Lappersfortbos opnieuw bezet

Lappersfortbos opnieuw bezet
Milieuactivisten van GroenFront! hebben op 20 september het Lappersfortbos nabij Brugge bezet. Onder
andere met de bouw van boomhutten willen ze bereiken dat een aannemer afziet van de kap van het bos. De
bomen aan de rand van het 18 hectare grote Lappersfortbos moeten wijken voor een bredere weg die de
industriezone Ten Briele beter bereikbaar moet maken. De actievoerders van Groenfront! protesteren met
deze actie niet alleen tegen de kap van het Lappersfortbos, maar beschouwen het gebied als symbool voor de
10 duizend andere hectare bedreigde bossen in Vlaanderen. Op 7 augustus 2001 richtten milieuactivisten het
actiekamp in het Lappersfortbos voor de eerste maal in. Op 14 oktober 2002 werd het bos ontruimd. Er
kwam veel kritiek op het gewelddadig handelen van de politie. Ruim vijfduizend inwoners van Brugge
namen daarop deel aan een betoging.
Minder capaciteit CO2-opslag
Slechts 35 procent van alle gasvelden op het Nederlands Continentaal Plat lijkt geschikt voor de opslag van
CO2. Dat blijkt uit onderzoek van de Nederlandse Olie en Gas Exploratie en Productie Associatie
(NOGEPA). Bovendien is de verwachting dat er voor 2020 geen sprake zal zijn van CO2-opslag op grote
schaal. Een van de redenen hiervoor is dat de techniek van CO2-afvang nog in de kinderschoenen staat.
CO2-opslag moet een belangrijke bijdrage leveren aan het behalen van de Nederlandse
klimaatdoelstellingen. Doel van het onderzoek was het in kaart brengen van de geschiktheid en capaciteit
van bestaande gasvelden en infrastructuur (pijpleidingen en platforms) voor CO2-opslag. Daarbij is ook
gekeken naar de snelheid waarmee CO2 in bestaande velden geïnjecteerd kan worden, de manier waarop
vraag en aanbod op elkaar aansluiten en de randvoorwaarden voor CO2-transport. Uit eerder onderzoek is
gebleken dat een groot deel van de gasreservoirs op het Nederlands Continentaal Plat vanuit technisch
oogpunt en veiligheidsperspectief geschikt is voor CO2-opslag. Echter, gelet op de grootte van het reservoir
en de haalbare injectiesnelheid, lijkt effectief slechts ca. 35 procent geschikt voor CO2-opslag. De overige
velden zullen waarschijnlijk te duur zijn om ingezet te worden voor CO2-opslag, omdat ze te klein zijn of nu
al zijn ingesloten. Aangezien productieplatforms aangesloten op uitgeproduceerde gasvelden in sommige
gevallen zullen worden ontmanteld voordat er sprake kan zijn van CO2-opslag, zal de uiteindelijk
beschikbare capaciteit naar verwachting lager uitvallen dan verondersteld.
Blanke kalfjes
Kalfsvlees moet mooi blank zijn. Om dit voor elkaar te krijgen worden volgens de stichting Wakker Dier
kalfjes in de bio-industrie ziek gemaakt met bloedarmoede. Een dieet met kunstmelk zorgt voor
bloedarmoede en kleurt het vlees blank. De dierenrechtenorganisatie gaat deze misstand middels een
radiocampagne aan de orde stellen. Nederland is de grootste exporteur ter wereld van blank kalfsvlees. Het
wordt hier in veel restaurants gegeten en in toenemende mate ook in supermarkten verkocht. De consumptie
stijgt al jaren. Hiervoor worden volgens Waker Dier jaarlijks anderhalf miljoen kalfjes in Nederland
vetgemest, waarvan driekwart bloedarmoede heeft. Omdat er in Nederland niet genoeg kalfjes worden
geboren, worden 600 duizend pasgeboren kalfjes geïmporteerd.
Groene stroom onder vuur
Groene stroom is oplichting’ kopte De Telegraaf op dinsdag 23 september op de voorpagina. Het citaat werd
toegeschreven aan Europarlementariër Dorette Corbey (PvdA). Corbey liet echter al snel weten dit niet
gezegd te hebben. Wel heeft ze problemen met de manier waarop energiebedrijven nu, met garanties van
oorsprong, groene stroom aan 2,5 miljoen huishoudens kunnen leveren. Maar van oplichting is volgens haar
geen sprake. De discussie is nauwelijks nieuw en voor de kop van De Telegraaf is eigenlijk geen enkele
aanleiding. Maar het leidde er wel toe dat minister Cramer, mede door haar eigen toedoen, weer eens in de
problemen kwam omdat zij weigerde de Tweede Kamer uitleg te geven. Wat is het probleem? Nederlandse
energiebedrijven hebben niet genoeg windmolens en andere duurzame energiebronnen om aan de vraag naar
groene stroom te voldoen. Daarom kopen energiebedrijven groene stroomcertificaten in bij bijvoorbeeld
eigenaren van waterkrachtcentrales uit Scandinavië of windmolens in Duitsland. In de Scandinavische
landen wordt echter op een andere manier met groene stroomverkoop omgegaan, de garanties van oorsprong
zijn daar niet voor nodig. De waterkrachtstroom wordt dus in Noorwegen als groene stroom verkocht en, via
de garanties van oorsprong, wordt in Nederland nog eens zo’n hoeveelheid kilowatturen elektriciteit
vergroend. Dubbeltelling, noemt Corbey dat, en hoewel niemand iets verkeerd doet heeft de
Europarlementariër daar een punt. Het Europees Parlement wil daarom dat in de toekomst van elke
kilowattuur groene stroom die door middel van groencertificaten aan consumenten wordt aangeboden
minimaal éénderde afkomstig is uit nieuw gebouwde duurzame capaciteit. Hierdoor kunnen consumenten
erop vertrouwen dat het inkopen van groene stroom echt leidt tot een vergroening van de
energievoorziening.
Minder olie, meer CO2
De productie van aardolie zit momenteel bijna op haar piek en zal daarna fors dalen. Toch zal de CO2uitstoot van aardolie nauwelijks afnemen door de productie van onconventionele aardolie uit teerzanden,
olieschalies, kolen en zeer zware aardolie. Die aardolie levert zoveel extra CO2 op, dat een effectief
klimaatbeleid een illusie wordt. Dit zegt de stichting Peak Oil Nederland in het rapport Minder olie, meer
CO2?
Vervuilender
De productie van aardolie stagneert al enige tijd rond de 85 miljoen vaten per dag, terwijl de vraag nog
steeds stijgt. Het dagelijkse tekort is momenteel ongeveer
1 miljoen vaten. Volgens Peak Oil Nederland is de productiecapaciteit van conventionele aardolie
nauwelijks uit te breiden en zal binnenkort zelfs dramatisch gaan dalen. Een vlucht vooruit in
onconventionele olie zal niet genoeg zijn om het tekort aan te vullen. Zelfs in het gunstigste scenario komt
de productie van conventionele en onconventionele olie samen in 2030 niet uit boven de 84 miljoen vaten
per dag, met een aandeel van 22 miljoen vaten voor onconventionele olie. Maar de verschuiving van
conventionele naar onconventionele olie doorkruist wel een effectief klimaatbeleid. De CO2-uitstoot die
wordt veroorzaakt door de productie van onconventionele olie is namelijk veel groter dan van de huidige
aardolie. De productie van olie uit teerzanden levert driemaal zoveel CO2 op als conventionele aardolie.
Productie van olie uit olieschalies, rotsgesteente dat het organische materiaal kerogeen bevat dat kan worden
omgezet in aardolie, is nog vervuilender: de CO2-uitstoot hiervan is twee tot negen keer hoger dan bij
conventionele olie.
Orkanen
De onderzoekers hebben ook gekeken naar de effecten van extreem weer op de olieproductie in de Golf van
Mexico en de Noordpool. De verwachting is dat het aantal orkanen in de Golf zal toenemen door het
opwarmende zeewater. De schade die ze aanrichten is niet te voorspellen, omdat die afhankelijk is van hun
koers. De kostprijs van een vat ‘Golfolie’ is in korte tijd desalniettemin fors gestegen van 50 naar 70 dollar,
onder meer door hogere kosten voor verzekeringen, personeel en materiaal (bijvoorbeeld zwaardere
verankering van de boorplatforms). Rond de Noordpool blijkt de oliewinning erg tegen te vallen, ondanks de
betere toegankelijkheid vanwege het smeltende ijs. Enerzijds vallen de voorraden tegen: de beste studie
komt op een hoeveelheid van 50 miljard vaten, wat een productie van hooguit 2 tot 3 miljoen vaten per dag
oplevert in 2030. Anderzijds is de winning gigantisch moeilijk en duur, met name door de grote afstand tot
het land en door de moeilijke condities.
Han van der Wiel
Klimaatpolitiek:
actie of lobby?
Overtrokken kritiek op activisme en de milieubeweging overheerst in de politiek, ten koste van de brede
discussie over klimaat die Duyvendak wilde. Hoog tijd om eens rond te vragen: kan activisme nog? En welk
activisme helpt de strijd tegen de klimaatcrisis?
Freek Kallenberg
Terwijl elders in de wereld orkanen huishouden, steekt in de Nederlandse media en politiek de ene na de
andere polderstorm de kop op. De klimaatverandering heeft blijkbaar ook gevolgen voor het Nederlandse
politieke klimaat. GroenLinks kamerlid Wijnand Duyvendak deed, rond het verschijnen van zijn boek
Klimaatactivist in de politiek, een achteloze bekentenis over een verjaarde inbraakactie bij het ministerie van
Economische Zaken. In enkele dagen zwol dit briesje aan tot een storm vol lang opgekropte woede over
alles en iedereen die in de jaren ‘80 actief is geweest in een van de vele sociale bewegingen. En deze storm
was nog niet gaan liggen of de volgende diende zich aan. Dit keer moest de milieubeweging het ontgelden.
Gefinancierd door een linkse minister met een dubieus verleden maakt de milieumaffia al jarenlang met
“ondeugdelijke onderzoeken”, “technocratische obstructies” en “criminele acties” de hardwerkende
Nederlandse burger het leven zuur, zo meende de vertegenwoordigers van de al veel te lang zwijgende
meerderheid. Dat moet maar eens afgelopen zijn: de subsidiekraan naar Milieudefensie moet dicht, de
activisten van Greenpeace achter slot en grendel en de Postcodeloterij, die deze organisaties financieel
steunt, geboycot. Ondertussen schuift de vraag hoe de politiek en de milieubeweging om moeten gaan met
klimaatverandering - dat brede debat dat Duyvendak juist wel graag wilde - stilletjes buiten de radar. Wat is
er nu aan de hand? Is activisme achterhaald? En hoe krijgt de milieubeweging klimaatverandering alsnog op
de agenda in dit veranderde politieke klimaat?
Chagrijn
Met stijgende verbazing volgde de Amsterdamse politicoloog Hein-Anton van der Heijden het debat in de
media en politiek. “Natuurlijk past het in het huidige politieke klimaat. In Nederland overheerst een rechtsnationalistisch discours waarin nauwelijks aandacht is voor milieuvraagstukken en de activiteiten van
buitenparlementaire organisaties en actiegroepen al snel gecriminaliseerd worden.” Toch was volgens Van
der Heijden de ophef over het vermeende ondeugdelijke tuinmeubelenonderzoek van Milieudefensie en de
actie van Greenpeace, waarbij steenblokken in de Noordzee werden gegooid als protest tegen het leegvissen
van de zee, er niet gekomen zonder de ‘affaire’ Duyvendak: “De hele hetze is in de hand gewerkt door de
manier waarop Duyvendak en GroenLinks reageerden. In plaats van de ruimte terug te winnen die de laatste
jaren was afgeknabbeld van buitenparlementaire acties, zijn Duyvendak en Halsema meteen in de
verdediging geschoten. Daardoor werd het voor veel activisten en opiniemakers moeilijk om Duyvendak te
steunen en bleef het vanuit die hoek lange tijd stil.”
Een groep mensen uit de milieu- en andersglobaliseringbeweging besloot deze stilte te verbreken en
lanceerde de website Trots op acties. Tijdens een avond in de Balie in Amsterdam werden op 28 september
uit talloze via de website ingezonden acties de beste en leukste acties van de afgelopen decennia gekozen.
De beste toekomstige actie werd beloond met een geldbedrag van de fondsorganisatie XminY. “We merkten
veel chagrijn in activistische kringen over het feit dat de acties uit het verleden bij het oud vuil gezet
werden”, zegt een van de initiatiefnemers, WISE-directeur Peer de Rijk. “We wilden het initiatief weer naar
ons toe trekken en duidelijk maken dat we ons de vele geslaagde acties niet laten afpakken. Niet vanuit
nostalgische redenen, maar om te benadrukken dat er nog heel veel aan de wereld moet gebeuren en dat
acties daar voor nodig zijn.”
Mede-initiatiefnemer en campagneleider globalisering van Milieudefensie Anne van Schaik valt De Rijk bij.
“We zijn nog lang niet klaar met onze strijd voor een beter milieu. Er zijn nog talloze problemen en de
milieubeweging voert nog regelmatig acties. Op de momenten dat bedrijfsleven en politiek stelselmatig hun
verantwoordelijkheden ontlopen zijn acties noodzakelijk.”
Greenpeace-directeur Liesbeth van Tongeren nam mede om deze reden de uitnodiging aan om in de jury te
gaan zitten die uit maar liefst meer dan 160 genomineerde acties de bezetting van de abortuskliniek
Bloemhove in 1976 tot beste actie koos. “Ik heb zelf geen actieverleden, maar wel een actieheden”,
motiveert Van Tongeren haar jurylidmaatschap. “Greenpeace heeft, als het moet, altijd acties gevoerd. Dat
zullen we blijven doen, ondanks alle pogingen van media als de Telegraaf en Elsevier om ons te
criminaliseren.”
Champions League
Ook volgens politicoloog Van der Heijden, auteur van het standaardwerk over de milieubeweging Tussen
aanpassing en verzet, blijven acties noodzakelijk. Hij is het volstrekt niet eens met Wijnand Duyvendak, die
vindt dat je ten aanzien van de klimaatstrijd al je pijlen op het parlement moet richten omdat alleen daar de
politieke besluiten genomen kunnen worden om de uitstoot van broeikasgassen tegen te gaan. Op docerende
toon: “Er zijn drie aangrijpingspunten om iets tegen klimaatverandering te doen. De eerste is het stimuleren
van een ecologische modernisering door middel van schone technologie. Daarmee is heel veel uitstoot van
broeikasgassen tegen te gaan. Daarnaast zijn internationale verdragen zoals het Kyoto-protocol van belang.
Deze kunnen iets opleveren, maar bijna per definitie te weinig. Tenslotte zijn directe acties essentieel. Die
hoeven niet gericht te zijn op de politiek, maar moeten in de samenleving een politiek debat op gang
brengen.” En juist die maatschappelijke kant ontbreekt in het debat rond klimaatverandering. Van der
Heijden: “De milieubeweging moet proberen een culturele omslag tot stand te brengen, door de normaliteit
ter discussie te stellen. Waarom wordt er geen actie gevoerd tegen de energieslurpende terrasverwarmingen?
Waarom voerde er dit voorjaar niemand actie tegen finale van de Champions League in Moskou? Die finale
ging tussen twee Engelse clubs waardoor er een luchtbrug moest worden opgezet om tienduizenden
voetbalsupporters naar Moskou te brengen. Dat is krankzinnig. Je kunt zo’n finale toch naar Engeland
verplaatsen! Dit soort concrete aanleidingen spreken tot de verbeelding. Hiermee laat je zien hoe idioot het
systeem is. Dan zien mensen de waanzin in.”
Ook Anne van Schaik ziet niet in waarom de milieubeweging zich alleen maar zou richten op het
beïnvloeden van de politiek. “Je kunt ook direct bedrijven confronteren met de milieuproblemen die zij hier
en in het buitenland veroorzaken. Daar kun je ook heel veel milieuwinst mee boeken.” De Fout Houtcampagne rond tuinmeubelen, die de afgelopen weken onder vuur lag, is volgens Van Schaik een goed
voorbeeld: “Europa overlegt al sinds 2003 over een wet om de handel in illegaal hout in Europa te stoppen.
Het is nu 2008 en de Europese Commissie heeft nog steeds geen wet. Moeten we daar op wachten?
Bedrijven willen zelf ook goede wetgeving, want zij hebben er ontzettend veel last van dat die er niet is. Ze
kunnen niet zelf de hele keten controleren en als zij het wel goed doen hebben ze heel veel last van bedrijven
die het niet doen.”
Volgens Van Schaik bijten lobby en directe acties elkaar niet. “Wij hebben hele goede contacten met
politici. Natuurlijk hebben ze wel een mening over het werk van Milieudefensie. Maar bijvoorbeeld onze
onderzoeken naar bio-brandstoffen, die laten zien dat er heel veel problemen zijn in de productielanden,
maken indruk bij Kamerleden.”
Volgens Willem Verhaak, campagneleider Klimaat van Milieudefensie, is de volgorde waarin je dingen doet
essentieel. “Milieudefensie heeft er vorig jaar voor gekozen om met een brede coalitie van maatschappelijke
organisaties campagne te voeren voor de invoering van een Klimaatwet. Dan moet je niet direct radicale
acties gaan voeren, maar eerst het debat aangaan met de politiek. Dat doen we door zelf een ontwerpwettekst
te schrijven en daarvoor zo veel mogelijk draagvlak te zoeken. Maar als de komende tijd steeds duidelijker
wordt dat het kabinet haar klimaatdoelen niet haalt en niet met aanvullende maatregelen komt, moet je
natuurlijk de confrontatie gaan zoeken. Dan sta je in je recht.”
Klimaatneutraal
Volgens Peer de Rijk is het nu al tijd voor een confronterende koers. Deze zomer noemde hij de
milieubeweging in een opinieartikel in de Volkskrant een “machteloze, bange kluwen van organisaties die
zichzelf en het milieu voor de gek houden met bizarre acties.” Met dit laatste doelde hij vooral op de
samenwerking tussen de Hier-klimaatcampagne, een coalitie van meer dan veertig van de grootste goede
doelen, waaronder de milieuorganisaties, met de winkelketen BCC. De Rijk: “Het is vast niet zo bedoeld,
maar de Hier-campagne geeft in mijn ogen heel Nederland het idee dat ze door apparaten bij BCC te kopen
het klimaat kunnen redden. Terwijl het precies andersom is. Al je een apparaat koopt bij BCC, of waar dan
ook, help je het klimaat naar de knoppen.”
“Kolder”, zegt coördinator van de Hier-campagne Sible Schöne. Om de consument mee te krijgen moet je
een positief verhaal brengen, vindt hij. “Wat De Rijk en veel anderen vergeten is dat veel mensen onder de
veertig niet geïnteresseerd zijn in politieke campagnes, zoals die voor de Klimaatwet. Die willen zelf aan de
slag. Daarom kiezen we nadrukkelijk voor een praktische consumentenbenadering. Doel hiervan is te komen
tot een brede voorhoede van consumenten en organisaties die kiest voor een klimaatneutraal leven. De
samenwerking met BCC maakt hier deel van uit. Maar ook onze campagne voor klimaatneutrale straten die
dit najaar van start gaat moet hieraan bijdragen.” Bovendien richt de HIER-campagne zich wel degelijk op
de politiek, zegt Schöne. “Maar wel anders dan vroeger, omdat de tijden zijn veranderd. Wij hebben onder
meer Al Gore in 2006 naar Nederland gehaald. Dankzij de enorme media-aandacht voor zijn bezoek en een
effectieve lobby zijn vervolgens vrijwel al onze klimaatdoelstellingen in het regeerakkoord terecht gekomen.
Nu richten we ons, samen met onder meer Milieudefensie, op een effectieve Klimaatwet en de
totstandkoming van een effectief klimaatverdrag in Kopenhagen.”
Voor het voorstel van Wijnand Duyvendak om alle aandacht van de milieuorganisaties te richten op een
brede campagne richting Kopenhagen voelt Schöne echter weinig. “Het is duidelijk dat er in Poznan en
Kopenhagen cruciale besluiten moeten worden genomen. Het is ook belangrijk om daar als
maatschappelijke organisaties zichtbaar te zijn en het kan zeker helpen als er buiten van alles gebeurt. Maar
het grote publiek loopt echt niet warm voor een campagne gericht op zo’n internationaal evenement.”
Bovendien nemen de Nederlandse regering en ook de andere Europese regeringsleiders daar volgens Schöne
al goede standpunten in: “De Europese Unie heeft internationaal de lead waar het gaat om internationale
doelstellingen voor emissiereductie. Het probleem ligt bij de VS en China. Die landen zijn echt niet onder de
indruk als men in Europa massaal de straat op gaat”, aldus Schöne.
Is Schöne niet al te positief over de Europese regeringsleiders? Europa en Nederland mogen dan voorop
lopen bij het vaststellen van reductiedoelstellingen, van concrete maatregelen om die 20 of 30 procent
reductie daadwerkelijk te realiseren, komt weinig terecht. Schöne: “Het is een spel dat gespeeld moet
worden. Natuurlijk moet de milieubeweging regeringsleiders aanspreken op concreet beleid, tegelijkertijd
hebben we mensen als Merkel, Sarkozy en Cramer nodig om in Kopenhagen tot goede afspraken te komen.
Dat vraagt om een strategie op verschillende niveaus: naar de politiek, het bedrijfsleven én de consument.”
Kolen
Ook Willem Verhaak vindt dat een op consumenten gerichte campagne en een politieke campagne naast
elkaar kunnen bestaan. “Het is niet erg als BCC en TNT laten zien dat je je als bedrijf met klimaat kunt
profileren. Natuurlijk kan dat nooit het enige zijn. Daarom voeren wij campagne voor de Klimaatwet en
gaan we op weg naar Kopenhagen campagne voeren voor een stevig klimaatverdrag. Maar ik zie niet
waarom op de consumenten gerichte acties niet zouden kunnen.”
Peer de Rijk blijft sceptisch: “Je kunt je best op de consument richten. Waar het mij om gaat is dat de
milieuorganisaties denken dat de gemiddelde Nederlander niet zit te wachten op een kritisch en ingewikkeld
praatje, maar vooral op een positieve en vrolijke manier wil zien hoe hij zijn steentje kan bijdragen aan een
beter milieu, zonder daar wezenlijk iets voor te laten of te hoeven veranderen. Maar er is domweg niet altijd
een win-win-situatie mogelijk. Wie denkt de milieucrisis te kunnen bezweren zonder dat er gehakt wordt, is
rijkelijk naïef. Sommige bedrijven en productieprocessen zullen, en snel ook, gedwongen moeten worden
anders te gaan functioneren. Juist de milieubeweging zou deze boodschap uit moeten dragen.”
De Rijk vindt het een gemiste kans dat de milieubeweging met een gezamenlijke aanhang van een paar
miljoen mensen, nog nooit een serieuze poging heeft gedaan die tot één burger- én consumentenkracht te
ontwikkelen. “Als alle organisaties hun achterban nu eens oproepen weg te gaan bij Essent, E.On, of Nuon
als die nieuwe kern- of kolencentrales willen bouwen. Dan moet het lukken van die paar miljoen mensen een
honderdduizendtal bereid te vinden over te stappen naar andere bedrijven. Ik ben benieuwd hoe die
energiebedrijven dan reageren?”
De Rijk lijkt door Greenpeace op zijn wenken bediend te worden. Vorige maand legden actievoerders van
de milieuorganisatie een grote berg kolen voor het kantoor van E.ON in Eindhoven. Uit onderzoek was
gebleken dat E.ON van de energiebedrijven de grootse vervuiler van het klimaat is. E.ON heeft plannen
voor acht nieuwe kolencentrales in Europa, waarvan één in Rotterdam. Greenpeace roept burgers nu op
E.ON aan te spreken op zijn kolenhonger. Als de plannen voor acht kolencentrales in Europa doorgaan,
roept Greenpeace E.ON klanten op een andere energieleverancier te kiezen.
Is dit het begin van zo’n door De Rijk gewenste brede consumentenboycot? “Hopelijk hoeft het zover niet te
komen”, zegt Greenpeace directeur Van Tongeren. “Maar voor een grote gezamenlijke campagne met alle
milieuorganisaties voel ik niet veel. Dat leidt vooral tot veel interne discussies tussen de organisaties. Alle
discussie en debat over het milieu vindt dan plaats binnen de milieubeweging in plaats van in de
maatschappij. Het milieu schiet daar weinig mee op. De milieubeweging is een bonte verzameling
organisaties, clubs en comités die in vele gedaanten druk uitoefent op politiek en samenleving. De één
agendeert het onderwerp met een compromisloze actie, de ander weet met geduldig onderhandelen het
bedrijfsleven tot kleine stapjes te bewegen. Een derde heeft de deskundigheid in huis voor het schrijven van
een concept wettekst. Juist doordat er zulke verschillende clubs zijn is de gezamenlijke druk effectief en kan
iedereen die het milieu een warm hart toedraagt een organisatie vinden waar die zich thuis voelt.” Over wat
de juiste activistische insteek is om het klimaatprobleem aan te pakken zijn de milieuorganisaties het, hoe
kan het ook anders, duidelijk niet eens. Maar dat is geen slechte zaak, als we Van Tongeren mogen geloven.
“
Kippenstroom niet groen
Verbranding van kippenmest levert groene stroom en lost het mestprobleem op. Mooier kan niet. Maar hoe
duurzaam is deze kippenstroom?
Peter de Jaeger
Op 3 september is de eerste biomassacentrale in Moerdijk (BMC) geopend door landbouwminister Gerda
Verburg. De BMC is de grootste kippenmestverbrandingsinstallatie ter wereld en wordt geëxploiteerd door
energiebedrijf Delta. Dagelijks rijden er zestig volle trucks met kippenmest uit Brabant en Limburg richting
Moerdijk. De opgewekte elektriciteit wordt als groene stroom verkocht. Daarom krijgt de mestcentrale
subsidie via de regeling Stimulering Duurzame Energieproductie (SDE). Per jaar is dat naar schattig 19
miljoen euro.
“Dat is absoluut niet terecht”, zegt René Houkema, campagnemedewerker Landbouw en Voedsel van
Milieudefensie. “Want het verbranden van kippenmest heeft helemaal niets met duurzame energie te maken.
Kippenmest is geen duurzame grondstof. De kippen hebben een ellendig leven en grote hoeveelheden
Amazonewoud worden gekapt voor veevoersoja. Kippenvoer bestaat voor de helft uit soja, waarvan het
merendeel afkomstig uit Latijns-Amerika.”
Bovendien stelt BMC Moerdijk dat de fabriek CO2-neutraal is. “Dat wil zeggen dat de CO2 uitstoot van de
centrale gelijk is aan de uitstoot van CO2 bij het uitrijden van de mest op het land”, aldus het persbericht van
Delta. Volgens diezelfde redenering kun je volgens Houkema vliegen van Amsterdam naar New York ook
als CO2 neutraal aanmerken in vergelijking met de vliegreis NewYork-Amsterdam.
Volgens hoogleraar milieukunde Lucas Reijnders kost de productie van energie uit kippenmest zelfs drie
maal zoveel energie als het oplevert. Niet alleen stoten kippen zelf CO2 uit, er zijn ook fossiele brandstoffen
nodig om het voer te produceren, voor de stallen en voor transport. De CO2-uitstoot van een
kippenmestverbrandingsinstallatie is daarom volgens Reijnders vergelijkbaar met die van een kolencentrale.
Er zijn nog meer milieubezwaren. Bij de productie van kippenmest komt ammoniak vrij, dat zich tot vele
kilometers buiten de stal verspreidt. Ammoniak is schadelijk voor zuurgevoelige planten, waardoor de
biodiversiteit op het platteland terugloopt. Verder zijn pluimveestallen, samen met varkensstallen, een grote
bron van fijnstof, wat schadelijk kan zijn voor de volksgezondheid. Bij verbranding van kippenmest komt
rookgas vrij, dat onder meer veel stof, zwavel- en stikstofoxiden en zware metalen bevat. De hoge kosten
van rookgasreiniging zal de rentabiliteit van het verbrandingsproces van kippenmest sterk doen dalen.
Mestoverschot
Ondanks al die milieubezwaren is er toch een subsidie toegekend. Houkema: “De BMC is niet getoetst op
duurzaamheid, omdat de criteria voor het certificeringsysteem nog niet helder zijn. Anders waren ze zeker
tot de conclusie gekomen dat kippenmestverbranding geen positieve broeikasgasbalans oplevert en dat er
geen sprake is van duurzame energiewinning”.
De BMC promoot de centrale tevens als oplossing voor het mestprobleem. Er wordt in Moerdijk jaarlijks
440 duizend ton pluimveemest verwerkt tot elektriciteit, genoeg voor 90 duizend huishoudens. Hiermee
wordt ruim een derde van het mestoverschot weggewerkt en levert de mestverbranding een goede bijdrage
aan het oplossen van het mestprobleem, aldus Delta. “Wederom een scheve redenering”, zegt Houkema. “Zo
kun je ook stellen dat verbranding van huisafval een duurzame bijdrage levert aan de oplossing van ons
afvalprobleem. Het enige wat telt is minder afval produceren”.
De initiatiefnemers van de kippenmestfabriek zeggen verder dat de verbrandingsas als kunstmest kan
worden afgezet. Maar een studie van Wageningen Universiteit concludeert dat de koper- en zinkgehalten, in
veevoer gebruikt als groeibevorderaar, te hoog zijn voor verwerking tot kunstmest. De as kan alleen worden
afgezet in de cementindustrie of de wegenbouw. Houkema: ”De mest zal niet meer ten goede komen aan de
landbouw, waardoor de mineralenkringloop verder wordt verstoord.”
Meer kippen
Het zijn de boeren zelf die het meeste profiteren van de mestcentrale. De pluimveeboeren moeten nu fors
betalen voor de afzet van hun teveel aan mest naar de akkerbouwgebieden. Zij zijn de helft minder kwijt
door de mest naar de BMC in Moerdijk te laten brengen. De overheid geeft daarnaast twee miljoen gratis
dierrechten weg aan pluimveeveehouders die hun mest laten verbranden of verwerken. Op die manier kan de
veestapel vijf procent verder groeien met ruim vier miljoen stuks pluimvee. “Het is wrang dat de huidige
ministeriële regelingen zorgen voor een verdere groei van de veestapel”, zegt Houkema. “De verkapte
miljoenensubsidie aan de bio-industrie is gewoon een truc van Den Haag en de boeren om te zorgen dat er
meer vee kan worden gehouden terwijl zogenaamd het mestprobleem wordt aangepakt. De enige manier om
Schuldig
Ik was, ik zal het maar toegeven want ooit komt het uit, ik was, want het is toch vervelend als anderen er
mee aan de haal gaan, dat leidt maar tot speculaties en misverstanden, ik was, in de jaren tachtig, van de
vorige eeuw uiteraard, die jaren tachtig waar nu zoveel om te doen is, ik was dus, ik, Vincent Bijlo, in die
jaren tachtig van die vorige eeuw, de twintigste dus, dit om misverstanden te voorkomen, ik was toen, in dat
decennium dat zich kenmerkte door een zekere mate van anarchie die, gecombineerd met het zogenaamde
doemdenken, een explosieve cocktail van ideeën opleverde, ik was toen, in die decade waarin de actiewereld
zichzelf veel te serieus nam, was ik nergens.
Nou, ja, ik was wel ergens natuurlijk, fysiek gesproken, maar niet waar ik had moeten zijn. Ik was
voornamelijk thuis, of in het café of in de collegezalen. Ik zat nooit, het is met pijn in het hart dat ik dit
opschrijf, ik zat nooit, zoals onze trotse Rita Verdonk, ik zat nooit te zitten in een zitblokkade.
Ik stond nooit, zoals onze heldhaftige minister Cramer, of Kramer, zoals sommige mensen zeggen, ik stond
nooit op een lijst met adhesiebetuigingen voor actieblaadjes.
Mij zag je niet op de barricades. Ik was geen lid van het Maoisties Aktiefront, het MAF. Ik sneed geen
slangen door bij tankstations. Ik tankte niet bij Shell, zo erg was het niet, ik had geen auto, maar toch, ik was
nergens, ik gaf niet thuis.
Ik heb het milieu in de kou laten staan. Ik ben mede schuldig aan, en dat spijt mij meer dan ik zeggen kan, ik
ben mede schuldig aan het gat in de ozonlaag, de opwarming van de aarde, de hoge fijnstofconcentraties in
de lucht, de vervuiling met zware metalen, de oprukkende blauwalg, het uitsterven van een groot aantal dieren plantensoorten, de verontreiniging van het grondwater alsmede van de bodem, de illegale houtkap, de
bosbranden in Zuidoost-Azië, de verzilting, verdroging, vernatting, verpesting, verkwanseling,
verkommering, verkwelling, verkwikking, verroeting, verpaupering, verwarming. De verdommenis waar wij
op weg naar toe zijn, is volledig toe te schrijven aan mij. Want ik, en ik herhaal het nog maar eens, voordat
de Volkskrant of een ander verzuurd cynisch medium ermee vandoor gaat, ik heb geen actieverleden.
Mocht de redactie van Milieudefensie Magazine naar aanleiding van deze column besluiten om mij de wacht
aan te zeggen, dan ben ik de eerste die daar alle begrip voor heeft. Mij rest niets anders dan de mensheid
mijn excuses aan te bieden. Mensen, sorry!
Zwart
is het nieuwe groen
Bij de presidentsverkiezingen in de VS is meer te kiezen dan Obama of McCain. De Green Party komt met
een opvallende kandidaat, maar niet iedereen is daar blij mee.
Annemarie Opmeer
Spoilers worden ze genoemd, bedervers, verpesters, de kleine, zogenaamde ‘derde’ partijen die meedoen aan
de presidentsverkiezingen van de Verenigde Staten. Naast de gigantische Democratische en Republikeinse
Partij kan hun aanwezigheid ervoor zorgen dat kiezers van een bepaalde politieke richting verdeeld raken,
waarna juist de grote partij die het minst op hen lijkt, wint. Precies dat werd de Green Party verweten na de
dramatische presidentsverkiezingen in 2000, toen George Bush nipt van Al Gore won. In de cruciale staat
Florida verloren de Democraten namelijk met maar 543 stemmen van de Republikeinen. Dat de Green Party
daar met hun kandidaat Ralph Nader 97.488 stemmen had weggesnoept bij de Democraten, werd haar
enorm aangerekend.
Werkelijk elke van de zeven ‘derde’ partijen die daar destijds meededen, kreeg meer stemmen dan dat
minieme verschil. Toch achtervolgt het spoiler-imago de Green Party het meest. Zij waren, althans in
Florida, de grootste derde. Over heel de VS haalden ze 2,4 procent van de stemmen. Dit jaar is hun ambitie
om de voor overheidssubsidie vereiste 5 procent van de stemmen te halen. Progressieven hopen dat zij falen.
Sommige groenen pleiten voor de ‘impact’-strategie: stem Democratisch in cruciale staten, Green Party in
andere. Eigenlijk, vinden ze, moet het kiesstelsel aangepast worden. Republikeinen zijn juist blij met dit
spoiler-effect en storten dan ook geregeld geld in de kassen van ultraprogressieve partijtjes. Maar het is de
vraag of de impact van de Green Party, die door heel de VS slechts 200 gekozen locale politici heeft, groot
zal zijn.
Weggegooid
De Green Party heeft, op het eerste gezicht, de perfecte presidents- en vicepresidentskandidaten om de meest
radicale kiezers bij de democraten weg te halen. Cynthia McKinney: een zwarte vrouw en een voormalige
lid van het Huis van Afgevaardigden voor de Democratische Partij. Onlangs nam ze afscheid en stapte ze
over naar de Green Party. Daar werd ze direct de presidentskandidaat. Als vice-president koos ze Rosa
Clemente, een Latijns-Amerikaanse journaliste en hip-hop activist. McKinney/Clemente is de eerste
combinatie president/vicepresident van gekleurde vrouwen ooit. Daarmee schrijven ze geschiedenis.
Toch vermoedt Mark Maathuis, correspondent in de VS, dat dit helemaal niets uit gaat halen: “Uit de 43
voorafgaande presidentsverkiezingen blijkt nu eenmaal dat kiezen voor een derde partij een weggegooide
stem is.” De media negeren de Green Party dan ook en milieuorganisaties steunen Democraat Obama. “Wil
een derde kandidaat aandacht krijgen dan moet hij of zij of een door-de-wol-geverfde politicus zijn, of
steenrijk zijn, of een bekende naam hebben.” Als voorbeelden noemt hij ex-president Teddy Roosevelt, die
in 1912 met 27 procent van de stemmen de zittende president versloeg en bijna opnieuw won. In 1992
haalde miljardair Ross Perot zo’n 19 procent binnen. En Ralph Nader was als advocaat bekend van zijn
strijd tegen de auto-industrie. McKinney heeft, volgens Maathuis, Naders allure bij lange na niet. “Zelfs Bob
Barr van de Libertarian Party en de onafhankelijke Ron Paul, die beiden evenveel kans maken om te winnen
als jij en ik, gaan het waarschijnlijk beter doen dan zij.”
Joden
Politiek en burgerrechten zijn rode draden in Cynthia McKinney’s leven. Ze werd in 1955 geboren in
Atlanta Georgia, als dochter van Billy McKinney, een van Georgia’s eerste zwarte politieagenten en
burgerrechtenactivist. Haar vader koos later een politieke koers. Cynthia studeerde Internationale
Betrekkingen en Wet en Diplomatie en werd docent op een middelbare school en een universiteit. In 1988
werd ze verkozen voor het Huis van Afgevaardigden van Georgia, mede dankzij haar vader die ook
afgevaardigde was. In 1996 werd ze dit op nationaal niveau.
McKinney’s loopbaan kenmerkt zich door een combinatie van consciëntieuze politieke keuzes en
controverse. Conservationist Voters, een organisatie die volksvertegenwoordigers op hun groene gehalte
beoordeelt, was blij met afgevaardigde McKinney: ze steunde uiteenlopende milieubesluiten, meestal
gerelateerd aan de volksgezondheid en ze schreef mee aan een wet voor het beschermen en herstellen van de
nationale bossen.
Maar er zijn ook controverses. Zo was er het incident waarbij ze een jonge beveiligingsbeambte op Capitol
Hill een klap gegeven zou hebben, toen hij haar terughaalde, omdat hij haar niet herkende als afgevaardigde.
Toen ze, in 2003, niet opnieuw herkozen werd als afgevaardigde, fulmineerde haar vader op de
stadstelevisie van Atlanta dat dat kwam omdat “de joden iedereen gekocht hadden.” J-O-D-E-N, herhaalde
hij nog even. Cynthia distantieerde zich hier niet van, maar weet het zelf aan “vijandige mediaconcerns”.
Haar collega’s vermoeden een andere oorzaak.
McKinney maakt zich namelijk druk om zaken op een manier die al snel onder complotdenken wordt
weggezet. Zo tracht ze, onder andere, al tijden bewijzen boven tafel te krijgen dat de Amerikaanse overheid
een rol speelde in de aanslagen van 11 september. Ook wil ze openbaarheid van de documenten rond de
dood van Malcolm X, Martin Luther King én rapper Tupac Shakur. Daarnaast wordt ze bekritiseerd omdat
ze ooit steun uitsprak aan Robert Mugabe en vaak in het gezelschap wordt gezien van Louis Farrakhan, de
van racisme, anti-semitisme en haatzaaien betichte zwarte leider van Nation of Islam. Geen vlekkeloze
kandidate dus, deze dame, maar dat wordt ook weer gewaardeerd. In 2004 kreeg ze de Backbone Award van
een gelijknamige grassroots organisatie, voor haar ‘ruggegraat’ in haar kritiek rond 11 september.
Rood
Het grootste struikelblok van de Green Party zou evenwel iets anders kunnen zijn: hun groene gehalte.
Zowel op Cynthia McKinney’s eigen website, als op die van de Green Party ontbreekt het aan gedegen
standpunten over milieuonderwerpen. Haar energiebeleid is kortweg: “Leave the oil in the soil”, laat de olie
in de grond. Journaliste Kate Sheppard van Grist, een Amerikaanse milieuactivistische nieuws- en
opiniewebsite, had een gesprek met McKinney. Dat leverde weinig meer op dan het inzicht dat
milieuproblemen voor haar verdelingskwesties zijn. Ze vindt het opruimen van allerlei gevaarlijk afval een
van de urgentere milieuproblemen. Als eco-held noemt ze eigenlijk niemand, waarna ze naadloos overgaat
op het prijzen van een aantal abolitionisten. En haar antwoord op de vraag of 80 procent CO2-besparing ooit
kan lukken, bestaat geheel uit een pleidooi tegen onterechte uitsluiting van kiezers.
Op Gristmill, het weblog van Grist, discussieert men dan ook heftig over de vraag of de partij te ‘rood’ is
(dus socialistisch, niet Republikeins) en of een groenere koers zou helpen. Tegenstanders vinden dat
diegenen die dat vinden juist anticommunisten zijn. Grist-redacteur David Roberts stelde dat de partij
slachtoffer is van het feit dat onderwerpen van tafel verdwijnen zodra de twee grote partijen het erover eens
zijn. Daardoor wordt de Green Party een soort vergaarbak van zinnige en onzinnige zaken; antimilitarisme,
antiglobalisme, burgerrechten, de drugsoorlog, landrechten, slavernijbetalingen, maar ook een variëteit aan
complottheorieën. “Dit vormt geen coherente kritiek”, vindt Roberts.
VS correspondent Maathuis ziet het zo: “Een deel van hun agenda is mainstream geworden. De duidelijk
verschillende groene agenda`s van Obama en McCain werken in het nadeel van de Green Party.” Maar, zegt
het nieuwe deltaplan
Veiligheid
voor alles
Nederland veilig achter onbreekbare dijken en brede duinenrijen. Volgens de Deltacommissie is dit
toekomstbeeld van partijoverstijgend nationaal belang. “De geesten worden rijp gemaakt om veel geld uit te
geven aan infrastructuur.”
Han van de Wiel
De klassieke waterbouwers versus de nieuwe. Het is verleidelijk het advies Samen werken met water van de
Deltacommissie in die termen te beoordelen en de balans op te maken wie er gewonnen heeft: de ‘klassieke’
dijkenbouwers en baggeraars, die van Nederland een onneembare veste achter hoge en brede dijken en
duinen willen maken, of de ‘nieuwe’ natuurbeschermers en andere ‘softies’, die het water de ruimte willen
geven, zodat we kunnen meedeinen met de klimaatveranderingen.
De Delftse hoogleraar waterbouwkunde Han Vrijling noemde dit onlangs een ‘discussie in kreten’. Vrijling,
die samen met collega Marcel Stive aan de wieg staat van de Deltacommissie, was bij voorbaat niet erg
gerust op de uitkomst. Hij vreesde een te soft advies. Uitspraken van een voormalige directeur-generaal
Water van het ministerie van Verkeer en Waterstaat hadden die bezorgdheid gevoed. Die zette in 2006
vraagtekens bij “de beproefde ingenieursrationaliteit die op elke waterstand of golfaanval een technisch
antwoord kent.” Commissievoorzitter Cees Veerman had daar nog eens een schepje bovenop gedaan toen hij
bij de installatie van de commissie zei: “Wij kunnen niet als in het verleden eenvoudigweg de dijken
verhogen en versterken.” Toch moet Vrijling nu toegeven dat de Deltacommissie het in haar rapport veel
minder bont heeft gemaakt dan deze uitspraken vooraf deden vrezen. Alhoewel er volgens hem in het
rapport nog “rudimenten van de nieuwe waterbouw te herkennen” zijn, staat veiligheid weer hoog op de
agenda. Bouwen op metershoge terpen wordt afgeraden en Veerman c.s. adviseren geen tulpeneilanden voor
de kust - hoewel premier Balkenende daar erg van is gecharmeerd.
Baggeraars
In NRC Handelsblad noemde hoogleraar Aquatische Microbiologie Jef Huisman de samenstelling van de
commissie ‘opvallend’. Geen gerenommeerde klimatologen, oceanografen of aardwetenschappers, wel
“inbreng vanuit andere hoeken van de samenleving”. Hij vervolgde met: “Verschillende leden zijn
betrokken bij economische ontwikkelingen in Nederland, bij grootschalige baggerwerkzaamheden, of bij
coastal engineering. En, heel opvallend, een groot deel van de commissieleden heeft een
landbouwachtergrond.”
Huisman heeft gedeeltelijk gelijk. Commissielid Koos van Oord is in het dagelijks leven directievoorzitter
van een van de grootste baggermaatschappijen ter wereld. Samen met adviesbureau Royal Haskoning
presenteerde zijn bedrijf in juli, nog geen twee maanden voordat de Deltacommissie haar advies uitbracht en
zodoende iedere schijn van toeval vermijdend, een plan om de kuststrook van Hoek van Holland tot Den
Helder drie kilometer te verbreden, een nieuwe duinenrij aan te leggen en Schiphol te verhuizen naar een
eiland in zee. De Deltacommissie heeft er in haar advies voor gekozen de kust met enkele meters per jaar te
laten groeien. “De commissie is niet ingesteld om baggeraars natte dromen te bezorgen”, zei de Delftse
hoogleraar Marcel Stive bij de presentatie. Maar helemaal overtuigend is dat niet.
Toch doet Huisman met zijn kwalificaties geen recht aan de rest van de commissie. Pavel Kabat is een
gerenommeerde hoogleraar Aardsysteemkunde en Klimaatstudies. Marcel Stive een gerenommeerde
waterbouwkundige. Ineke Bakker, Jaap van Duijn, Andries Heidema, Louise Fresco en Tracy Metz hebben
voor zover bekend geen banden met baggeraars noch met coastal engineering. Het aantal (ex-)Wageningers
in de commissie is inderdaad groot, maar niet voor één gat te vangen. Voorzitter Veerman bijvoorbeeld is
niet alleen bijzonder hoogleraar duurzame plattelandsontwikkeling en boer, maar ook voorzitter van de
Vereniging Natuurmonumenten.
Het ‘complotdenken’ van Huisman gaat politicoloog Jeroen Warner te ver. Warner is deskundige op het
gebied van water- en milieuconflicten aan de Radboud Universiteit en promoveerde op een proefschrift
waarin hij aantoonde dat bestuurders en bedrijven de angst voor overstromingen gebruiken als breekijzer
voor de financiering van grote waterbouwkundige projecten. “Ik moet de commissie juist een compliment
geven: er komen geen tulpeneilanden voor de kust, geen nieuwe polders, geen terpen en de kust wordt
langzaam opgespoten.”
Ook Sible Schöne, programmadirecteur van het Klimaatbureau, vindt het rapport van de commissie
“bepaald geen winst voor mensen die in harde oplossingen geloven. Het is en-en.” Zo luidt bijvoorbeeld
aanbeveling negen van de commissie dat de programma’s Ruimte voor de Rivier en Maaswerken snel
moeten worden uitgevoerd. Beide programma’s creëren meer ruimte voor water om het rivierengebied beter
te beschermen tegen overstromingen, in combinatie met natuurontwikkeling. Schöne: “Als mensen van dit
rapport zeggen dat het goed is voor de dijkenbouwers, dan is dat maar zo.”
Zeespiegelstijging
Schöne is vooral blij met de hernieuwde aandacht voor zeespiegelstijging. In opdracht van de
Deltacommissie hebben klimaatwetenschappers onder leiding van Pier Vellinga een nieuwe studie
uitgevoerd. De uitkomst daarvan is dat de zeespiegel deze eeuw mogelijk 120 centimeter stijgt en de bodem
tien centimeter daalt. De commissie houdt in haar advies deze – in totaal - 130 centimeter zeespiegelstijging
aan als bovengrens. Schöne: “Tot nu toe zijn Nederlandse instituten als het KNMI veel voorzichtiger. Het
hoogste KNMI-scenario voor zeespiegelstijging in 2100 is 85 centimeter, exclusief bodemdaling. Terwijl in
bijvoorbeeld Duitsland en de Verenigde Staten al wordt gerekend met een zeespiegelstijging die veel sneller
gaat.”
De oorzaak daarvan is het afkalven van de randen van de poolkappen. Daardoor verdwijnt de tegendruk en
glijdt het ijs sneller de zee in. Bovendien zijn er op Groenland ijsmeren ontstaan. Het smeltwater lekt door
tot op de bodem van het ijs en werkt als glijmiddel voor de ijsmassa. Schöne: “Het KNMI vindt de discussie
hierover nog speculatief. Vellinga ergert zich daaraan, dus is het interessant dat uitgerekend hij om advies
werd gevraagd door de Deltacommissie. In het advies wordt precies gezegd hoe de commissie tot dit
standpunt komt, zodat er discussie over mogelijk is. Het is goed dat dankzij de commissie de discussie
opener is geworden en nu aansluit bij de internationale discussie.”
Politicoloog Jeroen Warner heeft daarentegen bedenkingen bij de zeespiegelstijging van 130 centimeter. Hij
acht het verdedigbaar dat Veerman en de zijnen uitgaan van het hoogste scenario, “dan hoef je daar niet
steeds op terug te komen, maar de zeespiegel stijgt met slechts twee millimeter per jaar. Ik heb sterk de
indruk dat de geesten rijp worden gemaakt om ons ervan te overtuigen dat er veel daadkracht nodig is en
veel geld, bij voorkeur door een hoop infrastructuur aan te leggen.” Het pluspunt is dat er geen alles
bepalende war on water komt, zegt Warner. “Maar wat me niet bevalt is de top-downbenadering. De burger
mag rustig gaan slapen, de overheid waakt over uw veiligheid.”
Nationale veiligheid
Waar sommigen de hand van dijkenbouwers en baggeraars in het advies van de commissie vermoeden, ziet
de politicoloog Warner een risicomijdende bèta-benadering. Veerman c.s. willen het veiligheidsniveau met
een factor tien verhogen. Ofwel: de kans dat een zeedijk doorbreekt of overstroomt moet afnemen van één
op tienduizend jaar naar één op de honderdduizend jaar. Warner: “Het mag dus eigenlijk nooit misgaan.
Bèta’s kunnen niet met onzekerheden overweg, gamma’s zijn niet anders gewend. Een maatschappij zonder
risico’s bestaat niet. Veiligheid is een waarde. Waarom zouden we de investeringen in de kustverdediging
daarom niet afwegen tegen andere, bijvoorbeeld uitgaven in de gezondheidszorg?”
De Deltacommissie denkt daar vermoedelijk anders over. Zij ziet waterveiligheid als een kwestie van
nationaal belang. In mei zei Cees Veerman daarover in de Volkskrant: “Dit overstijgt alle politieke partijen
en alle gedoe op de korte termijn.” Commissielid Louise Fresco verwoordde het in hetzelfde interview nog
scherper: “Wat meer ambitie kan geen kwaad. Het gaat in de polder altijd om de vierkante centimeter, dat is
belangrijk, maar er moet daarnaast ook een visie zijn. Wij pleiten voor meer bezieling. Dat is ook goed voor
de economie. Het zou zelfs tot een soort cohesie kunnen leiden. In een samenleving die voortdurend gaat
over tegenstellingen tussen groepen en subgroepen is het goed om ook eens te beseffen wat ons bindt.”
Deltafonds
Met een beroep op nationale veiligheid en cohesie is het advies van de Deltacommissie meer dan zomaar het
volgende advies. Tekenend hiervoor is het voorstel om een Deltafonds op te richten en jaarlijks te vullen met
meer dan een miljard euro. Om te voorkomen dat bij verandering van de politieke windrichting het geld
anders wordt geïnvesteerd dan in de waterveiligheid, moet het fonds ‘op afstand’ van de rijksbegroting
komen. Warner: “Dat fonds wordt net zoiets als de AIVD: de Tweede Kamer heeft er niks over te zeggen. Je
ziet nu al nauwelijks kritische reacties van de politieke partijen op het advies van de Deltacommissie: men
legt zich deemoedig neer bij de conclusies. Maar iemand moet toch een vraag kunnen stellen?”
Sible Schöne is evenmin voorstander van het op slot doen van het debat. “Het idee van ‘veiligheid boven
alles’ mag van mij bediscussieerd worden, maar het is een logische overweging als je kijkt hoeveel kapitaal
er achter de dijken en duinen ligt. Bovendien is de redenering van de commissie transparant.” Ook Willem
Verhaak, campagneleider Klimaat van Milieudefensie, moedigt discussie hierover aan. Hij vindt dat
Nederland de neiging heeft zich te veel achter de eigen dijken te verschuilen. De Deltacommise versterkt dat
door het veiligheidsniveau zo hoog op te schroeven. “Een kritisch geluid is welkom. Nederland is niet alleen
verantwoordelijk voor het overstromingsrisico van de Randstad, maar ook voor de gevolgen van het
wassende water in kwetsbare delta’s als Bangladesh.” Opvallend is in dit opzicht de morele vraag die Louise
Fresco opwerpt. Niet in het advies van de commissie, maar in een column in NRC Handelsblad: “Moeten en
kunnen we als mensheid streven naar het veiligheidsniveau dat wij, bevoorrecht als we zijn, ons in
Nederland kunnen permitteren? Moet alles wat we nu, aan het begin van de 21e eeuw, in de wereld hebben
opgebouwd, beschermd blijven, en tegen welke kosten? Heeft niet ieder mens recht op de geruststelling dat
hij rustig kan slapen omdat de staat waa
Klimaatwet
Willem Verhaak, campagneleider Klimaat van Milieudefensie, zegt dat er in de politiek “opvallend veel
eendracht” is om de gevolgen van klimaatverandering aan te pakken, maar dat de aanpak van de oorzaken
“verzandt in vrijblijvende afspraken.” Die eendracht geldt ook over de oprichting van een Deltafonds,
waarin jaarlijks meer dan 1 miljard euro wordt gestort. En dat verbaast hem. “CDA en PvdA hebben juist
kritiek op de door ons voorgestelde Klimaatwet, omdat de politiek daarmee over haar graf zou regeren. Een
Deltafonds doet niet anders.” Maar het bijna unanieme applaus voor het advies van de Deltacommissie biedt
ook openingen, denkt Verhaak. “Als je een Deltawet zo belangrijk vindt, koppel daar dan direct een
Klimaatwet aan.”
Grasgroene Graffiti
Rotterdam heeft 2008 uitgeroepen tot Groenjaar. Een groep jonge geëngageerde kunstenaars levert met
graffiti commentaar op deze ‘hype’.
Joanne Alting
“Ik heb een hekel aan hypes”, zegt Truus Trendy met aanstekelijke stelligheid. “Wat heeft Rotterdam aan
zo’n Groenjaar? We zitten al jaren te springen om meer groen in de stad en nu staat plotseling naast een
betonnen veld een bord ‘Rotterdam Groenjaar’. Er worden wat bloembakken op de brug gezet en volgend
jaar is het weer voorbij, dan is het opeens Jongerenjaar ofzo.”
Achter Truus Trendy schuilt de conceptkunstenares Marieke van der Weiden. “Truus, omdat dit een oerHollandse naam is die in deze multiculti tijd nodig een boost moest krijgen.” Van der Weiden is alert op
trends en hypes, die ze, onder andere op haar digitale dagboek, met humor becommentarieert. “Vroeger was
ik een gemene gabber”, vertelt ze. Uit die tijd stammen ook de trainingspakken die ze maakt. Die
trainingspakken zijn “tijdloos zwartwit” voorzien van logo, vaak met een gun erop. “Mijn underliner is Anti
Mass War, dus een oorlog tegen de massa: tegen massaproductie, massaconsumptie en de massagedachte.
Zo’n pak is daarbij een middel om te laten zien dat je een strijder bent in een massa.”
Een paar keer per jaar werkt Van der Weiden samen met Eric den Hartigh van tentoonstellingsruimte
Roodkapje in de Witte de Withstraat in Rotterdam. “Eric had al twee jaar het plan liggen om iets met
guerrilla gardening te doen en Groenjaar2008 was daar natuurlijk dé gelegenheid voor.”
Op de website van guerrilla gardening staat uitgelegd: “Zonder toestemming of vergunning planten we
zaden en stekjes in alle vergeten hoeken van de publieke ruimte. Help ons mee de stad te vernielen met
natuur.” Volgens Van der Weiden is guerilla gardening eigenlijk alweer zijn tijd voorbij: “Er zijn merken op
gaan zitten. GroenLinks ging er mee aan de slag. Adidas heeft er gebruik van gemaakt. Uiteindelijk werd
guerilla gardening een vies woord, een marketinginstrument.”
Citeh Tagging
Op 13 augustus startte ‘Rotterdams meest gedoogde duo’ zoals Roodkapje en Truus Trendy zichzelf
noemen, het project The Land = Ours. Met uit grasmatten gesneden letters laten ze in het holst van de nacht
hun handtekening achter, ‘citeh tagging’ noemen ze dit nieuwe fenomeen met groene graffiti. Voorafgaand
aan het festival waarmee het Rotterdamse cultuurseizoen opende, pleegde het duo ‘s nachts in diverse steden
hun groene aanslagen. Op de Amsterdamse Dam rolden ze
de grasletters ‘Rotterdam’ uit, op het Binnenhof ‘Trut’ en op het Hofplein in hun eigen stad levensgroot
‘The Land = Ours’. Tijdens het festival in het tweede weekend van september riep het duo het publiek op
om citeh tagging te ondervinden en verder te ontwikkelen. “Met cursussen groene graffiti, zaadbom kleien
en grasmatkutten, hopen we op een eruptie aan stedelijk groen en stadstuinieren op zijn Hollands”, zegt
curator van Roodkapje Den Hartigh, “maar we zijn geen antibeweging, we willen juist graag communiceren
met het publiek.”
“Ik prikkel en tease graag”, vult Van der Weiden aan. “maar Truus Trendy is altijd leuk, dus er komt media
op af en dan kan ik weer mijn zegje doen. De factor humor is belangrijk, maar mensen moeten er wel over
na kunnen denken.”
www.roodkapje.org
www.truustrendy.com
Tasje stroom
Een beetje duur zijn ze wel, maar in ieder geval zijn ze nu gewoon in Nederland verkrijgbaar: tassen met
zonnepaneeltjes. Voltaic Systems ontwierp een rugzak en een schoudertas met waterbestendige, flexibele,
krasvaste en bijna onbreekbare zonnepanelen aan de buitenzijde, die gebruikt kunnen worden om je mobiele
telefoon, digitale camera, organizer of mp3-speler op te laden. De tas levert 4 watt energie bij 1 uur in direct
zonlicht. Dat komt neer op 3 uur speeltijd voor een mp3-speler of 1,5 uur spreektijd voor een mobiel. Bij de
tassen komt een uitgebreide set van adapters en snoeren voor verschillende apparaten, ook USB. Ze hebben
een batterij die de extra opgewekte energie opslaat, daarbij hoort ook een AC-reislader en een gelijkstroom
autolader om de batterij alsnog via het stroomnet of de autoaccu te laden, mocht de zon het niet voor elkaar
krijgen. Met een schakelaar is het voltage van de batterij aan te passen van 3,5 naar 5 of 7,2 Volt. Op de
batterij zit een klein, intens LED-zaklampje. De tas is gemaakt van gerecyclede PET-flessen. De stof lijkt op
nylon, maar de productie kost veel minder energie en de stof is heel licht en waterbestendig. De rugzak
bevat bovendien een zak voor water en kabeltunneltjes, bijvoorbeeld voor walkmandraadjes. Een van de
grootste nadelen: je kunt er geen laptop mee laden. Afmetingen van de schoudertas: 37 bij 29 bij 14
centimeter, inhoud: 14 liter, gewicht: 1,5 kilogram. Afmetingen van de rugzak: 46 bij 30 bij 10 centimeter,
inhoud: 10 liter, gewicht 1,3 kilogram. De rugzak kost €199,95 en de schoudertas €229,95. Alleen leverbaar
in donkergrijs. Meer informatie www.voltaicsystems.com Te koop via www.fair21.com.
Eigen tomaten eerst
Opnieuw is het bedrijfsleven boos op Milieudefensie. Hoe kan een Nederlands initiatief om
bestrijdingsmiddelen terug te dringen leiden tot kamervragen in het Andalusische parlement?
Wouter van Eck, campagneleider Landbouw en Voedsel van Milieudefensie was bij het tv-programma
Netwerk om te vertellen over de Weet Wat Je Eet-campagne, die residuen van gewasbeschermingsmiddelen
op groenten en fruit wil terugdringen. Het nieuwe, daaraan gekoppelde logo is vanaf deze week te vinden op
tomaten in de C1000. Milieudefensie, Natuur en Milieu en consumentenvereniging Goede Waar & Co
werken hiervoor samen met glastuindersvereniging FrEsteem. Telers die het logo voeren, committeren zich
aan afspraken over lichthinder en energie- en ruimtegebruik. En ze garanderen een lagere norm aan
gewasbeschermingsmiddelen dan de overheidsnorm.
Zijn overheidsnormen dan niet voldoende? De organisaties stellen dat deze niet werken met de meest
recente inzichten, zoals de effecten op kinderen, of het combinatie-effect van middelen die afzonderlijk
allemaal onder de norm blijven. Ook mogen er nog steeds middelen gebruikt worden waarover inmiddels
grote zorgen zijn. Hiervan hebben milieuorganisaties een zwarte lijst gemaakt. Bovendien blijkt uit
steekproeven dat ook de officiële normen van de Voedsel en Warenautoriteit (VWA) vaak overschreden
worden. Vooral Spanje is berucht. En dat vertelde Van Eck in Netwerk van de EO, onderbouwd met cijfers
van de VWA zelf.
“Van de ruim veertig Nederlandse en Spaanse tomatenmonsters die de VWA testte, blijft Nederland overal
onder de norm,” zegt Van Eck, “maar zeven van de vijfenveertig Spaanse monsters overschreden de
normen. Een daarvan overschreed zelfs de norm die de Wereld Gezondheidsorganisatie hanteert voor acute
gezondheidsschade.” En dan is er nog het stapeleffect van gifstoffen, waar de VWA niet op let. “Nederland
scoort gemiddeld maar 0,5 gifstoffen per monster, tegenover 3,2 voor Spanje. Wij maken ons dus zorgen.
De VWA is blijkbaar niet in staat om veiligheid te garanderen. Risicogroepen als zwangere vrouwen en
baby’s zouden uit moeten kijken en kunnen beter biologische of Nederlandse groenten eten.”
Volgens de koepelorganisatie van Andalusische groenten- en fruittelers, Hortyfruta, is hiermee het imago
van hun tomaat beschadigd. Ze overweegt een rechtszaak tegen Milieudefensie en eist rectificatie van de
EO. Het Andalusische parlement heeft zelfs om opheldering gevraagd aan de Nederlandse ambassade. De
VWA wilde nog niet reageren, maar gaat waarschijnlijk in oktober in debat met Milieudefensie in het
consumentenprogramma Kassa! Van Eck: “Het imago van de Spaanse tomaat wordt vooral door henzelf
beschadigd. Ze vallen de boodschapper aan. Ik verheug me wel op een rechtszaak, maar we hebben nog
niets gehoord.” Van Eck raadt de Spaanse telers aan om zich van rommelaars te onderscheiden en het Weet
wat je eet-logo binnen te halen.
Annemarie Opmeer
GroenRijk pakt
handschoen op
Tuincentrum GroenRijk eindigde helemaal onderaan in het onderzoek van Milieudefensie naar
tuinmeubelen van ‘fout hout’. Ze kregen daarom de Botte Bijl Award. Toch is de keten niet verbitterd. Zij is
van plan korte metten te maken met hun aanbod van niet-FSC gecertificeerde tuinmeubelen. De keten zegt
toe in 2009 honderd procent gecertificeerd hout aan te bieden aan hun franchisers. Deze mogen zelf nog
ander hout inkopen, maar ook zij hebben zich in de onlangs gehouden jaarvergadering gecommitteerd aan de
doelstelling van vijftig procent in 2009 en negentig procent in 2011. Ook wil GroenRijk zelf beter zicht
krijgen op wat er daadwerkelijk op de winkelvloer staat.
Boom-in-doos
Vroeger was het traditie bij belangrijke gebeurtenissen, tegenwoordig is het klimaatneutraal: boompjes
planten. Via www.geefeenboompje.nl kun je iemand in ieder geval blij maken met een groene groeier. Voor
een paar belangrijke gebeurtenissen in het leven heeft initiatiefneemster Ester Slokkers symbolische
boomsoorten geselecteerd. Een meidoorn voor een huwelijk, een berk voor een geboorte, een eik voor een
nieuwe woning en een hazelaar voor andere felicitaties. Deze kun je bij de gelukkige laten bezorgen in een
passende, beschermende kartonnen doos, met persoonlijke boodschap. Per boompje gaat vijftig cent naar
stichting Nature for Kids, die in het kader van armoedebestrijding voorlichting geeft aan kinderen in
ontwikkelingslanden over het belang van natuur en natuurbeheer. Het boompje wordt binnen drie dagen
bezorgd en kost €19,95, daar komen €4,95 bezorgkosten bij. Ook mogelijk als relatiegeschenk.
www.geefeenboompje.nl
Hazelnoottaart
zonder Rabobank
Meer dan 800 miljoen mensen in de wereld hebben honger. Zoiets wil je eigenlijk niet lezen in een
receptenrubriek. Maar het moet. Kijk maar eens op de hongerkaart van het Wereldvoedselprogramma van de
Verenigde Naties (google op ‘Hunger Map’). “Elke vijf seconden gaat er een kind dood van de honger” staat
er bovenaan, afgewisseld met de zin: “Er is genoeg voedsel om de wereld te voeden.” Een enorme morele
vraag wordt ons daarmee toegeroepen.
Kan ik er wat aan doen dan? Yes, you can. Minder vlees eten bijvoorbeeld, zegt ook onze minister Koenders
van Ontwikkelingssamenwerking. Maar het kabinet waar deze minister deel van uitmaakt, vindt het goed dat
er op heel veel plekken in Nederland nieuwe immense varkens- en kippenstallen komen. Die gaan goedkoop
smakeloos vlees leveren, met als grondstof soja waarvoor het Amazonewoud wordt gekapt en als
‘restproduct’ kippenvleugels die op de Afrikaanse markt worden gedumpt. Betaald met geld van de
Rabobank: de bank van de frisse Olympische hockeymeisjes houdt, van Amazonewoud tot kippenbout, een
– laten we het zo maar eens noemen - immoreel veeteeltsysteem draaiende. Boycot de Rabobank! “Nou,
nou, is dat niet wat kort door de bocht en het is verder toch een sympathieke bank met best een aardig
klimaatbeleid? ”Kan zijn, maar met vrijblijvend braaf gepraat verandert er niks en de aard van de zaak – de
honger in de wereld - vereist dat we het even scherp stellen.
En hebt u ondertussen nog trek? De moslims vierden afgelopen maand Ramadan. Ze vastten onder andere
om te voelen hoe het is om hongerig te zijn, zodat we “liefde en barmhartigheid voor elkaar ontwikkelen,
voorwaarde voor een betere wereld.” Daarna werd er gegeten en uiteindelijk gefeest. Terecht, want van
schuldgevoel wordt de wereld niet beter. De Turken herinneren ons, behalve aan de wijsheid van de Islam,
aan hazelnoten. Fantastische plantaardige eiwitbron waarvan Turkije wereldwijd de grootste producent is.
Wij vieren ons Suikerfeest met hazelnoottaart: zeef 200 gram bloem en 100 gram suiker met wat zout boven
een kom. Snij 140 gram koude boter door de bloem in hele kleine stukjes. Doe er drie eetlepels ijskoud
water bij. Kneed alle ingrediënten snel tot een samenhangende bal en laat het minstens een half uur in folie
rusten in de koelkast. Verwarm de oven voor op 180˚C. Maal 200 gram hazelnoten fijn in een foodprocessor
of notenmolentje. Hak 50 gram hazelnoten grof. Roer 200 gram suiker, 2 deciliter slagroom en 2 eieren door
de hazelnoten. Rol het deeg uit, druk het in een lage (22-24 cm) taartvorm en giet het hazelnootmengsel er
in. Zet zo’n 45 minuten in de hete oven. Geniet en zeg de rekening bij de Rabobank op.
Michiel Bussink
www.michielbussink.nl
PLUS gaat lokaal
Streekproducten vind je op de lokale markt. En vanaf eind september in de vestigingen van supermarktketen
PLUS door heel Nederland. Onder de naam GIJS liggen seizoengroenten en -fruit, vleeswaren, eieren, kazen
en zuivel in de schappen, maar ook vruchtensappen, jams, koek en banket, soepen, chips en ijs. PLUS ging
hiervoor een samenwerkingsverband aan met StreekSelecties. Eigenlijk zorgt StreekSelecties ervoor dat
streekproducten niet meer alleen lokaal, maar ook nationaal verspreid gaan worden. “De meeste producenten
verkopen hun typische producten aan huis, in de boerderij- of dorpswinkel en in enkele gevallen in de lokale
supermarkten. StreekSelecties maakt al deze lokale en regionale lekkernijen beschikbaar voor de totale
Nederlandse markt: van Brabant tot Friesland.” Gegarandeerd Nederlandse producten en zoveel mogelijk
Nederlandse ingrediënten dus. Hoe er met grond, water, lucht of dierenwelzijn wordt omgesprongen,
daarover garandeert GIJS uiteraard niets.
Oude sari, nieuwe tas
Ragbag kennen we van de Indiase lichte, langwerpige schoudertassen, portemonnees en organizers van
restplastics, met het kenmerkende streepjespatroon. Naast deze collectie, Delhi, is er nu een nieuw type tas,
Calcutta. Deze soepelere, brede schoudertas is gemaakt van oude katoenen sari’s en heeft, uiteraard, ook een
vrolijk streepjespatroon. De tas kost €59,- En er is meer in aantocht! Schoudertassen Cameroon en Brazil,
gemaakt van respectievelijk gerecyclede plastic tasjes en autstoelbekleding, zijn nog niet te koop, maar wel
in productie. Tot slot, wel te koop (voor €29,-), maar niet overal verkrijgbaar: ronde tassen voor de scooter,
type Bhopal, gemaakt van productieafval van zeil met commerciële prints door een rehabilitatieproject in het
Indiase Bhopal. Online bestellen of verkopers zoeken: www.ragbag.com
United States of Good
De veilingwebsite e-bay was altijd al een goede plek om dingen een tweede leven te geven. Het bewijs dat
duurzaamheid een blijvende trend is, is dat dit internationale bedrijf, ook eigenaar van marktplaats.nl, een
duurzame webwinkel is begonnen. Op de website www.worldofgood.com, gevestigd in de Verenigde
Staten, is een uiteenlopend aanbod te vinden aan producten die goed zijn voor mens, dier en milieu. De
winkel is geen veilingsite, maar een gewone webwinkel. E-bay besteedt veel aandacht aan zoekopties voor
verschillende types duurzaamheid en informatie over productieprocessen of werkomstandigheden, wie de
makers en verkopers zijn en welke certificaten het product heeft. De webwinkel heet, heel ambitieus, ‘world
of good’ en in principe kunnen verkopers ervoor kiezen producten over heel de wereld te verschepen, maar
helaas worden de meeste producten nog slechts binnen de VS verstuurd.
www.worldofgood.com
Duurzaam kerstpakket
Nadenken over het kerstpakket komt dichterbij voor werkgevers. Gelukkig is er steeds meer duurzaamheid
in het aanbod. Zo is er het kerstpakket van Culinair Cadeau met, naar keus, Fair Trade biologische wijn en
zalm met het MSC-keurmerk, vergezeld van een boek over duurzaam uit eten en een dinercheque, in een
FSC-houten kistje. Prijzen uiteenlopend van €35,- tot €135,-.
Groothandel in biologisch en biodynamische producten BD Totaal biedt op www.duurzaamkerstpakket.nl
ook een aantal pakketten aan, waaronder de traditionele pakketten met wijn, toast en tapenade, maar ook een
sappenpakket en diverse Weleda-pakketen. Prijzen beginnend tussen €30,- en €65,-. En natuurlijk zijn er
ook kerstpakketten met energiebesparende inhoud. Op www.energieboxensite.nl is een pakket samen te
stellen uit het assortiment van de verwante website www.energiebespaarshop.nl. Ook de aanbieder
Eigenkeuzekado biedt een ‘milieupakket’ aan met onder andere een deurdranger, waterbespaarders voor
kraan en douche, een spaarlamp en een standby-killer. Zie
www.eigenkeuzekado.com/v2/info/milieupakket.aspx.
Die werkgevers die hun werknemers vooral een eigen duurzame keuze willen laten maken, kunnen heel
goed terecht bij Good for All, een geschenkenwinkel waaruit werknemers zelf kiezen voor producten die
biologisch, cradle to cradle, milieubesparend, fair trade, gerecycled, goed voor de mensenrechten zijn, of
voor een donatie aan een goed doel. Te vinden op www.goodforall.eu.
Soms raap je een vogeltje op
Midden op de weg, na een aanvlieging met een auto, hipt het roodborstje half blind tussen het voortrazende
verkeer. Ik heb allebei de ogen nog en snel te hulp. Even later sta ik bij mijn huis een passend kooitje te
zoeken met in mijn handen meer veren dan vlees. Alleen het hard pompende hartje verraadt leven. Ja, en dat
ene oogje dat het nog wel doet kijkt me van tussen de vingers angstig aan. Ik denk ondertussen van alles.
Misschien is deze stress erger dan wanneer een volgende auto het roodborstje in een vloeiende beweging
had geplet. En wie ga ik hier nu mee lastig vallen? Zelf moet ik naar Den Haag, vergaderen, dineren,
lobbyen. Als ik na twee dagen Den Haag terugkom bij mijn huis staat er een leeg kooitje met voer en water
en een paar veertjes. Wat betekent zoiets? Je hebt als roodborstje twee ogen nodig, anders ben je zo
gegrepen door een sperwer of auto. Later hoorde ik dat het diertje onverrichter zake weer was losgelaten.
Ik sta vaker voor het dilemma ingrijpen of laten gaan. Misschien omdat ik een scherpere blik heb op alles
dat beweegt, ook al is het op ongewone plekken. Dan denk ik ‘waarom ziet niemand anders dat beestje
liggen, stuiptrekkend in die berm. Of die kerkuil, met zijn vleugels zwemmend over de middenstreep, in
oplichtend koplamplicht. En die ineengedoken padden en egels’. Ik vraag me af of we werkelijk weet
hebben, laat staan beseffen, hoeveel leven wij jaarlijks en passant beëindigen in een nonchalante beweging.
Ik voel en beredeneer niet als verminkte dieren gewond of dodelijk gewond op m’n pad liggen. Ik handel
instinctief. Soms versnel ik de dood, soms stel ik hem juist uit, uit onwetendheid. Maar heel zelden kun je
zo’n dier weer loslaten in de onzekere vrijheid van ons mensenland. Je handelt uit mededogen en hoopt dat
er zo ook met jou omgegaan wordt als het een keer mis mocht gaan. En die kans is best aanwezig. Ik ben
nogal een dromer en kom steeds vaker in grote steden, vooral voor m’n werk, en ben al herhaalde malen
voor een bus of tram weggesleurd.
Ik denk dat dieren niet dromen, maar leven in hun eigen wereld, waar de onze bij voortduring doorheen
dendert. Geen wonder dat die werelden botsen. Soms raap je een vogel op en weet je weer waar je zelf staat.
Jaap Dirkmaat,
Directeur Vereniging Nederlands Cultuurlandschap.
Tijdelijke dorpen
Deze zomer streken klimaatactivisten neer in een actiekamp in het Engelse stadje Kingsnorth uit protest
tegen een nieuwe kolencentrale. Deze actiekampen passen in de Britse traditie van compromisloos
actievoeren. Deel zes in een serie over groene ontwikkelingen in Europa.
Dirk Janssen
“Op zich vinden we het klimaatkamp een hele goede zaak”, zegt Emily Highmore van energiebedrijf E.ON.
“Een dorp van een paar duizend mensen dat volledig op hernieuwbare energie draait is natuurlijk fantastisch.
E.ON staat volledig achter hernieuwbare energie.” Nu verkoopt E.ON zelf windturbines voor persoonlijk
gebruik. Dat het klimaatkamp deze gebruikt voor de stroomvoorzinieng komt Highmore dus commercieel
goed uit. Maar, zo vervolgt ze: “het is ook een hele goede plek voor mensen om kennis te nemen van de
klimaatproblematiek.” Minder te spreken is ze echter over de bestorming door de klimaatactivisten van de
energiecentrale van E.ON en het doorknippen van de hoogspanningsleidingen. En over die twee
treinkapingen eerder dit jaar, waarbij een deel van de kolen overboord werd gegooid, is ze evenmin
enthousiast.
Ook de recente vrijspraak van zes Greenpeace-activisten voor vernieling van diezelfde kolencentrale van
Kingsnorth, baart haar zorgen. De uitspraak was ook wel opmerkelijk. Dat de actie 30 duizend pond schade
aan de centrale had berokkend, stond buiten kijf. Maar de jury was het met Greenpeace eens dat dit bedrag
niet opweegt tegen de enorme schade die de centrale dagelijks toebrengt aan het klimaat. Highmore: “Als er
allerlei activisten ons terrein op komen rennen, zich lukraak aan allerlei hekken vastketenen en leidingen
doorknippen, dan kan dat heel gevaarlijke situaties opleveren. En ik verwacht dat we, nu dit vonnis is
gevallen, nog veel meer en veel hardere acties kunnen verwachten.”
Actiekampen als die in Kingsnorth en de directe, compromisloze acties zijn kenmerkend voor de Britse
milieubeweging. In de jaren ‘90 kon de overheid geen snelweg aanleggen of er kwamen honderden road
protesters het beoogde bouwterrein bezetten. Tegenwoordig staat klimaatverandering centraal , maar verder
is er veel hetzelfde gebleven.
Klimaatkampen
“Het is niet de naam die in mijn paspoort staat, maar iedereen in het klimaatkamp kent mij als Mini Mouse.
Alleen de politie noemt me bij mijn echte naam.” Mini Mouse is geen leider, organisator of woordvoerder,
want die zijn er niet. Mini Mouse is “de gast die de telefoon opneemt”. Verder gewoon een deelnemer aan
het klimaatkamp, zoals ieder ander en hij spreekt alleen namens zichzelf. Als ik hem vraag of de vrees van
Emily Highmore gegrond is, reageert hij een beetje geïrriteerd. Hij vindt het jammer dat de media zich altijd
beperken tot aandacht voor de meest militante acties. De klimaatkampen gaan over zo veel meer:
“Wetenschappers zeggen dat we nog maar honderd maanden hebben om te voorkomen dat
klimaatverandering levensbedreigende vormen aanneemt. Dan kun je niet te verwachten dat iedereen daar
kennis van neemt en vervolgens thuis op de bank naar Idols blijft kijken en wacht tot de regering het voor
hen oplost of de wereld vergaat. Sommige mensen willen zelf in actie komen. Die mensen brengen we bij
elkaar in de klimaatkampen. We spreken ergens af om bij elkaar te komen en daarna zien we wel. Binnen
drie dagen staan er duizenden tenten, is er een werkend rioleringssysteem, hernieuwbare stroomvoorziening
en heeft iedereen te eten.”
Een terrein bezetten, geheimzinnig samenspannen om stiekem actie te voeren, problemen met de politie: kan
het ook met wat minder testosteron? Bijvoorbeeld gewoon in een gebouw dat je van tevoren afhuurt.
Misschien dat de media dan ook al dat andere moois zullen opmerken. Mini Mouse gelooft er niet in: “Als je
jezelf kan organiseren en een kamp draaiend kan houden, terwijl de politie je op alle fronten tegenwerkt en
de helft van je spullen in beslag neemt, beseffen mensen dat ze echt een verschil kunnen maken”, zegt Mini
Mouse. “Toen afgelopen zomer de politie onze voedselvoorziening blokkeerde en de vrachtwagens dwong
om een paar kilometer voor het kamp al het voedsel te lossen, was er niemand die met het parlement ging
bellen om te klagen. We organiseerden een menselijke keten om het voedsel als nog het kamp in te krijgen.
Die dynamiek heb je niet in een universitaire setting of op een Sociaal Forum.”
Klimaatwet
Politierepressie is volgens Mini Mouse dus een onontbeerlijke component van een succesvol actiekamp. En
daar was de afgelopen zomer in Kingsnorth geen gebrek aan. Zonder spektakel werkt het niet, maar het gaat
uiteindelijk heus wel over het klimaat. Mini Mouse: “Directe actie is een laatste redmiddel, waar je pas
gebruik van maakt als de dialoog absoluut geen zin meer heeft. Ik wil me graag aan de regels van de
democratische besluitvorming houden, maar dan moeten die regels wel werken. Terwijl het gros van de
bevolking tegen de bouw van nieuwe centrales is en geen uitbreiding wil van de luchthaven Heathrow, loopt
de regering gewoon aan de leiband van big business. Dan is directe actie het enige middel dat tegenwicht
kan bieden. Het Greenpeace-vonnis betekent dat nu erkent wordt dat het huidige beleid gevaar oplevert voor
de bevolking. Dat zouden we zonder directe actie nooit hebben bereikt.”
Nog een voorbeeld: op initiatief van Friends of the Earth UK, de Britse zusterorganisatie van
Milieudefensie, heeft de Britse regering inmiddels een klimaatwet aangenomen. In 2050 moet de Britse
CO2-uitstoot met 60 procent zijn teruggedrongen. Maar tegelijkertijd heeft de Britse regering ook plannen
voor twaalf nieuwe kolencentrales. De eerste centrale staat gepland op de plaats waar nu de centrale van
Kingsnorth staat. De nieuwe centrale is relatief schoner, maar verwerkt wel een grotere hoeveelheid
brandstof. En er is geen centrale die niet vervuilt. “Als die centrale in Kingsnorth er komt, volgen er nog elf
van hetzelfde type en kun je je klimaatwet weggooien”, denkt Mini Mouse. “Groepen als Friends of the
Earth zouden daarom geen poot hebben om op te staan als er geen directe actiebeweging achter hen stond.”
Elaine Gilligan van Friends of the Earth UK, in de jaren negentig zelf actief als road protester, erkent het
belang van de klimaatkampen. Natuurlijk zijn er verschillen in strategie, maar iedereen doet waar hij het
beste in is. Voor de een is dat lobbyen, voor de ander actievoeren. “Het klimaatkamp is er als geen ander in
geslaagd om de politiek wakker te schudden. Daar hebben wij als lobbygroep veel profijt van”, zegt
Gilligan. “Tegenwoordig doen de klimaatkampen heel erg hun best om mensen in hun omgeving te
activeren en bij hun acties te betrekken. In Kingsnorth was er bijvoorbeeld een groep die een
voetbalwedstrijd organiseerde tegen de voetbalclub van het dorp. Ze proberen het heel open te houden. Dat
was vroeger wel anders. De directe actiebeweging is er echt op vooruitgegaan.”
Bezwaren
De hoeksteen van de directe actiebeweging zijn de affinity groups: informele samenwerkingsverbanden die
autonoom kunnen opereren. Je ontmoet ergens gelijkgestemden en je besluit samen iets te doen. Deze
affiniteitsgroepen leggen de riolering aan, bouwen de douches, koken het eten, organiseren lezingen en
debatten en vormen ook buiten het kamp aanspreekpunten voor nieuwe belangstellenden. Het vluchtige
karakter van affiniteitsgroepen maakt de beweging divers en dynamisch, maar ook onvoorspelbaar.
In de hoogtijdagen van de beweging tegen de aanleg van nieuwe snelwegen in de jaren ‘90 waren er zoveel
actiekampen dat activisten als nomaden van het ene naar het andere kamp konden trekken. Zo’n bestaan was
behelpen, maar de hardcore activisten zagen dat vooral als een voordeel. Voor ‘primitivistische’ groepen als
de Donga Tribe, Earth First! en het Earth Liberation Front waren de kampen niet alleen een middel van
protest, maar ook het begin van een nieuwe maatschappij. En die nieuwe maatschappij stond onder de
voortdurende dreiging van de buitenwereld, die sommigen alleen nog maar kenden van verwoestende
bouwprojecten en politierepressie. De slogan “no compromise in defense of our earth” verwoordde niet
alleen de militante strijdlust van de primitivisten, maar ook het gesloten karakter en de wantrouwende
houding naar de buitenwereld.
Ook nu nog heeft het activisme in de kampen soms een radicaal tintje. Bij de protesten tegen de snelweg in
Newbury in 1996 besloot een groep activisten om de machines op het bouwterrein in brand te steken. Die
beruchte “Newbury Barbecue” bracht een groot aantal mensen in gevaar. De beelden van brandende
machines toonden de wereld een actiebeweging zonder enig verantwoordelijkheidsgevoel. Daarna was het
snel gedaan met de sympathie. “Dat is het probleem met directe actie”, zegt Gilligan, “99 procent van de
actievoerders wil graag de dialoog openhouden met de buitenwereld. Maar er kunnen ook mensen zijn die
zo’n somber wereldbeeld hebben dat ze denken dat zij de laatsten op aarde zijn. Zij vinden alles geoorloofd
om hun doel te bereiken. Die mensen kun je nauwelijks tot de orde roepen.”
Continuïteit
Mini Mouse ziet het probleem ook. Daarom proberen hij en andere activisten van het klimaatkamp
aansluiting te zoeken bij de lokale bevolking en houden ze hun kamp zo open mogelijk. “Bij binnenkomst
worden mensen ontvangen in een speciale welkomsttent waar ze even op adem kunnen komen van alle
politiecontrole en van waaruit ze een rondleiding kunnen krijgen. We doen er echt alles aan om een sfeer
van onderling vertrouwen te creëren.”
Ook als er geen klimaatkamp is proberen de activisten aanspreekbaar te zijn. Op het festival van
Glastonbury stond bijvoorbeeld een speciale tent met een permanente tentoonstelling over het klimaatkamp.
“En zo bezoeken we zo’n vijftig festivals waar het grote publiek kennis met ons kan maken”, zegt Mini
Mouse.
Een ander groot verschil met de jaren ‘90 is dat in het klimaatkamp de bezoekers zich eerder organiseren op
basis van woonplaats dan ideologie. Dat houdt het kamp toegankelijk en de discussie open. In het kamp is er
bijvoorbeeld een Londen-wijk, een Manchester-wijk en een Zuidoost Engeland-wijk. Leuke bijkomstigheid
is dat kampbezoekers daardoor de rest van het jaar ook nog eens samen de pub in kunnen duiken.
Op strategische vergaderingen en forumdiscussies lijkt er onder de activisten een brede consensus te bestaan
dat deze regionale aanpak de juiste manier van handelen is. Ze zijn er zelfs zo enthousiast over, dat Mini
Mouse denkt dat het klimaatkamp van afgelopen zomer de laatste was in zijn soort. “We hebben mooie
dingen bereikt, maar we moeten ook verder. Het lijkt erop dat we naar een meer lokale vorm van actievoeren
gaan die meer op continuïteit is gericht en minder op spektakel. Hoe dat er uit gaat zien, kan ik niet zeggen.
Klimaatcafé
ZA 11 OKTOBER 10:00 uur
Leeuwarden. Klimaatcafé met eerlijke informatie over de leveranciers van groene stroom. Locatie nog
onbekend. Info: www.groenestroomjagraag.nl
Boergondisch feestmaal
ZA 11, 12 OKTOBER
Rondleiding en uniek culinair festijn met menu met de oogst van het land, geserveerd in de stal. Info:
www.vaneigenerf.nl/actueel/boergondisch_feestmaal.php
Wereldmaaltijd
DO 16 OKTOBER 18.00 uur
Hardenberg, Stoutenburg, Utrecht, Doornspijk, Eindhoven. Wereldvoedseldag. Wereldwijde dag ter
bezinning op uitbanning van honger in de wereld en de ongelijke wereldvoedselverdeling. Uitgeroepen door
de VN. Een uitgelezen dag voor het organiseren van een Wereldmaaltijd. Info: www.wereldvoedseldag.nl
Vormgevers in Hout
18 en 19 OKTOBER
11.00 – 17.00 uur
Bunnik. Tentoonstelling 10 jaar Vormgevers in Hout op Fort bij Vechten
Nacht van de Nacht
ZA 25 OKTober
In heel Nederland worden tijdens de vierde Nacht van de Nacht ‘duistere’ activiteiten georganiseerd.
Bedrijven en overheden worden gevraagd de lichten te doven. De Provinciale Milieufederaties en de
Stichting Natuur en Milieu vragen hiermee aandacht voor de schoonheid en het nut van de donkere nacht.
Zij willen dat gemeenten en bedrijven permanent beleid gaan voeren om lichtvervuiling tegen te gaan. Kijk
voor activiteiten in jouw omgeving op: www.nachtvandenacht.nl
Groene Bilderberg
ZA 25 OKTOBER
10.00 – 18.00 uur
Den Haag. Conferentie over duurzaam beleid en actiepunten; werkgroepen op deelonderwerpen (‘s
ochtends), een gesprek met de politiek (’s middags). Info: www.cipww.com
De Twaalf Ambachten
ZA 25 OKT en VR 14 NOV
Boxtel. Rondleiding met veel informatie over verwarming, isolatie, afvalwaterzuivering, regenwatergebruik
en waterbesparing, zonne-energie en energiebesparing, enz. Info: www.de12ambachten.nl
Lezing CO2 opslag
MA 27 OKTOBER
13.00 - 14.00 uur
Utrecht. CO2 in de grond: van de regen in de drup. In deze lezing wordt de omvang van het CO2 probleem
besproken, de CO2 opslag in diepe aardlagen en of zo’n optie werkelijk een oplossing biedt. Boothzaal van
de Universiteitsbibliotheek, Heidelberglaan 3, De Uithof, voertaal: Engels
We feed the world
VR 31 OKTOBER
20.00-22.00 uur
Eindhoven. Elke laatste vrijdagavond van de maand draait Omslag een film. Dit keer We feed the world.
Info: www.omslag.nl/bios.html
De Refter
ZO 2 NOVEMBER
Beek-Ubbergen. Informatieve rondleiding door dit grote woon-werkpand met zelfbestuur en –beheer. Zo’n
100 mensen, verspreid over verschillende woongroepen wonen op democratische en milieuvriendelijke
wijze. Neem vooraf ook eens een kijkje op de uitgebreid website!. Beek-Ubbergen. Iedere eerste zondag van
de maand. Info: www.derefter.nl
23e Globaliseringslezing
MA 3 NOVEMBER 20.30 uur
Amsterdam. Lezing en debat met Kishore Mahbubani en Frans Timmermans over de eeuw van Azie: de
onafwendbare mondiale machtsverschuiving. Voorafgaand film. Plaats Felix Meritis. Info:
www.globaliseringslezing.nl
JMA training
ZA 8 of 15 NOVEMBER
Lijkt het jou leuk om gastlessen te geven op een middelbare school of op het MBO over onderwerpen als
klimaatverandering en biologische voeding, meld je dan aan voor de training. Info: [email protected], tel:
020-5507436
JMA in het land.
8 t/m 11 oktober Utrecht,
infostand bij Studiebeurs
13 november Nijmegen,
Jongerendebat
16 november Nijmegen,
Zevenheuvelenloop
22 november Amsterdam,
Ontpop Festival
IJmeer debatavond
di 18 november 20.00 – 22.00
Een debatavond met als thema bouwplannen in het IJmeer. Lokale politici, bewoners en belanghebbenden
kunnen hun mening laten horen. Ook uitslag van een enquête onder bewoners van regio Muiden. Info:
[email protected]
Klimaatwet
Help mee om de klimaatwet mogelijk te maken! Bestel nu een actiepakketje via: [email protected]
of ga mee handtekeningen verzamelen bij concerten en de evenemententour met o.a. concerten van Stevie
Ann. Info: www.klimaatwet.nu
Stop veefabrieken
Noord Holland. Gezamenlijk burgerinitiatief van de Dierenbescherming en Milieudefensie. Met minimaal
5.000 handtekeningen van stemgerechtigde inwoners van Noord-Holland verzoeken zij de provincie de
vestiging voor megastallen voor veehouderij tegen te houden. Info: www.stopveefabrieken.nl, ook voor het
downloaden van handtekeningenlijsten.
Discussiebijeenkomsten over de verenigingstructuur
za 25 oktober, Amsterdam
za 22 november, Utrecht 14.00 - 16.30 uur, (aansluitend aan ALV)
Krijgt Milieudefensie een Ledenraad en zo ja, hoe ziet die er uit? En blijft de ALV ook bestaan? De
Commissie Structuur wil graag samen met de leden discussiëren over de verenigingsstructuur, en nodigt
daarom iedereen van harte uit voor de komende discussiebijeenkomsten. Info en aanmelding:
[email protected]
‘Olie en Onrecht in Nigeria’
Tot 31 NOVEMBER
Amsterdam, Fototentoonstelling in de Openbare Bibliotheek. Fotograaf Kadir Van Lohuizen reisde drie
weken door de Nigerdelta om de gevolgen van grootschalige oliewinning in de Nigerdelta in beeld te
brengen. Info: www.olieonrecht.nl
Regeladvertenties
Ook een regeladvertentie plaatsen?
€ 5,50 per regel. Uitsluitend aanleveren via de website van Milieudefensie:
www.milieudefensie.nl/publicaties/magazine/regeladvertenties
OBILOT NATUURTEXTIEL
Sinds 1982 in Zutphen, winkel voor mode en basics van biokatoen, Demeterwol, hennep, linnen etc.
Biologische babyuitzet, goed advies. Groenmarkt 1, 0575-517091 www.obilot.nl
Terug naar de basis
Om de burger in beweging te krijgen voor een beter milieu moet je hem aanspreken in zijn eigen
leefomgeving. Daarom moeten milieuorganisaties zich veel meer lokaal organiseren, betoogt:
Frans van der Steen
De mondiale milieucrisis dreigt onze planeet volkomen onleefbaar te maken. Alleen als we de komende
twee decennia onze leefstijl in overeenstemming weten te brengen met de draagkracht van de aarde, kunnen
we dat waarschijnlijk nog voorkomen. Dat vergt een aantal, soms pijnlijke, ingrepen. Goed nieuws is dat we
daarvoor meer kwaliteit en bestaanszekerheid terugkrijgen. Bovendien beschikken we nu al over alle
middelen om een hoog welvaartsniveau voor iedereen met duurzaamheid te combineren.
Maar wie weet de burgers hiervan met een inspirerend verhaal te overtuigen? Dat is een cruciale vraag, want
zonder draagvlak onder de bevolking durven politieke partijen en regeringen de noodzakelijke maatregelen
niet te nemen. Maar heeft de milieubeweging de burger nog in het vizier?
Gezien het gebrek aan groene daadkracht bij de overheid zou er op dit moment vanuit de samenleving een
storm van kritiek moeten opwellen. Dat is niet zo en dat geeft te denken. Maar ook van de kant van natuuren milieuorganisaties blijft het te stil. Men laat zich in de verdediging drukken. De eigen besognes, zoals het
behoud van subsidies, lijken voor veel organisaties belangrijker dan het volgen van een eigen, ook met
anderen afgestemde, agenda. De angel is eruit. Het bewegen van burgers is daardoor vaak niet meer dan een
vrome wens. Deze staat nog wel in de missie, maar als er al oprecht pogingen gedaan worden, slaagt men
daar amper in. Dat moet en kan anders.
Leefomgeving
Burgers bereik je daar waar ze leven. In hun dorp of stad geven mensen hun leven concreet vorm. Daar
ontstaat hun identiteit. Daar hebben zij hun netwerken en maken ze gebruik van allerlei voorzieningen. En
daar worden ze heel direct geconfronteerd met de achteruitgang van hun leefomgeving. Op lokaal niveau
liggen dus, door met een wervend verhaal concrete alternatieven te bieden, de beste kansen hen te verleiden
hun leefstijl aan te passen en hen in beweging te krijgen.
Natuurlijk valt op landelijk en provinciaal niveau belangrijk werk te verrichten, maar op veel
beleidsterreinen ligt de steeds verder gedecentraliseerde bestuurskracht en beslissingsmacht bij het lokale
bestuur. Nationaal mogen regels worden vastgesteld, door colleges van B&W wordt beslist of het burgers
gemakkelijker wordt gemaakt hun verantwoordelijkheid te nemen. Hoe duurzaam men bouwt. Of werk
gemaakt wordt van energiebesparing en duurzame energie. Of een weg wordt aangelegd, of er wordt
geïnvesteerd in fiets en openbaar vervoer. Over de hoeveelheid stadsnatuur en de kwaliteit daarvan. Wat met
schaarse groene ruimte rond de stad wordt gedaan. Hoe bedrijventerreinen ingericht worden. Of
afvalscheiding serieus wordt genomen, enzovoort.
Brug
Krachtige professionele organisaties op lokaal niveau die burgers en hun organisaties goed informeren en
ondersteunen zijn dan ook onmisbaar. Zij kennen en spreken journalisten, lokale bestuurders, ambtenaren,
politici en sleutelfiguren uit het bedrijfsleven en een reeks maatschappelijke organisaties. Zij kunnen een
brug slaan tussen hen en betrokken burgers. Zij weten wat er op tal van terreinen in de stad speelt, want
zowel die specifieke kennis als die netwerken zijn absolute voorwaarden tot succes.
Lokale organisaties weten hoe de plaatselijke politiek werkt en door het aandragen van alternatieven het
beleid te beïnvloeden. Zij kunnen projecten uitvoeren of met gerichte activiteiten aansluiten op landelijke
campagnes. Landelijke en provinciale organisaties, met allemaal hun eigen belangen en campagnes, willen
namelijk in steden en dorpen ook groepen burgers bereiken. Dat kunnen zij echter wel willen, maar zij
beschikken simpelweg niet over de benodigde kennis en netwerken en die kunnen zij die ook niet
opbouwen.
Hoe is het dan in hemelsnaam mogelijk dat geprofessionaliseerde natuur- en milieuorganisaties op het lokale
niveau vrijwel afwezig zijn? Natuurlijk, er zijn onder meer binnen lokale Milieudefensie-afdelingen tal van
mensen actief. Zij doen meestal uitstekend werk en worden vanuit landelijke bureaus ondersteund. Het gaat
daarbij vaak om betrokken en lokaal deskundige, maar druk bezette vrijwilligers, die ook zo weer kunnen
verdwijnen. Bovendien is het aantal onderwerpen waar zij zich me bezig kunnen houden beperkt.
Wil je lokaal daadwerkelijke invloed hebben dan kan dat tegenwoordig simpelweg niet zonder te kunnen
beschikken over een stevige organisatie en dus over continuïteit. Over een lokaal gewortelde organisatie met
medewerkers die naast kennis ook de tijd hebben om zich te verdiepen in en manifesteren op alle brede
terreinen die wat duurzaamheid betreft van groot belang zijn: bouwen, energie, mobiliteit, natuur en water.
Allemaal terreinen gekenmerkt door dynamische ontwikkelingen die vaak met elkaar samenhangen. Een
dergelijke organisatie kan burgers die lokaal actief zijn de broodnodige ondersteuning geven en actief zijn
op de vele onderwerpen die burgers raken maar die buiten landelijke campagnes vallen.
Lokale schakel
Om daadwerkelijk lokaal aanwezig te kunnen zijn, moet de milieubeweging weer ‘terug naar de basis’. Dat
kan bijvoorbeeld door vanuit provinciale milieufederaties goed bemenste regionale steunpunten op te zetten
en grootstedelijke milieucentra te regionaliseren. Uitgaande van zestig centra die alle regio’s bedienen, met
ieder een budget van gemiddeld vijf ton, kost dat krap twee euro per inwoner. Dat is ‘peanuts’ vergeleken
met het belang daarvan. De subsidies die nu, o.a. via SenterNovem, onterecht naar het bedrijfsleven gaan,
kunnen dit bekostigen. Daarnaast kunnen medewerkers bij landelijke en provinciale natuur- en
milieuorganisaties, aangesteld om burgers te bereiken en te ondersteunen, naar die steunpunten
overgeheveld worden. Overheden plus een aantal fondsen kunnen tenslotte het tekort aan middelen
aanvullen.
Milieubeleid dat wérkt, kan niet zonder die onmisbare lokale schakel. Op lokaal niveau moet veel Europees
en nationaal beleid handen en voeten krijgen en zonder beweging en draagvlak onder burgers zullen we er
niet in slagen de wereldwijde milieucrisis in te dammen. De slagzin ‘Denk mondiaal, handel lokaal’ heeft
nog niets aan waarde ingeboet. Maar andersom geldt net zo goed: denk vanuit de lokale situatie en schaal
dat op naar regionaal, provinciaal, nationaal, Europees en mondiaal niveau. Daar is al een mooie term voor:
Frans van der Steen is directeur van het Haags Milieucentrum. www.haagsmilieucentrum.nl
De laatste dagen van Shishmaref
Op Shishmaref, een klein eiland voor de westkust van Alaska, ondervinden de bewoners de gevolgen van
klimaatverandering aan den lijve. Door stijgende temperaturen in het najaar bevriest de omringende zee pas
na de jaarlijkse herfststormen. De sterke golfslag die deze stormen veroorzaken, beukt in op de kusten van
het eiland. Elke herfst brokkelt er daardoor weer een stuk van het eiland af. De bodemstructuur van het
eiland wordt aangetast doordat de permafrost smelt. Waarschijnlijk is het smalle eiland over tien jaar
helemaal verdwenen. Een documentaire, tentoonstelling en fotoboek brengen de strijd en dilemma’s van de
inwoners van Shishmaref in beeld.
The last days of Shismaref van Jan Louter is een documentaire over drie Inupiaq families op het eiland
waarvan de traditionele levenswijze ten einde loopt. De film laat het leven op het eiland zien in deze voor de
gemeenschap moeilijke en spannende tijden. Ze hebben besloten om naar het vasteland te verhuizen, maar
de verschillende generaties denken anders over hun nabije toekomst. De jongeren willen graag naar een
locatie dichter in de buurt van de grote steden in Alaska, terwijl de ouderen de voorkeur geven aan een
verlaten plek waar zij hun traditionele levenswijze kunnen voortzetten.
Fotografe Dana Lixenberg reisde mee met de filmploeg en maakte portretten van de bewoners, het
landschap en de interieurs van de huizen in Shishmaref. De foto’s worden in boekvorm en als
tentoonstelling uitgebracht. In de tentoonstelling worden ook fragmenten uit de documentaire, actuele
videologs door bewoners van Shishmaref en historisch beeldmateriaal verwerkt.
De tentoonstelling is van 9 november tot en met 23 december te zien in LPII/Las Palmas in Rotterdam. Het
boek wordt uitgegeven door Veenman Publishers. De film The last days of Shisfmaref is vanaf 9 oktober in
de bioscopen te zien.
Op de website www.shishmaref.nl worden de komende jaren videoboodschappen van de bewoners van
Shishmaref toegevoegd, waarmee zij de geschiedenis van hun eiland en van hun verhuizing vastleggen.
Televisie
Energie in overvloed
Elk halfuur valt er genoeg zonlicht op aarde om de wereld een jaar lang van energie te voorzien. Waar komt
dan het dreigend energietekort vandaan, onze afhankelijkheid van schurkenstaten en het nijpende
klimaatprobleem? En hoe komen we er weer van af? Waarom heeft de auto-industrie niets gedaan met de al
decennia bestaande technologie om auto’s zuiniger te laten rijden? Hoe zonnig zien de Nederlandse
energiescenario’s er uit? Deze vragen stelt het VPRO-programma Tegenlicht in een reeks over Energie in
overvloed.
Energie in overvloed, in oktober nog drie afleveringen op Nederland 2 bij de VPRO.
Film
Cinekid
Cinekid, het jaarlijkse festival voor film, tv en nieuwe media voor kinderen vindt plaats van 19 tot en met 26
oktober in Amsterdam en van 11 tot en met 26 oktober in heel Nederland. Naast talloze andere films kun je
er kijken naar Mia en de Migou, een spannende animatiefilm met een ‘ Al Gore achtige boodschap’ en
vreemde wezens: de Migous. Of naar een Noorse thriller voor acht jaar en ouder, over zeehondjes en
drugssmokkel: SOS kleine zeehond.
www.cinekid.nl
Luie meisjes
“Wie wast er nu de modder van organisch, plaatselijk geteelde groenten en fruit, als je die ook keurig schoon
en verpakt in de supermarkt kunt kopen?” De inleiding van Het Ecoboek voor Luie Meisjes is duidelijk:
milieubewust leven is best wel een gedoe. De rest van het boek bestaat uit het bewijzen van het tegendeel.
Auteur Anita Naik is niet de enige die deze benadering kiest. Ook Groen is het nieuwe zwart, voor de
‘groene’ modeliefhebber, gaat er van uit dat niemand op zijn shopgedrag wil letten en besteedt vervolgens
een heel boek aan hoe dat wel te doen. Zelfs in Veggie in pumps staat dat de auteurs “geen depressief
geitenwollensokkengezeur” willen. Ze vervolgen met een blij, kleurrijk verhaal voor een verantwoord en
fabulous koopgedrag. Daarmee krijg je Luie Meisjes, fashionistas of glossy ladies in pumps blijkbaar wel
om.
Het is lastig, om als doorgewinterde groene lezer deze boeken niet zuchtend door te bladeren.
Milieubewustzijn ‘light’, lekker blijven consumeren, daar hebben we een broertje aan dood. Toch valt iets
op. Allemaal zeggen de auteurs dat het zo makkelijk is om groen te leven. Maar als je alles zou doen wat de
auteurs je aanraden, ben je wel even bezig. Veggie in pumps en het Luie meisjesboek tellen meer dan
tweehonderd pagina’s. Groen is het nieuwe zwart telt zelfs meer dan driehonderd pagina’s en bevat recepten
en zelfmaakpatronen. Alledrie de boeken hebben hoofdstukken over wonen, reizen, cosmetica en zo meer.
Veggie in pumps heeft recepten voor eten en cosmetica en een ouderwetse seizoensgroentenkalender. En
juist het Luie meisjesboek is een diarree van tips en lijstjes, van grijswatergebruik tot duurzaam sparen,
inclusief de terugkerende vraag of je alles wel zo nodig hebt.
Al zijn ze steeds alomvattender, toch zijn ze niet allemaal even nuttig, die ecodamesboeken. In het
modeboek, maar vooral het Luie meisjesboek staan weinig Nederlandse voorbeelden (Australische ekokeurmerken, Engelse kledingwinkels; daar hebben we niet veel aan). Het Luie meisjesboek is bovendien niet
erg elegant vertaald. Termen als ‘organisch’ voor ecologisch, ‘zware gebruikers’ voor grootverbruikers,
‘ecovriendelijk’ voor milieuvriendelijk lijken een te letterlijke vertaling van het Engels (organic, heavy
users, ecofriendly). Het fullcolor Veggie in pumps is het mooist en heeft de meeste Nederlandse adressen.
Het boek over kleding is op modegebied wel een toevoeging; ‘vintage’ is tenslotte ook echt een stijl. Echt
veel verder dan lifestyle en verantwoord consumeren gaan de boeken niet. Maar neem je de tips allemaal
serieus, dan is geen van de boeken voor hele luie meisjes.
Annemarie Opmeer
Veggies in pumps, gids voor een ecofabulous leven. Lisette Kreischer en Merel van der Lande, Artemis
&Co, 2008. ISBN 978 90 472 0046 8. 224 p, €17,95.
Groen is het nieuwe zwart, verander de wereld met stijl. Tamsin Blanchard. Karakter, 2007/2008. ISBN 978
90 6112 896 0. 311 p, €17,95.
Het ecoboek voor luie meisjes. Truth & Dare/FMB, 2008. ISBN 978 90 499 9890 5. 211 p, €14,95.
Rara hoe kan het?
Toeval? Dat kan haast niet. Nog geen maand na de val van Wijnand Duyvendak ligt een nieuwe editie van
Rara wie ben ik? in de winkel. Dit boekje over ‘de verborgen jaren’ van Duyvendak verscheen voor het eerst
in 2003. Middels een aaneenschakeling van halve waarheden, verdachtmakingen en vage beschuldigingen
probeert ‘onderzoeksjournalist’ Peter Siebelt - hofleverancier van de Telegraaf – aan te tonen dat
Duyvendak echt de grote man was achter Rara. En eigenlijk achter alle grote acties van de afgelopen dertig
jaar.
Wijnand Duyvendak – De verborgen jaren. Peter Siebelt. Contour 2008. ISBN 978-90-5911-789-1.
Paperback, 154 pag. € 14,95.
Economie en milieu
Economische groei schadelijk voor het milieu? Volgens de econoom Ed Lof is dit een misverstand.
Economie gaat net als ecologie over zorgvuldig gebruik van schaarse hulpbronnen. Waar dat niet gebeurt, is
dat doorgaans te wijten aan de neiging van de politiek om speciale belangen te ontzien, waardoor de markt
zijn werk niet kan doen en de vervuiler niet betaalt. Dat is onverstandig, meent Lof. Milieu- en klimaatbeleid
kunnen alleen effectief zijn wanneer ze gebaseerd zijn op een nuchtere en realistische afweging van kosten
en baten.
Groei en bloei – Economie is goed voor het milieu. Ed Lof. Nieuw Amsterdam, 2008. ISBN 978-90-4680447-6, Paperback, 224 pagina’s, € 17,95.
Duurzaam bouwen
De bouwsector aarzelt nog teveel met duurzaam bouwen. Onterecht meent Anne-Marie Rakhorst, want met
duurzaam bouwen valt snel en doeltreffend winst te behalen. In ecologisch en maatschappelijk, maar zeker
ook in economisch opzicht. In De winst van duurzaam bouwen maakt ze aan de hand van voorbeelden van
duurzame vastgoedontwikkelingen in binnen- en buitenland duidelijk dat de tijd van energieverslindende
gebouwen voorbij is. De tijd is gekomen dat vastgoed zelf energie opwekt, lucht en water zuivert, en afval
benut voor de opwekking van energie.
De winst van duurzaam bouwen. Anne-Marie Rakhorst. Search, 2008. € 29,95.
Brieven
De redactie houdt zich het recht voor brieven te selecteren en in te korten. Het magazine verschijnt ook op
internet. Reageren kan via e-mail: [email protected], of per post: postbus 19199, 1000 GD,
Amsterdam.
Wientjes
Bernard Wientjes stelt in de vorige Milieudefensie Magazine (#9) dat er geen maatschappelijk draagvlak is
voor Milieudefensie. Ik vind dat zijn veronderstelling kant nog wal raakt en daardoor zelf geen draagvlak
heeft. Het is natuurlijk voorspelbaar dat als je een persoon interviewt die van nature niet in milieu, of iets
wat er maar een beetje op lijkt, geïnteresseerd is, er niets zinnigs uitkomt. Hij spreekt zelfs nooit met milieumensen, onder het verweer dat zij dat ook niet willen. De door hem gekenschetste tweedeling is gelukkig
niet stereotiep voor de vele wel goedwillende werkgevers. Ik maak het kort, want meer tijd aan deze meneer
besteden is verspilling van energie en beschadigt het milieu. Nogmaals, ik ben blij dat er organisaties zijn
die tegen de stroom in durven roeien, dit zonder winstbejag en met als enige doel een leefbare aarde voor
iedereen…Ook voor Bernard Wientjes.
Meeuwis Opmeer, Heinenoord.
Regionalisering
Ik ben erg blij met het opiniestuk Regionalisering als kans in de vorige Milieudefensie Magazine (#9). Het
verheugt mij dat er een groep mensen met deze visie bezig is en ik hoop dat meer mensen zich hier in
herkennen. Wanneer grenzen gerespecteerd worden is iedere regio, rijk of arm, in staat zijn eigen economie
op te bouwen. Het kan niet zo zijn dat het economisch heil van het zuiden ligt in het ondersteunen van het
noorden in zijn ongebreidelde consumptie. De zuidelijke landen moeten hun eigen regionale economie
opbouwen, hun eigen kracht vinden en niet slechts de leverancier van het noorden spelen. Door haar
natuurlijke bronnen te verkwisten aan het noorden verliest het zuiden alle kans om zelf tot ontwikkeling te
komen. Ook het noorden moet regionale autonomie verkrijgen voor wat betreft de basisbehoeften. Tot die
tijd zal de geo-economische realiteit bepaald worden door machtsmisbruik door de rijken ten koste van de
armen. Regionalisering maakt een einde aan economisch imperialisme, het machtsmisbruik van onze tijd.
Wat nodig is, is evenwicht, en dat wordt bereikt door het eigen ‘organisme’ zelfstandig en levensvatbaar te
maken. Een gezond organisme is in dynamische interactie met de omgeving, maar ‘leunt’ niet op een ander
voor steun. Ditzelfde geld voor regio’s en landen. Dat betekent wel dat enkele van de zakken met goud, die
het noorden op zijn rug draagt, afgeworpen moeten worden.
Bart Schouten, Purmerend.
Nogmaals brandnetelkleding
In het het zomernummer (#6/7) van Milieudefensie Magazine trekt Bob Crébas van leer tegen mijn kritiek
op de column van Vincent Bijlo over brandnetelkleding (MDM # 5). Die kritiek betrof het op één hoop
gooien van ecologisch en sociaal verantwoord ondernemen, temeer daar ze in het concrete geval van de
brandnetelkleding geen van beiden gewaarborgd zijn. Het was niet mijn bedoeling de kleding als zodanig af
te branden. Zoals ik al schreef: alle begin is moeilijk en Bob Crébas probéért tenminste iets. Mogelijk
klopten mijn cijfers niet helemaal – als dat zo is: excuses; ik heb de cijfers die in het gesprek genoemd
werden indertijd niet opgeschreven omdat het geen interview betrof – maar het blijft een feit dat momenteel
noch ecologische, noch sociale criteria zijn gewaarborgd bij de productie van brandnetelkleding. Helderheid
hierover komt naar mijn mening de geloofwaardigheid van het product, én van de poging uiteindelijk een
verantwoord product te maken ten goede.
Tot slot: de meisjes in China. Of in Indonesië, Bangladesh, Bulgarije, Madagascar, El Salvador. Dat zij een
inkomen verdienen aan mijn camera of aan de spijkerbroek die ik draag is prima, het is alleen zo lullig dat
ze zeven twaalf-uurse werkdagen per week moeten maken, omdat van de prijs die ik voor mijn broek betaal
maar één tot vijf procent bij hen terecht komt. Dat hun pogingen zich te organiseren worden beantwoord met
ontslag. Daarover heb ik het, als het gaat over ‘eerlijke verhoudingen in de globale economie’. Ik heb niet
beweerd dat de brandnetelkleding wordt gemaakt in China. Mijn punt is dat vaagheid over maatschappelijk
verantwoord ondernemen de slachtoffers van onrechtvaardige economische verhoudingen geen steek verder
helpt.
Liesbeth Sluiter, Amsterdam
Klimaathelden in Arnhem
Directe aanleiding voor Nicole Klein Middelink om lid van Milieudefensie te worden was, opvallend
genoeg, een demonstratie van Greenpeace tegen de kernproeven op Mururoa. Inmiddels is zij al twaalf jaar
actief lid van Milieudefensie Arnhem. “Onze groep is nogal wisselend in grootte”, vertelt zij, “maar bij de
meeste acties werken we sowieso samen met andere groepen.” Momenteel voeren ze samen met de
Vogelwerkgroep Arnhem actie voor Meinerswijk-Stadsblokken. Het unieke groene hart van Arnhem moet
behouden blijven en een aaneengesloten natuurgebied worden. De samenwerking zet zich voort in de
Arnhemse klankbordgroep Natuur en Milieu. In deze klankbordgroep zitten de groene organisaties van
Arnhem. Ze wisselen kennis uit en schrijven vaak een gezamenlijke reactie naar de gemeente. “We hebben
gemerkt dat snelle en duidelijke communicatie naar de mensen heel belangrijk is”, vertelt Riemer
Broekhuisen, de vriend van Nicole en sinds vier jaar actief bij Milieudefensie Arnhem. “Als iemand een
mailtje stuurt, reageren we snel. Toen we een mailtje kregen over bomenkap hebben we dat direct naar onze
klankbordgroepleden gestuurd. Twee dagen later had de voorzitter van de klankbordgroep al actie richting
gemeente ondernomen.”
Onder de afwas
Eind vorig jaar liep het aantal actieve leden terug. Nicole en Riemer bleven met zijn tweeën over.“We
konden vergaderen onder het afwassen.” En dat terwijl ze in november waren genomineerd voor de
vrijwilligersprijs. Ze lieten zich niet kisten, sloten zich aan bij de landelijke klimaatkaartactie van
Milieudefensie en plaatsten een bord ‘CO2 te hoog’ bij een drukke verkeersweg. De Gelderlander schreef er
een artikel over.“Dat was stimulerend om nieuwe leden te vinden.”
Februari jl. organiseerden ze een ledenwerf-actie. Met een bijdrage uit de landelijke Milieudefensie actiepot
werd een middag georganiseerd in het Focus Filmtheater. Er kwamen veel mensen op af én de middag
leverde de gewenste nieuwe leden op. “Wij proberen er op te letten dat het een positieve groep blijft. Bij
nieuwe leden is het belangrijk om op dezelfde golflengte te zitten, daarom komen nieuwe leden eerst in de
hand en spandiensten groep.”
Enkele groepsleden wonen in de Arnhemse ecowijk Sint Marten-Sonsbeekkwartier. Deze wijk had een jaar
geleden een weddenschap met de gemeente afgesloten dat ze in een jaar tijd 12 duizend kilo plastic en
blikken verpakkingsafval zou verzamelen. Met 14.266 kilo won de wijk, stichting Nedvang schonk een
wijkfeest voor deze prestatie. “Voor ons was dat de ideale plek om met een Milieudefensie stand te gaan
staan. Verkleed als klimaatheld hebben we 135 handtekeningen opgehaald. Het werkte heel erg goed. We
zijn met heel veel mensen op de foto gegaan. Eén ervan was minister Cramer. Ze staat niet achter de
Klimaatwet maar ging wel met onze klimaatheld op de foto!”
Op verschillende plaatsen heeft de groep klimaatkaartjes verspreid, waaronder de bibliotheek. “Gewoonlijk
staan we daar eens per maand voor Earth Alarm. We hebben dan echt tijd voor een gesprek en mensen
kunnen ons hier op een vaste plek vinden.” Deze maand staan ze er als klimaathelden. “De
DRENTHE
Milieudefensie Oosterhesselen
Kina Mekkes
0524 552 317
Milieudefensie Westerveld
Martje Verf
0521 342 814
FLEVOLAND
Milieudefensie Dronten
Bram van Veelen
0321 332 108
Milieudefensie Lelystad
Lucia Kreuger
0320 227 164
FRIESLAND
Milieudefensie Damwoude
Hanneke Scheper
058 2651 644
Milieudefensie Leeuwarden
Jelly van der Meer
058 2128 874
Milieudefensie Opsterland
Zwana de Vries
Milieudefensie Sneek
Jildou Verhoeff
Milieudefensie Terschelling
Fred van Elburg
0562 449 338
GELDERLAND
Milieudefensie Arnhem
Nicole Klein Middelink
www.arnhem.milieudefensie.nl 026 3790 194
Milieudefensie Barneveld
Lia Emous
0342 422 383
Milieudefensie Bommelerwaard
Wies Jongsma
0418 552 225
Milieudefensie Culemborg
Han Horstink
www.culemborg.milieudefensie.nl
0345 533 097
Milieudefensie Duiven
Rennie en Jan Verhagen
0316 263 177
Milieudefensie Heumen
Betty Jansen-Osborne
024 3580 197
Milieudefensie Nijmegen
Alex de Meijer
024 3561 778
Milieudefensie Tiel
Gerard Klein Poelhuis
06 1083 1321
Milieudefensie Wageningen
Lenny Putman
Milieudefensie Zutphen
Rob Gort
0575 513 346
GRONINGEN
Milieudefensie Eemsdelta
Henk Dorrestijn
http://www.groningen.milieudefensie.nl/eemsdelta/
0596 680 363
Milieudefensie Groningen
Ton Bötticher
www.groningen.milieudefensie.nl
050 3144 588
Milieudefensie Hoogezand-Sappemeer
Bert Lesterhuis
0598 391 868
Milieudefensie Heerlen
Alex Mans
045 5714 291
Milieudefensie Maastricht
Jelle Vegt
www.maastricht.milieudefensie.nl
043 3618 508
Milieudefensie Meerssen
Els Derks-van der Wiel
043 3643 740
Milieudefensie Mook
Peter Giesberts
024 6962 4 51
Milieudefensie Roermond
Huug Stam
0475 325 816
Milieudefensie Sittard-Geleen
Pascal Frissen
046 4744 175
Milieudefensie Swalmen
Peter Schouten
0475 504 731
Milieudefensie Venlo
Margreet van der Hel
077 3545 282
Milieudefensie Venray e.o.
Paul Zwitserlood
0478 548 011
Milieudefensie Weert
Hilda Helsdingen-Mulder
0495 561 982
Milieudefensie Amsterdam-West
F.J. Borias www.bpnee.nl
NOORD-BRABANT
Bossche Milieugroep
Gideon van Eggelen
www.bosschemilieugroep.nl
073 6141 047
Markkant/Milieudefensie
Breda-Ulvenhout
Rinus Wisse
076 5613 128
Milieudefensie Bergen op Zoom
Jolanda de Krom
0164 245 889
Milieudefensie Bergeyk
Paula Heesterbeek
0497 575 207
Milieudefensie Geldrop-Mierlo
Henk Heijns
www.geldrop.milieudefensie.nl
040 2863 034
Milieudefensie Oosterhout
Ronald Kalwij
0162 435 769
Milieudefensie Son en Breugel
Karel Westerling
www.dse.nl/mdson 0499 472 174
Milieudefensie Uden
Theo van den Heuvel
0413 365 680
Milieudefensie Vught
Elly Vermaat www.nmvught.nl 073 6566 402
Milieudefensie Woensdrecht
Dick Maat 0164 610 599
NOORD-HOLLAND
Milieudefensie Amstelveen
Gabriël de Vré 020 6433616
Milieudefensie Haarlem
Theo Vermeij www.haarlem.milieudefensie.nl 023 5357 480
Milieudefensie Haarlemmermeer
Gerda Roset 023 5613 610
Milieudefensie Heemskerk
Joke Hoobroeckx 0251 232 155
Milieudefensie Heerhugowaard
Afra Stoop 072 5741 248
Milieudefensie Heiloo
Harry Elzinga 072 5331 264
Milieudefensie Uitgeest
Janet van Braam 0251 315 594
Milieudefensie Waterland
Peter van der Stelt
0299 439 527
Milieudefensie Zaanstreek
Hans Mandjes
06 4836 3237
Milieudefensie Zwaagdijk
Theo Weppner
0229 572 529
OVERIJSSEL
Milieudefensie Deventer
Martin Hoek
0570 616141
Milieudefensie Elburg
Annie Groothuis
0525 651 892
Milieudefensie Enschede
Marita Leeuwerink
www.twente.milieudefensie.nl 053 4331 500
Milieudefensie Hardenberg
Bert Bakker
0523 266 106
UTRECHT
Milieudefensie Abcoude
Moon Wolters
0294 285 736
Milieudefensie Bunnik
Fekko Snater
030 6561 809
Milieudefensie De Bilt
Theo Fijn
030 2287 913
Milieudefensie Nieuwegein
Rene Verbrugge
030 6031 679
Milieudefensie Rijsenburg
Fons Dekkers
0343 533 076
Milieudefensie Soest
Bam van Bartheld-Nijst
035 6021 465
Milieudefensie Utrecht
Ron Zeefat
Milieudefensie Veenendaal
Johan Overvest
www.veenendaal.milieudefensie.nl
0318 543 186
Milieudefensie Vianen
Johan Neve
06 1020 2900
Milieudefensie Zeist
Paula Stoelinga
030 2286 351
ZEELAND
Milieudefensie Haamstede
Jozefien van Tonkeren
0111 653 854
Milieudefensie Alphen a/d Rijn
Wil Klaassen
0172 426 130
ZUID-HOLLAND
Milieudefensie Capelle a/d IJssel
Bart van der Waal
010 4504 146
Milieudefensie Delft
Marit van Lieshout
015 2569 396
Milieudefensie Den Haag
Bob Molenaar
070 3621 542
Milieudefensie Dordrecht
Suzan Munning
078 6170 758
Milieudefensie Gouda
Wim Vasbinder
www.gouda.milieudefensie.nl 0182 522823
Milieudefensie Hellevoetsluis
Andra van der Loos
0181 325 211
Milieudefensie Hoeksewaard
Ellen van der Hoek
www.hetgroenecentrum.nl 0186 619 265
Milieudefensie Krimpen a/d Ijssel
Ite Beerda
0180 519 335
Milieudefensie Leiden
Willem van Leenhoff
071 5232 596
Milieudefensie Leiderdorp
Edwin Brussee 071 5424 511
Milieudefensie Reeuwijk
Mieke Groenendijk
0182 395 864
Milieudefensie Rotterdam
Marco van Zelderen
www.rotterdam.milieudefensie.nl
010 8403 453
Milieudefensie Scheveningen
Ad van Hal
06 4612 1133
Milieudefensie Schiedam
Fred van der Drift
010 4737 493
Milieudefensie Spijkenisse
Maarten Alleblas
www.milieugroepspijkenisse.nl
0181 621 084
Milieudefensie Voorschoten
Gery van Nieuwkoop
071 5613 039
Milieudefensie Zoetermeer
Mary Louw-Lalleman
079 3210 208
Milieudefensie Zoeterwoude
Ruud Bouter
www.geenzwethof.nl
071 5802 276
Milieudefensie Zwijndrecht
Gerard Los
078 6192 681
De nop moet rollen
Het Amsterdamse ruilnetwerk Noppes bestaat vijftien jaar. “Onze rol is nog lang niet uitgespeeld.”
Joanne Alting
“Ik rij een paar keer per week naar Utrecht en kan een passagier meenemen.” Maar ook zelfverklaarde
kappers, of geestelijke én lichamelijke knijpers bieden op de Noppes-site hun diensten aan. Afrekenen kan
met de 'noppes' die jij misschien vorige week verdiend hebt met het uitlaten van een hond of de verkoop van
een buikspreekpop. “Een mens kan veel meer dan dat waar hij dagelijks zijn geld mee verdient”, is de
overtuiging van Udgosh Hessel, coördinator en enige betaalde kracht van het ruilsysteem Noppes. Zes jaar
geleden moest Noppes de digitale stap maken van krant naar internet. Hessel werd aangenomen om een
automatiseringssysteem op te zetten. “Het had wat voeten in aarde om de oude Noppers, die met pijn de
vertrouwde krant zagen verdwijnen, op internet te krijgen.” Maar de oude werkwijze was te arbeidsintensief.
Voor elke transactie werd een check uitgeschreven, die vervolgens naar kantoor werd gebracht en daar
verwerkt in een persoonlijk rekening- overzicht.
Leuke contacten
Na een hoogtepunt van ruim duizend leden in 2000 is Noppes op dit moment zeshonderd leden rijk. “Soms
zijn het mensen die nieuw in de stad komen wonen. Dan is het een leuke manier om mensen te leren kennen.
Of mensen die een poosje veel tijd over hebben”, vertelt Hessel. Een derde van de leden handelt heel actief,
minimaal één transactie per maand. De laatste vrijdag van de maand is er altijd een borrel, geïnteresseerden
kunnen dan sfeer komen proeven. Naast het kleine economische voordeel vinden leden het vooral ook
gezellig en leuk om Noppes handeltjes af te spreken. “We zijn zo geconditioneerd in deze maatschappij dat
je met één beroep je geld verdient. Dat je alleen daar produceert en verder alleen maar consumeert”, meent
Hessel. “Maar er zijn heel veel diensten die in het reguliere circuit geen waarde vertegenwoordigen en
binnen Noppes verhandelbaar zijn. We hebben er zelfs een woord voor ‘prosument’.”
Lets
Geld is volgens Hessel een vergaarmiddel geworden: hoe meer je oppot, hoe meer rente je krijgt en hoe
rijker je wordt. Hij ziet meer in de oorspronkelijke functie van geld als ruilmiddel. De Local Exchange and
Trade Systems, afgekort Lets, grijpen daarop terug. “Een ruilmiddelensysteem versterkt de lokale economie
maar ook de lokale sociale verbanden, en de handeltjes die plaatsvinden vergen nauwelijks transport.”
Lets is ooit begonnen in Canada in een stadje waar de bewoners hun inkomsten zagen verdwijnen nadat de
mijnen werden gesloten. Een lokaal ruilsysteem kan economisch van vitale waarde zijn. Zodra mensen
elkaar weer van dienst kunnen zijn gaat de economie weer draaien. Toen in Argentinië de economie
instortte, hebben miljoenen mensen via eigen Let-systemen gehandeld en zo het hoofd boven water
gehouden. Het ging om zulke grote stromen dat zelfs de maffia geïnteresseerd raakte en - hoe kan het ook
anders - vervalste Lets in omloop bracht. Met vijftien jaar is Noppes klaar voor een toekomst met nieuwe
leden, niet gek nu de Amerikaanse banken als dominostenen omvallen.
www.noppes.nl