Maagzweren - Hartog Lucerne

PaardenGEZONDHEID
TEKST: MARIKE JACOBS Foto: Jacob Melissen
Maagzweren
Het ontstaan, de oorzaken en voorkomen
De maag is een belangrijk onderdeel van het spijsverteringskanaal van het paard.
Belangrijk, maar net als veel andere organen ook kwetsbaar. Een aandoening aan
de maag die tegenwoordig steeds vaker wordt vastgesteld, is de maagzweer.
Maagzweren zijn pijnlijk voor het paard en hebben een grote invloed op de
prestaties. Stress en verkeerd voermanagement zijn belangrijke oorzaken, maar
ook training, medicijngebruik en dracht kunnen de paardenmaag sterk
verzwakken. De klachten die optreden zijn meestal vaag, wat een juiste diagnose
moeilijk maakt. Als de oorzaak wordt gevonden en weggehaald is genezen goed
mogelijk, maar voorkomen is natuurlijk beter dan genezen!
Voordat we verder ingaan op maagzweren, is
het goed om eerst meer over de werking van de
maag te weten. Het paard neemt voedsel op via
de mond en kauwt het, waardoor de voedseldeeltjes worden verkleind en vermengd met
speeksel. Na het doorslikken komt de voedselprop via de slokdarm in de maag terecht. Aan
de binnenkant is de maag bekleed met het
maagepitheel. Dit is een cellaag waarin alle
cellen liggen die van belang zijn bij de
maagwerking. Het epitheel bevat veel
specialistische kliercellen, die ondermeer
zoutzuur, pepsinogeen en slijm afscheiden.
Deze stoffen hebben elk hun specifieke functies
in de maag en zorgen er samen voor dat er een
begin gemaakt wordt met de vertering van
voedsel. Het afgescheiden slijm hecht zich aan
de epitheelcellen en vormt zo een slijmlaagje
aan de binnenkant van de maag. In dit
slijmlaagje worden natriumbicarbonaat en
zuurresistente eiwitten vastgehouden, zodat
maagzuur en verteringsenzymen het
maagepitheel niet kunnen aantasten.
In het bovenste deel van de maag, de ‘proximale’ maag, ligt de pH, dat is de zuurgraad,
rond de pH 5-6. Bacteriën kunnen onder deze
omstandigheden goed overleven en voortplanten. In de proximale maag heerst daardoor een
heuse bacteriekolonie, die qua samenstelling
vergelijkbaar is met die in de dikke en blinde
Maagzweren kunnen alleen met zekerheid worden
darm van het paard. De bacteriën gebruiken
vastgesteld door het uitvoeren van een endoscopie.
suikers als voedingsstof, waarmee zij ondermeer
melkzuur en bepaalde vetzuren produceren.
40 | PaardenSport 05/2009
PaardenGEZONDHEID
Vage klachten
dagen niet voldoende is. Bij een maagzweer
Het is aan de buitenkant moeilijk te zien of
is een deel van het maagslijmvlies verdwe-
Voorkom lege maag!
een paard last heeft van een maagzweer. Er
nen en is schade ontstaan aan de epitheelcel-
In een natuurlijke situatie besteedt het
treden vage klachten op, die niet specifiek
len. Het bovenste deel van de maag wordt
paard meer dan 16 uur per dag aan het
zijn voor maagzweren en bovendien lang
daarbij niet beschermd door een slijmvlies
eten van kleine beetjes vezelrijk materiaal.
aanhouden of steeds terugkeren. De
en is dus extra gevoelig voor beschadigingen.
De maag is ingesteld op deze continue
volgende verschijnselen kunnen voorkomen
Het bovenste deel van de maag wordt
aanvoer van voedsel door voortdurend
bij paarden met een maagzweer:
bewoond door bacteriën die oplosbare
maagzuur af te scheiden. De maagzuurpro-
•
Luchtzuigen
suikers uit het voer, zoals glucose en
ductie neemt wel toe of af door de opname
•
Gewichtsverlies
fructose, omzetten in vluchtige vetzuren en
van voedsel, maar stopt nooit. Een lege
•
Ruwe vacht
melkzuur. Deze combinatie van zuren zorgt
maag verzuurt hierdoor gemakkelijk en het
•
Steeds terugkerende koliekverschijnselen
ervoor dat de zuurgraad in de maag stijgt.
is dus van belang om een lege maag zoveel
•
Koliekverschijnselen vlak na de maaltijd
In een normale situatie, waarbij de aange-
mogelijk te voorkomen!
•
Slechte eetlust
boden hoeveelheid oplosbare suikers
•
Sponzige mest
beperkt blijft, wordt de stijging van de
•
Tandenknarsen
zuurgraad gecompenseerd door natriumbi-
•
Veel gapen
carbonaat (buffer) uit het speeksel. Hebben
en kunnen het beste zoveel mogelijk worden
•
Verminderde prestatie
de bacteriën echter veel suikers tot hun
vermeden. Het is niet zo dat deze situaties per
Het kan gebeuren dat een maagzweer gaat
beschikking, dan daalt de pH te snel en te
definitie maagzweren tot gevolg hebben; het
bloeden. Aan de buitenkant is dit niet te zien
ver. Door de lage pH dringen vluchtige
ene paard is gevoeliger dan het andere. Vaak zal
omdat het bloed in het darmkanaal ‘verdwijnt’.
vetzuren gemakkelijk de maagwandcellen
een combinatie van factoren de oorzaak zijn
Bloedende maagzweren kunnen op lange
binnen, waardoor deze zich volzuigen met
voor het ontstaan van een maagzweer.
termijn bloedarmoede veroorzaken. Bij zeer
vocht en uiteindelijk barsten.
ernstige gevallen kan het de paardenmaag
•
Te veel krachtvoer (>6 kg per dag); Een
paard kauwt weinig op krachtvoer. Hierdoor is
Belang van kauwen
de speekselproductie gering en wordt de lage
Speeksel bevat grote hoeveelheden natriumbi-
pH in de maag dus niet gebufferd. Daarnaast
Juiste diagnose
carbonaat. Deze stof heeft bufferende
bevat krachtvoer veel oplosbare suikers. De
Omdat veel symptomen niet specifiek zijn
eigenschappen, dat wil zeggen dat het zuur
bacteriën in de maag maken hier dankbaar
voor maagzweren, is het moeilijk om een
neutraliseert en zo de pH verhoogt. Kauwbewe-
gebruik van en produceren veel vluchtige
juiste diagnose te stellen. Het enige onder-
gingen stimuleren de speekselklieren van het
vetzuren, die de normale celstofwisseling
zoek dat zekerheid geeft, is een endoscopie.
paard, waardoor speeksel wordt afgescheiden
verstoren en het epitheel beschadigen.
Een lange flexibele slang, met aan het einde
en vermengd met het voedsel. Bij binnenkomst
Krachtvoer heeft dus een dubbel effect;
een camera, wordt hierbij via de neus van het
in de maag heeft de voedselprop daardoor een
enerzijds verlaagt het de pH sterk en anderzijds
paard ingebracht. Op die manier kan de
hoge pH. Bij voedselopname wordt er meer
wordt er te weinig speeksel geproduceerd om
binnenkant van de maag bekeken worden en
maagzuur geproduceerd, waardoor de
die pH-daling op te vangen.
mogelijke maagzweren worden bepaald. Ook
zuurgraad stijgt. De aanvoer van natriumbicar-
•
kan met een endoscopie vastgesteld worden
bonaat uit het speeksel zorgt er echter voor dat
(minimaal één kilo drogestof uit ruwvoer per
hoe ernstig de situatie is.
de pH weer op peil wordt gebracht.
100 kilo lichaamsgewicht!) zorgt voor
scheuren, waarna het paard kan overlijden.
Te weinig ruwvoer; Voldoende ruwvoer
Ruwvoer heeft veel volume en bestaat uit taaie
voldoende kauwactiviteit. Per kilogram hooi is
Ontstaan van maagzweren
vezels. Een paard moet hier dus veel op kauwen.
een paard ongeveer 40 minuten, 2200 tot
Hoe ontstaan maagzweren nu eigenlijk? De
Op deze manier zorgt ruwvoer voor een veel
2500 kauwbewegingen en 3,5 liter speeksel
paardenmaag heeft steeds veel te verduren.
grotere speekselproductie dan krachtvoer. Ter
verder. Dit staat tegenover tien minuten, 600
Om de kwaliteit van het maagepitheel en het
vergelijking: per kilogram krachtvoer produ-
kauwbewegingen en één liter speeksel per
slijmvlies te waarborgen, kent het maagepi-
ceert een paard ongeveer één liter speeksel,
kilogram brokken (bron: Andrea Ellis, Paard en
theel een snelle ‘turnover’: in slechts drie
tegenover 3,5 liter per kilogram ruwvoer (bron:
Voer). Ruwvoer eten kost dus veel tijd,
dagen zijn alle epitheelcellen vernieuwd.
Andrea Ellis, Paard en Voer). Ruwvoer is dus erg
waardoor het verveling en stress helpt
Onder bepaalde omstandigheden, zoals
belangrijk bij het voorkomen van maagzweren!
voorkomen. Een goede ruwvoervoorziening is
stress of gebrek aan bepaalde voedingsstof-
één van de belangrijkste eisen bij het
fen, verloopt deze vernieuwing echter trager.
Oorzaken van maagzweren
voorkomen van maagzweren.
De cellen raken dan verouderd en zijn extra
Maagzweren ontstaan onder uiteenlopende
•
gevoelig voor beschadiging. Ook kan
omstandigheden, die met elkaar in verband
paard gaat altijd door, ook wanneer er geen
bijvoorbeeld de inwerking van maagzuur zo
kunnen staan. Onderstaande situaties of een
voedsel in de maag is. Bij vasten wordt de maag
extreem zijn, dat een vernieuwing van drie
combinatie hiervan zijn belangrijke oorzaken
langdurig blootgesteld aan een lage pH,
Vasten; De maagzuurproductie van een
PaardenSport 05/2009 | 41
Arnd Bronkhorst
PaardenGEZONDHEID
Voorkomen is natuurlijk beter dan genezen. Het voorkomen van stress en een goed voerbeleid kunnen bijdragen aan het tegengaan van maagzweren. Weidegang kan daarbij voor sommige paarden een uitkomst zijn.
waardoor het maagslijmvlies verzwakt en de
fokmerries kunnen maagzweren oplopen.
stressgevoelige paarden kan het nuttig zijn
weerstand tegen zuur steeds minder wordt.
Veulens die nog drinken bij de moeder
om enkele uren per dag weidegang te bieden,
Wanneer de maag leeg is en er dus geen
produceren weinig speeksel en hebben een
het liefst in combinatie met zoveel mogelijk
tegendruk bestaat in de overgang van maag
extra gevoelige, nog niet volledig ontwikkelde
contact met soortgenoten.
naar dunne darm, kan er bovendien terugloop
maag. Daarnaast staat het veulen rond het
optreden. Dit houdt in dat er inhoud uit de
spenen soms bloot aan veel stress. Sommige
Voorkomen beter dan genezen
dunne darm terug de maag in stroomt. De
drachtige fokmerries hebben nog zo weinig
De dagelijkse verzorging van een paard kan
verteringssappen uit de dunne darm werken
ruimte in hun buik, dat ze veel minder ruwvoer
worden afgestemd op het voorkomen van
sterk samen met maagzuur, waardoor het
kunnen opnemen. Ook zorgt het veulen voor
maagzweren. Hier volgen een aantal richtlijnen:
slijmvlies extra snel verzwakt.
extra druk in de buikholte, waardoor maagzwe-
•
•
ren in de proximale maag kunnen ontstaan.
zoveel mogelijk energie uit ruwvoer kunnen
Stress; Wanneer een paard langdurig aan
een stresstoestand wordt blootgesteld, is het
Voldoende ruwvoer; Het paard moet
halen in plaats van uit krachtvoer. Ruwvoer
lichaam constant in vluchttoestand. Hierdoor is
Behandeling
vormt altijd de basis van het rantsoen!
de concentratie cortisol (zogenaamd ‘stresshor-
De oorzaak of oorzaken van maagzweren zijn
•
moon’) in het bloed chronisch verhoogd. Dit
moeilijk vast te stellen. Dit maakt het ook
schommelingen van de maag-pH door het
zorgt er ondermeer voor dat de bloedsomloop
moeilijk om deze weg te halen, terwijl dit voor
krachtvoer in porties kleiner dan twee kilogram
van en naar de maag vermindert en de
de genezing erg belangrijk is. Wordt bij een
te verdelen. Het is ook verstandig om tussen
vernieuwing van het maagslijmvlies vertraagt.
paard een maagzweer vastgesteld door de
krachtvoerbeurten een periode aan te houden
•
dierenarts, dan kan deze zuurremmers
van minimaal vijf uur, zodat de maag de tijd
training spant het paard zijn buikspieren aan.
voorschrijven. Dit zijn medicijnen die op twee
krijgt om de pH-balans te herstellen.
Bij een rit op de trailer of vrachtwagen doet hij
manieren kunnen werken: door neutralisatie
•
hetzelfde, om zijn evenwicht te bewaren. De
van het maagzuur of door het verminderen
aanbod zorgt ervoor dat het paard nooit met
druk in de buikholte die daardoor ontstaat,
van de maagzuurproductie. Medicijnen die
een lege maag komt te staan, ook niet ’s nachts!
zorgt ervoor dat het maagzuur, dat slechts
het maagzuur neutraliseren hebben slechts
•
tweederde deel van de maag vult, richting de
een korte werkingsduur, omdat de doorstro-
contact met soortgenoten en een rustige stal
proximale maag wordt geduwd. Deze is niet
ming door de maag maar kort is. Ranitidine en
zijn allemaal dingen die van belang zijn voor
beschermd met een slijmvlies en is dus extra
Omeprazol (Gastroguard) worden het meest
een paard om lekker in zijn vel te zitten.
gevoelig voor aantasting door maagzuur.
gebruikt; dit zijn stoffen die de maagzuurpro-
Ook het voeren van speciaal krachtvoer of het
•
ductie verminderen. Wanneer de oorzaak
verstrekken van bepaalde supplementen kan
pijnstillers en ontstekingsremmers (NSAID’s/
wordt weggenomen, genezen maagzweren
uitkomst bieden bij paarden met een gevoelige
corticosteroïden, Prednisolon) verzwakken het
soms ook zonder medicijngebruik. Tijdelijk
maag. Sommige krachtvoerleveranciers hebben
maagslijmvlies sterk en kunnen op korte
stoppen met krachtvoer voeren en het
speciale krachtvoeders in het assortiment, waar
termijn maagzweren veroorzaken.
vergroten van de hoeveelheid ruwvoer kan de
luzerne doorheen zit, wat een eventuele
•
genezing al heel positief beïnvloeden. Bij
maagzweer mogelijk kan voorkomen.
Training en/of vervoer; Tijdens de
Medicijngebruik; Gebruik van bepaalde
Dracht, zogen en spenen; Ook veulens en
42 | PaardenSport 05/2009
Kleine krachtvoerporties; Voorkom
Stro in de stal; Dit constante ruwvoer-
Probeer stress te voorkomen; Weidegang,