Campingwonen: zo veel meer dan een marginaal verschijnsel

Campingwonen:
zo veel meer dan een marginaal
verschijnsel
Van het illegale permanent wonen op toeristische campings
naar erkende terreinen voor sociaal buitenwonen met sociaal beheer:
hoe opbouwwerk het verschil maakt
Projectontwikkeling in Vlaams-Brabant, model voor heel Vlaanderen.
Campingwonen
Campingwonen:
zo veel meer dan een marginaal
verschijnsel
Een uitgave van Riso Vlaams-Brabant, Regionaal Instituut voor Samenlevingsopbouw
Tekst: Ann Donné, Kelly De Mesmaeker, Dirk Masquillier
Foto’s: Riso Vlaams-Brabant
Van het illegale permanent wonen op toeristische campings naar erkende terreinen voor
sociaal buitenwonen met sociaal beheer:
hoe opbouwwerk het verschil maakt
Vormgeving en drukwerkbegeleiding: Arne Reynaert www.rein-art.be
Oplage: 350 exemplaren
September 2012
Projectontwikkeling in Vlaams-Brabant, model voor heel Vlaanderen.
Voorwoord
Samen met collega-instituten trok Riso Vlaams-Brabant 18 jaar geleden aan de alarmbel. Met het oog op kwaliteitsbevordering op toeristische campings legde het campingdecreet uit 1993 nieuwe vergunningsvoorwaarden
op. Dit was trouwens een terechte bekommernis van de Vlaamse overheid.
Eén van de nieuwe vergunningsvoorwaarden bepaalt dat er tegen 1999 geen permanente bewoning op campings
meer mogelijk is. Hierdoor dreigen duizenden gezinnen op straat te belanden. Heeft iemand een duidelijk beeld
van wie er op de campings woont? Voelt iemand zich echt verantwoordelijk voor deze campingbewoners? Al snel
blijken de antwoorden op deze vragen negatief te zijn.
Dit was dan ook het begin van een boeiende projectwerking met de nodige ups en downs, tegenkantingen
en wenkbrauwgefrons, maar ook het nodige enthousiasme, creativiteit, samenwerking tussen beleidsniveaus en
verschillende deskundigen. Het werd een boeiende zoektocht naar nieuwe woonvormen binnen de bestaande
regelgeving. Het vroeg tevens om diepgaand beleidswerk en om waar nodig regelgeving te veranderen. Dit alles
gebeurde natuurlijk in permanent overleg met de bewoners. Dit is opbouwwerk in een notendop.
Na 18 jaar veld- en beleidswerk zijn er verschillende oplossingspistes te bewandelen.
Je vindt het integrale verhaal van dit project in deze publicatie.
Veel leesplezier.
Dirk Masquillier,
Directeur Riso Vlaams-Brabant
7
Inhoudsopgave
Wonen op campings in Vlaams-Brabant . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Geen marginaal fenomeen in onze regio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Groeiende kansarmoede op de campings . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Toch geen thema voor OCMW’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
En de bewoners zelf? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Campingbewoners aan het woord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13
13
15
17
21
Bekommerd om onze toeristische infrastructuur: een geschiedenis in verschillende bedrijven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Wat voorafging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Het decreet van ’93 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Een kluif voor het opbouwwerk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Fase 1 1998: Vlaams beleid kleurt rood . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nood aan duidelijke informatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
We halen een kleine slag thuis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Fase 2 1999 – 2001: Kijk Vlaanderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Begin van participatieve planning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Het blijven druppels op een hete plaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Fase 3 2001 – 2003: Kwalitatief herhuisvesten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Campingbewoners: honkvast en toch in verandering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Recyclage van ‘oude’ terreinen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Fase 4 2004 – 2005: Verkennen van nieuwe ideeën . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
De druppels voorbij: nood aan ambitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10 jaar na datum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Leren uit je fouten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Eindelijk concrete resultaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
27
29
33
35
35
36
39
39
41
43
43
45
49
49
49
50
51
Jarenlang ‘opbouwwerk’ leidt tot drie sporen naar verandering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
Spoor 1: Herhuisvesting op de bestaande reguliere (sociale) woningmarkt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
Spoor 2: Nieuwe sociale woonprojecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Spoor 3: Oplossingen op bestaande ‘toeristische campings’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
Blijvende aandacht: bewoners en beleid samen aan zet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
Opbouwwerk en provincie Vlaams-Brabant, partners in het zoeken naar oplossingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
Meer info / contact . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
Wonen op campings in Vlaams-Brabant1
“In de zomer gaat het nog, maar in de winter is het niet leefbaar. Er is overal slijk dat je mee binnen brengt. Als ik
enigszins de kans krijg, wil ik terug in een huis maar dan moet het wel betaalbaar zijn en zoiets hebben we hier
in de buurt nog niet gevonden.”
“De camping is gekend als een slechte halve frank. Maar het is de plaats geworden waar ik kameraden heb leren
kennen. In mijn caravan had ik mijn gerief. ’t Was er aangenaam, ‘k had er veel licht en ik was altijd buiten. Het
is verboden om op een camping te wonen en ge kunt er veel miserie hebben ook, maar als ge zelf niet op een
camping gewoond hebt, dan kunt ge er niet over meespreken.”
10
11
1 Dit deel is gebaseerd op Wonen op wielen, een uitgave van Riso Vlaams-Brabant uit 1994.
Geen marginaal fenomeen in onze regio
Vlaams-Brabant lijkt wel bezaaid met grote en kleine campings, al dan niet met een toeristische functie, naast de
vele weekendverblijfparken in de regio. Een lappendeken van vooral kleine wooninitiatieven die zich doorheen
een lange geschiedenis gevormd hebben; en op een vrij harmonieuze wijze hebben samengeleefd met de vaak
aansluitende villa wijken of dorpskernen.
Bij de start van onze projectwerking (1994) tellen we 50 campings in Vlaams-Brabant; 38 met en 12 zonder vergunning (in deze cijfers zijn de weekendverblijfparken niet meegerekend; zij vallen ook onder een andere regelgeving). Vooral het arrondissement Leuven heeft te maken met vaste bewoning op campings. Het centrum en het
noorden van het arrondissement tellen veel campings. Het Hageland wordt hier vrijwel niet mee geconfronteerd.
In het arrondissement Halle-Vilvoorde zijn er zeer weinig campings, wellicht onder druk van de verstedelijking,
de industriële uitbreiding en de hoge grondprijzen.
Uit een recente telling (2011) blijkt het om 3.000 gezinnen te gaan die wonen op campings en weekendverblijfparken.
12
Groeiende kansarmoede op de campings
Midden jaren ‘80 en begin jaren ‘90 zakken meer en meer mensen af naar campings en weekendverblijven omwille van de goedkope woonvorm. Vrijwel alle gemeenten zien bij de campingbewoners dezelfde problemen:
inkomen, werk en huisvesting. In mindere mate wordt verwezen naar problemen die te maken hebben met de sociale isolatie, relatiemoeilijkheden en gezondheid (enquête uitgevoerd in 1994 bij de 65 gemeenten in onze regio).
De leeftijd van de groep kansarme bewoners verschilt sterk. Ouderen boven de 55 jaar vormen wellicht de hoofdmoot, maar de laatste jaren blijken steeds meer jonge gezinnen en alleenstaanden naar de campings af te zakken.
De verspreide bewoning in recreatiegebieden volgt dezelfde tendens.
13
De helft van de bewoners zijn alleenstaanden, waaronder opvallend veel mannen. De gemiddelde leeftijd bedraagt
46 jaar (het Vlaamse gemiddelde bedraagt 38 jaar). Bewoners signaleren gemiddeld meer gezondheidsproblemen
dan het Vlaamse gemiddelde. Eén op vier lijdt aan een chronische ziekte. Slechts 20% van de bewoners heeft
werk. Het scholingsniveau ligt ver onder het Vlaamse gemiddelde. De helft van de campingbewoners is daardoor
bestaansonzeker. 67% van de campingbewoners benoemt een laag pensioen, hoge woonkosten, schuldenlast,… als
belangrijke reden om op een camping te gaan wonen.
De dienstverlening van het OCMW heeft het meest te maken met administratieve hulp, budgetbegeleiding,
financiële steun en begeleiding bij het zoeken naar werk of naar een betere huisvesting.
Toch geen thema voor OCMW’s
De meeste gemeenten domiciliëren de bewoners wanneer blijkt dat ze geen andere verblijfplaats hebben. Ze zijn
hiertoe immers verplicht. Sommige gemeenten hanteren op dat moment de praktijk om tegelijkertijd een proces
verbaal op te stellen, waarin staat dat het verblijf in overtreding is met de wetgeving op de Ruimtelijke Ordening.
14
Weinig gemeenten hebben midden 1994 specifieke maatregelen genomen rond het wonen op campings. Uitzondering hierop vormen het project kansarmoede op de camping in Oud-Heverlee en de samenwerking met Basiseducatie in Rotselaar. De gemeente Boortmeerbeek treedt sinds enige tijd strenger op tegen bepaalde campings.
Verschillende OCMW ‘s menen dat er op lokaal vlak meer zou kunnen gebeuren, vooral wat dienstverlening en
het aanbieden van betaalbare huisvesting betreft. De meeste respondenten schuiven de problematiek echter door
naar het bovenlokale niveau; ze verwijzen naar de verantwoordelijkheid van het beleid, naar de wetgeving op de
ruimtelijke ordening en naar de sociale woningbouwmaatschappijen.
Heel wat gemeenten verkiezen te doen alsof hun neus bloedt; besturen en OCMW ‘s willen het probleem niet
zien. Soms is die houding heel expliciet, zoals een Hagelandse gemeente in de enquête vermeld: ‘het gemeentebestuur wenst zich met deze problematiek niet in te laten’.
15
En de bewoners zelf?
Bonga-low-profile
Vaste bewoners van kampeer- en weekendverblijven kunnen niet allemaal hetzelfde etiket krijgen. Wie genoeg
geld op tafel kan leggen, kan zich verzekeren van de luxe van bos, bomen en een woonhuis. Als het allemaal niet
zo koosjer blijkt, kan hier en daar wel wat geregeld worden met diensten en ambtenaren. Wie minder begoed is,
is aangewezen op campings en weekendverblijven.
Een eerste groep: de ‘normale’ recreant
Een eerste groep die we op de terreinen aantreffen is volledig in regel. Camper, caravan of chalet worden gebruikt
zoals het hoort: als recreatieverblijf tijdens de weekends en vakantie. Ouders vinden hier speelgelegenheid voor
de kinderen, grootouders vergasten de familie op een gezellige barbecue. Voor deze mensen betekent de bungalow een mogelijkheid tot recreatie in de meest brede zin: van vissen tot klussen opknappen, van gemeenschapsleven tot rust en stilte. De huur of aankoop van een staanplaats betekent de mogelijkheid om de stad of dagelijkse
sleur achter zich te laten.
Als we deze groep vermelden is het omdat de stap van een tweede verblijf naar een vaste bewoning soms zeer
klein is. Wanneer het inkomen daalt, een relatieprobleem opduikt, het pensioen voor de deur staat, gaan sommigen de camping als vast verblijf beschouwen.
16
17
Een tweede groep: de ex-‘normale’ recreant
De tweede groep bewoners volgt chronologisch op de eerste. Mensen worden vijftig of zestig en hebben nog
weinig reden om de nabijheid van de stad op te zoeken. Ze hebben de tijd om steeds vaker en langer naar hun
caravan of optrekje te gaan. Omdat het leven op de buiten meevalt, blijft het huis in de stad vaker leeg. En op
een dag besluiten ze, vrijwillig of door beperkingen gedwongen, het huis te verkopen of door hun kinderen te
laten bewonen. De meesten hebben zich laten domiciliëren in de gemeente. Voor slechts een minderheid van
hulpbehoevenden moet het OCMW bijspringen. Overlijdt een van de partners of worden ze hulpbehoevend, dan
zijn hun behoeften niet anders of groter dan deze van een doorsnee bejaarde: warme maaltijden, wat hulp in huis,
een opname in het bejaardentehuis.
Een derde groep: de kansarmen
Waar de vorige groep bewust voor deze woonvorm kiest, is de camping voor een derde (steeds groter wordende)
groep van mensen de laatste uitwijkplaats. De één werd uit zijn woning gezet, de ander voelt de hete adem van
schulden, nog een ander heeft zijn partner verlaten. Hier op de camping proberen ze te overleven en een nieuw
bestaan op te bouwen. Dikwijls gaat het om gebroken gezinnen of alleenstaanden.
Van vrienden of kennissen hebben ze gehoord dat je voor een prikje een oude caravan kan kopen of huren. Voor
30.000 tot 70.000 frank koop je een (krot van een) caravan. Maar het vooruitzicht ‘baas in eigen huis te zijn’,
weegt op tegen de afbetaling, roest en de kieren. Ze staan er niet bij stil dat ze eigenaar worden van de caravan,
maar niet van de grond. Ze beseffen dikwijls niet dat hun woonst en zelfs de gehele camping illegaal is. Aanvankelijk ervaren ze deze woonvorm als een verademing en nieuwe kans. De lage huur, de tolerante omgeving, licht,
groen en ruimte, onvindbaar voor schuldeisers en onbereikbaar voor familieleden of vroegere partner klinken als
muziek in de oren. Pas later stellen ze vast dat het sanitair erg primitief is, de nutsvoorzieningen ontoereikend,
de behuizing soms ongezond. Tegelijk duiken ook de etiketten op: campingbewoners hebben geen al te beste
reputatie bij de buitenwereld, hulpverleners en (potentiële) werkgevers.
18
En dan is er de campingeigenaar. Ook dit levert een genuanceerd beeld op. Sommige eigenaars nemen een loopje
met de aanleg van elementaire nutsvoorzieningen. Was de eerste indruk van de eigenaar die van een joviale
man, later ontpopt hij zich tot een man van wiens grillen men afhankelijk is. Dringende herstellingen laten op
zich wachten. Wie zwijgt, vleit en betaalt, heeft een voetje voor. Wie het lef heeft te klagen, wordt gepest en
onder druk gezet. Wat betaald moet worden voor gas, elektriciteit of staanplaats is soms onvoorspelbaar. Veel gaat
handje contantje en weinig uitbaters houden van kwitanties of duidelijkheid over de tarieven. De slachtoffers zijn
dan vaak goed gekozen: deze mensen zijn kwetsbaar en kunnen geen kant uit. Evenveel eigenaars leven tussen en
met hun campingbewoners; zij onderhouden de contacten met alle bewoners, bemiddelen bij conflicten, weten
goed wat er leeft, reilt en zeilt op hun camping, ondersteunen bewoners bij hun administratie en organiseren
regelmatig activiteiten voor hun bewoners.
Het wonen op een camping, waar solidariteit groot is en sociale druk niet zwaar doorweegt, gaf veel van de bewoners nieuwe energie en ruimte om uit een probleemsituatie te groeien. Iedereen die voor de camping koos, heeft
zijn verhaal, heeft zijn geschiedenis. Men vond er lotgenoten en er ontstonden nieuwe sociale netwerken, zowel
tussen kansarme bewoners onderling als tussen sterke en zwakke bewoners. Vertegenwoordigers van het OCMW
zag men bijna niet op de camping. Deze bewoners hadden zelf strategieën ontwikkeld om moeilijke tijden te
doorstaan en waren, ondanks hun moeilijkheden, trots op hun onafhankelijkheid.
19
Meer algemeen ontstond er op meerdere campings een mix van wonen en recreëren. De uitbaters waren daar niet
rouwig om: permanente bewoning betekende immers een vaste bron van inkomsten.
Zo werd de camping stilaan een verzamelpunt van mensen die, weliswaar om uiteenlopende redenen, op zoek
zijn naar een alternatief of een beschermend sociaal weefsel. Maar ook omgekeerd: wonen op de camping geeft
mensen de kans om even op adem te komen. Het geeft mensen de kans om binnen een netwerk toch alleen te
zijn; allemaal kwaliteiten eigen aan het campingwonen.2
Onze jarenlange terreinervaring leert ons dat campingwonen heel wat positieve kenmerken heeft. De betaalbaarheid, het eigen tuintje, het feit een eigendom te hebben, de solidariteit, de kleinschaligheid, het knutselen, de
sociale controle, het gemak in onderhoud, het gevoel van onafhankelijkheid en zich toch inwoner van het dorp te
voelen. Op deze sites speelt zich een spontaan buurtleven af, met comités en een eigen huishoudelijk reglement.
Campingbewoners aan het woord3
Mijn grootouders hadden een bungalow in Saint-Hubert. Ik ben daar vaak op vakantie geweest en het kamperen
beviel me wel. Maar zelf woonden we in een gewoon huis. Het is slechts twee jaar dat we hier op de camping
wonen. Het eerste jaar woonde ik met mijn ouders in dezelfde caravan, dit jaar heb ik een eigen caravan gekocht.
Hoe bent u op de idee gekomen om op de camping te gaan wonen?
20
Ik woonde met mijn familie in Brussel. Vrienden van mijn ouders vertelden dat ze een mooie caravan gekocht
hadden op La Hêtraie. Ze kwamen hier de vakanties doorbrengen en regelmatig ging mijn zusje bij hen logeren.
Zo zijn mijn ouders op het idee gekomen om naar hier te verhuizen. In het begin woonde ik in, maar we zaten
krap van ruimte. Dat was de reden, maar eigenlijk ook omdat ik een ander levensritme heb dan mijn familie. Toen
heb ik mijn moeder gevraagd om uit te kijken naar een caravan voor mij. En voilà, nu heb ik deze kleine caravan
voor mij alleen. Het voordeel is dat ik hier mijn eigen ruimte heb, niet teveel moet betalen en toch niet ver van
de familie zit. Het grote nadeel is het feit dat het hier flink koud is in de winter omdat de isolatie niet deugt. Maar
alles bij mekaar heb ik het hier naar mijn zin.
2 Waelbers, I., De camping miskend, artikel gemaakt in opdracht van het opbouwwerkoverleg campingwonen.
3 Het verhaal van F.P., Camping Beukenbos, Oud-Heverlee, opgetekend in 1994.
21
Wat zijn de belangrijkste pluspunten van deze manier van wonen?
Voor mij is het belangrijk dat ik weg ben uit Brussel. De buurt waar ik woonde was onleefbaar geworden: veel
criminaliteit, bijzonder vuil en ongezond. Ik had ook slechte kameraden die ik ontmoette op verkeerde plaatsen
en op verkeerde uren. Zo gebeurden er ook de verkeerde dingen. Toen ik hier ben komen kijken, was ik direct
gewonnen voor deze formule. Ik was weg uit de vriendenkring van Brussel, alles is hier rustig, landelijk, ge leeft
midden in de natuur. Terwijl Brussel verpest is door luchtvervuiling en het verkeer is het hier nog aangenaam
wonen. Bij de andere bewoners zijn er goede en slechte, maar dat was in Brussel niet beter.
Wat ik hier dan wel mis, zijn de winkels en magazijnen. Er zijn er niet veel en ze sluiten erg vroeg. In Brussel kon
ik zelfs om middernacht nog inkopen doen, maar dat kunt ge hier wel vergeten. Zondag en maandag is het hier
doods : ge kunt amper een pakje sigaretten kopen. Daar kan ik me in ergeren.
U voelt dus geen behoefte aan verhuizen?
Nee, deze caravan is voor mij een soort studio. Meer heb ik nu niet nodig om mijn leven te starten. Een appartement zou ook goed zijn, maar dat kan ik me niet permitteren. Ik moet werk zoeken en dat is niet eenvoudig zonder diploma. Toen ik jonger was, heb ik de stommiteit begaan niet te willen studeren. De school kon me gestolen
worden. Ik ging al vlug werken. Dat heeft vier jaar geduurd maar toen ik ontslagen werd, vond ik nergens nog
werk. Voor alles moet ge nu een diploma hebben. Dus moet ik nu rondkomen met mijn stempelgeld.
Komt u daarmee rond?
22
Dat lukt redelijk. Ik kan nog voor één en ander terecht bij mijn ouders hier en de caravan is mijn eigendom. Die
heb ik hier zelf naartoe gebracht. Vervelend is dat ik de huur van het terrein vooruit moet betalen voor het ganse
jaar: 50.000 frank en dat doet pijn. Mocht het maandelijks zijn, zou ik er geen probleem mee hebben. Voor de
rest leef ik heel goedkoop: ik koop nogal wat groenten in blik zodat ik altijd iets te eten heb. Ik wil hier dan ook
nog zo lang mogelijk blijven, alhoewel ik een jaar geleden op het punt stond buitengegooid te worden. Ik had wat
heibel met de patron hier omdat mijn caravan niet in orde was met de verwarming en het sanitair. Maar ik heb
alles in orde gebracht. Dat heeft veel geld gekost, maar toen had ik nog werk en kon het betalen. Nu wil ik er dan
ook zo lang mogelijk van profiteren.
Het gekke is dat ik nog steeds geen factuur gekregen heb van de eigenaar voor de elektriciteit. Hij verdient er
anders goed op: zelf betaalt hij iets van een 5 frank per kilowattuur en hij factureert ze 11 frank aan de mensen.
Veel investeert hij niet in de camping: weinig sanitair, slechte wegen, geen animatie, maar voor alles moet wel
23
dik betaald worden. Maar hij kent de wet beter dan de mensen hier: hij is advocaat en hij haalt meestal het gelijk
aan zijn kant.
Heb je er weleens last van dat u door buitenstaanders als ‘één van de camping’ bekeken wordt?
Eigenlijk heb ik er weinig last van; ik zeg dat trouwens ook niet overal en meestal zeg ik dat ik in een chalet woon.
Maar elke mens leeft zoals hij wil. Als het aan mij lag, zou ik willen leven zoals mensen in het Amazonegebied:
in kleine gemeenschappen in het woud. Iedereen staat voor zichzelf en de gemeenschap in en werkt met zijn
handen. Hier worden alleen de rijken bevoorrecht. Als ik al die maatregelen van Dehaene hoor, dan wordt het
alsmaar slechter voor de kleine man.
Nooit gedacht naar een ander land uit te wijken?
Nee, tenslotte voel ik me hier thuis en kan ik nog overleven. Mocht dat echter anders worden, dan zal ik het wel
overwegen. Ik ben altijd mijn eigen weg gegaan: ik ben een rebel geweest, ik ben gedeserteerd uit het leger en ik
ga nu ook mijn eigen weg. Misschien ben ik hier nog 5 jaar, misschien zit ik binnen een maand op een appartement, maar nu blijf ik voorlopig hier!
24
25
Bekommerd om onze toeristische
infrastructuur:
een geschiedenis in verschillende
bedrijven
Wat voorafging
26
Permanent wonen op campings is zowat van alle tijden. Heel wat gezinnen hebben doorheen de jaren de stap
naar de camping gezet. Voor de ene was dit een duidelijk overwogen positieve keuze, voor de andere uit bittere
noodzaak in hun zoektocht naar een betaalbare woning. De sfeer en de onderlinge verbondenheid vormden voor
velen een belangrijke ondersteuning.
In de gemeenten Zemst, Boortmeerbeek en Kampenhout is dit wonen vooral ontstaan door het sociaal toerisme
bij het domein van Hofstade voor gezinnen uit Brussel en Mechelen. Deze gezinnen verbleven reeds lang gedurende de hele zomerperiode daar in hun tweede verblijf en ruilden het omwille van pensioen, gezondheid of
financiële redenen in voor hun appartement in de stad. De vraag naar plaatsen voor sociaal toerisme verdwijnt en
zeker de oudere gezinnen kunnen de woononzekerheid niet meer aan en verkopen hun woonst op de camping.
De vrijgekomen chalets en caravans worden stilaan ingenomen door gezinnen die tussen de mazen van het net
vallen bij de sociale huisvesting: financieel te zwak om maandelijks zelfs de sociale huur te betalen, weinig sociale
draagkracht (geven overlast), het van dag op dag leven, overleven. Op de camping kan onderhandeld worden, ook
met de uitbater over betalingen, leeft een soort ruileconomie, ook diensten worden geruild, ze laten je gerust en
27
toch is er sociale controle, je kan met recuperatiemateriaal zeer goedkoop een woonst creëren op je eigen tempo
en je betaalt alleen huur voor het terrein. Je kan (eventueel in het systeem van huurkoop) terug een eigendom
verwerven, dit geeft eindelijk het (valse) gevoel ‘hier kunnen ze mij niet meer uitzetten’.
Zeker vanaf midden jaren tachtig zien we heel wat gezinnen onder druk van de sociaal-economische situatie
op de camping komen wonen: werknemers uit de omliggende industrie, maar ook mensen die geconfronteerd
werden met kansarmoede, een nieuwe gezinssamenstelling, echtscheiding, faillissement, … vonden er een min of
meer betaalbaar alternatief. De prijzen op de private en zelfs sociale woningmarkt lagen te hoog of het aanbod
van sociale woningen was onvoldoende4.
Het decreet van ’93
Het campingdecreet van ‘93 (decreet houdende het statuut van de terreinen voor openluchtrecreatieve verblijven
van 3 maart 1993) dat de kwaliteit van onze toeristische campings opnieuw moet verhogen introduceerde grote
wijzigingen. Campinguitbaters moeten een vergunning krijgen en hiervoor moet hun terrein aan een aantal criteria beantwoorden (o.a. bepalingen rond brandveiligheid, milieu en hygiëne, zonering) tegen uiterlijk 31 december
1999.
28
Eén van de criteria bepaalt dat er geen permanente bewoning met domicilie meer mag voorkomen op een toeristisch vergunde camping, die ligt bovendien meestal ook nog in recreatiezone waar wonen stedenbouwkundig ook
niet toegelaten is. Probleem: in 1998 wonen er in Vlaanderen officieel 4274 mensen op de camping. Permanente
bewoners die geen of elders hun domicilie hebben, worden hierin niet meegeteld. Na de inwerkingtreding van
het decreet in 1995 werden de uitvoeringsbesluiten van toepassing en werd permanent wonen op campings een
beleidsprobleem met heel wat gevolgen voor bewoners en uitbaters. Veel permanente bewoners kruipen verder
weg in de illegaliteit door een referentieadres te nemen en toch op de camping te blijven wonen. Naarmate de tijd
tikt, wordt dit een steeds meer prangend probleem waardoor dit fenomeen steeds minder zichtbaar en meetbaar
wordt.
Riso Vlaams-Brabant wordt voor het eerst met dit gegeven geconfronteerd door een ondersteuningsvraag van
het OCMW van Boortmeerbeek en Oud-Heverlee die een grote groep permanente bewoners op hun campings
4 Meert, H. (2000a), ‘Arcadië onderuit? Woonzones met recreatief karakter als outlet center voor de witte producten op de Vlaamse Woningmarkt’, in: Ruimte & Planning, jg. 20, nr. 1, p. 36 – 50.
29
tellen. Riso Vlaams-Brabant brengt de problematiek van het bedreigde wonen in de kijker via van een studiedag
“Wonen op wielen” in ’94.
De Vlaamse overheid bestelde een onderzoek rond de problematiek bij “Mens en Ruimte”5. Dit onderzoek bevestigde het hoge aantal bewoners en benoemde ook de groep zonder adres op de camping die er, al dan niet met een
ander woonalternatief, woonde. Een gemengde groep, zo bleek. Oud en jong, gezinnen en alleenstaanden, gezinnen die gezien de goedkope woonvorm met hun klein inkomen toch nog van de leuke dingen des levens konden
genieten, of schulden konden aflossen zonder bij sociale instanties te moeten aankloppen, of gewoon om uit het
sociaal isolement van het sociaal appartement in Brussel te geraken, of er voor de gezondheid tot rust kwam met
het hondje uiteraard,… Een leefgemeenschapje dat op zichzelf functioneert, vrij gesloten is en verdoken tot nu toe
en zelfs onvervangbaar. Het decreet, en als gevolg daarvan het onderzoek, legde een reeds lang bestaand “grijs”
wooncircuit bloot, dat door de bewoners als zeer waardevol, solidair en betaalbaar wordt omschreven.
Volgens datzelfde onderzoek van Mens en Ruimte wonen er in Vlaams-Brabant 500 gezinnen op campings. Onze
ervaring leert dat de gezinnen die nu op de meeste campings wonen sociaal en financieel zwakke gezinnen zijn.
Ze zijn veelal op de campings komen wonen door sociale verdringing uit de private en sociale woonmarkt. Anderen, vooral bejaarden kwamen op de camping terecht na een zoektocht naar rust, veiligheid en groen.
30
Deze twee groepen vinden en ondersteunen elkaar op de campings en hebben één ervaring gemeen die ze willen
blijven koesteren: een solidaire, kleinschalige gemeenschap die doet denken aan de oude dorpscultuur. Het is een
groep die niet terug naar de, voor hen betaalbare, verloederde wijken van de grootsteden wil. Op een camping
komen plantrekkers terecht, mensen die zich niet laten inpakken door het (nood-) lot. Naast sociale netwerken,
zelfredzaamheid en gevoel van eigenwaarde zijn ook de lage sociale druk en beperkte (materiële) wedijver kenmerkend voor het wonen op campings.6
Zij missen evenwel de draagkracht om naar andere waardevolle initiatieven te zoeken of hiervoor te ijveren en
zullen zich zonder begeleiding terugtrekken in de anonieme, grijze wooncircuits in Wallonië.
5 Mens en Ruimte (1997), Onderzoek naar de permanente bewoning op campings in Vlaanderen, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap,
Brussel.
6 Waelbers, I. & Matthieu, E. (2005), Campingwonen: marginale woonvorm of wooncultuur?, p. 217 – 246 in: Wonen aan de onderkant, De
Decker, P., Goosens, L. & Pannecoucke I. (red.), Garant, Antwerpen – Apeldoorn.
31
Een kluif voor het opbouwwerk
Niet alle uitbaters in onze regio zien de hoge investeringen, die het behalen van de kwaliteitsnormen voor de
vergunning met zich meebrengen, zitten en geven de uitbating op. Het zijn mensen van het terrein zelf die de
uitbating kopen, zonder veel financiële mogelijkheden en met een ongeloof t.o.v. een hard optredend Vlaams
beleid waardoor de kwaliteitsverbetering lang wordt uitgesteld. Gevolg van al deze ontwikkelingen: de kwaliteit
van de terreinen en de wooneenheden (die met tweedehandsmaterialen zijn opgetrokken) maar ook het solidair
samenleven brokkelt zichtbaar af. Armoede wordt steeds meer zichtbaar.
De gevolgen laten zich dan ook snel merken: gezinnen met lage inkomens worden geconfronteerd met uitdrijving
op korte termijn, ze genieten geen huurbescherming, er is geen sociale huisvesting voorhanden in de betrokken
gemeenten voor herhuisvesting, de kwaliteit op terreinen daalt zienderogen, deze groep heeft een eigen “wooncultuur” ontwikkeld die niet terug te vinden is in het bestaande huisvestingsaanbod, …
De echte overlevers kiezen als alternatief nog grijzere wooncircuits (illegale campings in de Ardennen), storten
zich in avontuurlijke dromen met zware leningen (we beginnen een café), gaan naar kwalitatief slechte woningen
in de grootsteden. Er is op dat moment geen enkele organisatie die op deze terreinen komt en deze mensen hun
belangen ter harte neemt.
Voor de gemeenten is het moeilijk om voor deze ‘Franstalige kansarmen’ op te komen en hun wonen te regulariseren aangezien de terreinen ondertussen omgeven zijn door mooie villawijken.
32
Volgens het decreet van ’93 moeten alle gedomicilieerde bewoners van de campings verdwenen zijn voor eind ’99.
Maar uit voorgaande is duidelijk dat deze voorziene datum, gezien de omvang van de problematiek en aard van
de doelgroep, niet haalbaar is zonder een sociaal bloedbad: een kluif voor het opbouwwerk dus.
33
Fase 1 1998: Het Vlaams beleid kleurt rood:
hier dreigt een sociaal bloedbad
dus het opbouwwerk moet de terreinen op!
Nood aan duidelijke informatie
Opdracht één was dus met de hele opbouwwerksector een stevige (Vlaamse) beleidsactie te voeren samen met de
bewoners en de uitbaters om duidelijk te maken dat ‘ontruiming’ van de terreinen tegen eind 1999 niet haalbaar
was. Doel was het beleid erop attent maken dat er niet alleen een minister van Toerisme is, maar ook ministers
van Huisvesting, Welzijn, Ruimtelijke ordening en Binnenlands zaken (domicilies) die een geïntegreerd en gecoördineerd beleid moeten voeren om een goede herhuisvesting te realiseren.
34
Dit betekende meteen ook de start van het ‘veldwerk’ op de terreinen. De bewoners werden geïnformeerd over de
beleidsmatige stand van zaken. Iedereen werd aangespoord om deel te nemen aan de actie in Brussel en bewoners
het gevoel te geven dat ze gesteund werden. Campingbewoners zaten echter in een zeer afhankelijke situatie van
zowel het beleid als van de uitbater en ze beseffen dat en zullen geen risico nemen om op straat gezet te worden.
Het was dus de kunst om ook de uitbater en de gemeente te overtuigen van hun meerwaarde voor deelname
aan de actie om een uitdoofscenario en een geïntegreerde aanpak te bekomen. Dit werd een fase van veel straat-,
brievenbus-, cafetaria- en luifelgesprekken. Het was nog zoeken naar het vertrouwen, de hekjes van de eigen perceeltjes bleven meestal nog dicht, namen werden niet genoemd.
Onze aanpak werkte want door veel informele en formele contacten, een open en constructieve in plaats van een
veroordelende houding, kregen we als opbouwwerk het vertrouwen van alle partijen in dit dossier en trokken
we gezamenlijk naar Brussel. We wonnen het vertrouwen van de gezinnen op de toch zeer gesloten campings in
Zemst. De gezinnen zijn geïnformeerd over het gemeentelijk en Vlaams beleid met betrekking tot de campings.
De Vlaamse actie vanuit de opbouwwerksector was een dankbaar instrument om toegang te krijgen op de gesloten terreinen. Het was meteen duidelijk waarvoor we kwamen, we stonden achter hen, we waren niet tegen hun
uitbater en hadden ingang bij de gemeente maar waren er toch onafhankelijk van. Want leg maar eens uit wat
Riso Vlaams-Brabant daar komt doen en wat je rol precies is.
35
Het opbouwwerk beseft dat er een aantal hiaten zitten in het uitdoofscenario van de Vlaamse overheid en besluit
om gezamenlijk beleidsstrategieën te ontwikkelen:
•H
et aangepaste decreet spreekt alleen over de gedomicilieerde bewoners, ook alleen zij vallen dus onder de
beschermende maatregel van het uitdoofbeleid tot eind 2005. Zij krijgen het recht op de voorrangsmaatregel
binnen sociale huisvesting,… Gezinnen zonder adres of met een referentieadres (ongeveer de helft van de gezinnen) blijven onder de willekeur van de uitbater vallen.
• Het uitdoofbeleid geldt alleen voor gezinnen die op goed gezoneerde campings verblijven.
•D
e gemeente moet een begeleidingsplan indienen voor de herhuisvesting van de gezinnen. Wat in gemeenten
waar dit niet gebeurt?
• De uitvoering van de begeleidingsplannen is niet afdwingbaar.
Voor de bewoners was het belangrijk dat ook de schepen en de uitbater letterlijk en figuurlijk mee op dezelfde
trein zaten. Ook het feit dat ze zagen dat zowel het gemeentebeleid als de uitbatersvereniging en het opbouwwerk mee rond de tafel zaten om op een constructieve manier op provinciaal en Vlaams niveau te zoeken naar
mogelijke oplossingspistes versterkte het vertrouwen en was positief voor het deskundigheidsimago op plaatselijk
niveau.
We halen een kleine slag thuis
36
De actie heeft succes. Er komt een interkabinettenwerkgroep campingwonen en het decreet wordt aangepast. Er
komt een uitdoofscenario tot eind 2005. In Vlaams-Brabant resulteert dit in een sterk partnerschap provincie Riso Vlaams-Brabant. Er komt een Vlaamse interdisciplinaire technische werkgroep die de beleidsplannen van de
gemeenten (Boortmeerbeek, Aarschot, Zemst, Londerzeel, Kampenhout en Oud-Heverlee) voor de herhuisvesting
van de campingbewoners moet opvolgen. De opbouwwerker van Riso Vlaams-Brabant volgt deze mee voor de
sector op.
Tegen eind 2005 moet iedereen die op een camping woont geheroriënteerd worden naar de bestaande markt,
met begeleidende premie- en voorrangsmaatregelen binnen sociale huisvesting. Dit was niet bepaald de wens van
de mensen op de terreinen en een volledige ontkenning van de woonkwaliteiten van deze woonvorm, maar dat
beseften we toen zelf nog niet.
• Alleen campings waar minstens 10 eenheden bewoond zijn, komen in aanmerking voor een begeleidingsplan.
Vanuit Riso Vlaams-Brabant mogen we ons binnen dit kader tot de gelukkigen rekenen. De gemeente Zemst kent
en erkent de eigenheid van de groep die op de campings woont en wil hun herhuisvesting (120 gezinnen op 4
campings) realiseren binnen een nieuw te ontwikkelen woonproject op een leegstaand terrein met participatie
van deze gezinnen om zoveel mogelijk hun woonwensen op te nemen in de nieuwe plannen. Zemst erkent deze
gezinnen als inwoners van de gemeente en schrijft zich in het project Baldewijns, dat zoekt naar een ruimtelijk
structureel perspectief voor campings (pilootproject in Zemst) en weekendverblijfparken (pilootproject in Zedelgem). Vanuit het lokale project in Zemst kan en zal ook steeds de toets gebeuren met de ontwikkeling op Vlaams
beleidsniveau.
37
Fase 2 1999 – 2001: Kijk Vlaanderen: dit is een kwalitatieve
woonvorm en mits goede wil en creativiteit van alle
partijen krijgen alle kwaliteiten binnen de sociale huisvesting een plaats om aangepaste herhuisvesting te
realiseren
Begin van participatieve planning
De context van het project in Zemst:
• Er is een goedgekeurd gemeentelijk ruimtelijk structuurplan (RUP).
•H
et Vlaamse beleid droeg binnen de ruimtelijk ordening de oplossing van een nieuwe zonering aan: nl. de woonzone met recreatief karakter waarbij dezelfde voorschriften als op een camping gelden (bebouwde oppervlakte
niet groter dan 60 m², nokhoogte 5m, kleine percelen). Ook de locatie werd vastgelegd: camping Felix Cottage
Club met als argumentatie dat deze camping het meest aanleunt bij de bestaande dorpskern om er wonen te
ontwikkelen.
38
•D
it geeft de kans aan de gemeente om een aangepast woonproject te ontwikkelen dat stedenbouwkundig aanleunt bij de huidige woonvorm. Bewoners van de andere campings kunnen dan ook hiernaartoe verhuizen, het
project houdt door z’n stedenbouwkundige voorschriften een buffer voor speculatie en sociale verdringing in:
niet iedereen wil op 60m² wonen, villa’s komen er dus niet. Er kan niet verkaveld worden.
•C
amping FCC blijft echter een privédomein waar je als overheid op toewijzing, en prijzen weinig vat hebt. Er
woont wel de grootste groep campingbewoners die uit 80 gezinnen bestaat. Daardoor zijn alle chalets bewoond
en kunnen de 30 gezinnen van de andere campings er niet meer bij. En omdat elke camping zijn eigen publiek
en cultuur heeft zouden ze er ook niet echt welkom zijn.
39
•D
e gemeente, ondersteund door het opbouwwerk, vroeg uitbreiding van de nieuwe zone met recreatief karakter met de leegstaande aanpalende camping Solarium. Ze kreeg de uitbreiding en kocht dit terrein. De sociale
bouwmaatschappij Providentia wil binnen de nieuwe stedenbouwkundige voorschriften een doelgroepgericht
sociaal bouwproject ontwikkelen. Er is plaats voor een dertigtal wooneenheden.
• De participatie was dus gericht op de ontwikkeling van het gemeentelijk RUP (ruimtelijk uitvoeringsplan) en
op de architectuur van het Providentiaproject met als doel zoveel mogelijk de woonwensen van de campingbewoners hierin te vertalen.
•R
iso Vlaams-Brabant wou door de participatie aan dit project dat de woonkwaliteiten van het campingwonen
erkend en vertaald werden binnen de sociale huisvesting.
Het blijven druppels op een hete plaat
Het herhuisvestingsinitiatief van de gemeente Zemst kadert binnen het begeleidingsplan dat ze van de Vlaamse
regering (decreet Toerisme) moest maken. Voor de opvolging van deze begeleidingsplannen kreeg de provincie
een coördinerende rol. De opbouwwerkers namen deel aan de provinciale overlegvergaderingen met de betrokken gemeenten en OCMW’s. Het siert de provincie dat ze de waarde van het basiswerk als cruciaal inschat, zij
moeten zich immers op onze informatie beroepen om hun beleid te bepalen en ons als deskundigen consequent
steeds bij hun beleid betrekken. Bij de broodjes en de koffie leg je echter ook goede informele contacten.
40
Om een vinger aan de pols te houden op de andere campings en vooral om ook deze gezinnen en uitbaters op
de hoogte te houden van de vaak ingewikkelde beleidsevoluties, bezochten we één keer per jaar alle terreinen,
klein of groot, vergund of niet, legaal of illegaal. Dit was nodig, het was schrijnend hoe slecht, zeker op de kleine
terreinen uitbaters en bewoners geïnformeerd waren. Zo had een uitbaatster in Aarschot bejaarde mensen die
al 30 jaar op de camping woonden laten verhuizen omdat ze dacht haar vergunning te verliezen, ze kende het
uitdoofbeleid niet. Steeds koppelden we terug naar Toerisme Vlaanderen of de betrokken gemeenten of OCMW’s.
In maart 2000 organiseren Riso Vlaams-Brabant, VIBOSO en de provincie Vlaams-Brabant een studiedag voor
alle betrokken Vlaamse gemeenten, provincies en het Vlaamse beleid om een kritische analyse te maken van het
gevoerde Vlaamse, provinciale en gemeentelijke beleid tot dan toe. Zal de datum van het gedoogbeleid tot 2006
volstaan om voldoende alternatieven uit te werken en een sociaal bloedbad te voorkomen? Wat bewoog er reeds?
Het antwoord bleef onvoldoende; men kijkt gebiologeerd naar het experiment in Zemst.
41
Fase 3 2001 – 2003: Kwalitatief herhuisvesten binnen het bestaande instrumentarium is een deel van de oplossing;
daarnaast moet het campingwonen als woonvorm
erkend worden en een plek krijgen in het sociale huisvestingscircuit
Campingbewoners: honkvast en toch in verandering
Riso Vlaams-Brabant besluit om geen genoegen te nemen met de euforie die rond de schitterende nieuwe plannen
van het project in Zemst hangen. Als antwoord op de campingbewoning in onze provincie is dit onvoldoende. Er
is nood aan aanvullende projecten. Op basis van onze praktijkervaring hanteren we het 1/3-principe:
•1
/3 van de huidige campingbewoners kan instromen in sociale huisvesting (op voorwaarde uiteraard dat de
wachtlijsten hier grondig aangepakt worden),
• 1/3 kan instromen in aangepaste sociale huisvestingsprojecten (cfr. ontwikkeling in Zemst),
42
•v
oor 1/3 moet een specifiek vangnet ontwikkeld worden met oog op betaalbaarheid en ondersteuning. Voor
deze laatste groep spreken we van ‘sociaal buitenwonen’.
Ondertussen werken twee opbouwwerkers op verschillende terreinen. Kampenhout telt twee terreinen aan de
vaart. Eén terrein is puur toeristisch en er wonen hoogstens vier gezinnen met referentieadres. Op het andere terrein wonen 25 gezinnen. Deze gezinnen wonen er graag maar de eigenares stopt met de uitbating van het terrein
en alle gezinnen moeten op korte termijn vertrekken. Riso Vlaams-Brabant en het OCMW begeleiden de mensen
hierin. Maar dit alles kwam te snel want de gemeente wou binnen het nog te ontwikkelen plan van een sociale
site in Berg ruimte voorzien voor een aangepast project voor deze gezinnen in het kader van het begeleidingsplan.
Het OCMW van Kampenhout heeft een schitterende herhuisvesting op maat gezocht voor de mensen die dit
wensten binnen de gemeente. Toch verhuisden aan aantal gezinnen naar de grijze campingcircuits in Boortmeerbeek of de Ardennen en dit was een bewuste keuze. Het deed ons beseffen dat er wel degelijk gezinnen voor deze
woonvorm kiezen en nergens anders te huisvesten zijn.
43
In Boortmeerbeek liggen zes terreinen. Twee ervan, De Tip en Trianon, liggen recht over het domein van Hofstade
en hebben nog een toeristische toekomst. Er wonen enkele gezinnen permanent, zonder adres op de camping.
Dageraad ligt aan de vaart en is, onder het goedkeurend oog van de gemeente, geëvolueerd naar een mooie chaletcamping (nieuwe chalets worden verkocht aan 4 miljoen Belgische frank). De gemeente belooft eigenaar en bewoners een oplossing voor de illegale toestand; de camping is bijna volledig bewoond en trekt een beter publiek aan.
Goorveld, Floreal 1 en Floreal 2 zijn aan elkaar grenzende terreinen en zij vormen ruimtelijk gezien één geheel
maar met verschillende eigenaars en uitbaters. Ze liggen voor het gemeentelijk beleid gevoelig omdat er een eerder kansarm, Franstalig publiek woont en de terreinen ondertussen omringd zijn door villawijken. Ze bezorgen de
wijk overlast en de bewoners vinden te gemakkelijk de weg naar het OCMW. De Franstalige doe-het-zelf-uitbaters
hebben moeite om hun terrein proper te houden en een goede communicatie met de gemeente en Toerisme op te
bouwen. Op deze terreinen vestigt zich gaandeweg in de vrijgekomen chalets de ’nieuwe armoede’. De uitbaters
klagen dat er zich dagelijks dakloze gezinnen aandienen op zoek naar een woonst.
Recyclage van ‘oude’ terreinen?
44
De nieuwe woonnood (instroom vanuit armoede) op de campings vraagt om nieuwe oplossingen op de bestaande
terreinen. We ontwikkelen de idee van een driesporenbeleid (toegankelijkheid van de bestaande sociale huisvesting, aangepaste sociale huisvestingsprojecten (cfr. project Zemst) en een nieuwe woonvorm ‘sociaal buitenwonen’
op bestaande terreinen) dat we voorleggen aan de Vlaamse overheid. We richten hiervoor binnen VIBOSO een
stuurgroep op met steun van het Vlaams Overleg Bewonersbelangen (VOB), Welzijnszorg en vertegenwoordigers
van verschillende Vlaamse administraties en de provincies. Er wordt een studiebureau (Stramien) aangetrokken
dat de inzichten en beleidsvoorstellen vertaalt in een draaiboek7 voor een Vlaams driesporenbeleid. Het gedifferentieerde driesporenbeleid is het resultaat van een gebundelde Vlaamse aanpak binnen de sector Samenlevingsopbouw, waardoor elk van de regio’s vanuit hun eigenheid ingebed worden en zich binnen dit meersporenbeleid
herkennen. Elke regio heeft zijn eigenheden en daarom geeft dit draaiboek één gedifferentieerd beleidsdocument.
Dit document, ontwikkeld met betrokkenheid en steun van de administraties, is de basis voor twee jaar durend
intensief politiek lobbywerk waarbij de werkers van Riso Vlaams-Brabant een intensieve rol opnemen. Daarnaast
blijven we via opiniestukken in de kranten, persartikels en reportages (o.a. KNACK), radio- (Voor de dag) en Tvprogramma’s (Man bijt hond) ook de publieke opinie en het beleid informeren en beïnvloeden. Het sociaal buiten7 Stramien cvba, Permanent wonen op campings … op zoek naar oplossingen, Brussel, 2003.
45
wonen als term vindt ingang in het Vlaamse beleid, maar buiten een bijkomende studieopdracht voor het VOB
wordt het uitgewerkte driesporenbeleid niet verankerd.
Provincie Vlaams-Brabant neemt hierin absoluut het initiatief en engageert zich om in een pilootregio (Kampenhout – Zemst – Boortmeerbeek) het uitgewerkte draaiboek om te zetten in concreet beleid (zie p. 25), zowel op
het vlak van ruimtelijke ordening (Provinciale Ruimtelijke Ordeningsplannen (PRUP) als noodzakelijke randvoorwaarde) als op het vlak van wonen. Het engagement van de provincie is een grote opsteker voor het opbouwwerk,
want dit betekent dat de woonvorm ‘sociaal buitenwonen’ met zijn specifieke kenmerken erkend wordt!
Bij het beleid groeit het inzicht dat 2005 geen haalbare datum is voor herhuisvesting. De Vlaamse overheid besluit
dat alle gezinnen die voor 2001 gedomicilieerd op een vergunde camping wonen hier onbeperkt kunnen blijven
wonen tot hen een aangepaste woning wordt aangeboden. Het woord aangepast is hierin belangrijk. Dit duidt op
een nieuwe overwinning voor bewoners en opbouwwerk, maar de uitdoofgedachte van de woonvorm blijft de
achterliggende motivatie en het Vlaamse beleid negeert nog steeds de kwaliteiten van de woonvorm en het feit
dat er mensen vanuit woonnood op de campings blijven toekomen.
46
Riso Vlaams-Brabant is vanaf nu het enige Riso dat intensief op de terreinen blijft komen en het principe van de
terugkoppeling in verband met het Vlaamse beleidswerk naar de terreinen via intensieve huisbezoeken, naar de
gemeentebesturen en OCMW’s, de uitbaters en de provincie hanteert. Elke denkpiste of tekst wordt bekeken
en getoetst op het terrein en indien nodig nemen we beleidsmensen, administraties of ontwerpers mee naar de
terreinen. We zijn er ons van bewust dat dit driesporenbeleid en de gedifferentieerde kijk op de doelgroep een
meerwaarde van het intensieve veldwerk is. Vanuit de sectorstuurgroep worden bovendien een aantal instrumenten ontwikkeld om de woonkwaliteit tijdens het uitdoofbeleid, dat ondertussen voor een grote groep en voor
een onbepaalde duur geldt, op toeristische campings te monitoren en waar mogelijk te versterken. Zo wordt in
overleg met de campingfederatie, de administratie Toerisme, het Vlaams Overleg Bewonersbelangen (VOB) en
jurist Maarten Dambre een aangepast modelhuurcontract ontwikkeld. Dit houdt zowel rekening met de typische
gegevenheden van een recreatief verblijf als met minimum woonkwaliteitseisen, woonzekerheid, betaalbaarheid
en huurbescherming.
47
Fase 4 2004 – 2005: Verkennen van nieuwe ideeën:
‘Sociaal buitenwonen met sociaal beheer’
De druppels voorbij: nood aan ambitie
De rode draad binnen de vorige “beleidsperiode” is de zeer intensieve terugkoppeling op de terreinen met de
bewoners, de uitbaters, de gemeenten en permanent overleg met de provincie. We kozen voor deze manier van
werken en niet voor het meenemen van de bewoners naar het Vlaamse beleidsniveau. We waren nog de enige
opbouwwerkers in Vlaanderen die de pols voelden op de terreinen en tegelijkertijd de bezorgdheden en mogelijkheden van de andere partners inschatten en mee opnamen in onze voorstellen naar het Vlaamse en provinciale
beleid. Bovendien waren er constant veranderingen op de terreinen (opzeggingen, overnames van de camping,
sluiting van een camping, onbewoonbare wooneenheden…) waardoor we vaak moesten onderhandelen, brandjes
blussen of bewoners ondersteunen bij herhuisvesting in afwachting van echte structurele oplossingen.
48
Vanuit deze voeling met de evoluties op de terreinen en het correct inschatten van politieke haalbaarheid in
de gemeenten, in het kader van de opmaak van het PRUP overtuigden we Toerisme Vlaanderen van het feit dat
een aantal terreinen, onder andere in Boortmeerbeek, niet langer toeristisch uit te baten zijn en misschien beter
naar huisvesting overgeheveld worden. Boortmeerbeek was tot op dat moment echter geen voorstander van het
wonen op een aantal van hun campings waar de “overlevers” samenwoonden. Boortmeerbeek nam geen enkel
initiatief in het kader van het begeleidingsplan, buiten een beperkt aantal herhuisvestingen.
Bovendien blijft het project in Zemst tot nu toe (7 jaar na de eerste huisbezoeken) dode letter en er is nog geen
steen verlegd. De privé-eigenaars van FCC vinden de nodige financiële middelen niet om het project te realiseren,
waardoor de mensen geen bouwvergunningen voor hun verbeteringswerken vastkrijgen. De camping verloedert.
De administratieve weg van Solarium (project uitgevoerd door Providentia) is zeer lang, waardoor de bouw van
de woningen niet voor 2008 van start kan gaan.
10 jaar na datum
Naar aanleiding van het beperkte gemeentelijke engagement in Boortmeerbeek, de traagheid in Zemst, de verslechterende woonsituatie op onder andere Zomerrust en Berkenhof, de blijvende instroom van kansarme gezin-
49
nen op verschillende campings en de nood aan een regionale en gedifferentieerde aanpak besluit de provincie tot
een ambitieus provinciaal engagement van de diensten huisvesting en ruimtelijke ordening waarmee ze samen
met het opbouwwerk het sociaal buitenwonen in deze regio (en in de hele provincie in een latere fase) een
definitief en niet langer een uitdovend karakter wil geven. De provincie wil deze woonvorm integreren in haar
woon- en ruimtelijk beleid.
Leren uit je fouten
50
De uitdaging voor Riso Vlaams-Brabant bestaat erin de fouten van Zemst te vermijden: ruimtelijk mooie principes vertalen in plannen is haalbaar. Maar wanneer het sociaal beheer op de terreinen niet aangepast is, ontstaat
sociale verdringing of krijgt uitbuiting vrij spel. Ook nu wordt eerst gewerkt aan een goede ruimtelijke ordening.
Studiebureau ARCADIS-GEDAS maakt een Provinciaal RUP “permanent wonen op campings en weekendverblijven” op. Het PRUP bevat de gemeenten Kampenhout, Haacht, Zemst en Boortmeerbeek. Het opbouwwerk zetelt,
samen met de provincie en het ontwerpbureau, in de kerngroep om de noodzakelijke maatschappelijke toets van
het dossier te bewaken en invulling te geven. Deze maatschappelijke koppeling binnen het PRUP wordt gewaardeerd. De studie moet nagaan welke terreinen overgaan naar het nieuwe sociaal buitenwonen en welke recreatief
blijven. We toetsen alle terreinen op juridisch, stedenbouwkundig, ruimtelijk en maatschappelijk vlak. Omdat er
anno 2006 nog steeds niet gestart is met de uitvoering van het RUP in Zemst, koppelt men een draaiboek aan dit
PRUP, waarin de noodzakelijk te nemen acties met deelovereenkomsten worden opgenomen om de doelstellingen
uit het PRUP te bereiken. De taak van de opbouwwerkers bestaat erin toe te zien dat alle nodige acties in het
draaiboek opgenomen worden zodat de doelstelling van het sociaal buitenwonen wel degelijk gerealiseerd wordt
voor de meest kwetsbare bewoners. Hierbij wordt gedetailleerd opgesomd welke instanties initiatief dienen te
nemen en worden de noodzakelijke overeenkomsten tussen de verschillende overheden en instanties uitgewerkt.
Dit draaiboek dient door alle betrokkenen goedgekeurd te worden en noopt hen zo tot een engagement, ook voor
de volgende legislaturen.
Het opbouwwerk legt zijn jarenlange expertise op tafel en neemt alle betrokkenen diensten regelmatig mee naar
de terreinen: via de huisbezoeken en aanwezigheid op de terreinen toetsen we de voortgang van het PRUP permanent af bij de gezinnen en uitbaters op de campings en weekendverblijven.
Eindelijk concrete resultaten
Wat campings betreft, behouden er in de regio zeven terreinen een recreatieve functie namelijk: Baarbeek, Berkenhof, Zomerrust, Veronique, Tip, Trionon en Floreal 2. Een aantal van hen zullen niet verder toeristisch uitgebaat worden maar evolueren naar een weekendverblijf. Hier zal een handhavingsbeleid nodig zijn om nieuwe
bewoning te voorkomen; dit handhavingsbeleid op de recreatieve terreinen is als beleidsspoor meegenomen in
het draaiboek van de provincie om te voorkomen dat men dweilt met de kraan open.
Daarnaast krijgen 5 terreinen een functie voor buitenwonen met sociaal beheer: FCC, Solarium, Dageraad, Floreal
1 en Goorveld.
Doordat de provincie een woonperspectief biedt voor de terreinen in Boortmeerbeek, hebben we terug zeer
intensief veldwerk verricht op de 3 terreinen waar de armoede en verloedering zich manifesteerden. Uitbaters
kregen zo ook de kans om te investeren in hun terreinen en de verloedering in te dijken. We ondersteunden hen
in hun erkenningsdossier bij Toerisme. Deze erkenning was nodig om het uitdoofscenario, en dus het recht op
wonen, te laten gelden voor de bewoners tot het provinciaal RUP klaar was. We bemiddelden ook in de contacten
met de gemeente en de buurt zodat ze ondertussen vlot verlopen. We nemen een doorverwijsfunctie op naar het
OCMW en maken afspraken met Providentia voor crisis-herhuisvestingen. We werken met uitbaters en bewoners
aangepaste huurcontracten uit in samenwerking met het VOB. De opbouwwerkers nemen de taak op zich om een
sociaal onderzoek te doen in de WE-verblijven in Haacht die in het PRUP opgenomen worden. Hiertoe worden
huisbezoeken afgelegd en overlegd met het OCMW. Het PRUP wordt afgerond en kan de administratieve weg
beginnen afleggen. Het wordt in oktober goedgekeurd door de provincieraad (essentiële voorschriften die in het
PRUP werden opgenomen zijn: bewoning met een maximum oppervlakte van 80 m2, een volume van maximum
240 m , een nokhoogte van 5 meter, het terrein kan niet worden verkaveld en de perceelgrootte wordt beperkt);
de eerste acties kunnen ondernomen worden, waardoor de gemeente een voorkooprecht op de terreinen kan
laten gelden.
3
51
Jarenlang ‘opbouwwerk’ leidt tot
drie sporen naar verandering
Een ontruiming waarbij alle permanente bewoning op campings in Vlaanderen moet verdwijnen en de bewoners,
eventueel met begeleiding, een sociale woning of een kwaliteitsvolle en betaalbare private (huur)woning moeten
vinden zoals voorzien in het oorspronkelijke campingdecreet, blijkt niet haalbaar.
Bovendien houdt dergelijke ontruiming geen waardering in voor de ‘sociale’ woonvorm die deze mensen wensen
en getuigt zij ook van een tekort aan realiteitszin. Een aantal bewoners zal er immers toch blijven wonen, zij
het zonder domicilie of met een referentieadres. Noch vanuit juridisch en sociaal-maatschappelijk oogpunt, noch
vanuit de individuele en maatschappelijke hulpverlening is dit aanvaardbaar.
52
Het enige positieve aspect van het uitdoofscenario is dat de druk op de ketel blijft, zowel naar het herhuisvesten
als naar het zoeken van andere oplossingen. Het overleg met de betrokken partijen heeft geleid tot de uitwerking
van verschillende oplossingen. Verschillende situaties hebben nood aan verschillende oplossingen. Per oplossingsspoor wordt getracht aan te geven welke scenario’s worden toegepast. De oplossingssporen die hieronder
uitgewerkt worden liggen in het verlengde van de initiële bedoeling van de Vlaamse overheid voor de aanpak van
deze problematiek. De persmededeling van de Vlaamse regering naar aanleiding van de oprichting van de ITWC
schoof enkele voorstellen tot oplossingen naar voor: integratie in bestaande sociale woningen, uitdoofscenario’s,
inlassen van sociale clausules, ter beschikking stellen van goed gezoneerde bestaande campings of het aanleggen
van speciale zones voor campingbewoning.
53
De uitwerking van het door het opbouwwerk ontwikkelde driesporenbeleid vertrekt vanuit volgend schema:
1
Klassieke
reguliere
woningmarkt
2
3
sociaal buitenwonen
toeristische campings
Nieuwe sociale woonprojecten
Bestaande campings Nieuwe locaties Verlaten campings
Sociaal beheer en RO.
Sociaal wonen
x recreatief verblijven
Woonkorrels /sproeten
%
Toerisme Vlaanderen
+ RO. en sociaal beheer
Uitzonderlijk
• functioneel woonrecht
• uitdovend woonrecht
• uitstervend woonrecht
Toerisme Vlaanderen
beheer
Spoor 1: Herhuisvesting op de bestaande reguliere (sociale)
woningmarkt
54
Het herhuisvesten van campingbewoners op de reguliere particuliere of sociale woningmarkt is een eerste spoor
in het zoeken naar een mogelijke oplossing voor het permanent wonen op campings. Hierdoor verdwijnt campingwonen stelselmatig, wat vervat zit in het decreet van Toerisme Vlaanderen. Dit spoor is vrij duidelijk en bekend
en moet daarom niet verder onderzocht worden in de ruimtelijke aspecten ervan.
Hoewel 1/3de van de permanente campingbewoners een aangepaste, kwaliteitsvolle en betaalbare (sociale) (huur-)
woning op de reguliere woningmarkt wenst, blijkt hun herhuisvesting niet vanzelfsprekend. Een forse uitbreiding
van het aanbod aan sociale woningen is noodzakelijk. Daarenboven zijn het vaak bewoners die de nodige ondersteuning en vaak volgehouden begeleiding verdienen. De huidige aanpak van het beleid moet dus niet alleen
volgehouden maar tevens uitgebreid en beter uitgewerkt worden (lokaal toewijzingsreglement, een aanpassing
van de voorrangsregel voor sociale huisvesting,…). We verwijzen hier graag naar het onderzoek “Campingwonen,
meer dan een marginaal probleem. Een zoektocht naar ex-campingbewoners” van PRISO (2003)8.
8 Matthieu, E., (2003), Campingwonen, meer dan een marginaal probleem. Een zoektocht naar ex-campingbewoners”, Antwerpen, Provinciaal Instituut voor samenlevingsopbouw Antwerpen.
Een eerste vaststelling van deze studie was dat een op vijf van de ex-campingbewoners niet meer terug te vinden
was. Een aantal bewoners had gekozen voor een nepadres, anderen waren verhuisd naar een onduidelijke bestemming of ambtelijk geschrapt. Op terreinen waar weinig druk werd uitgeoefend om te vertrekken, was het vooral
de eigen woonstkeuze die de mensen ertoe aanzette om te verhuizen. Voor een aantal mensen bood de camping
de voorbije jaren immers een kwaliteitsvolle (tijdelijke) en goedkope woongelegenheid, in afwachting van een
alternatief. Daar waar sterke druk werd uitgeoefend, zien we dat eerder de bewoners met een zwakker profiel zijn
verhuisd. De mensen voor wie het campingwonen een (tijdelijke) oplossing was, zijn in moeilijke omstandigheden
als eersten opnieuw vertrokken.
Slechts drie op tien ex-campingbewoners werd sociale huurder. Vier op tien kwam noodgedwongen op de private
huurmarkt terecht. Deze laatste groep ervoer ook de meeste problemen met hun woning. Eén op vier van de
ex-campingbewoners was ondertussen al aan zijn tweede of derde verhuis toe. De verhuis betekende tevens een
behoorlijke stijging in de huisvestingskosten. Omdat bijna 70% van de respondenten financiële motieven opgaf
voor campingwonen, was het niet verwonderlijk dat rondkomen moeilijker werd en het vaak een noodzaak werd
om naar extra inkomsten te zoeken. De helft van de respondenten verklaarde spijt te hebben van het vertrek van
de camping. Eén op vier respondenten zou het – indien ze nu opnieuw konden kiezen – anders aanpakken. Zij
zouden niet meer weggaan van de camping maar proberen te blijven. Verhuizen betekende in elk geval voor alle
ex-campingbewoners een ingrijpende verandering. Vier op vijf ex-campingbewoners gaven aan dat ze belangrijke
elementen van het campingwonen erg misten. Die troeven waren voor hen: de woonvorm, het sociale leven, de
kwaliteit van de directe woonomgeving en het buitenleven. Die vond men niet terug in de nieuwe huisvesting.
De meeste ex-campingbewoners pleitten er dan ook voor om campingwonen mogelijk te maken:
‘Als mensen gelukkig zijn op een camping, waarom moeten ze dan weg? Laat de mensen zitten maar zorg voor
controle op kwaliteit. Waarom dat verbod? Wij zeggen er toch ook niks van dat zij in een villa wonen; en waarom
wel wooncampings voor zigeuners? Waarom hebben wij geen keuze? …’
55
Spoor 2: Nieuwe sociale woonprojecten
Nieuw te ontwikkelen sociale woon- en bouwprojecten bieden de mogelijkheid specifieke bouwtypologieën te
ontwikkelen die een nieuw antwoord kunnen bieden op het huidige woonklimaat van de “permanente campingbewoner”. Uiteraard dienen er voor deze nieuwe woonprojecten volwaardige woontypologieën met bijbehorende
algemene richtlijnen te worden uitgeschreven, die het specifieke karakter van deze manier van wonen weergeeft.
Ze moeten garant staan voor een nieuwe woonvorm die gelijkwaardig is aan andere bestaande woonvormen zoals
woonparken of een woongebied met landelijk karakter.
Heel wat campingbewoners zijn immers ‘vergroeid’ met het campingleven
Nieuwe sociale woonprojecten kunnen opgezet worden om campingbewoners een permanente verblijfplaats én
juridische woonzekerheid te geven. Deze woonprojecten kunnen onder verschillende vormen gestalte krijgen
en dienen de sterke punten van het campingwonen te valoriseren waarbij zowel culturele, sociologische als andere dimensies van dit wonen in rekening worden gebracht. Ruimtelijk gezien kunnen deze projecten ingeplant
worden ter vervanging van of als onderdeel van bestaande campings, ter vervanging van verlaten (leeggelopen/
opgekuiste) campings of op nieuwe locaties. Dit gaat uiteraard niet zomaar op elke camping of vrijgekomen locatie
want er zijn ruimtelijke criteria waaraan dient te voldoen.
Concrete toepassing: Woonzone recreatief karakter - Zemst
56
In Zemst worden begin 2000 nog vier campings uitgebaat, namelijk camping Baarbeek, camping Berkenhof, Felix
Cottage Club en camping Zomerrust. Baarbeek, Berkenhof en Zomerrust liggen volgens het gewestplan HalleVilvoorde - Asse in (verblijf)recreatiegebied. Felix Cottage Club en het nagenoeg ontruimde perceel Solarium
(in eigendom van de gemeente), zijn gelegen in woongebied met recreatief karakter9. Op alle vier de campings
verblijven mensen permanent.
9 Woongebieden met recreatief karakter zijn bestemd voor constructies die permanent bewoond worden. De constructies hebben op
het maaiveld een oppervlakte van maximum 60 m², maximum 2 bouwlagen en een maximale nokhoogte van 5 m. De maximale kavelgrootte bedraagt 300 m². De verdere inrichting van het gebied is gericht op het gemengd voorkomen van de functies ‘wonen’ en
‘verblijfsrecreatie’ en de inpassing in de bestaande natuurlijke en landschappelijke omgeving. Met betrekking tot de inrichting en aanleg
van wegen, de aard van de constructies en het beheer van het gebied wordt een ruimtelijk uitvoeringsplan opgemaakt.
57
In totaal waren er op 1 januari 1998 74 personen gedomicilieerd en daarnaast verbleven nog 41 personen permanent op de campings zonder domicilie. De meeste bewoners zijn gehuisvest op Felix Cottage Club.
De context van het project in Zemst (zie p. 39):
De gewestplanwijziging, goedgekeurd d.d. 29.06.1999, van verblijfsrecreatie naar woongebied met recreatief karakter, kwam er op initiatief van toenmalig minister van Ruimtelijke Ordening Baldewijns. De doelstelling is alle
permanente verblijvers te herhuisvesten naar de nieuwe recreatieve woonzone. De invulling van de gewestplanning gebeurt aan de hand van het in opstelling zijnde ruimtelijk uitvoeringsplan (RUP) Solarium.
Historiek
• 1955: opstart van de vzw FCC.
• 1
989: camping Eekhoornhof in Boortmeerbeek sluit de deuren uit veiligheidsoverwegingen. OCMW en gemeente zoeken een oplossing voor de herhuisvesting van de getroffen gezinnen. De aanpassing van de campingbewoners aan de klassieke sociale huisvesting verloopt niet zonder problemen.
• 1
998: provincie coördineert de opmaak van gemeentelijke begeleidingsplannen noodzakelijk om gebruik te kunnen maken van het door Vlaanderen ingestelde uitdoofscenario.
• 1
999: een pilootproject is geboren: het gewestplan wordt gewijzigd van een “gebied voor verblijfsrecreatie” in
een “zone voor recreatief wonen”. De nodige gronden worden opgekocht door Providentia (op het moment van
de feitelijk aankoop wordt de waarde van het terrein - dat intussen van recreatieve zone naar woonzone omgevormd werd - herschat zodat de uiteindelijke waarde veel hoger lag dan vooraf was overeengekomen.
• 2
002: het RUP wordt goedgekeurd. Dit houdt in dat het gebied woonzone is geworden en dat men zich moet
houden aan de stedenbouwkundige voorschriften zoals voorzien in het RUP.
• 2
004: de procedure bij de VHM wordt opgestart en wordt in 2007 afgewerkt. De start van de werken wordt
uitgesteld omwille van het feit dat de ontsluiting van het terrein door de gemeente moet gerealiseerd worden
58
• 2
010: start van de werken voor de heraanleg van de gemeenschappelijke delen van het terrein: bestrating,
verlichting, kantine, gemeenschappelijke publieke ruimte op de grens met Solarium, ... Na de werken zal de
gemeente het beheer van de gemeenschappelijke delen overnemen. Door problemen met de ophoging van de
oevers naast de Baerebeek zijn de werken uitgesteld en is het mogelijk dat een aantal woningen niet zal gebouwd worden.
• Eind 2010 hoopt Providentia de bouw van 34 woningen te kunnen afronden.
Het Vlaamse beleid droeg binnen de ruimtelijke ordening de oplossing van een nieuwe zonering aan: nl. de woonzone met recreatief karakter waarbij dezelfde voorschriften als op een camping gelden (bebouwde oppervlakte
niet groter dan 60 m², nokhoogte 5m, kleine percelen, niet verkavelen). Ook de locatie werd vastgelegd: camping
FCC en Solarium met als argumentatie dat deze camping het meest aanleunt bij de bestaande dorpskern om er
wonen te ontwikkelen.
59
Korte beschrijving projectstructuur / woonvorm
Het gebied omvat twee terreinen die visueel van elkaar gescheiden zijn, namelijk Felix Cottage Club (privéeigendom) en Solarium (eigendom gemeente). De staat van de chalets op Felix Cottage Club is sterk verschillend.
Geleidelijk aan zal de camping evolueren naar de gewenste ruimtelijke structuur, zoals voorzien in het RUP. Op
Solarium echter kan er ongedwongen overgegaan worden naar een nieuwe terreinindeling. Hier zal sociale huisvestingsmaatschappij Providentia een 30-tal nieuwe sociale huurwoningen bouwen, bestemd voor wie van voor
1998 op campings in Zemst woont.
Rol van het opbouwwerk
De door het opbouwwerk ondersteunde participatie van de campingbewoners is gericht op de ontwikkeling van
het gemeentelijk RUP (ruimtelijk uitvoeringsplan) en op de architectuur van het Providentia-project met als doel
zoveel mogelijk de woonwensen van de campingbewoners hierin te vertalen. Riso Vlaams-Brabant wil door de
participatie aan dit project dat de woonkwaliteiten van het campingwonen erkend en vertaald werden binnen
de sociale huisvesting.
De opbouwwerkers starten een intensieve terreinwerking op de verschillende campings in Zemst: Zomerrust,
Berkenhof , Baarbeek en FCC. De eerste drie campings bleven toeristisch en de gezinnen die daar woonden
moesten herhuisvest worden naar FCC (private wooncamping) of naar Solarium (sociale huisvesting). Het was dus
belangrijk om naast de huidige bewoners van FCC ook de nieuwe mensen van de andere campings op het ontwikkelingsproces van FCC en Solarium te betrekken. Hierdoor moesten ze hun anonimiteit wel prijsgeven, het gaat
over wat al die Jannen en Pieten denken en willen.
60
Dit was geen gemakkelijke opdracht want deze mensen geloven niet meer in het Belgische beleid. Ze denken in
de trant van: ‘er komt toch niets van; binnen honderd jaar zitten we hier nog, mensen verkozen ook op de eigen
camping blijven,…’ Daarnaast hadden ze er een eigen leefgemeenschap en leefcultuur. De opbouwwerkers slagen
erin om het vertrouwen van deze verdoken en wantrouwige groep te winnen en hen te betrekken bij de ontwikkeling van dit gebied. Hoe? Aan de hand van huisbezoeken, en veel koffies, honden, katten, tuinkabouters, luifels,
rommelmarktverkoopgerief, urenlange gesprekken binnen en buiten, individueel en in groepjes,…
Een uitgebreide enquête werd afgenomen bij elke bewoner apart om inzicht over deze groep te verwerven: leeftijd, beroep, woongeschiedenis, gezinssamenstelling, inkomen, schulden, reden van campingwonen, woontevredenheid, woonwensen, woonplannen, mate van geïnformeerd zijn over woonmogelijkheden en ondersteunende
maatregelen, ondersteuningsvragen, contacten met dienstverlening, ...
61
Er werd ook gepolst of men een inschrijving wenste op Solarium en voor welke woonvorm: een natte cel voor een
caravan, een houten woning, een stenen woning, karkasbouw en/of men een chalet wenste op FCC.
Een krantje had tot doel om de mensen de boodschap te geven hoe belangrijk het beleid is. Een informatieblaadje
over de voortgang van het gemeentelijk, provinciaal en Vlaams beleid aangaande de campings, informatie over begeleidende maatregelen van het OCMW, de voorrangsregels en premies waar ze recht op hebben bij een verhuis,
de resultaten van de enquête,… Dit krantje werd samen met trekkersfiguren (ook in het Frans) op de campings
doorgenomen en bediscussieerd zodat de fabels en roddels van fout begrepen info op het terrein rechtgezet konden worden, want alles gaat snel een eigen leven leiden.
Informatievergaderingen vonden plaats in de kantine per camping of voor alle campings in de kantine van FCC
(waar ze toch naar toe moeten verhuizen) al dan niet met de planners of architecten, steeds met vertaling in het
Frans.
Tot we dachten: nu begrijpen we wat campingwonen voor hen betekent en de mensen kunnen het benoemen,
dit kunnen we mee vertalen binnen de verschillende fasen van het planningsproces. We namen een fotograaf
onder de arm om de kwaliteiten van het campingwonen via een tentoonstelling ruimer bekend te maken en het
denkbeeld dat bij sommige politici en onderzoekers leeft rond “de bidonvilles” te nuanceren. De tentoonstelling
werd geplaatst op het kabinet van Vlaams minister van Huisvesting Anciaux, op de provincie Vlaams-Brabant en
werd gebruikt bij een aantal evenementen in de sector.
62
Telkens wanneer de ontwerpers een fase in de planning klaar hadden die gevisualiseerd kon worden op slides,
organiseerden we samen met de gemeente een open vergadering op het gemeentehuis om vragen te beantwoorden of ideeën van bewoners mee te nemen. Het opbouwwerk zorgde er steeds voor dat bv. ook oudere mensen
aanwezig konden zijn, vertaalde moeilijke woorden of vroeg regelmatig meer duiding voor te technische verklaringen, observeerde de mensen in de vergadering en wanneer we vermoedden dat ze iets wilden vragen of zeggen,
stimuleerden of ondersteunden we hen daarin; we zorgen ervoor dat er elke vergadering ook in kleine groepen
per camping (veilig) werd samengezeten. Zo konden we dan ook weer even in het Frans een résumé van het
vorige gedeelte geven met iemand van het beleid. We legden huisbezoeken en terreinbezoeken af met de planners van het ontwerpbureau Stramien (voor het RUP) en met de architecten van Providentia, zodat zij zich in het
dagelijkse campingleven konden inleven.
We namen de verhalen en bekommernissen van de mensen mee naar de technische werkvergaderingen. De
bewoners zelf namen we hier niet mee naar toe, want zelfs voor ons was het vaak al moeilijk om volgen. Wij
63
moesten vaak vertrouwen op de ontwerpers, dat zij onze bekommernissen in de juiste planologische voorschriften vertaalden en toch de eigenheid van de woonvorm bewaakten. Hier verkregen we bv. dat alle bewoners die
vóór ’98 op de camping woonden, met of zonder domicilie, absolute voorrang kregen op de wachtlijsten van
Providentia bij de toewijzing van de woningen op Solarium, en dat gezinnen die herhuisvest moesten worden
vóór Solarium klaar is, omdat hun chalet of caravan ondertussen onbewoonbaar geworden was, toch hun voorrang
bleven behouden op Solarium.
We trokken wel steeds voor en na een vergadering naar de terreinen om vooral met de trekkersfiguren deze
vergaderingen voor te bereiden en verslag uit te brengen. Steeds de terugkoppeling te doen naar bewoners, maar
ook naar de uitbaters toe. Op deze wijze behielden we het vertrouwen van de uitbaters en konden we ook, indien
nodig, een bemiddelende rol opnemen tussen bewoners en uitbaters bij conflicten, uitdrijvingen, huuropslag, …
En zo kregen het gemeentelijke RUP die het uitzicht van FCC ging bepalen en de woningen van Providentia vorm
met nauwe betrokkenheid van de huidige en toekomstige bewoners en werden heel wat oude denkbeelden over
wonen doorbroken en verwerkt in de plannen. We waren tevreden…
Omwille van het innoverend karakter van dit pilootproject stellen zich regelmatig nieuwe problemen die
een vertaling op beleidsniveau moeten krijgen:
64
• O
m op termijn niet te evolueren naar een gewone woonzone, dienen de twee terreinen (FCC en Solarium) als
globale entiteit behouden te blijven, aldus AHROM. Dit bemoeilijkt de subsidiëring van de aanleg en het beheer van de infrastructuur, waar de voorwaarde voor subsidie de overname van de wegenis door de gemeente
inhoudt.
• F
CC is eigendom van 1 familie. Op private gronden kunnen infrastructuurwerken niet gesubsidieerd worden.
De investeringen die nodig zijn om de camping te laten evolueren naar het RUP zouden deels gerecupereerd
worden door de zone langsheen de Aarschotsebaan in te vullen als normale woonzone.
• V
an de VHM zouden we garanties moeten krijgen dat de financiële inspanningen die de gemeente levert door
de realisatie van dit project, bij voorrang zullen dienen voor permanente bewoners van de campings in Zemst.
En toen de plannen met veel betrokkenheid van de mensen klaar waren begrepen we het ook dat ze hieraan
meegewerkt hadden zoals ze leven. We kregen reacties in de trant van: “We werken mee aan die plannen en
garanderen onze prioritaire toewijzing, maar dat huisje van Providentia is er voor de domicilie en we blijven op
de camping wonen in onze eigen chalet of caravan samen met die en die en die,…”
65
Dit is de prijs die we betalen:
En wat zien we na drie jaar projectwerk in Zemst:
• M
ooie plannen, waar zeer veel planologische en binnen sociale huisvesting vernieuwende dingen inzaten: op
maat van de bewoners in de ogen van planners die alles moeten kunnen vatten, op papier zetten, normeren.
• W
at merkten wij? Dat één derde van onze groep tegen het eind van de plannen al vertrokken was van de
terreinen. De reden? De onzekerheid van het decreet was te zwaar om dragen en financieel was een verhuis
wel mogelijk naar een klein appartement of sociale woning. Of we kwamen te kort op hun vel en het werd
allemaal te officieel. Een aantal mensen leeft nu eenmaal op de grens of net over de grens van de wet en zat
daar tot nu toe anoniem, verdoken, veilig, gerust want ze hebben gewoon een allergie voor teveel normen en
verwachtingen. Ons project haalt dit wonen uit de anonimiteit en brengt het binnen het geregulariseerde en
meer genormeerde circuit.
• D
at één derde van onze groep echt wel uitkijkt naar de nieuwe huisjes van Providentia die er komen met een
echt contract en overzichtelijke rekeningen van de nodige nutsvoorzieningen, het legale karakter, geen misbruiken meer van een uitbater, zekerheid maar wel met elementen van het campingwonen. Want binnen de
klassieke, bestaande sociale huisvesting aarden deze mensen toch niet (zeker niet op het appartement dat je als
alleenstaande vaak toegewezen krijgt).
• E
n één derde is de harde kern campingbewoners: het gaat hen niet over waar of hoe zo’n huisje staat en in welke
materialen; het gaat hen om de wooncultuur die je nu net niet kan cultiveren, het hangt samen met het tweede
verblijf-campingritme, de seizoenen, het dynamische, het organische, de uitbater,… Deze groep valt overal en
altijd tussen de mazen van het net van de huisvestingsmarkt, ook van de sociale huisvesting.
• Z
e hebben een eigen woonvorm ontwikkeld die een plek moet krijgen binnen het huisvestingsbeleid om kwaliteit en woonzekerheid te kunnen garanderen. Het is een groep die wat vreemd overkomt, waar men wat bang
voor is, die al uit zoveel huisvestingssituaties is gezet en financieel zwak staat. Een groep die elke gemeente
liever kwijt dan rijk is en dat begonnen we duidelijk te voelen.
• D
at de uitbaters graag nieuwe gezinnen bleven verwelkomen in de vrijgekomen chalets, als enige bron van inkomsten, omdat er geen vraag meer is naar tweede verblijven. Voor deze nieuwe gezinnen is het campingwonen
geen keuze maar een bittere noodzaak uit armoede, de camping als laatste fase voor de straat.
66
• H
et illustreert dat je campingwonen niet kan stoppen, dat het een utopie is te denken dat er niet meer op de
campings gewoond zal worden als je de groep die er van bij het decreet woonde herhuisvest. Een mens in nood
zoekt en vindt. Ook voor hen is het noodzakelijk dat deze opvangvorm, dit woonnoodcircuit blijft bestaan in
onze maatschappij.
67
Spoor 3: Oplossingen op bestaande ‘toeristische campings’
Naast herhuisvesting op de bestaande reguliere woningmarkt en nieuw te ontwikkelen woonprojecten, moet gezocht worden naar oplossingen op bestaande terreinen. Dit wil zeggen dat er gezocht wordt naar oplossingen “ter
plaatse”, daar waar bestaande campings gelegen zijn. Het toeristisch potentieel van een camping is het uitgangspunt en toetsingskader voor de verschillende scenario’s die hieronder volgen. Ondermeer ligging, uitrustingsgraad,
het type publiek en de verblijfsvormen, het percentage recreatieve verblijvers in verhouding tot het percentage
permanente bewoners en dergelijke zullen bepalen in welke mate een camping toeristische potenties heeft en
voor welk van onderstaande scenario’s ze in aanmerking kan komen.
Binnen de huidige vorm van campingwonen betekenen sociale, spontane contacten met (sporadische) recreanten
immers een meerwaarde voor deze woonvorm. Het is dan ook zinnig deze contacten te blijven garanderen. De
aanwezigheid van een speeltuin of recreatief waardevol parkgebied, een visvijver of een kantine zorgen ervoor
dat sociale contacten met recreanten, wandelaars en mensen uit het aanpalende woongebied niet verloren gaan.
Bovendien heeft het permanent campingwonen in relatie tot recreatie ook voordelen: niet alleen draagt het bij
tot een zekere sociale controle, veiligheid en leefbaarheid op een camping (permanente bewoners houden een
oogje in het zeil als recreanten afwezig zijn, ze verzorgen de planten, zorgen voor de verwarming of het afsluiten
van het water tijdens wintermaanden, ze weten beter dan wie ook welke gebreken er zijn op een terrein,….) maar
geven campings vaak ook iets dynamisch (allerhande activiteiten worden vaak georganiseerd door de permanente
campingbewoners).
68
69
Concrete toepassing: Sociaal Buitenwonen - Boortmeerbeek
Na 10 jaar projectwerking (wat uiteindelijk geresulteerd heeft in het PRUP rond de recreatieve verblijven) wil Riso
Vlaams-Brabant samen met Habito vzw en de provincie het voortouw nemen om het ‘permanente campingwonen’ in de regio Boortmeerbeek-Haacht-Zemst-Kampenhout vorm te geven op bestaande terreinen. Het nieuwe
Provinciale Ruimtelijke UitvoeringsPlan laat immers toe om permanent te wonen op o.a. camping Floreal I te
Boortmeerbeek.
Historiek
•1
993: Met het decreet op de openlucht recreatieve verblijven van maart 1993 (dat in 1995 in werking trad)
wordt het permanent wonen op campings en weekendverblijven illegaal. De aanvankelijke bulldozerpolitiek die
daarvan het gevolg is, wordt opgevolgd door een nieuwe periode van feitelijk gedoogbeleid.
• 1
997: Projectwerking campingwonen in Zemst wordt opgestart vanuit Riso Vlaams-Brabant
• 1
998: Pilootproject rond campingwonen in FCC en Solarium in Zemst.
• 2
003: Voorstel van resolutie betreffende de problematiek van weekendverblijven.
• 2
004: Dienst RWO van de provincie Vlaams-Brabant schrijft een opdracht uit met betrekking tot een ruimtelijke visievorming over de problematiek van permanent wonen in de regio Boortmeerbeek-Kampenhout. Mede
onder impuls van Riso Vlaams-Brabant en de dienst wonen wordt deze oefening uitgebreid met de problematiek
rond campingwonen.
• 2
005: Voorstudie rond problematiek van permanent wonen in de regio Boortmeerbeek-Kampenhout met het
oog op het ontwikkelen van een pilootproject/draaiboek/PRUP
• 2
007: bestemmingswijziging van camping Floreal 1 van recreatiegebied naar gebied voor “buitenwonen” in
kader van het Provinciale Ruimtelijke Uitvoeringsplan “permanent wonen op campings en weekendverblijven
in de regio Kampenhout-Boortmeerbeek”
70
• 2
010: de vzw Habito koopt, met steun van de gemeente Boortmeerbeek, de gronden van camping Floreal I om
ze daarna rechtstreeks, voor onbepaalde duur en aan sociale tarieven te verhuren aan de minder kapitaalkrachtige bewoners. Riso Vlaams-Brabant werd aangezocht voor de organisatie van het sociale beheer van de camping en de begeleiding van de bewoners. Riso Vlaams-Brabant wordt hiervoor ondersteund door de provincie
Vlaams-Brabant.
Eerste stappen: camping te koop
In een eerste fase ging Riso Vlaams-Brabant rond de tafel zitten met vzw SPIT, die activiteiten ontplooit op het
vlak van tewerkstelling en huisvesting van kansengroepen. Vanuit deze huisvestingsopdracht gingen het Sociaal
Verhuurkantoor van SPIT, de provinciale dienst Huisvesting en Grondbeleid, de gemeente Boortmeerbeek en
Riso Vlaams-Brabant samenzitten. Er werd een scenario overeengekomen waarbij de gemeente Boortmeerbeek de
camping zou verwerven en waarbij SPIT de campingbewoners zou ondersteunen bij de ontwikkeling van deze
nieuwe woonvorm: Sociaal Buitenwonen.
71
Om deze woonbegeleiding op een professionele manier waar te maken werft Riso Vlaams-Brabant een deeltijdse
woonbegeleider aan en via de inzet van een opbouwwerker wordt samenwerking uitgebouwd met andere sociale
organisaties ( SVK , VOB, OCMW...). Om de nodige kwaliteit en woonzekerheid te garanderen zal Habito vzw het
terrein Floreal I aankopen.
Om te vermijden dat deze nieuwe woonvorm van bij aanvang gedoemd wordt om weg te glijden in de marginaliteit zijn Riso Vlaams-Brabant en Habito ervan overtuigd dat coördinatie, sociale begeleiding en interactief beleid
met deze kwetsbare bewonersgroep onontbeerlijk zijn. Samen willen we hier niet alleen een verkennende rol
spelen maar ook daadwerkelijk deze nieuwe woonvorm gestalte geven.
Prioritair willen we bewaken dat de huisvesting voor deze bewonersgroep voldoet aan de hedendaagse minimumnormen qua veiligheid en comfort, met behoud van de laagdrempeligheid, betaalbaarheid en de solidaire
wooncultuur. Hiervoor vormen de creatie van een bewonersnetwerk en een duidelijke communicatievorm met
de omgeving onontbeerlijke werkpunten. Daarnaast willen Riso Vlaams-Brabant en Habito het reeds gevormde
gemeenschapsleven op deze camping vastleggen. Hiermee erkennen we dat de onder de bewoners hechte en op
solidariteit gebaseerde gemeenschapsband tot een verhoogde en gewaardeerde leefbaarheid leiden. Tot slot willen we de ervaringen vanuit dit project delen met alle andere geïnteresseerde bewonersgroepen, organisaties of
overheden. Al deze voorgaande doelstellingen benoemen we onder de titel “woonbegeleiding”.
Locatie: De uitvoering van dit project gebeurt grotendeels ‘on the field’, dus op de Camping Floreal I te Boortmeerbeek wat niet wegneemt dat de woonbegeleiding vaak op verplaatsing contacten legt en kantoor houdt
buiten het terrein van Camping Floreal.
72
73
Korte beschrijving projectstructuur / woonvorm: een veelheid van uitdagingen dringt zich op
Door de aanwezigheid van het recreatiedomein van Hofstade ontwikkelden zich in de gemeente Boortmeerbeek
zeven toeristische campings. Voor families uit de stedelijke gebieden fungeerde de chalet of caravan als een volwaardig tweede verblijf. Vooral gepensioneerden verbleven na verloop van tijd het grootste deel van het jaar in
het tweede verblijf om uiteindelijk om financiële, sociale of gezondheidsredenen definitief de woonst in de stad
te ruilen voor een permanent verblijf op de camping. Tegelijk vonden ook andere gezinnen vanuit een zoektocht
naar betaalbaar wonen een plek op de camping. Het recht op domiciliëring, de omarming van de toegenomen
bebouwing in de buurt en het gemeentelijk gedoogbeleid gaf een gevoel van woonrecht.
Op camping Floréal 1 zijn op dit ogenblik 37 chalets, 9 caravans en een verkrotte kantine
De percelen en aanwezige constructies hierop zijn klein en eenvoudig. Dit omwille van de vroegere toeristische
regelgeving enerzijds en de keuzes en mogelijkheden van de bewoners anderzijds. Door wanbeheer en door de
onzekerheden die voortvloeiden uit het PRUP is er op dit terrein lang niet meer geïnvesteerd. De infrastructuur
van het terrein en de woonconstructies zijn dringend aan vernieuwing toe. Voor veel constructies is afbraak de
enige mogelijkheid.
Van de huidige 47 constructies op het terrein, schatten we dat er 18 op zeer korte termijn moeten gesloopt worden, en een 7-tal binnen de 5 jaar.
Dit is vooral te wijten aan de slechte kwaliteit van de constructies maar ook aan de stedenbouwkundige voorschriften.
De vzw Habito, verbonden aan SVK SPIT is eigenaar van de camping. De bewoners zijn eigenaar van hun chalet
of caravan en huren het perceel van SVK SPIT voor een gemiddelde prijs van 100 euro per maand.
Het merendeel van de bewoners verblijft permanent op de camping. Daarnaast zijn er ook nog een aantal recreanten.
Bestemming = “zone voor buitenwonen”
• Z
one bestemd voor al dan niet vaste constructies (stacaravans, chalets, bungalows, huisjes,…) die gebruikt worden als woningen of als tweede verblijf
74
• M
aximaal 55 constructies; percelen van minimaal 40m² en maximaal 240m²
• M
inimaal 5% speelzone met groen karakter; minimaal 5% als groenzone
• V
erplichte opmaak van een inrichtingsplan voor de aanvraag van vergunningen
• M
aximaal 2 bouwlagen: maximale nokhoogte = 5 meter vanaf maaiveld
Stedenbouwkundige uitdaging
• V
ergunningplicht
De regularisatie betekent dat zowel de eigenaars als de bewoners zich in regel moeten stellen en vergunningen
75
moeten aanvragen. Eerst en vooral moet een inrichtingsplan worden opgemaakt. Ook voor de individuele chalets moet een vergunning worden aangevraagd. Dat heeft financiële gevolgen die zowel rechtsreeks te wijten
zijn aan de vergunningsprocedure als onrechtstreekse kosten verbonden aan de aansluiting op de riolering, het
corrigeren van historische bouwovertredingen, ...
• M
oeilijke afdwingbaarheid van flankerende maatregelen
In het draaiboek toegevoegd aan het PRUP stonden ook een heel deel flankerende maatregelen (handhavingsbeleid, sociaal beheer, herhuisvesting, ...). Vraag is in welke mate deze juridisch afdwingbaar zijn. Naast juridische
afdwingbaarheid, blijkt ook het gebrek aan financiële incentives vanuit de andere beleidsdomeinen hier een
knelpunt te zijn.
Juridische uitdaging
•G
ebrekkige of onduidelijke juridische bescherming van de huurders/bewoners binnen deze specifieke woonvorm: vallen de campingbewoners al dan niet onder de huurwetgeving? Er is een gebrek aan correcte informatie
over de rechten en plichten van de campingbewoners en hun specifieke woonsituatie. Zij zijn eigenaar van de
woning, maar huren het perceel waarop de woning staat. Welke woonzekerheid biedt dit? Welk soort contract
moet hen worden aangeboden om hen een garantie te bieden vergelijkbaar met huurders van reguliere woningen?
76
•F
iscale schemerzone
W
at is het precieze statuut van de bewoners? Zij zijn vaak eigenaar van hun chalet of caravan, maar huren hun
perceel van de grondeigenaar. In principe zijn de chalets/woonwagens/caravans “onroerende goederen” door
bestemming. Wat zijn de fiscale gevolgen hiervan? De schemerzone waarin dit woonstatuut zich bevindt, zorgt
er ook voor dat het niet duidelijk is of campingbewoners recht hebben op de Vlaamse renovatiepremies, de
federale fiscale aftrek, ...
• T
ussen reguliere woningen en woonwagens
Vele campingbewoners leven in chalets. Dat zijn zogezegd verplaatsbare constructies. Wat bedoelt men hier precies mee? Wat zijn de juridische gevolgen? Gelden dezelfde reglementeringen als bij woningen? Of woonwagens?
Moet de standplaats vergund worden of de constructie zelf. Wat met de technische controles?
77
Financiële uitdaging
• Directe kosten verbonden aan de regularisatie
D
e bestemmingswijziging impliceert dat de chalets op termijn vergund zullen moeten worden. Chalets in verblijfsrecreatieve zones mogen bijvoorbeeld maximaal 48 m² zijn; chalets in woonzone maximaal 60m². Zolang
de eigenaar in de chalet blijft, zijn er geen bijkomende kosten indien van bovenstaande afmetingen wordt afgeweken. Wanneer de eigenaar wil verkopen, moet hij echter regulariseren (= afbreken, verbouwen, ...).
• K
osten verbonden aan woonkwaliteitsnormen van de woningen en het terrein
D
e woningen zullen moeten voldoen aan de woningkwaliteitsnormen opgelegd door de wooncode (oppervlakte/
bewoner, elektrische installatie, stabiliteit, ...). Dat kan aanleiding geven tot kosten waar de bewoners niet aan
gedacht hadden. Een aantal woningen staan in overstromingsgebied, andere zijn in danig slechte staat of zullen
gewoon moeten sneuvelen in naam van een evenwichtige ruimtebalans van het terrein. Welke compensatie
zullen deze bewoners krijgen?
• Indirecte kosten verbonden aan de regularisatie
N
aast de directe kosten, zijn er ook indirecte gevolgen. Bij de vergunningsaanvraag worden de woningen geregistreerd. In principe moeten de bewoners dan ook onroerende voorheffing betalen. Andere kosten hebben
bijvoorbeeld te maken met het feit dat we de verkoopprijzen van de chalets kunstmatig laag wil houden. We
willen vermijden dat de huidige bewoners profiteren van de gestegen marktwaarde van hun chalet als gevolg
van de regularisering. De logica hierachter is dat de gestegen prijs vooral te wijten is aan het door de regularisatie
verworven woonrecht en dat dit niet doorgerekend kan worden aan de toekomstige bewoners.
78
• O
ndersteunende maatregelen niet aangepast aan deze woonvorm
H
et pakket ondersteunende maatregelen die de huur- en woningenmarkt kwalitatief en betaalbaar moeten
houden, is niet aangepast aan deze nieuwe woonvorm (sociaal woonkrediet, renovatiepremies, energiesubsidies,
huursubsidies, OCMW’s of SVK’s die woningen in beheer overnemen, ...). Het gaat hier vaak om de allerlaagste
inkomenscategorieën en toch zien we dat precies zij vaak geen beroep kunnen doen op deze maatregelen. Het
zogenaamde Mattheuseffect speelt hier volop.
79
Functionele uitdagingen
•W
oonkwaliteit heeft zijn prijs
W
oonkwaliteit heeft zijn prijs en dat is precies de reden waarom veel bewoners ervoor kiezen om op een camping te gaan wonen, desnoods in soms erg slechte omstandigheden. Vele chalets en caravans zijn van slechte
kwaliteit. Het was dan ook overduidelijk dat zij niet zouden voldoen aan de minimale opgelegde kwaliteitsnormen van de Vlaamse wooncode. Wil men echter komen tot duurzame huisvesting dan zijn extra financiële
middelen nodig. Anders dreigt de opgelegde minimale woonkwaliteit sociale verdringing in de hand te werken.
•O
naangepaste mentale en institutionele kaders belemmeren/vertragen samenwerking tussen de verschillende
stakeholders op het terrein
N
aast stedenbouwkundige, juridische en andere wettelijke kaders, zijn ook mentale en institutionele kaders
nog niet aangepast aan deze nieuwe woonvorm. De instellingen en personen van de betrokken diensten die
aangesproken worden in het kader van het campingwonen, moeten een aantal mentale barrières overwinnen
en een reflexieve en flexibele houding aannemen om dit project een kans op slagen te geven. Dit vertraagt en
belemmert soms de samenwerking tussen de verschillende stakeholders.
•M
eer dan ruimtelijke ordening alleen
H
et project is gestart als een oefening in ruimtelijke ordening, maar het gaat uiteraard om veel meer dan dat. De
problematiek is complex en moet ook op een geïntegreerde manier aangepakt worden. Zo moet het minstens
ook gedragen worden door de departementen Welzijn (herhuisvesting, armoedeproblematiek, ...) en Wonen
(nieuwe woonvorm, wooncode, premies, ...). Door gebrek aan steun vanuit de andere beleidsdomeinen is het
vandaag behelpen om de zo noodzakelijk flankerende maatregelen af te dwingen.
80
81
Tijd voor actie: woonrecht verzekerd en kwaliteitsverbetering in zicht
In januari 2010 startte de eerste opbouwwerker als sociaal beheerder op het terrein. Een eerste overleg met de
bewoners vond plaats in het gemeentehuis. De doelstelling hier was het voorstellen van de nieuwe eigenaar en
het informeren van de bewoners over het PRUP. Zowel de bewoners, Riso Vlaams-Brabant, Habito, de gemeente
alsook de wijkagent en de voormalige uitbater waren aanwezig.
Een tweede essentiële stap was het uitwerken van nieuwe contracten. Deze werden voorgelegd aan de bewoners.
Habito werkte een voorstel van contract uit dat grondig besproken werd met een comité van bewoners en dat
teruggekoppeld werd naar Habito. Het aangepaste voorstel werd vertaald en verspreid onder alle bewoners om
het door te nemen tegen de tweede bewonersvergadering.
Een tweede bewonersvergadering vond plaats, ditmaal in de kantine van een naburig terrein ‘De Dageraad’. Het
doel van deze vergadering was het voorstellen van het contract en het meenemen van opmerkingen van de bewoners. Alle toenmalige opmerkingen zijn verwerkt in het uiteindelijke resultaat. De contracten zijn later dan ook
door alle partijen ondertekend. Ze worden nu als voorbeeld doorgestuurd naar de uitbaters van andere wooncampings waar permanente bewoning aanwezig is.
Eerste stappen werden gezet om de brandveiligheid in orde te brengen en brandblussers werden geplaatst. Er werden afspraken gemaakt met de huisbewaarder/klusjesman. Dit is een bewoner die de rol van verantwoordelijke
beperkt opneemt in afwezigheid van de sociaal beheerder en die diverse werkzaamheden op het terrein uitvoert.
Een dagelijks bestuur werd opgericht en bestond uit 2 opbouwwerkers en 2 leden van de Raad van Bestuur van
Habito. Met de voormalige uitbater werd een dialoog aangegaan in verband met de overdracht van de camping,
een moeizame zoektocht naar goede afspraken.
De opbouwwerker werkte verder met het intern comité op het terrein. Het doel van de bijeenkomsten was: het
samenstellen van een huishoudelijk reglement, het uitklaren van de taakinvulling van de terreinverantwoordelijke en het verspreiden van kennis van het PRUP en van het project dat Habito wil verwezenlijken. Daarnaast werden huisbezoeken afgelegd. Na de opmaak van het huishoudelijk reglement is dit comité niet meer bijeengekomen.
82
Uit gesprekken met bewoners over dit comité kunnen we afleiden dat de rol van dit comité erg vaag was. Diegenen die er wel deel van uitmaakten ervoeren een zeer dominante en niet altijd eerlijke rol van de terreinverantwoordelijke. Er is geen bereidheid bij de toenmalige leden om in eenzelfde samenstelling weer bijeen te komen.
Voortaan zal gewoon iedereen uitgenodigd worden op overlegvergaderingen, aangevuld met huisbezoeken en
schriftelijke communicatie om de bewoners te informeren en te betrekken bij verdere planningsprocessen. Een
brievenbus voor suggesties en klachten werd opgehangen.
De camping was reeds geruime tijd slecht onderhouden door de vorige uitbater. De toekomst van het terrein
was al langer onzeker omwille van gewijzigde regelgeving. Om de toestand van de weg te verbeteren, werden de
talrijke putten in het wegdek opgevuld.
Toen het project ongeveer een half jaar liep, startten de discussies rond de invulling van een ‘sociaal project’. Het
gaat om de knelpunten die er zijn tussen de directe meerwaarde ‘hier en nu’ en het belang van een lange termijn
garantie voor toekomstige bewoners (zie ‘knelpunten’ onder 3.3). Om een duidelijker zicht te krijgen op de structuur van de camping, werd het terrein opgemeten door een landmeter.
83
Een correct plan van opmeting is een noodzakelijke basis voor toekomstige ontwerpers van een inrichtingsplan.
Na onderhandeling met de provincie Vlaams-Brabant, is bekomen dat de subsidie ter stimulering van huisvestingsinitiatieven door sociale huisvestingsmaatschappijen ook toepasbaar is op het terrein van Floreal 1.
Al in de winter van 2010-2011 was het langdurig slecht functioneren van de elektrische circuits een heikel punt.
De oude accommodatie is niet berekend op het intensieve gebruik dat permanente bewoning met zich meebrengt. De gezinnen hebben tot twee maal toe een deel van een winternacht geen stroomvoorziening gehad. Vele
van hun mazoutkacheltjes verbruiken ook stroom. In december 2010 werden stappen gezet om de broodnodige
werken aan de versleten elektriciteitsinstallatie van het terrein te laten uitvoeren. In het voorjaar van 2011 zijn de
nodige werken uitgevoerd, sindsdien is de stroomvoorziening in orde.
In het najaar van 2010 werd een kwaliteitsscan van alle constructies uitgevoerd om een woonplan te kunnen
opmaken in samenwerking van een deskundige van de Woonwinkel Pajottenland. Het resultaat is zorgwekkend,
maar biedt in elk geval een houvast om kandidaat-kopers te behoeden voor de aankoop van een te slechte woning.
Ook biedt het plan een leidraad waarmee we een chronologie in de vernieuwing van de camping kunnen afleiden.
De dialoog met de vorige uitbater verliep moeizaam en dreigde op een rechtszaak uit te draaien. Door bemiddeling vanuit het opbouwwerk is dit kunnen vermeden worden en blijft de verstandhouding met de buren leefbaar.
De vorige uitbater beheert nog steeds de naburige (toeristische) camping Floreal 2. Een groot deel van de bewoners van Floreal 1 is tot op heden nog aangesloten op het waternet van Floreal 2.
De contracten voor de huur van de terreinen werden op vraag van de bewoners omgezet naar contracten van
onbepaalde duur met leefbare opzegmodaliteiten.
84
Deze contracten zijn begin 2011 in werking getreden. Bij de rondgang met de contracten, werd ook het vernieuwd huishoudelijk reglement ter ondertekening voorgelegd en veelal ook volledig vertaald en uitgelegd, een
werk van lange adem. Een belangrijke rol van de opbouwwerker is het geven van informatie. Bewoners blijven,
ondanks veel voorgaande uitleg, met veel vragen zitten. Mensen beginnen te fantaseren en te speculeren over wat
komen gaat. De langdurige onzekerheid en onduidelijkheid maken mensen erg ongerust.
Eind augustus 2011 werd een studiebureau gekozen om een inrichtingsplan voor het terrein op te maken. De
kosten hiervan worden gedragen door de provincie Vlaams-Brabant. Met de bewoners wordt een participatieproces gestart, geïnspireerd door de methode “Planning for real”. Dit proces wordt begeleid vanuit het opbouwwerk.
Daarnaast zullen we met de bewoners een participatief traject afleggen om te komen tot gezamenlijke ideeën
rond de toekomstige nieuwe constructies die op het terrein zullen komen.
85
De afbraak van oude constructies op het terrein, brengt hoge kosten met zich mee. Na dialoog tussen opbouwwerk en lokaal beleid, is het gemeentebestuur bereid gevonden om tussen te komen in de kosten voor huur van
een container en voor afvoer van het afval voor alle af te breken constructies de komende jaren.
Het opbouwwerk zit –vanuit z’n deskundigheid en specifieke invalshoek- mee aan tafel bij de opmaak van de andere PRUPs voor het kleinschalig wonen en verblijven op campings, weekendverblijven en woonwagenterreinen
in de hele provincie. Het project Floreal 1 heeft nl. een belangrijke voorbeeldfunctie bij het opmaken van het
PRUP. In dit proces kan men heel wat valkuilen vermijden door de lessen die geleerd zijn uit dit pilootproject. Het
gemeentebestuur is niet ongevoelig voor de positieve uitstraling hiervan. Floreal 1 is een concrete aanleiding om
de dialoog naar de ruimere problematiek te openen. Het project maakt deel uit van een groter geheel en dat is
één van de sterkste punten ervan.
86
87
Blijvende aandacht:
bewoners en beleid samen aan zet
Opbouwwerk en provincie Vlaams-Brabant,
partners in het zoeken naar oplossingen
(Tom Raes, diensthoofd huisvesting en grondbeleid, provincie Vlaams-Brabant)
88
Riso Vlaams-Brabant, de betrokken lokale besturen en de provincie Vlaams-Brabant hebben de voorbije jaren
samengewerkt in het zoeken naar oplossingen voor het permanent wonen op campings. Voor zowel het lokale
(gemeente en OCMW) als het intermediaire bestuursniveau (provincie) is samenwerking met het opbouwwerk
onontbeerlijk. Het campingverhaal illustreert dat de rol die opbouwwerkers spelen, bijdraagt tot het zoeken naar
oplossingen in het belang van de doelgroep.
De taken die opbouwwerkers uitvoeren, zijn waardevol en kunnen moeilijk door beleidsmensen of ambtenaren
opgenomen worden.
89
De rol die het opbouwwerk speelt/speelde in het campingwonen, kan als volgt geïllustreerd worden:
1. Verkennen van nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen of verdoken problemen
Het opbouwwerk doet vanuit haar opdracht aan projectverkenning. Het heeft daar ook de tijd voor. Nieuwe invalshoeken en maatschappelijke ontwikkelingen komen daardoor in de kijker. Zo stuitte Riso Vlaams-Brabant als
één van de eersten in de jaren negentig op het fenomeen campingwonen.
2. Inventariseren van fenomenen
De sector heeft een specifieke methodiek. In de projectvoorbereidingsfase verzamelen opbouwwerkers gegevens,
voeren gesprekken met bevoorrechte getuigen, stappen als eerste af op terreinen, verzamelen getuigenissen, ... Dit
alles mondt uit in een goed zicht en gedocumenteerde visie op het fenomeen.
3. Sensibiliseren van maatschappij en signaleren aan beleid
Door deze werkwijze is het opbouwwerk in staat om nieuwe thema’s in de kijker te plaatsen. De studiedag “Wonen op Wielen” met de toen nog unitaire provincie Brabant is hiervan een illustratie. Het beleid werd voor het
eerst uitgenodigd om rond campingwonen en voor de bijhorende problemen oog te hebben. Het werd uitgedaagd
om structurele oplossingen te zoeken. Het opbouwwerk maakte duidelijk dat het gaat om een belangrijk maatschappelijk fenomeen, een complexe materie met raakvlakken in vele bevoegdheidsdomeinen (federaal, Toerisme
Vlaanderen, Wonen, Ruimtelijke Ordening, Welzijn, ...)
90
91
4. Het probleem stellen vanuit een positieve beeldvorming
Het opbouwwerk problematiseert niet onnodig. Het stelt wantoestanden terecht aan de kaak, maar doet dit
vanuit een positieve beeldvorming en een geloof in de doelgroep. Het campingwonen werd niet opgehemeld.
Het “wonen in het groen” werd genuanceerd benaderd. Ook al sprak de onderzoekswereld al eens over “de witte
producten van de woningmarkt”, de opbouwwerkers bleven de positieve elementen van het buitenwonen stellen
(wat trekt mensen aan om op een camping te wonen, welke mogelijkheden biedt het voor mensen, ...?) zonder te
vervallen in romantiek.
5. Met kennis deelnemen aan overleg
Vanuit zijn terreinkennis en duidelijke doelgroepvisie, verwerft het opbouwwerk een plaats aan tafel in overleg
met beleid en ambtenaren. Opbouwwerkers leverden doorheen het campingproject een zinvolle inhoudelijke
bijdrage op lokaal, regionaal, provinciaal en Vlaams beleidsniveau.
6. Adviseren begeleidingsplannen / structurele oplossingen
Zowel in de beginfase, in de opmaak en uitvoering van de gemeentelijke begeleidingsplannen, als in de opmaak van het provinciaal ruimtelijk uitvoeringsplan (PRUP) hebben opbouwwerkers een adviserende taak. In
de zoektocht naar structurele oplossingen (waarvoor het opbouwwerk afhankelijk is van anderen) wijzen ze als
veldwerkers er telkens opnieuw op waartoe die beleidsinstrumenten moeten dienen: een oplossing zoeken voor
problemen van de doelgroep, een voorkomingsbeleid voeren, structurele maatregelen treffen in het woonbeleid.
7. Sterk door continu aanwezig te zijn op het terrein
Het werken tussen de mensen en telkens teruggaan naar de terreinen is een onschatbare sterkte van opbouwwerkers. Ambtenaren en beleid hebben daar de tijd niet voor. Zij zijn ook niet zo goed geplaatst om deze rol ter
plekke op te nemen. Samen met de doelgroepbenadering is terreinkennis één van de sterktes van opbouwwerkers. Daarin nemen ze voorsprong op ambtenaren en beleid.
8. Telkens terugkoppelen naar terreinen
92
Vanuit hun terreinkennis hebben opbouwwerkers zicht op de dagdagelijkse evolutie van het campingwonen. Het
is geen statisch gegeven gebleken. Bewoners komen en gaan, terreinuitbaters veranderen van gedacht of wisselen
tout court, achterwege gelaten instandhoudingswerken vertalen zich in snelle achteruitgang van woningkwaliteit
(bij caravans en chalets vlugger dan in woningen), ... Opbouwwerkers zien dit. Beleidsmensen wisselen, onderzoekers baseren zich op statische onderzoeksgegevens, statistieken (bv. officiële cijfers Toerisme Vlaanderen) kloppen
niet altijd met de realiteit op het terrein, ontwerpers en planbureaus niet vertrouwd met campingwonen worden
aangesteld. Informatie actueel houden met zicht op de huidige stand van zaken is nodig. Opbouwwerkers kunnen terugkoppelen naar de realiteit op de terreinen, “back to reality”. Het opbouwwerk kan dat. In vergaderingen
maar ook letterlijk: opbouwwerkers namen op tijd en stond beleidsmensen, ambtenaren, planners, ... telkens mee
op werkbezoek. De dingen laten zien zoals ze zijn in realiteit, niet op papier.
93
9. Vinger aan de pols, probleemoplossend, zicht op sociale relaties campings
Door zijn veelvuldige aanwezigheid op campings houdt het opbouwwerk de vinger aan de pols. Opbouwwerkers
houden continu zicht op de sociale relaties en netwerken van bewoners op de terreinen. Zij zijn daardoor ook in
staat om problemen ter plekke mee op te lossen, te bemiddelen waar nodig. Opbouwwerkers hebben in die zin
tevens een aanvullende rol op het individuele maatschappelijke werk (OCMW’s).
10. Linken leggen naar sociaal woonbeleid
Het is een lange zoektocht naar kwalitatieve oplossingen voor het campingwonen. Het opbouwwerk gaat echter
verder in zijn boodschap. Het legt linken naar het wonen van kansengroepen in het algemeen. Vanuit campingwonen worden vragen gesteld naar het globale woonbeleid en het type sociale huisvesting dat men voert in
Vlaanderen. Het opbouwwerk trekt in die zin de discussie open van “probleem oplossen” naar nieuwe beleidsinzichten en woningprogrammatie.
Dus ja, ik ben fan van het opbouwwerk als lokale partner en luis in de pels/inspirator van het beleid.
94
95
Voor meer info over ‘Wonen op campings’ kan je best contact opnemen met:
Ann Donné
opbouwwerker
[email protected]
T + 32 16 44 15 98
Kelly De Mesmaeker
opbouwwerker
[email protected]
T + 32 16 44 15 95