Biologiepagina.nl Samenvatting Biologie voor Jou VMBO 3 Thema 3

SamenvattingBiologievoorJouVMBO3Thema3Voortplanting
3.1
Bevruchting
=kernenvantweegeslachtscellensmeltensamen
Mitose=
•
•
•
gewoneceldeling
beidedochtercellenevenveelchromosomenalsmoedercel
delingbijnormalelichaamscellen
Meiose=
•
•
•
reductiedeling
vormenvangeslachtscellen
dochtercellen(geslachtscellen)bevattenhelftvanchromosomenvanmoedercel>slechts1
chromosoomnogvanelkpaar
Leerookafbeelding2t/m4
3.2
Teelballen=testes
Balzak
Bijballen
Zaadleiders
Zaadblaasje
Prostaat
Urinebuis
Eikel
Voorhuid
Zwellichamen
Produceertzaadcellen/makenhormoontestosteron
Ligtietsbuitenlichaamvoorperfectetemperatuurzaadcelontwikkeling
Tijdelijkeopslagzaadcellen
Vervoerenzaadcellenvandebijbalnaardeurinebuis
Voegtvochtmetvoedingsstoffentoeaanzaadcellen
Voegtvochttoeaandezaadcellen/sluiturinebuisafbijerectie
Komendezaadleidersinuit
Veroorzaaktseksueleprikkeling
Dunnehuidplooioverdeeikel
Veroorzaakterectiewanneerdezevullenmetbloed
Spermabijzaadlozing(klaarkomen/orgasme)bevat:
•
•
Zaadcellen(metzweepstaart)
Vochtvanprostaatenzaadblaasje
Masturbatie=zelfbevrediging
Leerookafbeelding6en8
6.3
2Eierstokken=ovaria
2Eileiders
Baarmoeder=uterus
Ontwikkelenzicheicellen(1eicelper4weken)
Vervoereneicelnaarbaarmoeder
Hierinvindtdebevruchtingtusseneicelenzaadcelplaats
Dikkelaagspierenbekleedtmetslijmvlies,waarinbevruchteeicelzichkan
nestelen
Biologiepagina.nl
Baarmoederslijmvlies
Vagina=schede
Clitoris
Kleineschaamlippen
Groteschaamlippen
Maagdenvlies
Bevatveelbloedvatenomembryovanvoedingsstoffentevoorzien
Veroorzaaktseksueleprikkeling
Bevato.a.klierendieslijmproducerenbijopwinding,zodatpenis
makkelijkervaginainkan
Randjeweefselaanbeginvandevagina(nietbijallemeisjesaanwezig)
Eicellen:
•
•
•
•
•
bevatveelreservevoedsel,daardoorgroterdanzaadcel>voor1eontwikkelingbevruchte
eicel
ontwikkelenzicho.i.v.hormonenuithypofyse
ontwikkelingstoptinovergang(ong50ejaar)
Ovulatie=eisprong=vrijkomenvaneeneiceluitdeeierstok
Onbevruchteeicelleeftmaar12–24uur
Ineicelbevindenzichfollikelsdiewaarvaner1per4wekengaatgroeien=rijpendefollikel
Rijpendefollikelbarstopen=eisprong>gelelichaamblijftachterineierstok
Bevruchting
geslachtscel
=kernvanmannelijkegeslachtscelsmeltsamenmetkernvanvrouwelijke
Nabevruchtingontwikkeltzicheenbevruchtingsmembraanomeicel>nietmogelijkdatandere
zaadcellenalsnogeicelbinnendringen
Innesteling
=klompjecellenvanbevruchteeicelzetzichvastinhetbaarmoederslijmvlies
Leerookafbeelding12,14t/m19
3.4
Geslachtscellenwordengemaakto.i.v.hormonen(=regelstoffen).
Hormonenwordenafgegevendoorhormoonklieren.Bijdemano.a.dehypofyse(aanonderkant
hersenen)enindeteelballen(testosteron)
Primairegeslachtskenmerken
•
•
•
Vanafgeboorteaanwezig
Man:penis,balzak
Vrouw:vagina,schaamlippen
Secundairegeslachtskenmerken
•
•
•
Geslachtskenmerkendievanaf10jaarontstaano.i.v.hormonen
Man:baard,borstenschaamhaar,lagerestem>o.i.v.hormoontestosteron
Vrouw:borsten,bredereheupen,schaamhaar>o.i.v.homoonoestrogeen
Biologiepagina.nl
Menstruatie=ongesteld=baarmoederslijmvlieswordtafgestotendoorsamentrekkenspierlaag
baarmoederwand
Menstruatievanafongeveer13jaarenstoptinovergang
Menstruatiecyclusis28dagen:
•
•
•
•
Dag1t/m4demenstruatie
Eerstetweewekenrijpenfollikelsineierstoko.i.v.hormonenhypofyse,tevens
wordtbaarmoederslijmvliesdikker
Op14edagdeovulatie
Naeisprongblijftgelelichaamover>maakthormoonoestrogeen>maakt
baarmoederslijmvliesnogietsdikkerengeschiktervoorinnesteling
Bijzwangerschap:
•
•
Bijbevruchting(ineileider)blijftgelelichaaminstand,zodatdezehormonenmaaktom
baarmoederslijmvliesdikenklierrijktehouden
5-7dagennaovulatienestelsbevruchteeicelzichinbaarmoeder
Oplossingenbijverminderdevruchtbaarheid:
•
•
Kunstmatigeinseminatie=artsbrengt(donor)spermaininvaginavrouw(bijv.alsmante
weinigzaadproduceert)
IVF=in-vitrofertilisatie=inlaboratoriumwordteicelbevruchtmetspermacel,waarna
bevruchteeicelweerbijvrouwwordtgeïmplanteerd(bijv.bijverstopteeileidervrouw)
Leerafbeelding22,26,28
3.5
Innesteling
=klompjecellenplaatstzichinhetbaarmoederslijmvlies(5–7dagennabevruchting)
Kindinbaarmoeder=embryo,na3maandennoemenwehetfoetus
Baarmoederslijmvliesgeeftvoedingsstoffenaanembryotijdenseersteweken
Placenta(=moederkoek):
•
•
•
•
bloedvatenvanmoederenembryolopenvlaklangselkaar
letop:beidebloedsomlopenzijngescheidendoordunnevliezen!
Zuurstofenvoedingsstoffengaanvanmoedernaarembryo
Koolstofdioxideenandereafvalstoffengaanvanembryonaarmoeder
Navelstrengverbindtembryometdeplacentaenbevatbloedvaten:
•
•
2navelstrengslagaders(vanembryonaarplacenta)
1navelstrengader(vanplacentanaarembryo)
Biologiepagina.nl
Embryobevindtzichinvruchtwater,beschermttegen:
•
•
•
Stoten
Uitdroging
Temperatuurwisselingen
Vruchtwaterisomgevendoor2vruchtvliezen
Leerookafbeelding37,39
3.6
3fasesbevalling:
•
•
•
Ontsluiting
o Begintmetweeën=samentrekkenspierenbaarmoederwand
o Baarmoederhalsenmondwordenwijder
o Vruchtvliezenbreken
Uitdrijving
o Vrouwhelptmeemetpersweeën
o Hoofdjekomtalseerstenaarbuiten
Nageboorte
o Isplacenta+restennavelstreng+vruchtvliezen
Stuitligging
=kontjeofvoetjekomteerstnaarbuiten
Dwarsliggen
=kindjeligtdwarsinbaarmoedermetrugrichtingvagina
Leerookafbeelding45t/m48en52
3.7
SOA
=
seksueeloverdraagbareaandoening
Voorbeelden:chlamydia,aids,gonorroe(druiper),syfilis,candida
Besmettingkano.a.via:
•
•
•
Geslachtsorganen
Anus
Mond
Chlamydia
•
•
•
•
•
Oorzaakiseenbacterie
Vaakgeenklachten
Ontstekingvananus,baarmoedermondofurinebuis
Nietbehandelenkanleidentotonvruchtbaarheidvrouw
Behandelingmetantibiotica
Biologiepagina.nl
AIDS
•
•
•
•
•
•
VeroorzaaktdoorvirusHIV
HIVvirusaanwezig,persoonisdanseropositief
Virustastafweersysteemaan
Hierdoorvatbaarvoorallerleisimpeleziektesdiezichopstapelen>aids
HIV/Aidsisniettegenezen,hooguitafteremmenmetaidsremmers
HIVoverdrachtvia:bloed,sperma,vaginavocht,moedermelk
3.8
Anticonceptiemiddel=voorbehoedsmiddel
Onbetrouwbaremethoden:
•
•
Periodiekeonthouding=geenseksronddevruchtbareperiode
Coïtusinterruptus=onderbrokengeslachtsgemeenschap=voorklaarkomenterugtrekken,
gevaarvanvoorvochtmetenkelezaadcellen
Betrouwbaremethoden:
•
•
•
•
•
•
(Vrouwen)Condoom,biedttevensbeschermingtegenziektesalsHIV
Anticonceptiepilendeprikpil,bevathormonenwaardoorovulatienietmeerplaatsvindt
NuvaRing,kunststofringinvaginametzelfdehormonenalspil
Pessarium,rubberkoepeltjeoverbaarmoedermond
Spiraaltje
o Hormoonspiraaltje
o Koperspiraaltje
Sterilisatie=stukjeweghalenvaneileidersofzaadleiders(bijvrouwkaneileiderook
geblokkeerdworden)
Noodmaatregelenachteraf:
•
•
Morning-afterpil:binnen72uur,bevatoverdosishormonen
Abortus:
o eerstezevenwekenviapil
o daarnaviaeenzuigcurettage=zuigpompje(t/mweek13)
o lateabortus(t/mweek23)
3.9
Incest =plegenvangeslachtsgemeenschapofseksuelehandelingentussenfamilieleden
Biologiepagina.nl