Is de tijd nu niet gekomen even stil te staan bij Frans’ graftombe en er ons de vraag te stellen,
wat we van onze plannen hebben verwezenlijkt? Hebben we een nieuwe dynamiek aan de
Vlaamse beweging gegeven? Ja, als we denken aan het fondsenoverleg, aan ons
grensoverschrijdend cultureel en politiek werken, aan de verscheidenheid van activiteiten die
we door de jaren heen hebben ontwikkeld. Ja, als we de kritische reacties van onze leden en
publiek horen bij lezingen en in debatten.
Hebben we plaats ingeruimd voor wie uit het buitenland bij ons een toevlucht zochten?
Hebben we het echte politieke debat kunnen aanzwengelen en het gesprek tussen de
gemeenschappen op gang gebracht? Om het kort te verwoorden : is er in Vlaanderen nog
plaats voor het vrije denken en spreken? Of is de Vlaamse cultuur niet meer dan een
verwaarloosde graftombe zoals die van Frans Masereel er nu bij ligt? En zijn onze politici en
gezagsvoerders meer dan de grafdelvers van die roemruchte Vlaamse identiteit die ze
beweren angstvallig te verdedigen door zichzelf te cocoonen?
Even terug naar die verzuiling die we wilden doorbreken. Ogenschijnlijk behoort ze tot het
verleden : verenigingen nemen samen initiatieven, organiseren activiteiten … omdat ze het
zelden alleen kunnen rooien, als ze iets groters willen ondernemen, dat minder in de smaak
van de minister en zijn kabinet valt.
Soutanes en nonnenkappen zijn uit het straatbeeld verdwenen. Maar nog vandaag denken de
vertegenwoordigers van kerkelijke instellingen, dat ze de slachtoffers van hun liederlijkheid
en wandaden het zwijgen mogen opleggen, ze omkopen en dat ze recht hebben op een eigen
rechtspraak en rechtsbedeling. We dachten dat de sociale zekerheid de idee van liefdadigheid
had verlaten en steunde op een solidariteit die verder reikte dan de oude kerktorens. Vergeet
het. Heden verheft men in naam van het behoud van de eigen Vlaamse welstand de stem voor
een regionalisering van die sociale zekerheid. Op slinkse wijze probeert men zo meer
1
gemeenschapsgeld naar de eigen instellingen te sluizen, zeg maar naar de rechtstreekse
afstammelingen van de godshuizen. Is het een paranoïde reactie van mij, als ik me vragen stel
over de mogelijkheden die daar worden geboden aan wie voor euthanasie of abortus kiest?
Daarnaast roept men om regionalisering van het werkgelegenheidsbeleid. We moeten ons
geen illusies maken : de voorstanders hiervan hebben een duidelijk beeld van de makke
vlijtige Vlaming die bereid is in een socio-economisch extreem liberaal gareel te lopen. Goed
zal hij er zeker niet bij varen, want de normen om tot het eigen volk te mogen behoren, zullen
steeds strenger worden … en waarom niet tot er maar één overblijft, de grote volksmenner.
Groepsbelang verwordt tot minder dan het eigen kapelletje.
Is het om die reden dat er zo weinig animo is om ons wetenschapsbeleid, onze culturele
verenigingen, onze scholen de nodige middelen te geven voor hun voortbestaan en
ontwikkeling? Cultuur verwordt tot showbusiness, pensenkermissen, spaghettiavonden en
barbecues. Ondertussen leren we geen talen meer, spreken wij een verschrompeld Nederlands,
pardon, Vlaams en komen meer jongeren met een verkeerde vorming en zonder diploma op
de werkloosheidsvloer.
Waar blijft het edelmoedige, verheffende van de Vlaamse Beweging? Waar blijft haar
grensverleggende en internationale dimensie? Haar kritische zin en haar strijd tegen wie
mensen uitbuiten en onderdrukken?
Vorige zondag kwamen duizenden burgers in Brussel op straat tegen de lamlendige,
beschamende koehandel onder partijbonzen. Welke politici hebben echt naar hun woorden
geluisterd? Zijn ze wel in staat te horen, wat in dit land wordt gezegd? Ze spreken ons van
een confederatie naar Zwitsers model. De gevaren ervan zien ze echter niet. Ze vragen zich
niet eens af waarom Zwitserland niet kan tot de Europese Unie toetreden. Omdat het
gewoonweg bijna tot een karikatuur van een democratie is geworden. Maar misschien
moeten we naar dat ideaal streven : ieder in zijn gezinscorporatietje in zijn huisje met een
tuintje en een haagje, neen, wat zeg ik, een omheining van Bekaerts prikkeldaad eromheen.
Dat is goed voor de Vlaamse economie en haar imago.
Veertig jaar geleden hield Frans Masereel zich met een illustratie voor de Internationale van
Pottier bezig. Hij maakte een beeld van naar elkaar reikende handen. Handen, ja die zijn zeer
talrijk in het oeuvre van Masereel. Ze zijn er trouwens ook in de wekkende man van ons logo.
Maar het zijn open, gulle handen, die geven en vragen naar ons toe te komen. Of ze buigen
naar elkaar toe zoals de verlangende lichamen van zo vele minnende mensen in zijn werk. Er
zijn ook de handen van werkende mensen, de vuisten van opstandelingen… Hebben zij dan
vandaag in Vlaanderen moeten wijken voor de begerige grijpgrage vingers van het gierige
eigenbelang?
Wordt het niet de hoogste tijd dat wij in de geest van het hele oeuvre van Masereel onze
politici, onderhandelaars, welke naam ze ook mogen krijgen een halt toeroepen en zeggen :
Haal uit onze traditie, zoals een kunstenaar de hefbomen om aan een nieuwe tolerante
maatschappij te bouwen, waar vele talen worden gesproken en alle stemmen worden gehoord.
Doorbreek de helse kringloop van wrok en vergelding die de burgers alleen maar fanatiseert.
Ga in openheid en menselijke genegenheid het gesprek aan van verbondenheid en zorg om de
wereld.
2
Stap toch eindelijk uit je kinderschoenen, breek de ketens en word een volwassen
wereldburger.
Gerlinda Swillen
Algemeen voorzitter Masereelfonds
3